Historicum in origines et fata legis Jarnsidæ seu libri Haconis tentamen, auctore Th. Sveinbjörnsson, superioris Islandiæ tribunalis justitiario.

§ 1. De reipublicæ Islandorum statu in deterius mutato.

Viguit diu floruitque respublica Islandorum, libertate felix, opibus pollens, optimatum sapientia constituta et gubernata, legibus vel indigenis vel gentis usibus accommodatis constricta; legibus inquam, quæ nec unius nec paucorum auctoritate nitebantur, sed quæ prodierunt e totius fere gentis autonomia, et e communi consensu vim obligandi ceperunt1. Hisce temporibus Islandi studiis literariis, historia præsertim et poesi, præcelluerunt, commercia mercatoria propriis navibus longe lateque exercuerunt, agriculturæ navarunt operam, imo novas indagavere terras, Grönlandiam nempe et Americam, colonias eo deducentes2; et quocunque tandem locorum pervenerint, candore, virtute, animi præsentia, scientiis, consilio et quacunque ingenua indole nullo inferiores habebantur. Sed — ut ait poeta — damnosa quid non imminuit dies? Seculo duodecimo vergente, et in seculi decimi tertii prima parte, status reipublicæ internus in deterius abire cœpit. Optimates in partes abeuntes, numerosa stipati clientela, internam pacem fregerunt, partesque contrarias odiis vatinianiis persequebantur; bella intestina fere assidua exercerunt, et rapinis, cædibus, incendiis, seditionibus et turbis nulla fuit finis. Hinc jus tantum fortioris prævaluit, sed reipublicæ leges armorum strepitu fremituque obmutuerunt. Unico, quod reipublicæ corpus continuit, vinculo disrupto insania factionum vires indies cepit, et ad internecionem, si non gentis, tamen patriæ, pleno gradu tenderunt male feriati populares3.

§ 2. De causis, quæ huc aliquid contulerunt.

De causis, quæ ad Islandiæ reipublicæ detrimentum et interitum aliquid contulerunt, si anquiritur, primum adferri potest, si non homini insita libido dominandi, si non horum temporum Islandis innatus et proprius vigor: tamen ipsa reipublicæ forma et constitutio fundamentalis. Proceres, libertatis avidi, et speciem quamcunque alienæ dominationis ægre ferentes, partem aliquam terræ primitus occupavere, quæ sic hæreditario jure devolvebatur ad primi occupatoris posteros4. Hi in incolas occupatæ regionis jura haud perpauca exercuerunt, eorumque patronos sese gesserunt, clientibus non minus ad tributa solvenda quam operas præstandas iis obligatis. Jura subditis dixerunt, et ab injuria aliena eos defendere tenebantur, sed cæteris toparchis nec dignitate nec potentia inferiores, nihil super se præter leges communes agnoverunt. Sic Islandia paullatim in triginta novem toparchias ne dicam regna fuit divisa5. Nemo non videt hoc in momento positam esse primam civilis dissidii causam; sive enim aliquis inter pares sibi visus fuerit injuriam pati ab alio, ejusdem dignitatis et potentiæ, sive subditi duorum optimatum invicem læsionibus certarint, vis vi repellenda et reprimenda censebatur; armis dimicare, quam actione forensi contendere, expeditius et ex genio seculi magis virile esse duxerunt. Nihil mirum, rempublicam Islandorum, huncce fomitem, igni concipiendo quam maxime aptum, in gremio suo servantem, sensim conflagrasse, scintilla dissidii aliunde etiam ei immissa, quod ni evenisset, nec igni sufflato, eam tam cito conflagrasse totus dubito.

§ 3. Continuatio.

Reges Norvegiæ avidis oculis Islandiam diu inspexisse videntur, et diversis igitur mediis et blandimentis gentem islandicam lactare sunt conati; sic privilegia et prærogativa quædam Islandis, qui, negotia commutativa cum Norvegis assidue gerentes, Norvegiam quotannis frequentavere, concesserunt6; mox Haconis Adelstani temporibus Islandi in Norvegia non minoris pretii habebantur, quam præfectorum regiorum filii Norvegi (vide H. Adelst. leg. Gul. Mannh. cap. 50); filios familiarum, domi divitiis prævalentium, in suum satellitium mite receperunt, blanditiis permulserunt, beneficiis adornarunt, et eos tandem, ut suæ clementiæ et munificentiæ præcones, in patriam remiserunt, non raro iisdem, demandata potestate satrapica in unam aliamve Islandiæ partem, cujus ne minima quidem particula ad eos pertinuit. Hi emissarii, Norvegiæ regum gratia et favore superbientes, in patriam reversi, magna moliri cœperunt, magnates, hac regum gratia non honoratos, torvis oculis despexerunt, hominem præ se putantes neminem, et seipsos tantum summis in republica honoribus dignos, publicisque muneribus pares, esse censuerunt. Magnates patriæ, hoc ægre ferentes, vim vi repellere, injurias armis ulcisci, conabantur, parsque utraque omni studio et fervore factiosis in contrariæ partis perniciem lapidem quemcunque movere cœpit. Bella intestina exarserunt et libertas reipublicæ ad internecionem ferebatur. Mox in reipublicæ primordiis Rex Haraldus Pulchricomus Unam, Gardari filium, in Islandiam emisit, aureis pollicitis allectum, consiliis adjutum, et dato negotio, ut Islandiam, cum incolis, in ejus redigeret potestatem, primatibus Islandiæ captis aut interfectis; sed Unas, spe et pollicitis frustratus, Leidolfi athletæ gladio peremtus interiit7. Olaus Sanctus beneficiorum illecebris idem tentare voluit, quem in finem benignis privilegiis Islandos adornavit8, et regiis muneribus optimates insulæ beavit; his mediis, et intercessione emissarii sui Thorarini, Nefjulfi filii, rem eo fere perduxit, ut insula Grimseya, boreale Islandiæ litus adjacens, Regi cederetur; ea enim satis modeste Rex se contentum fore dixit, si totius Islandiæ deditionem non acquirere posset. Sed circumspecta Einari Tveraensis prudentia Regis consilium antevertit. Quo Rex accensus filios familiarum Islandos in ejus aula degentes durius tractare cœpit, unico tamen eorum, iisdem mandatis, in patriam, sed frustra, emisso9. Haraldum Sigurdi idem in consiliis habuisse ferunt auctores10. Rex Norvegiæ Haco Haconis filius inprimis quoad Islandos magni fecisse videtur regulam politicam: divide et impera; nondum enim Islandiæ partis cujusdam omnino potitus ejus regendæ potestatem anno 1220 primum contulit celebri illi Snorroni Sturlæo; deinde anno 1235 Sturlæ Sigvati filio primi sobrino; postea anno 1247 Thordo Sigvati filio, qui Kakali cognominatur; et tandem anno 1258 famoso Gissuro Thorvaldi filio, quem et comitis titulo et dignitate adornavit. Ad Islandos, libertatis tenaces, lactandos et demulciendos plures præterea ad eos transmisit legationes. Commentitiam satrapæ dignitatem uni auferendo alteri conferendo civilis dissidii semen latius sparsit, quo crescente, messem sibi tam facilem quam largam fore sperabat. Si non amor patriæ et libertatis, proprii tamen imperii et dignitatis cura Snorronem et Sturlam abstinuit, quin Regi præstitis pollicitis starent, ejusque de patria in potestatem Norvegorum redigenda voluntatem perficerent. Thordus, in Norvegiam reversus et ibi coacte retentus, repentina extinguitur morte; Gissurus vero, ferro et fraudibus sæviens, Snorronem & Sturlam aliosque patriæ optimates e medio sustulit, ut Regis, Islandiæ dominio inhiantis, mandata perficere, et eum voti compotem facere possit11. Referunt auctores Cardinalem Vilhelmum, dum in Norvegia ad Haconem solenniter coronandum 1247 morabatur, ei auctorem extitisse, ut Islandos suæ subjiceret potestati, ne, præter reliquarum gentium morem nullius Regis aut principis imperio subjecti, suopte nutu aut arbitrio viverent. Sed hoc inter Haconis calliditatis figmenta, ut suis conatibus auctoritatem conciliaret et fucum obduceret, habeo. Longe antea de Islandis subigendis consilia iniit (cfr. § subsequentem), nec verosimile, Cardinalem Italum, aristocratia Islandorum quamvis ei curæ cordique fuerit, de quo dubitandum, eam pro re insolita habuisse, cum respublicæ in Italia plures jamjam extiterint12.

