Þórodds þáttr Snorrasonar.

1.

Þóroddr Snorrason hafði dvalizt með Ólafi konungi (helga), þá er Gellir Þórkelsson fekk leyfi af konungi at fara til Íslands, sem fyrr var ritat; ok var hann þá með Ólafi konungi, ok undi stórilla ófrelsi því, er hann skyldi eigi fara í frelsi, hvert er hann vildi. Öndverðan þann vetr, er Ólafr konungr sat inn í Niðarósi, lýsti hann því jafnan, at hann vildi senda menn til Jamtalands, at heimta skatt. Enn til þeirar ferðar váru menn ekki fúsir, því at af lífi váru teknir sendimenn Ólafs konungs, þeir er hann hafði fyrr senda, Þrándr hvíti ok þeir tólf saman, svá sem enn var fyrr ritat, ok höfðu Jamtar síðan haldizt í hlýðni við Svía-konung. Þóroddr Snorrason bauðst til þessarrar ferðar, því at hann hirði ekki um hvat yfir leið, ef hann fœri sjálfráða. Það þektist konungr, ok fóru þeir Þóroddr síðan tólf saman, ok kómu fram austr á Jamtalandi, ok sóttu heim þann mann, er Þórarr hét; hann var þar lögmaðr ok mestr metorðamaðr, því at hann var settr þar stjórnarmaðr yfir þeim. Þeir fengu þar góðar viðtökur. Enn er þeir höfðu þar litla hríð dvalizt þá báru þeir upp erindi sín við Þórar. Hann segir, at fyrir þeim svörum réðu engum mun síðr aðrir landsmenn ok höfðingjar enn hann, ok kveðst mundu þings kveðja til slíkra mála. Var svá gert, at þingboð var upp skorit, ok stefnt þing fjölment. Fór Þórarr til þings; enn sendimenn dvöldu at hans meðan. Þórarr bar þetta mál fyrir alþýðu; enn þat var af ráðit, at þeim skyldi halda þar, til þess er sýslumaðr Svíakonungs kœmi austan; skyldu þeir þá stafa fyrir þeim, slíkt er hann vildi, með ráði landsmanna, enn gera hitt yfirbragð á fyrir þeim, at þeir væri fyrir því dvaldir, at þeir skyldi skattsins bíða, til þess at hann væri saman dreginn til handa þeim, ok skyldi skipa þeim á vistir, tvá eðr þrjá saman.

2.

Þóroddr var við annan mann at Þórars. Þar var jólaveizla mikil ok samburðar-öl; margir váru þar bœndr ór þorpinu, ok drukku þeir allir saman um jólin. Þaðan var eigi langt annat þorp; þar bjó mágr Þórars, ríkr ok auðigr. Þeir mágar drukku saman jólin, enn Þóroddi ok bóndason, ok var kappdrykkja ok síðan fór í kappmæli ok mannjafnað um Norðmenn ok Svía, ok því næst þrættu þeir um Noregs-konung ok Svía-konung, ok svá um þá, er fyrr höfðu verit, ok um skifti konunga, ok svá um rán þau, er fyrr höfðu verit, ok þá váru. «Ef konungar várir», segir bóndason, «hafa fleiri menn látit fyrir Norðmönnum, þá munu menn Svía-konungs þessu jafna, ef þeir koma austan eftir jólin, með tólf manna fjörvi, ok viti þér ógerla veslir menn, til hvers þér erut dvaldir».

Þóroddr hugsar nú sitt mál; enn margir drógu at glott, ok fengu þeim mörg hnœfilyrði, ok svá konungi þeira, ok mælti þá ölit með þeim, ok fór þat þá óleynt, er áðr var leynt með þeim Jamtum, ok þá Þórodd hafði áðr ekki grunat um. Eftir um daginn tóku þeir Þóroddr ok förunautr hans klæði sín ok vápn sín, ok lögðu til handargagns sér, ef þeir vildi skjótt til taka. Um nóttina, er menn váru sofnaðir, hljópu þeir í brott til skógar.

