Kristindóms-bálkr

Sectio Christianismi
(Jus ecclesiasticum.)

Capituli I.

Titulus I.

Þat er upphaf laga varra Islendinga, sem upphaf er allra goðra luta, at ver skulom hava oc hallda kristelega tru. Vær skulom trua a guð fꜹður1 almatkan2 scapara himens oc iarðar. Vær sculom trua a varn drotten Jesum Krist oc3 hans einga sun, er getinn er af crapte4 he(i)lags annda, oc fæddez5 af Marrio mey,6 pindr unnder Pilatz vallde, crosfestr, deyddr oc gravenn, for niðr til helvites, at leysa þaðan alla sina menn. Þriðia dag epter er hann var deyddr, reis hann upp af dauða, oc var siðan með lærisve(i)nnom sinom XL daga, fra pasca degi oc til helga þorsdags, oc steig þa til himna upp, oc þaðan scal hann koma a efzta degi þessa heims, at dæma hvern æpter sinom verðleika.7 Vær skulom trua a helgan anda, at hann er sannr Guð, sem8 faðer oc sunr, oc þær þriar skilningar er9 einn guð. Vær skulom trua a þat allt sem truir oll cristeleg þioð,10 oc heilagra manna samband, oc heilog kirkia hever samðyct með obrigðelegre staðfesto. Vær skulom trua synðer fire lataz með sanne iðran oc skriptagang með hollde oc bloðe vars drottens, er i messunne11 helgaz með bænahallde12 oc olmosu gerðom oc fǫstom oc með ollom oðrom goðom13 lutum er menn gera, hugsa eða mæla.

Initium est legum nostrarum, qui Islandi appellamur, quod & initium erit omnium bonarum rerum, ut religionem christianam profiteamur servemusque. Credamus in Deum unicum, patrem, cæli & terræ conditorem omnipotentem. Credamus in unicum ejus filium dominum nostrum Jesum Christum, qui conceptus est virtute Spiritus sancti, natus a virgine Maria, cruciatus sub imperio Pilati, cruci affixus, necatus & sepultus, descendit in infernum ut omnes suos inde redimeret. Tertia post mortem suam die ex mortuis resurrexit, a quo tempore per quadraginta dies cum discipulis suis conversatus est, a die Paschatos ad sanctum Thoris diem, cum in cælos ascendit, unde in supremo hujus mundi die veniet ad judicandum unum quemque pro cujuscunque meritis. Credamus in Spiritum sanctum, quod verus sit Deus cum Patre & filio, quæ tres distinctæ essentiæ unicus sunt Deus. In omnia credamus, quæ credunt Christiani, & sanctorum tota communitas, quæ ecclesia sancta sancivit, stabilitate irrevocabili. Credamus peccata remitti per pænitentiam infucatam & confessionem, cum communione corporis & sanguinis domini nostri, in missa consecrati; per preces & eleemosynas; per jejunia et quæcunque alia quæ quis pie fecerit, cogitaverit vel dixerit.

Vær skulom trua at hvers manz likamr, er i er komenn heimenn,14 eða koma kann til doma dags, skal þa upp risa, oc þaðan af skalo þeir, er illa gera þessa heims, hava enda lausan ufagnat með diǫflenom oc hans englom i helvite; en þeir, sem gott hava gort þessa heims, skulo þa fa oc hava eilivan fagnat með guðe oc ollom helgom i himinriki.

Credamus corpus uniuscujusque hominis, & nati, & ad diem usque supremi judicii nascituri, tum resurrecturum, quo facto illi, qui his in terris mala perpetraverunt, infinitum cum diabolo ejusque angelis in infernis dolorem sustinebunt; qui vero in vivis bona fecerunt, æternis cum Deo sanctisque omnibus in cælorum regno gaudiis sunt fruituri.

Capituli II.

Titulus II.