§ 4. Continuatio.

Ut ad scopum optatum certius pervenire posset Rex Haco, jus sibi vindicavit, episcopos Islandis obtrudere, quoscunque voluerit, certo sciens, partes suas in Islandia eos non parum adjuturos, qui ab ejus gratia episcopalem dignitatem assecuti fuerint. Hoc a Sigurdo Archiepiscopo Nidarosiensi primum verosimillime obtinuit, consensu Romani pontificis postea acquisito. Sic factum est, ut Islandiæ immiserit tres episcopos: Botolphum, Henricum et Sigurdum Thettmari filium, omnes Norvegos et Regis partibus addictos; Botolphus Holanam, Sigurdus Skalholtinam diœcesin simul anno 1239 regendas suscepit, sed in utramque ab incolis electi, episcopatus vacantis candidati Islandi, Magnus Gudmundi filius et Kigra-Björnus, in Norvegiam, ad assequendam ordinationem, frustra transfretaverunt, et peregre decesserunt. Sic Rex non tantum in civilibus, sed etiam in rebus ecclesiasticis sibi arrogavit potentiam, ei nequaquam delatam, in populum liberum. Factio regia etiam eo facilius in Islandia vires sumsit, quum Islandi jamjam, per aliquantum temporis ecclesiastico Norvegorum imperio cæcam obedientiam præstare fuerunt assuefacti, idque non tantum in negotiis ecclesiasticis, quæ hic a medio seculo duodecimo ex Archiepiscoporum Nidarosensium nutu gerebantur, sed etiam in civilibus. Clerici enim hoc tempore omnes in eo fuerunt, ut rerum civilium quam plurimas suæ jurisdictioni et effatis infallibilibus subjicere possint, sperantes, se seculares, amplexibus lacertosis insinuatos, eo facilius suffocaturos. Hinc concludi potest, episcopos Norvegos, Islandiæ immissos, ad politicum Regis finem obtinendum haud parum contulisse, eosque non tam ecclesiæ iis concreditæ salutem, quam Regis mandata sedulo inspexisse. Per totam hanc civilibus turbis commotam ætatem, ab anno inde 1239 ad annum 1263, Norvegi episcopi hic fungebantur; Botolpho enim Holano ad plures abeunte anno 1246, Henricus Caroli filius mox substituitur, ne res regiæ in boreali Islandiæ parte fulcro careant. Hi episcopi etiam partium turbis sese immiscebant; non raro re ita ferente, partibus, quas pridie amplectebantur, hodie derelictis, contrarias sunt secuti, pristinas diris devoventes, ut publica perturbatio adaugeatur, et regii in turbidis felicius piscari possint13.

§ 5. De Islandorum deditione.

Tot tantæque Islandorum libertati structæ machinationes; intestina dissidia, qvum unus optimatum in alterum concitatus immitteretur; dissolutio vinculi, quod solum Islandicæ reipublicæ partes constrixit, legum nempe, ad quas posthabendas salis pronum se prodit humanum ingenium: hæc omnia haud alium effectum exserere potuerunt, quam vinculi laxationem, et reipublicæ corporis dissolutionem in partes, quas separatim subjugare haud multum laboris exhibuit insidiantibus. Deditionem jamjam annis 1251 et 1254 incepisse testatur coævus Haconis historiographus Islandus, Sturla Thordi, in vita Haconis capp. 273, 283; priore enim anno Sæmundi multiscii abnepotes Haraldus et Philippus in Regis ditionem tradiderunt jurisdictionem suam, sed anno posterius nominato emissarius regius Ivarus Angli filius de tributo solvendo cum borealibus egit. Tandem vero Rex Haco voti omnino compos est factus, quum iterata vice legatos in Islandiam eum in finem miserit, annis 1261 et 1262, quum deditionem accepit omnium Islandiæ quadrantum, orientali excepto, qui tamen anno demum 1264, Hacone jamjam in expeditione Scotica 15 Dec. 1263 exstincto, cæterorum exemplum sequebatur14. Aliquando florens per 390 annos durans, sed jam degenerata et in anarchiam vergens, Aristo-democratia Islandorum sic finiit, terraque et incolæ in ditionem venerunt regni Norvegiæ, non vi victi, sed qua socii, splendidis conditionibus (si servatæ fuissent) acquisiti et libere sese tandem obferentes; Regis quidem imperio obtemperaturi, et tributarii facti, sed sartis tectisque propriis legibus et privilegiis15.

§ 6. Mutato regimine mutantur leges.