3.

Um morgininn, er menn urðu varir við brauthlaup þeira, fóru menn eftir þeim með sporhunda, ok fundu þá í skóginum, þar sem þeir höfðu fólgizt. Þeir fœrðu þá heim í eina skemmu með sér; þar var gröf ein í skemmunni. Var þeim Þóroddi þar kastat í niðr, ok var þar hurð læst fyrir, þar höfðu þeir lítinn mat, enn engi klæði, nema þau ein, er þeir stóðu í. Ok er þeir komu í gröfina settust þeir niðr á hálm. Þá fór Þórarr, ok allir frelsingjar hans, til mágs síns, ok skyldu þeir þar drekka þá, þat sem eftir var jólanna. Þrælar Þórars skyldu gæta grafarinnar meðan; þeim þrælum var ætlaðr drykkr nógr; enn þeir stilltu lítt drykkinn, þegar þeir skyldu sjálfir fyrir sjá, ok gerðu sik þegar ölóða hit fyrsta kveld, er bóndi var heiman farinn. Enn er þeir þóttust vera fulldrukknir þrælarnir, þá mæltu þeir sín í milli, er mat skyldi fœra grafarmönnum, at þá skyldi eigi skorta; þeir gerðu ok svá. Þóroddr kvað þeim kvæði; enn þeir sögðu hann vera mundu virðingamann mikinn, ok gáfu honum kerti mikit niðr í gröfina, ok ljós á kertinu. Þá kómu út þeir þrælarnir, er áðr höfðu inni verit, ok kölluðu ákafliga, at hinir skyldi þá inn fara; enn hinir hvárirtveggja váru þá svá ölóðir, at þeir hvárigir luku aftr skemmuna né gröfina. Þá ristu þeir Þóroddr í sundr fetla sína í strengi, ok knýttu saman, undu síðan frá öðrum endanum í hnoða, ok köstuðu upp í skemmuglugginn ok á gólfit, þar til er þat vafðist um arkarfót einn. Þeir leituðu þá til upp at fara; lyfti Þóroddr upp förunaut sínum, til þess er hann stóð á öxlum honum; síðan las hann sik upp í skemmuna. Þá skorti þar eigi reip, ok lét hann þau síga í móti Þóroddi; ok er hann skyldi Þórodd upp draga, þá fekk hann ekki at gert. Þá mælti Þóroddr, at hann skyldi kasta reipinu yfir bita þann, er í var skemmunni, enn gera lykkju á endanum, ok bera þar í viðu ok grjót svá at þat væri meirr enn jafnvægi hans; hann gerði svá; fóru þá sígin niðr í gröfina, enn Þóroddr upp. Þá tóku þeir sér klæði í skemmunni, sem þeir þurftu; þar váru nökkurar hreinstökur, ok skáru þeir af fitjarnar, ok bundu undir sik öfgar. Enn áðr þeir fóru brott, lögðu þeir eld í kornhlöðu eina mikla; hljópu síðan í braut í niðamyrkri. Hlaðan brann öll ok margt annarra húsa í þorpinu. Þeir Þóroddr fóru um alla nóttina, enn fálust at degi.

4.

Um morgininn var þeira saknat; var þá farit þegar með sporhunda, at leita þeira alla vega frá bœnum, enn hundarnir röktu sporin aftr til bœjarins, því at þeir kendu af hreinstökunum; ok röktu þegar sporin, sem klaufirnar höfðu vitat á hreinsfitjunum, ok varð ekki leitat þeira. Þeir Þóroddr fóru lengi um eyðimörkina; ok eitt kveld kómu þeir at einum litlum bœ, ok gengu þeir þar inn. Þar sat inni karlmaðr ok kona við eld; nefndist hann Þórir. «Enn þetta er kona mín», (segir hann) er hér sitr við eldinn».