Nv af þui at guðs miskunn ser til þess þorf hversdaglega utolulegs lyðs,15 oc imis fiolmennis, þa hever hann skipat tueim sinom þionom at vera augsynilega hans umboðs menn um þessa helga tru, oc hans heilagt logmal, goðom monnom til rættinda, en vandom monnom til refsingar oc reinsanar. Ero þeir tueir, annar(r) konongr, en annar(r) byscop, hever konongr af guðe veralldlegt valld til veralldlegra luta, en byscop andlect valld til andlegra luta, oc a hvarr þeirra at styrkia annars valld til rættra luta oc loglegra, oc kannaz við sek, at þeir hava valld oc yfer boð af sialvom guðe, en æigi af ser; oc fyr þui at þeir ero guðs umboðs menn, hins oc annars at þat sia aller, at þeirra ma a enga lund missa, þess ins þriðia at sialfr guð virðiz at kalla sek með þeirra nofnom, þa er sa i miklum haska sannlega við guð, er þa styrker eigi með fullkominne ast oc ræzlo16 til sins valldz, þess er guð hever þeim til skipat, þar sem þeir bera sua mikla ahyggio firer landz folkino,17 oc abyrgiaz firi guðe, allra hellzt þar sem login vatta með staðom eða merkiom18 sua, at hvarke mege hǫfðingiarnir, ef þeir geyma þess, anauðga19 eða þyngia folkino, oc með of mikille aðyngð,20 oc at eigi megi favittrir menn synia hofdingionum loglegrar þegnskylldo fire þriozku saker eða skamsynnar21 uvizku.

Divina misericordia cum id innumeris & variis populis quotidie quam maxime necessarium viderit, duos e suis ministris jussit esse visibiles suos procuratores, circa divinam hancce religionem, sanctamque legem, ut bonos jure frui faciant, malos vero castigent & corrigant. Horum duorum unus est Rex, alter episcopus. Rex a Deo nactus est imperium civile, ad res civiles moderandas; episcopus spirituale, ut spiritualibus prospiciat. Unus horum alterius imperium ad justa quævis & æqua obtinenda stabilire debet. Agnoscat uterque sese imperium & eminentiam a Deo non a semetipso obtinuisse. Hi cum Dei ipsius sint procuratores, et, ut omnibus apparet, quam maxime necessarii, et tandem cum ipse Deus eorum nominibus sese vocari dignatus sit: is in magno, quoad Deum periculo sane versatur, qui non infucato amore & reverentia eorum, a Deo concessum imperium promovet & fovet, populi enim salutis cura & ratio Deo reddenda iis incumbit. Leges præterea fixis præfiniunt terminis, nec principibus, si modo id curaverint, licitum esse, populum opprimere, vel nimia exactione vexare; nec fas esse ut homines imperiti, contumacia & improvida vecordia ducti, principibus suis justa subditorum officia denegent.

Capituli III.

Titulus III.

Nv af þui at landz folkit a mikla lyðskylldu22 at væita23 kononginum, þa veri þat þarflect, at menn varaðiz þa myklo villo þoko er mestr lutr landz þessa hover sua hormulega verit blindaðr af, at i eyngu lande finnaz demi til, þar sem teknir hava (verit) imissir menn, oc kallaðer konongar, ranglega, a mot logom hins helga Olafs konongs, oc aullom þæim rættyndom, er hverr bondi villde una af oðrum um sinar erfðer. Þionat24 opt vel borner menn þæim, ær varla matto vera knapar þeirra, sæm enn vattar i dag, hvart þeir misto fle(i)ri oðala sinna, [eða hinir, sem þeir kolloþo kononga sina]25 oc sua hitt sama um manna missornar.

Cum cives Regi permulta præstare debeant subditorum officia, pernecessarium erit, ut evitent illam crassam erroris caliginem, qua maxima hujus populi pars tam misere obcæcata fuit, ut nullibi in terris talia inveniantur exempla. Varii enim Regio nomine injuste sunt honorati, contra leges Olai Regis Sancti, et jura nativitate quæsita, quæ rusticus a rustico exigere vellet. Viri generosi sæpe serviverunt iis, qui vix digni erant illorum esse servi. Hodie etiam probant documenta, quinam plures amisissent fundos avitos, hi vel isti, quos regio salutaverunt nomine. De hominum clade & jactura itidem dici potest.

Nu at menn þurve eigi griplande hende æða læitande epter fara, hverr konongr a rætlega at vera i Noregi, þa se þat kunnict ollom Norðmonnom at Hacon konongr, sun Haconar konongs, sunarsun Suerris konongs staðfeste sua, oc leit i bok setia, a Frosta þinge, huerr at rættom erfðom a at vera Noregs konongr, epter logom hins helga Olafs konongs, með raðe oc samþykke Magnus konongs sunar sins, Æinars ærkibyscops, oc allra annarra lioðbyscopa,26 lendra manna oc lærðra, stallara oc logmanna oc allra hanndginginna manna þeirra er þa voru i hia, oc allra Frosto þings manna, oc siðan birti þetta Magnus konongr sun hans i ollom lutom landzins a ðingom, oc samðycto þui aller Noregs menn fire sek oc sitt afspringe, með rætto þingtaki, at þessi skipan skal standa þar um ævinlega, sem þa var gor, oc fylger nu her.