Hanc regiminis mutationem, sequelis gravidam, novam adferre legislationem, necesse fuit. Gragasa Islandica hucusque Islandos, qua lex civilis, obligare haud desiit, sed illa in reipublicæ gremio enata et crescens et permulta Aristocratiæ vestigia in se continens, eique superstructa, novis Islandiæ dominis non potuit non displicere. Sartas tectas leges Islandorum fore iis quidem polliciti sunt, sed vel verba dare voluit Rex Haco, quod fere dixerim, vel mox perspiciebat dominationem suam in Islandia, turbis sedatis, precariam et tantum momentaneam fore, nisi Aristocratiæ everteret fundamenta, jurisdictiones nempe hæreditarias, quibus etiam tota judiciorum ordinatio erat superstructa16. Hæc in aliam, si non meliorem, formam referre festinavit igitur Rex, sibique arrogavit potestatem magistratus jurisdictionibus imponendi; quædam cruenta dominorum morte vacuæ ad Regem devolvebantur, quædam vel ad eum vel filium Magnum, ad animos eorum placandos, voluntarie traditæ sunt17, quædam regiminis mutatione dominis abreptæ. Sic Aristocratiæ fundamenta sunt eversa, nec leges, quæ iis nitebantur, diutius durare potuerunt. Mox igitur deditione facta, imo antea (de quo postea), Rex Haco de novis legibus, regioni acquisitæ intrudendis, circumspiciebat.

§ 7. Hujus legis nomen.

Lex regia auctoritate condita et lslandis primum injuncta diversa præ se fert nomina, quæ ab Islandis verosimillime ei indita sunt. Primarie eam Jarnsidam (latus ferreum) vocarunt, indictarum mulctarum magnitudinem et ejus rigorositatem causantes, sed revera factæ deditionis pœnitentes. Postea nomen Hákonarbók (liber Haconis) adepta esse videtur, in auctoris memoriam.

§ 8. Cujus auctoritate et quando condita.

Haconem legem Jarnsidam condidisse vel conditam curasse, et alterum ejus nomen indicat, et plurima tam interna quam externa criteria svadent et probant. Haud probabile, Haconem, qui jam inde ab anno 1220 de Islandia in suam potestatem redigenda consilia iniit18, et labentibus annis catastrophen deditionis magis magisque appropinquare sensit, nihil de novis legibus, quibus regia potestas in Islandia corroboraretur, cogitasse, præsertim postquam partes quædam Islandiæ sensim sensimque, imprimis annis 1251 et 1254, ut antea § 5 innuimus, in ejus ditionem venerint. Anno 1258 Gissurum Thorvaldi comitem creando, et satrapicam potestatem in Islandiam ei conferendo, dominum sese gessit Islandiæ, unde conjicio hocce anno vel subsequenti Jarnsidam compositam esse. Enarus Archiepiscopus per decennium ab anno 1254 ad 1264 archiepiscopali dignitate functus est19. Hic in Jarnsida bis, qua factam constitutionem consiliis adjuvans, laudatur20; unde in hoc decennio prima Jarnsidæ lineamenta ducta fuisse infero, et in hacce temporis periodo annum 1259 constituendum puto, quum anno præcedenti Gissurus Islandiæ præfectus fuerit21. Sturla Thordi22 res gestas Haconis referens, primum mentionem injicit: eum leges Norvegiæ in multis restaurasse, et mox addit: eum codicem legum concinnasse, qui (historiæ conditæ temporibus 1264 vel 126523) novæ nominantur leges, quo Jarnsidam innui opinor; leges enim Frostenses Haconis Haconidis, antecedentibus memoratæ, tali nomine vix ac ne vix salutari potuerunt, temporibus historiæ conditæ, præsertim cum ad tenorem legum Haconis Adalsteni proxime accesserint24. Potius videntur per ”novas leges” innui novellæ quædam, rescripta et constitutiones, quas legibus Frostensibus adjecit Haco, et quas nobis exhibet versio Pausania parte II pagg. 3–12; sed hoc statuendo tautologiæ Sturlæ relationem arguimus, quum contra ex mea sententia legislationes Haconianas, si non ordine chronologico, tamen ex earum dignitate, refert auctor: primo leges Frostenses, mox Jarnsidam et demum rescripta et novellas constitutiones a rege latas. Nemo non videt me in hac conjectura sequi lectionem inclyti codicis Flateyensis25: ”Hann lèt setja bókina ↄ: librum ordinavit” &c., sed non ut habet codex Frisianus: ”hann lèt þat setja í bókina”, libro id inferri curavit, quod cum sequentibus minime cohæret. Sive accipimus Jarnsidam esse novellis hisce constitutionibus antiquiorem, sive viceversa, quod potius crediderim, res fere eodem redit. Torfæum mecum facere video26.

§ 9. Continuatio.

Docet historia Haconem grandævum, Hacone filio præmatura morte abrepto, Magnum filium in imperii societatem vocasse, anno 125727. Hic Magnus in laudatis Jarnsidæ locis memoratur, qua regiminis cum patre particeps, unde post hunc annum conditam esse oportet; de ordaliis, anno 1247 abrogatis, et statu servili ab eodem forsan anno si non abrogato, tamen imminuto, iota quidem non habet, quod ex jamjam dictis minime mirum; magis mirandum est, Jarnsidam ne verbo quidem tangere tributum Regi solvendum, ad quod ab Islandis acquirendum Rex Haco tamdiu sudavit; sed hoc ex mea sententia non parum facit ad stabiliendum, quod Jarnsida primitus condita fuerit ante annos 1261 et 1262, quibus maximæ Islandiæ partis deditio perficiebatur, et incolarum jurejurando tributi solutio Regi Norvegorum stipulata est. Si igitur Jarnsida serius fuerit condita, ut quidam contendunt, vero maxime consentaneum, accipere, Regem Norvegiæ id non oblitum fuisse legibus inferre quod maximi momenti esse duxit, et factæ subjectionis signum erat perpetuum. Sane Magnus legum reformator hæc Jonsbokæ inferre haud supersedit28. Præterea minime probabile est, Haconem, qui ab anno inde 1262 in expeditione Scotica totus fuit, legislationis studiis simul incubuisse, sed si post 11 Julii 1263, quo die Haco in Scotiam abnavigavit29, condita fuerit Jarnsida, non Haconi sed Magno Regi, contra omnium sententiam, adscribenda esset. Sane hæc lex cum Magnæanis parum cognationis habet, sed legum Haconis Frostensium antiquiorum, inprimis Haconis Adelstani Gulensium legum, colorem præ se fert, quod ex facta collatione cujuscunque capitis in hac editione patebit. Sic pro certo habeo, Haconem Jarnsidam concinnasse Islandorum deditione nondum facta, sed armorum et mortis interventu ab ea introducenda impeditum fuisse deditio postquam subsecuta est.

§ 10. Quinam Jarnsidæ conscribendæ inservierint, quæritur.