Hann kvað þau eiga húsakotin; bauð hann þeim þar at vera um nóttina; þat þágu þeir. Hann segir þeim þat, at hann var því þar kominn, at hann hafði flýit ór bygðum fyrir víga sakir. Þeira Þóroddi var þar unninn hinn bezti beini, ok mötuðust þau þar öll við eldinn. Síðan var búit um þá Þórodd þar í sætinu, ok bjuggust þeir til svefns; þá var enn log á eldinum. Þóroddi varð ekki mjök svefnsamt, ok vakti hann um hríð; enn förunautr hans sofnaði þegar. Þá sá Þóroddr, at þar gekk fram einn ungr maðr svá mikill, at þann þóttist hann engan sét hafa jafnmikinn. Sjá maðr var í skarlats-kyrtli rauðum, öllum hlaðbúnum í fald niðr; öll váru hans klæði við gull búin; svá var hann ok hinn vænligasti sýnum sjálfr. Þóroddr heyrði, at hann ávítaði þau um þat, er þau tóku við gestum, þar er þau höfðu sér varla matbjörg. Húsfreyja svarar: «Ver þú eigi reiðr, bróðir; sjaldan hefir þetta at borit; veit þú þeim heldr nökkura hjálp eðr gagnsmuni, því at þú ert betr til fœrr enn vit».

Þóroddr heyrði þat, at þau nefndu hann Arnljót gellina, ok svá þat, at húsfreyja var systir hans. Þóroddr hafði ok heyrt getit Arnljóts gellina fyrrum, ok svá þat með, at Arnljótr var hinn mesti ránsmaðr ok spellvirki ok stigamaðr; lá úti á skógum ok drap menn til fjár sér.

5.