Ne cives vacillanti manu quærant & hæsitabundi ambigant de justo Norvegiæ Rege, Normannis omnibus notum sit, Haconem Regem, Haconis Regis filium & Sverreri Regis nepotem constituisse, legumque codici in comitiis Frostensibus inseri fecisse, quinam ex justo successionis ordine, et juxta leges Olai Regis sancti justus sit Norvegiæ Rex. (Hanc legem tulit) consilio & consensu Magni Regis filii sui, Enari Archiepiscopi, et omnium episcoporum suffraganeorum, baronum, clericorum, aulæ magistrorum & nomophylacum, omniumque aulicorum, qui præsto fuerunt, necnon foripetarum in comitiis Frostensibus. Magnus Rex ejus filius hanc legem in omnibus imperii comitiis promulgavit, sed omnes Norvegiæ incolæ pro se suisque posteris eam sciverunt, justo & comitiali armorum tactu asseverantes, ut facta & hic subsequens de successione constitutio rata stataque in æternum maneat.

Capituli IV.

Titulus IV.

Sa skal konongr vera i Norege er skilgetinn er Noregs konongs sun, hinn ellzte, oðalborenn27 til landz oc þegna. En ef eigi er skilgetenn sun til, þa skal sa konongs sun konongr vera, þo at hann se eigi skilgetinn. En ef engi er þessara, þa se sa28 konongr at Noregi er oðalborinn er, oc erfþom er næstr, oc þa af kononganna ættom kominn. Siðan epter fra fall konongs, þa se sialfboðet konongs efni, byscopom ollom oc abotom, hirðstiorum oc logmonnum, með hirð alla, at sækia norðr til hins helga Olafs konongs frænda sins, oc nefni hirðstiora29 með ser XII hina vittrasto bęnndr or hverio byscops rike, oc se a for innan fyrsta manaðar siðan er þeir spyria konongs liflat. Þa late konongs efni stefna Eyra þing, oc se þar til konongs tekinn, oc sueri þegnom sinom log oc rættynde en þeir honom lond oc þegna. Nu ef nokkor(r) lætr sek oþro viss til konongs taka en nu er mælt, þa hever sa fire gort fe oc friðe, oc i pavans forboðe oc allra heilagra manna, oc æigi kirkio græfr, oc sua hverr30 er honom fylger til þess.

Rex sit Norvegiæ, qui Norvegiæ Regis filius est legitimus & natu maximus, cui avito jure terra & subditi deferuntur. Filius legitimus si defuerit, Regis filius quamvis illegitime natus Rex fiat. His omnibus deficientibus, Regium Norvegiæ imperium devolvitur ad ingenue natum, hæreditati proximum, a prosapie Regia oriundum. Rege demortuo, Princeps Regi successurus omnibus episcopis, abbatibus, aulæ magistris & nomophylacibus, aulicisque stipatus, septemtrionem versus ad propinquum suum Olaum Regem sanctum (in Nidarosiam) ultro tendere tenetur. Magister aulæ duodecim prudentissimos, e quovis episcopatu, secum evocet colonos, qui obitu Regis audito, intra mensem elapsum iter ingredi debent. Princeps deinde in comitia Eyrensia (cives) citet, ubi sese Regem creari faciat, & subditis suis leges & justitiam juret, hi contra ei terram & incolas juramento firment. Si quis alio quam hic præscripto modo in Regem sese eligere fecerit, bona, vitalemque suam securitatem committit, Papæ & omnium sanctorum interdicto damnatus, & ad ædem sacram haud sepeliendus. Omnes itidem eius partes amplexi.

En ef hirðstiorar eða hirð firi nemaz þessa ferð, þa ero þeir landraða menn við kononginn, nema full nauðsyn banni. Er hverr bonde er nemz31 þessa ferð, sa er nefndr er,32 sekr XL marka við konong, en konongr mete nauðsyniar með skynsamra manna raðe. En i33 þessa for fari hverr a sinom kostnaðe, en konongr inne þæim allan34 kostnað sinn, er æige hever aðr konongs fe.