Inferunt historiographi, Sturlam Thordi et Thorvardum Thorarini, duos percelebres hujus temporis Islandos, Jarnsidæ concinnandæ adhibitos fuisse30, sed quanam auctoritate freti, nescio. Sturla Thordi ille poeta, historiographus et jurisconsultus eximius, quantum mihi innotescit, prima vice ut rebellis et læsæ Majestatis reus, quasi qui se adjunxisset partibus Regi contrariis, in Norvegiam anno 1263 transfretavit, adactus vi et potestate Regiorum, inprimis Rafni Oddi filii; Sturla certior factus, Haconem Regem in Scotia absentem esse, in Magni Regis mansvetudine et clementia spem omnem collocavit; nec frustra; nam brevi in intimam optimi Regis familiaritatem receptus, ejus aulæ dapifer et Regis consiliarius evasit, simulque ei delatum est negotium honorificum historiam Haconis concinnare31, quod annis 1263–64 et 1264–65 perfecisse certum est, ut ipse in suo opere testatur32. Hoc tempore eum de historia construenda satagentem operi leges ferendi incubuisse, totus dubito. Thorvardus Thorarini, inter Magnates patriæ haud infimæ notæ, fere eadem fata expertus est; ob cædem Thorgilsi Bodvari et Bergi, quorum uterque aulicus, et ille etiam præfectus regius extiterat, læsæ Majestatis reus agitur, sed auctoritate Brandi episcopi Jonæ filii adactus ad clementiam Magni Regis anno 1264 tandem confugit, et ab eo in gratiam receptus postea ad summas dignitates pervenit33. Thorarinus anno nominato peregre secutus est Hallvardum, Gullsko dictum, qui tum, Islandiæ deditione peracta, exantlati laboris præmium reportaturus domum rediit34. His apparet utrumque, Sturlam et Thorvardum, simul in Norvegia fuisse, per hiemem 1264–65, sed utrum hoc tempore Jarnsidæ jamjam constructæ revidendæ inserviissent, ambigi potest, quamvis hoc minime negandum, si Rex Magnus, ut opinor, eam mox promulgandam et æstate subsequenti emittendam decreverat.

§ 11. A quo Jarnsida in Islandiam transmissa.

In id omnes, quantum scio, consentiunt, quod Jarnsida non ab Hacone, sed a filio ejus Magno in Islandiam transmissa fuerit, quod et res ipsa docet; leges enim ignotas obtrudere populo, ad obediendum nondum obligato, multum abfuit ab Haconis rerum civitium peritia; sed eadem æstate, 1262, qua emissarius regius Hallvardus Gullskor de Islandiæ australis, occidentalis et borealis partis deditione Regi retulit35, (orientalis adhæc restabat), Haco etiam nuntios accepit de Scotorum in Hebridas facta invasione36, unde mox bellum anhelans per hiemem subsequentem omni studio bellicam paravit expeditionem37, cætera in tempora magis opportuna differens. In Julio 1263 classe instructus Norvegiam reliquit38, sed die decimo quinto Decembris ejusdem anni vitam cum morte commutavit39. Sic Magno filio reliquit cum regno etiam negotium leges Islandis, iis si non aptatas tamen paratas, injungere.

§ 12. Quando Jarnsida Islandiæ primum illata fuerit.

De anno, cum primum Jarnsida in Islandiam delata sit, historici nostri et antiquarii diversas fovent sententias. Plurimi hoc in annum 1271 differunt, quorum maxime memorandi celeberrimus episcopus Finnus Johannæus40 et Biornus Skardsaensis41. Alii ad annum 1272 hoc referunt ut Arngrimus Jonæ42, et Espolinus43. Nonnulli contendunt hoc factum esse anno 1265, quorum primarius est ille in antiquitatibus Islandiæ versatissimus nomophylax Paulus Vidalinus41, cum quo etiam lubens facio; doctissimum Halfdanum Enari eandem sententiam fovere video44, et nonnulli tam Sturlungæ quam Jarnsidæ codices marginali annotatione idem asserunt. Celeberr. Schlegelus in comm. hist.-crit. ante Gragasam pag. CLI not. *** Vidalini sententiam subscribit. Cæteros, qui annum statuunt 1262, ut Svenonem Sölvii45, Jonam Magni, Hiardarholtensem46, et plures, prætereo, cum eorum sententia omni careat fundamento. Prima et secunda sententia revera una est et eadem, et utraque nititur relatione Historiæ Arnæ Episcopi, mediantibus forsitan annalibus vetustis, sed incertæ auctoritatis. Historia Arnæ episcopi ad annum 1271, vel ut qvidam codices habeat 1272, refert: Sturlam Thordi, Thorvaldum Thorarini et Indridum Böggul aulicum Magni Regis, in Islandiam transtulisse codicem legum Norvegicarum, quarum aliqua pars mox eadem æstate promulgata recipiebatur47, reliquum vero hujus legis in comitiis generalibus 1272, et circa undecimum Novembris anno 1273, in leges receptum esse, in eadem historia scriptum invenitur. Hic Jarnsidam non vero Jonsbokam intelligi necesse est, hæc enim primum 1280 vel 1281 huc delata est per Jonam Enari Nomophylacem, et emissarium regium Lodin Lepp, ut eadem historia testatur48. Historia Sturlungorum49 contra haud facile aliter intelligi potest, quam quod Sturla Jarnsidam a Magno Rege ordinatam, a prima sua peregrinatione redux, huc detulisset, refertque eum tum totius Islandiæ nomophylacem esse factum, legesque Islandiæ esse immutatas, et hic de anno 1265 loqui statuendum ex relationis continuitate cum antecedentibus, ubi colloquium Sturlæ cum comite Birgero Sveone refertur, quod vix serius factum esse potest, quam 1265, cum anno subsequenti comes e vita discesserit. Ibidem etiam mentio injicitur, Magnum Regem Sturlæ veniam domum redeundi concessisse, eadem æstate50; nec mirum, Regem, omnibus benignum, Sturlam tum et honoribus adornasse, fidem habuisse et negotia magni momenti ei contulisse, cum in intimam ejus gratiam jam pervenerit et historiam patris hieme præcedente ad finem perduxerit, ut antea § 10 probatum est. Refert Sturlunga l. c., Sturlam Nomophylacis officium permultos annos abhinc gessisse, donec incipiebant lites inter clericos et laicos de præbendis, quibus inchoandis officium deposuit, inde enatas controversias callide evitans, de quo ipse litium dux et concitator Arnas episcopus eum faustum felicemque prædicavit. Sed si primum 1271 Jarnsidam attulit, et nomophylax factus est, haud evitasset dissidia civilia hinc enata, quæ annis 1271, 1272 et 1273 ex ipsa Arnæ episcopi historia, non tantum in Islandia, sed et coram Rege et archiepiscopo, sat contumaciter gerebantur. Sturlam anno 1265 Jarnsidam huc detulisse haud debilitatur annotando, caput Sturlungæ antecedens de secunda Sturlæ peregrinatione etiam loqui. Ea enim relatio aperte inserta est inter verba "hinn mesti skaði" et "Sturla orti um" &c. Scio nonnullos contendere, lites de præbendis inchoasse 1284, cum laici Erici Regis auctoritate freti præbendas receperunt; sed longe antea incipiebant (hófust); quamvis, Jonæ archiepiscopi judiciali sententia 1273 sopitæ, anno 1284 recrudescere cœperint, quo anno etiam Sturla decessit. Nec obstat, quod referat Historia Arnæ episcopi, Sturlam in officio 1272 successisse Thorleifo Reimo, idem casus enim esse potuit 1265; nam Thorleifus, teste Sturlunga, Nomophylacis officio fungebatur annis 1263 et 126451. Expressis verbis testatur Sturl. l. c., Sturlam Jarnsidam huc deferentem solum vel totius Islandiæ nomophylacem regia auctoritate factum esse, quod in annum 1272 minime quadrat; post annum enim 1269, cum Jonas Enari (verosimillime, ut refert Sturlunga52, cum Erlendo Olavi) officium iniit, et Sturlæ successit, Islandiam inter duos nomophylaces divisam esse opinor53. Sane in litteris suis, ad Regem Norvegiæ 1276 datis, Arnas episcopus duos nominat Nomophylaces, Jonam Enari et Sturlam54, quamvis fere nihil inde sit concludendum, quod Sturla ibidem nomophylax sit dictus, nam etiam moriens nomophylax nominatur55, cum tamen certum sit eum officio tum non functum esse. Cæterum refert Sturlunga, Sturlam Jarnsidam huc deferentem mox nomophylacem esse factum, cum Historia Arnæ episcopi contra Sturlam anno 1271 Jarnsidam attulisse, sed 1272 nomophylacis officium adiisse referat, unde etiam concludi potest, utramque historiam non de uno eodemque casu loqui, neutram enim mendacii arguere volo, quod ex dicendis patebit Cfr. § 15.