Nú sváfu þeir Þóroddr af nóttina, því at þeir váru mjök mœddir af göngu. Enn er lifa mundi þriðjungr nætr, þá kom þar Arnljótr gellini; bað hann þá upp standa ok búast ferðar sinnar. Þeir Þóroddr spruttu á fœtr, ok klæddust; var fenginn dagverðr sinn. Síðan fekk Þorir þeim skíð hvárumtveggja. Arnljótr réðst ok til ferðar með þeim; steig hann ok á skíð, ok váru þau bæði löng ok breið. Enn þegar Arnljótr laust við skiða-geislanum, þá var hann þegar hvar fjarri þeim. Þá beið hann ok sagði at þeir mundu hvergi komast at svá búnu; bað hann þá stiga á skíðin með sér; þeir gerðu svá. Stóð Þóroddr nærri honum, ok helt sér tveim höndum undir belti Arnljóts; enn förunautr Þórodds helt undir belti honum. Skreið Arnljótr svá hart, sem hann væri lauss. Þeir kómu til sælu-húss nökkurs, svá at þriðjungr var af nótt. Drápu þeir sér upp eld ok bjuggust til matar, ok er þeir mötuðust mælti Arnljótr, bað þá engu niðr kasta af matnum, hvárki mola né beinum. Arnljótr tók ór serk sér einn silfrdisk, ok mataðist hann þar af. Enn er þeir Arnljótr höfðu matast, hirðir Arnljótr leifar þeira. Síðan bjuggust þeir til rekkna. Í annan enda hússins var loft uppi á þvertrjám; fóru þeir Arnljótr þar upp á loftit, ok lögðust þar til svefns. Arnljótr hafði í hendi höggspjót mikit; var falrinn allr gullrekinn, enn skaftit var eigi hæra enn taka mátti hendi til fals; hann var gyrðr sverði gullbúnu; þeir höfðu vápn sín ok klæði á loftinu hjá sér. Arnljótr bað þá vera hljóðsama; hann lá fremstr á loftinu. Litlu síðar enn þeir höfðu um búizt komu þar til hússins menn tólf saman; váru þat kaupmenn, ok ætluðu til Jamtalands með varning sinn. Enn er þeir kómu í húsit gerðu þeir um sik glaum mikinn, ok váru kátir; gerðu þeir fyrir sér elda stóra. Ok er þeir mötuðust, þá köstuðu þeir niðr molunum ok beinum öllum út ór húsinu. Síðan bjuggust þeir til svefns, ok lögðust niðr í sætinu upp frá eldinum. Enn er þeir höfðu litla hríð sofit, þá kom þar inn tröllkona ein mikil; ok er hon kom inn, sópaðist hon um fast, ok tók þat allt, er henni þótti ætt, ok sló því öllu í munn sér. Síðan greip hon mann þann, er næstr henni var, reif hann allan í sundr, ok kastaði börmunum á eldinn. Þá vöknuðu aðrir ok eigi við góðan draum, ok hljópu upp; enn hon fœrði til heljar hvern at öðrum, þar til er einn var eftir; hljóp sá inn undir loftit; síðan kallar hann til bjargar sér, ef nökkut væri þess á loftinu, at duga honum mætti; seildist Arnljótr ofan ór loftinu eftir honum, ok kipti honum upp í loftit hjá sér. Þá slóst hon at fram eldinum, ok tók at éta þá menn, er henni þóttu steiktir vera. Þá stóð Arnljótr upp, ok hefr upp spjótit, ok getr milli herða henni, er hon laut at eldinum, svá hart, at út kora oddrinn um bringuna. Hon brást hart við, ok kvað hon hátt ok illiliga, ok hljóp út. Arnljóti varð laust spjótit, ok hafði hon þat með sér. Arnljótr ruddi út hræjum manna, þeim er hon hafði leift; setti hann síðan hurð fyrir skálann ok gætti, því at hon hafði þat allt frá brotit, er hon hljóp út. Sváfu þeir þar um nóttina, þat sem eftir var; enn er lýsti, stóðu þeir upp, ok átu fyrst dagverð sinn. Ok er þeir höfðu matast, mælti Arnljótr: «Nú munu vér hér skiljast. Skulu þér nú fara at slóð þessi, er þeir fóru hingat í gær, kaupmennirnir; enn ek mun leita spjóts míns. Mun ek hafa at verkkaupi þat, er mér þykkir féneytt af fé, er þessir fóru með, kaupmennirnir. Skaltú, Þóroddr, bera Ólafi konungi kveðju mína, ok seg honum þat, at hann er svá allra konunga á Norðrlöndum, at ek vilda helzt þjóna ok sem bráðast finna, ok meiri ván þykkir mér, at nökkut sinn finna ek hann, enn kveðja mín mun honum lítilsverð þykkja».

Síðan tók hann silfrdiskinn, ok strauk hann vandliga með dúkinum, ok mælti: «Fœr þú konungi disk þenna ok seg honum, at þetta er kveðja mín, ok bið hann hafa lítillæti til at taka með, ok fyrir hans sakir hefi ek veitt ykkr þenna forbeina ok liðsinni».

Síðan bjuggust hvárirtveggja til ferðar, ok skildu þar við svá búit. Fór Þóroddr þá leið sína ok þeir förunautar; fór sá með þeim, er undan hafði komizt af þeim kaupmönnum. Fór Þóroddr til þess er hann fann Ólaf konung í Kaupangi, ok segir konungi af ferðum sínum allt sem farit hafði; sagði, at Arnljótr heilsaði honum, ok fœrði honum silfrdiskinn. Konungr segir at þat var illa, er Arnljótr hafði eigi þá þegar farit á hans fund með þeim Þóroddi. «Ok er þat mikill skaði», segir konungr, «er svá illt skal leggjast fyrir vaskan ok góðan dreng, ok svá merkilegan mann, sem hann er».

Þóroddr var nú síðan með Ólafi konungi þat sem eftir var vetrar, ok fekk þá leyfi af honum, at fara til Íslands um sumarit eftir, ok skildu þá með vináttu.

Источник: Fjörutíu Íslendinga þættir. Þórleifr Jónsson gáf út. Reykjavík, 1904.

OCR: Стридманн

© Tim Stridmann