Aulæ magistri, aulicive si iter ingredi supersederint, perduellionis in Regem reatu tetentur, nisi legitima intervenerint impedimenta. Colonus quivis demoninatus profectionem negligens, quadraginta marcarum multa, in Regem, tenetur. Impedimenta Rex, sapientum consilio adjutus, æstimet. (Beneficiati) suis sumtibus iter hoc faciant, Rex vero feuda non habentibus sumptum in totum præstet.

Capituli V.

Titulus V.

Nv35 at konongr viti sek þui helldr skylldugan log at hallda við þegna sina, oc um at bæta, þa skal hann36 þenna æiðstaf hava, þa er hann er til konongs tekinn: þess leg(g) ek hond a þessa helga doma, oc þui skyt ec til guðs, at ek skal þau kristin log hallda, er inn helgi Olafr konongr hof, oc aðrer hans rætter æpter komandr hava nu37 samþykt i millom konongs oc bonda, með hvarratueggio samþykt oc goðra manna raðe, um at bæta epter þui viti sem guð gefr mer.

Rex quo magis memoria teneat officium suum, leges subditorum & servare & emendare, his verbis conceptum, cum Rex creatur, jusjurandum præstet: Eum in finem manum his sanctis impono reliquiis, Deumque testem invoco, me christianas leges servaturum, quas Rex Olaus sanctus tulit, legitimique ejus successores optimatum consilio comprobaverunt, ut inter Regem & subditos, utriusque partis consensu, valeant. Has leges me emendaturum (polliceor) pro sapientia mihi a Deo concessa.

Capituli VI.

Titulus VI.

Þa38 skulo oc lender menn oc hirðstiorar þenna eiðstaf39 sueria: þess leg(g)iom vær hond [a þessa helga doma40 oc þui skiotum ver til guðs, oc til hins helga Olafs konongs, at ver skolum holler oc truir vera varum41 kononge, bæðe opinberlega oc leynelega, oc styrkia hann oc hans rike bæðe með raðom oc ollom styrk varum. Hallda sculom ver oc æiða þa, er hann hever suaret ollo landzfolkino, epter þui vite sem guð hefer gevit oss. Sva se oss guð hollr sem ver satt segium, gramr ef ver liugom.

Barones & aulæ magistri dein his verbis usi juramento fungantur: eum in finem manum sanctis his reliquiis admovimus, Deumque & Regem Olaum sanctum testamur, quod Regi tam clam quam palam faventes & fidi erimus. Et consiliis & omnibus nostris viribus ipsum & ejus regnum corroborabimus. Jurajuranda, quæ nobis & omnibus regni incolis Rex dixit, conservabimus, ex prudentia nobis a Deo concessa. Nobis vera loquentibus Deus propitius esto, mendacibus severus vindex.

Capituli VII.

Titulus VII.

Nv at bændr oc alþyða vite sek þui42 skylldvgare til hollostu oc þegnskylldv oc lyðne við konong, þa skulo þeir þenna eið sueria kononge43, sua marger menn af fylke hverio, sem honom likar: þess leggiom ver hond a þessa44 helga doma, oc þui skiotum ver til guðs, at ver skulom holler oc truir vera varum kononge bæðe openberlega oc leynilega, með ollom varum styrk oc matt, sua sem goðer þegnar skulo goðom kononge; væita alla loglega45 þionasto oc lyðskylldu, með þæim ollom logom oc lunnendum, sem hinn helgi Olafr konongr skipaðe i millum konongs oc bonda, með hvarra tueggio samþykt. Sua se oss guð hollr sem ver satt segiom, gramr ef ver liugum.

Coloni & vulgus, quo magis agnoscant, sese Regi fidem, officia & obedientiam debere, jusjurandum ei præstent tot e singula provincia evocati, quot placuerit Regi, his verbis conceptum: Ideo manus sacris reliquiis imponimus, Deumque contestamur, quod Regi nostro omnibus nostris opibus viribusque palam & clam favorem & fidem præbebimus, probos subditos bono Regi prout præstare decet. Justum quodque officium & præstationes, subditis debitas, ei præstabimus, juxta leges & privilegia quæ Rex Olaus sanctus inter Regem & populum utriusque consensu constituit. Nobis vera loquentibus Deus propitius esto, mendacibus severus vindex.

Ero eige at eins þeir skyllduger til at abyrgiaz þenna æið er sueria, helldr aller þeir er i konongs lyðskylldv ero, alner oc oborner, oc þeir sem hans eiðs vilia niota.

Hocce jusjurandum non solum ipsi jurantes servare tenentur, sed omnes Regis imperio subditi, & nati & nascituri, & qui Regis juramenti fructus capere cupiunt.