§ 13. Continuatio.

Hisce tam chronologicis quam historicis rationibus adjici meretur una, fere sufficiens: haud accipiendum esse, Magnum Regem, omnibus benevolum, pacis juris et justitiæ amantissimum, per octo annos, imperii primos, sivisse subditos suos nuper acquisitos exleges vivere, et tamen leges iis paratas et prædestinatas in præsto habuisse. Dico exleges; non tantum enim, antiquas Gragasæ leges eorum statui politico minime accommodatas amplius esse, Regem agnovisse necesse est, sed etiam eum haud fugit, leges memoratas, inter arma diu silentes, auctoritate ex maxima parte in posterum destitutum iri; occasio ei se præbuit haud spernenda, novas leges inferendi periculum facere, cum duos, libertatis non minime tenaces, Islandiæ optimates, Sturlam et Thorvardum secum haberet, sibi quam maxime devinctos, cum ejus clementiæ et benevolentiæ se suaque fere omnia deberent, quorum alterum auctoritate in patria non parum pollere scivit; Sturla enim bis antea, ex annalium relatu, nomophylacis dignitate in patria fuit honoratus, anno 1246 et 1250 vel 125156. Ex his omnibus colligo Sturlam (verosimillime unacum Thorvardo Thorarini), in patriam reducem anno 1265, eadem æstate qua Sturla cum Birgero erat collocutus, Jarnsidam secum asportasse introducendam, quo anno leges Islandiæ sic immutatæ sunt, jure quidem, quamvis non de facto, de quo posterius. Si quis dixerit, me tantum probasse Thorvardum in Norvegia adfuisse per hiemem 1264–65, non vero eum nec Indridam Böggul æstate subsequenti cum Sturla in Islandiam transfretasse, hoc me minime angit; nam, ut serius dicendum venit, statuo: iterata vice Jarnsidam huc devenisse, unde haud necessarium accipere Sturlungam et Arnæ episcopi historiam de uno eodemque casu mentionem facere.

§ 14. An mox recepta.

Sturlam, legum codice allato, ad eum introducendum aliquid fecisse, nullus dubito, de hoc historiæ quamvis taceant. Sed incolæ, libertatis suæ et autonomiæ memores, eam recipere recusarunt, legum nimiam rigorositatem causantes, in cuius rei memoriam iis, ut antea innui, Jarnsidæ nomen indiderunt, quod hic in Islandia ejus nomen primarium opinor. Sed si Jarnsida hac vice in eadem forma fuerit ac ad nos pervenit, nulla adfuit causa eam pænarum vel multarum immanitatis arguere. Sane lex Islandorum Gragasa multo atrociores pœnas indicit, exilio vel proscriptione delicta etiam minora castigans, imo errores processuales haud leviter animadvertens. Sic ex. gr. adulterium ex Gragasæ præscriptis proscriptione puniendum erat, quod ex Jarnsida multa pecuniaria expiari potuit; et sic de aliis. Hinc conjicio, Jarnsidam, cum primum Islandis apparuit, quindecim et quadraginta marcarum multas habuisse, ad Haconis Haconidis Frostensium legum tenorem concinnatam, quod cum in Islandia insolitum quid esset, sufficiens incolis subfuit causa, legem novam et peregrinam nimiæ rigorositatis arguere. Sane adhæc quadraginta marcarum multæ in Jarnsida nominatim occurrunt Krdb. 4 et in Þjófab. 10, ubi leges Magni, in locis parallelis, habent marcas tredecim, vel tredecim marcas octo ortugas. Hæc si recipiuntur, necesse est, Haconem Jarnsidam composuisse priusquam novellam ediderit de quindecim et quadraginta marcarum reductione ad trientem57, si hæc constitutio ei jure tribuitur, de quo dubitare liceret, cum Haconis vita, a coævo jurisperito conscripta, de eo taceat. Scio Magnum Regem patri suo tribuere constitutionem de subditi cæsi resarcitionis (þegngildis) ad tredecim marcas octo ortugas reductione58, sed tam quindecim quam quadraginta marcarum multæ in legibus Frostensibus sæpius occurrunt, quam in causis homicidii.

§ 15. Jarnsida Regi remittitur reformanda.

Res ipsa docet, Sturlam de Jarnsida in Islandiam introducenda desperantem, hæc Regi retulisse, simul adjecta causa, quæ maxime obstitit, quin recipiatur. Rex Magnus, de legibus regni reformandis jamjam animum inducens, solita mansvetudine Jarnsidam etiam moderandam et adaugendam accepit, circa eundem annum 1267, quo auctores referunt eum cæteras regni leges reformandas suscepisse59. Duplici de causa, tum quoad Jarnsidam reformandam, cum respectu ipsius Regis historiæ concinnandæ, Sturlam anno 1269 in Norvegiam profectum esse pono, regiis verosimillime literis evocatum, quo anno Jonam Enaris, ut antea dictum est, ei in jurisdictione successisse accipiendum. Hoc comprobare videtur Sturlunga III p. 306 not. 2: Síðan sigldi hann enn ad nýju nokkuru síðar ↄ: aliam denuo paulo post (post 1265) suscepit peregrinationem. Hunc duplicem in finem Sturlam per biennium in Norvegia commoratum esse opinor, quo etiam feliciter evitavit altercationes in patria per hos annos ferventes de præbendis, quæ etiam, cum tandem anno 1272 jurisdictioni admotus est, in Islandia defervuerunt, in Norvegiam delatæ. Sic tantum relationes Sturlungæ et historiæ Arnæ episcopi conciliantur.

§ 16. Interna criteria Jarnsidam a Magno Rege esse reformatam.

Innui § 14, ipsam Jarnsidam factæ reformationis vestigia præ se ferre, cum verosimillimum sit, eam primitus mulctas quindecim et quadraginta marcarum habuisse; sed hanc reformationem a Magno hac vice susceptam esse plures rationes svadent. Docet historia, famosum illum Jonam secundum vel rufum archicathedram Nidarosiensem anno 1268 ascendisse, succedentem Haconi archiepiscopo, qui per unum tantum annum hac dignitate fruebatur60. Sed Jarnsida juris personalis titulo 29 archiepiscopum Jonam nomine nominat, qua præsentem et consiliis adjuvantem hocce titulo factam constitutionem. Hæc si cum iis conferuntur, quæ § 8 attuli, de Enaro archiepiscopo bis in Jarnsida laudato, apparebit, eam haud semel et simul esse constructam, sed serius esse adauctam et reformatam. Duæ præterea existunt Jarnsidæ recensiones, una brevior altera prolixior. In recensione breviore desiderantur sectiones de profectione comitiali et christianismo; sectionis de jure personali tituli primi pars posterior, et tituli 4, 5, 6, 28, 30, 31, 34, 35; sect. de jure nuptiali titt. 1, 2, 4; de successionibus titt. 13, 14. Prolixior etiam alio modo disponit sectiones, et sic continet novellas, quæ tam ordine quam materia probant se interpositas esse, ex. gr. titulus 14 sectionis de successionibus, qui inter classem successionum duodecimam et decimam tertiam satis inepte truditur. Dictionem eorum, quæ brevior recensio non habet, a cæteris etiam differre videre videor, cum additamenta permultis locis ad Jonæ archiepiscopi tumidum dicendi genus proxime accedant, quod apparebit, si collatio instituatur inter Jarns. Mh. titt. 29 et 34 cum transactione inter Jonam archiepiscopum et Magnum Regem61. Non tamen contendere audeo, breviorem recensionem esse Haconis, prolixiorem Magni; hoc enim labefactatur, annotando: tit. juris personalis 29, ubi Jonas archiepiscopus nominatur, in breviorem classem etiam insertum esse, unde aliquid argumenti inde quærere supersedeo, inprimis cum titulum 16 de successionibus, qui de liberorum naturalium legitimatione agit, et in omnibus Jarnsidæ exscriptis est obvius, Magno Regi tribuendum existimem; modus legitimandi hic præscriptus, a legibus Frostensibus Haconis omnino differens62, cum Magni legibus serius promulgandis ad apicem usque conspirat63. Omnibus notum est, leges tam Norvegorum, quam Islandorum, antiquiores permulta habere circa homicidii multæ distributionem inter agnatos et cognatos cæsi. Hæcce distributio legibus Magni abrogata est64; primum occurrit hæc abrogatio in Jarnsidæ juris personalis titulo 29, Magni auspiciis facta, sed ejusdem sectionis titulus 3, de legislatione Haconiana desumtus, innuere videtur, Jarnsidam primitus vindictæ lytrum habuisse, in familias dispescendum, quo etiam spectat, quod Jarnsida ibi habeat antiquiorum legum ad lytri distributionem spectantem denominationem: Bauggildismenn & nefgildismenn, ubi leges Magnæanæ, locis parallelis, habent næstu frændr (cognatorum proximi). Hæc igitur ad pristinæ formæ post a Magno Rege factam revisionem et reformationem remanentia vestigia refero.

§ 17. A quibus et quando huc denuo delata.

Jarnsidam Magni Regis revisioni et reformationi subjectam fuisse ab anno inde 1267, antea innui. Sturlam huic operi admotum esse nullus dubito, hic postquam anno 1269 in Norvegiam venit. Id enimvero testari videntur Jarnsidæ e Gragasa islandica in rebus œconomicis desumtæ constitutiones. Iisdem temporibus Thorvardum Thorarini in Norvegia adfuisse mihi quidem non apparet, quamvis id, contra auctoritatem historiæ Arnæ episcopi, minime negare velim; optimates enim patriæ his temporibus, ad negotia sua partim mercatoria partim politica perficienda, inter Norvegiam et Islandiam assidue navigaverunt. Historia laudata refert utrumque, simul cum aulico quodam Indrido Böggul, Jarnsidam huc transportasse anno 127147, et tamen idem Thorvardus, ex ejusdem historiæ relatione, æstate subsequenti in Norvegiam remeavit65, Islandiam mox anno peracto visitaturus66. Indridus, quinam fuerit, nescio. Vix ac ne vix esse potest idem ac Eindridus Bækill, quem Hist. Haconis Haconidis inter Baglorum duces numerat, qui et postea in Haconis amicitiam pervenit67. Quicquid sit, eum in aula Magni plurimi æstimatum fuisse puto, et serius plures in Islandiam subiit legationes Magni Regis. Dubitaverunt quidam, legem hoc anno allatam Jarnsidam fuisse, cum auctor historiæ eam Norvegicam nominet; sed omni jure hoc nomine venire potuit in Islandia, cum ex maxima parte e legibus Norvegorum consuta esset. Conjicit Paulus Vidalinus68, hanc legem fuisse particulam quandam legum Norvegicarum, quas Rex concinnandas jam suscepit, eumque in consiliis habuisse, has successive Islandis obtrudere; sed hoc minime convenit optimi Regis circumspecto amori juris et justitiæ et benevolæ mansvetudini, nuper aequisitis subditis injungere leges adhuc immaturas (nam anno primum 1274 prodierunt), nec eorum usibus et institutis omnino congruas. Relatio historiæ de particulis legis allatæ successive receptis etiam in Jarnsidam quadrat, ut mox erit dicendum. Nec majoris facienda est sententia celeberr. Schlegeli, qui in Comm. hist. crit. ante Gragasam pag. ultima contendit, legem 1271 in Islandiam missam Jonsbokam fuisse; hæc enim sententia omnino adversatur relationi hist. Arnæ episc. cap. 25 in fine, cap. 28 ab initio, ut et serius, cum lex tota recipitur; nititurque tantum confusione inter annos et leges; cfr. § subsequentem.

§ 18. Jarnsida quando in leges relata sit.

Refert historia Arnæ episcopi, Jarnsidam eadem æstate qua allata est in comitiis, puta generalibus, promulgatam fuisse47. Tum mox (ut videtur sine contradictione) recipiebatur sectio de profectione comitiali (cui celeberrimus Finnus Johannæus addit sectionem de christianismo)69, ut et tituli de legitimatione per subsequens matrimonium liberorum e sponsa procreatorum, de success. 14, et de resarcitione cæsi subditi (þegngildi) jus pers. 1 pars poster., nec non de filii naturalis legitimatione ad januam templi, de succ. 16. Notatu dignum est, hæc omnia in prolixiore Jarnsidæ textu obvia (præter ultimam materiam) ex mea sententia Magnum Regem auctorem agnoscere; quasi incolæ hoc Regi gratificari studuissent. Instante et præcedentibus annis Arnas episcopus præbendas a laicis extorquere satagebat, sed quidam optimates, ejus molimina susque deque habentes, restiterunt; ad Regem igitur anno 1271 sese convertit, ejus auxilium flagitans, qui anno subsequenti 1272, episcopum lautis muneribus allicitum et laudibus in altum evectum, ad suas perduxit partes, haud obscure innuens: se ejus usibus obtemperaturum, si legi rogatæ introducendæ inservierit. Episcopus igitur omnes intendit vires, ut Regis voluntas efficiatur, et eadem æstate tota lex ejus auctoritatis interventu recepta est, præter sectionem de successionibus. Mox Episcopus in Norvegiam avolavit, laboris præmium reportaturus, et litem de præbendis Regis et Archiepiscopi tribunali submissurus. Eadem æstate Sturla nomophylacis officium denuo adiit, et sic iterum declinavit famosam præbendarum litem, quæ, proxima æstate 25 Julii (1273), in favorem episcopi decisa, quoad Sturla vixit, sopita videtur. Episcopus sententiam pro lubitu nactus in Islandiam tetendit et auctoritatem suam interposuit, ut successiones Norvegicæ in leges relatæ essent, quod et circa undecimum Novembris ejusdem anni factum esse refertur70. Sic Jarnsida tota tandem vim legis in Islandia est adepta, primaria deditionis conditione seposita vel post decem annos oblita.

§ 19. Jarnsida vim legis quamdiu habuerit.

Perspectum sane habuit Rex, legem Patris, Islandis paulisper reluctantibus, iis taliter qualiter obtrusam, nec diu vim legis habituram, nec usibus personarum vel temporum postulatis satisfacere posse. Legibus Norvegorum igitur revisis et reformatis, et 1274 publici juris factis, novam legem Islandis concinnare instituit, adactus, ut ipse testatur in prologo Jonsbokæ, precibus Islandiæ optimatum. Hicce prologus fere idem est, ac in omnibus Norvegiæ legibus, Magni auctoritate quæ nituntur, unde fere dixerim, eum serius Jonsbokce adsutum esse; tamen nullus dubito, incolas, de Norvegiæ legibus reformatis certiores factos, de Jarnsidæ, seu ut nunc dicta est, Libri Haconis, insufficientia qvestos esse; persvasum etiam habeo crebras his temporibus susceptas peregrinationes Rafni Oddi et Thorvardi Thorarini huc etiam inter alia spectare, hosque celebres viros consiliis adjuvasse legum islandicarum revisionem et reformationem. Vero etiam maxime consentaneum et cum Magni Regis ingenio conveniens est, accipere, eum 1271 Jarnsidam ad interim tantum rogasse, cum leges Norvegorum jamjam reformandas suscipit, nec ei minoris momenti fuit subditos in Islandia, libertatis haud oblitos, bonarum legum spe demulcire, quam Norvegos. Novo legum codice composito anno 1280 Rex Magnus diem supremum obiit die nono Maii, sed decimo quinto Julii coronatus ejus filius Ericus, mox in Islandiam cum Lodino Lepp et Nomophylace Islandorum Jona emisit novam illam legem, quæ deinde de nomophylacis nomine nomen sortita hunc in diem usque lslandos obligare haud desiit Æstate subsequenti 1281 ex maxima parte pro lege agnoscitur71. Sic Jarnsida per octo tantum annos inter Islandorum leges habebatur.

§ 20. Jarnsidæ fata seculis labentibus.

Jarnsida postquam abrogata est, paulisper in oblivionem venit incolarum. Antiquitatum quidem studiosi eam inter alia exscripserunt, quam sæpissime unacum ejus antecessore Gragasa, sed, pro more, haud indicantes, quænam lex fuerit; hinc factum, ut in codicibus quibusdam chartaceis serioris ætatis cum his prolegomenis inveniatur: Eptirfylgjandi lög eru hvorki mjök gömul nè ný, því kallast þau Interim i. e. Leges subsequentes nec multum vetustæ nec novæ sunt, et igitur Interim nominantur. Hæcce denominatio, quamvis ignorantiæ originem debeat, tamen Jarnsidæ optime convenit, et ni fallor historicam veritatem sequitur. Arnas Magnæus, ut videtur, genuinum hujus legis nomen primus eruit e membranaceis annalibus antiquissimis in Resenii Bibliotheca, ut ipse manu propria testatur annotatione in codice suo chartaceo Nr. 120, quam annotationem secutus est Asgeirus Jonæ, cum codicem chartaceum Bibliothecæ Mugnæanæ Nr. 118 exscripsit, ubi ad nomen proprium ”Interim” hæc annotatio invenitur: ”Jarnsidam vocari dicit Dnus ”Arnas Magnæus, inque testimonium adducit annales antiquissimos membraneos in bibliotheca Resenii”. In unico tantum, quantum scio, codice pergameno Jarnsida invenitur, illo nempe codice Stadarholensi, secundum quem Gragasa impressa est, et qui in ejus editione A. (Arnamagnæanus) insignitur, sed tempus rerum edax Jarnsidam mancam tantum et mutilatam ad nos pervenire sivit; in hoc enim codice duo si non plura desiderantur folia, quæ continere debuissent ultimam partem sectionis de fundis reluendis et elocandis, primamque et maximam partem sectionis de ejectamentis maris (rekabálk); deficit textus incipiens materiam et in media sententia de multa ob fundum læsum (landnám) et iterum incipit in materia de rebus naufragis, a sententia etiam mutilata incipiens. Omnes codices chartacei eandem et eodem loco lacunam habent, quod minime mirum fuerit, si codex ille pergamenus protypon esset omnium chartaceorum; sed hoc vix ac ne vix accipiendum videtur; fere enim totidem Jarnsidæ exscripta alium et breviorem codicem sequuntur72, quem eandem lacunam et eodem loco habuisse necesse est. Quænam codicis prolixioris in brevioribus desiderantur, § 16 indicavi, et nulla mihi occurrit ratio, cur exscriptores ea exterminarent, si prolixiorem codicem ad manus habuissent exscribendum. Statuendo breviores Codices Jarnsidæ originariæ esse exscripta, prolixiores vero simul continere Magni Regis additamenta serius facta, rem quidem expedire possim, sed, ut antea § 16 annotavi, obstat titulus juris personalis 24, qui in utraque codicum classe est obvius. Cum aliis quamvis accepissem, Jarnsidam primum facta revisione anno 1271 Islandiæ illatam esse, res eodem redit. Unde hunc nodum, mihi Gordium, doctioribus enodandum relinquo.

§ 21. De Jarnsidæ sectionum a legibus Norvegicis differentia.

Jarnsida fere iisdem constat sectionibus ac cæteræ leges Norvegicæ Magni auctoritate concinnatæ, et eatenus Jonsboka eam sequitur; sectiones etiam eundem ordinem servant. Differt tamen a Jonsboka quatenus, ut antea retuli § 9, nihil habeat de konungs-þegnskyldu ↄ: officiis subditorum erga Regem, quoad tributa solvenda; nec jus navale (farmannalög) in Jarnsida invenitur. A legibus Norvegicis Magnæanis discrepat, cum nihil de expeditione militari (útfararbálk) habeat, quod ideo annotatum volo, cum hoc omnino refutatur assertum celeberr. Schlegelii in comment. hist.-critica ante Gragasam, Islandos tam stricte ad Norvegiam defendendam fuisse obligatos, ut e singulis ternis viris, armis in patria ferendis paribus, duo Norvegiæ succurrant et tertius modo domi in Islandia remaneat73.

§ 22. De fontibus Jarnsidæ.

Ad unumquemque Jarnsidæ titulum sedulo indicavi fontes, unde desumtus sit, locaque parallela tam legum Gulensium Magni Regis, quam Jonsbokæ. Hic in genere observatum volo: sectiones de commerciis (kaupabálkr) et de re rustica (Landabrigða- ok Landsleigubálkr), quatenus hic ad nos pervenit, desumtas esse e Haconis Adelstani legibus Gulensibus. Tituli singulares serius nominatæ sectionis Gragasam etiam sequuntur, et fere dixerim ea, quæ in lacunam incidunt, e Gragasa desumta fuisse. Sectiones de jure personali (Mannhelgi) ut et de successionibus vel familia herciscunda (Erfðabálkr) originem ducunt a legibus Haconis Haconidis Frostensibus, præter nonnullos titulos, qui de novo adjecti videntur, et in leges Magnæanas serius migraverunt. Eundem (leges nempe H. H. Frostenses) fontem agnoscit sectio de re nuptiali (kvennagiptíngar), præter tit. 2, qui Hac. Adelstani legibus est adscribendus. Sectio de furtis (þjófabálkr) partim Haconis Adelstani leges fontem agnoscit, partim de novo est concinnata. Sectiones de comitiis ordinandis et christianismo (þíngfarar- ok Kristindómsbálkr) de novo adjecti videntur; tamen nemo non videt, titulum 1 sectionis de christianismo in Hac. Adelstani legibus Gulensibus fontem esse Jarnsidæ tit. 4 ejusdem sectionis, qui tam anxie protypi vestigia premit, ut quadraginta marcarum multam etiam servet, ubi leges Magni Gulenses loco parallelo habent tredecim marcas octo ortugas, quod, me judice, evidenter probat, Jarnsidam his legibus esse multo antiquiorem, nisi legislatorem nimiæ oscitationis arguamus. His, ut opinor, apparet, leges Islandis regia potestate, politicis artibus, primum irrogatas, fuisse pallium quoddam pervetustum, staturæ haud accommodatum, tempore tritum et laceratum, rimis hiscens, quibus taliter qualiter medendis laciniæ quædam neotericæ hine et inde quæsitæ adsutæ fuerunt.

§ 23. De usibus Jarnsidæ.

Grati agnoscunt Islandi, hanc legum compilationem diu durare Magnum legum reformatorem haud sivisse, quum legem eorum usibus magis accommodatam et perfectam iis concederet74. Sed Jarnsidæ, qua legis auctoritas in Islandia quamvis non diuturna et fere momentanea fuerit, lex ipsa tamen magni est æstimanda, partim quod in se contineat fontem proximum legis Jonsbok, partim quod ostendat transitum, hic a Gragasa islandica ad Jonsbokam, illic a legibus Norvegiæ antiquioribus ad recentiores (Magni legum Reformatoris). Utriusque seriei articulum efficit coaptantem. Sane antiquarius gratus accipit quicquid ad antiquitatis leges cognoscendas inserviens; hinc enim acquiritur cognitio quam maxime indubitata de patrum moribus et institutis, officiis et juribus, tum in circulo familiæ, quum status et concivium respectu. Jurisprudentiæ studiosus legum antiquiorum collectionem quam maxime integram obtinere quærit, ut compertum habeat, quomodo e jure antiquiore procedit recentius, quomodo æqui et justi species paullatim sese explicat et innovatur, diversis prodiens indumentis, juxta legistatoris voluntatem et genii secularis efficientiam, principia juris interna quamvis similia sint, eadem quamvis idea justi omnium oculis obversata sit, eorum conamina dirigens. Accuratam legum antiquiorum cognitionem necessario requiri ad recentiores rite intelligendas, consentiunt omnes. Est enim, ut celeberr. Koefod Anckerus in præfatione historiæ juris Danici hoc respectu dicit, arbor e radice judicanda. Lingvæ antiquioris scrutator et historicus ex hisce antiquitatis monumentis abundantem acquirunt occasionem ad nova indaganda, antiquiora corrigenda vel stabilienda. Opera tandem legislatoria, ut humani judicii et acuminis fœtus maxime maturi, quibus hominum millium millia vitam debent et securitatem, non possunt non juvare quemcunque serie cogitantem.

§ 24. Conclusio.

Hæc fere fuerunt, quæ de Jarnsidæ historia monenda habui. Cum attenditur, Jarnsidam popularibus fuisse perosam, ejusque valorem fere momentaneum, unde mox in oblivionem venit, nemo mirabitur, ejus historiam non ubique niti monumentis omni exceptione majoribus. Fateor equidem me hic et illic conjecturis usum esse, sed ubi conjecturæ et personis et circumstantiis conveniunt, ad historicam veritatem proxume accedunt. Si quis, subsidiis suffultus literariis, quæ mihi hic in angulo terræ desunt, meliora in medium proferre possit, bene est. Ego manum de tabula moveo.