1. Sæmundr inn Fróði átti Guðrúnu, dóttur Kolbeins Flosasonar; þeirra börn vóru þau Eyjólfr prestr, ok Loptr prestr, ok Loðmundr, ok Þórey er átti Þorvarðr Óláfsson. Þeirra son var Óláfr prestr. Loptr Sæmundarson fór útan, ok fékk í Noregi Þóru; en þat reyndisk síðan at hón var dóttir Magnúss konungs berfættz. Jón var son þeirra, er mestr höfðingi ok vinsælastr hefir verit á Íslandi; hann átti Halldóru dóttur Skegg-Brandz. Þeirra börn vóru þau Sæmundr, ok Sólveig er átti Guðmundr gríss. Synir Ragneiðar ok Jóns vóru þeir Páll biskup ok Ormr Breiðbælingr; Ragneiðr var Þórhallz-dóttir systir Þorláks biskups ins Helga. Son Jóns Loptz sonar ok Æsu Þorgeirs dóttur var Þorsteinn; hans synir vóru þeir: Andreas ok Ámundi, Þorgeirr ok Gunnarr. Enn vóru synir Jóns Loptz sonar ok Helgu Þóris dóttur: Einarr; hann átti mörg börn: Svart, Hrafn, Christröð. Enn vóru synir Jóns Loptz sonar ok Valgerðar Loptz-dóttur: Hallbjörn prestr, ok Sigurðr er átti Salgerði Erlindz-dóttur. Loðmundr Sæmundarson átti Þórunni dóttur Þórarins Fornasonar: þeirra son Jón er átti Aldísi Halldórs dóttur; þeirra börn Valgerðr ok Eyjólfr. Son Eyjólfs ok Valgerðar Gamladóttur var Guðlaug[r]. Enn vóru börn Eyjólfs ok Hildar Skeggja dóttur, Skútu sonar: Jón, Loðmundr, Álfeiðr. Ragnhildr var dóttir Valgerðar ok Sæmundar Jónssonar, ok Solveig.
Þórðr, sonr Gils Snorra sonar, Jörundar sonar, var samtíða við Gizur biskup; móðir Gils var Ásný, dóttir Sturlu Þjóðreks sonar. Móðir Þórðar var Þórdís Guðlaugsdóttir. Móðir Þórdísar var Þórkatla, dóttir Halldórs Snorra sonar Goða. Þórðr Gilsson átti Vigdísi dóttur Svertings Grímssonar. Móðir Vigdísar var Þórdís, dóttir Guðmundar, Guðmundar sonar, Eyjólfs sonar ens halta. Sturla hét son þeirra Þórðar ok Vigdísar, en annarr Snorri; Þórdís dóttir ok Guðrún. Sturlu fylgði fyrst Álöf Viljálmsdóttir; þeirra börn: Sveinn ok Þóríðr, Helga, ok Valgerðr, Sigríðr. Síðan fékk hann Ingibjargar dóttur Þorgeirs Hallasonar; Steinunn hét dóttir þeirra, er átti Jón Brandzson. Þeirra synir: Bergþórr ok Ívarr, Brandr, Ingimundr. En Þórdísi dóttur þeirra Sturlu ok Ingibjargar, hana átti Bárðr, son Snorra Bárðar sonar ins svarta; Pétr hét son þeirra, Sturla ok Snorri. Björn hét son Sturlu ok Guðfinnu.—Sturla átti síðarr Guðnýju, dóttur Böðvars Þórðarsonar. Móðir Böðvars var Valgerðr, dóttir Markúss Lögsögu-mannz. Móðir Guðnýjar var Helga, dóttir Þórðar Magnússonar ór Reykjaholti. Börn þeirra Sturlu ok Guðnýjar vóru þau: Þórðr, ok Sighvatr, Snorri, ok Helga er átti Sölmundr Austmaðr, ok Vigdís er Gellir Þorsteinsson átti.—Þórðr Sturluson átti fyrst Helgu, dóttur Ara ins Sterka; ekki áttu þau barna. Síðan átti hann Guðrúnu dóttur Bjarna Bjarnasonar; Böðvarr var son þeirra, en Halla dóttir er átti Thomas prestr Þórarinsson. Þórðr átti frillu er Þóra hét; þeirra börn: Óláfr, Sturla, Guthormr, Þórðr, Valgerðr, ok Guðrún.—Sighvatr Sturluson átti Halldóru Tumadóttur; þeirra börn: Tumi ok Sturla, Kolbeinn, Þórðr kakali, Markús, Þórðr krókr, Tumi; Steinvör er átti Hálfdan Sæmundarson; Valgerðr hét dóttir Sighvatz, er átti Bárðr Hjörlefsson. Sigríðr hét enn dóttir Sighvatz ok Helgu Bjarnadóttur; hana átti Styrmir Þórisson.— Snorri Sturluson átti Herdísi Bersadóttur; þeirra börn: Jón murtr, ok Hallbera er Kolbeinn Arnórs son átti. Síðarr átti Snorri Hallveigu, dóttur Orms Jónssonar; ekki lifði barn þeirra. Snorri átti son er Órækja hét; Þóríð Hallzdóttir var hans móðir. Ingibjörg var dóttir Snorra ok Guðrúnar Hreinsdóttur. Ingibjörg var gipt Gizuri Þorvaldzsyni. Þórdís var dóttir Snorra, er Þorvaldr átti Vatzfirðingr; Oddný hét hennar móðir.
Ásbjörn Arnórsson átti Ingunni dóttur Þorsteins Snorra sonar Goða; börn þeirra vóru þau: Arnórr, Þorsteinn ok Böðvarr, Sigríð. Arnórr átti Guðrúnu, dóttur Daða Starkaðarsonar; þeirra son var Kolbeinn; hans son var Tumi, ok var hann eigi skilgetinn. Tumi átti fyrr Guðrúnu, dóttur Þóris Steinmóðssonar; Þóríðr hét dóttir þeirra, er átti Sigurðr Ormsson. Síðarr átti Tumi Þóríði Gitzurar-dóttur; þeirra börn vóru þau: Kolbeinn ok Arnórr, Halldóra er átti Sighvatr Sturluson, ok Álfeiðr er átti Ingimundr Grímsson. Þorsteinn hét son Tuma laungetinn; hann var faðir Ívars munks ok Tuma, ok Guðrúnar er fylgði Sveinbirni Hrafnssyni, ok Steinunnar er Kráki fylgði, ok Sigríðar. Arndís hét dóttir Tuma laungetin, er átti Steingrímr Þorvaldzson. Arnórr Tumason átti Aldísi Sigmundardóttur; þeirra börn: Kolbeinn ungi, ok Sigríðr er átti Böðvarr at Stað, ok Herdís er átti Böðvarr í Bæ, ok Arnbjörg er átti Orækja Snorrason. Dóttir Arnórs laungetin var Þjóðbjörg er Broddi átti Þorleifsson. Arnórr, Ásbjarnar son, Arnórs sonar, átti Herdísi dóttur Þorkels Steinólfssonar; þeirra son Arnórr, er átti Guðrúnu, dóttur Brandz biskups; þeirra son Kolbeinn kalda-ljós, ok Halldóra er átti Jón Sigmundarson; þeirra son Brandr biskup inn síðan. Kolbeinn kalda-ljós átti Margrétu, dóttur Sæmundar Jónssonar; þeirra börn: Brandr, Páll, Valgerðr.
Sigmundr Þorgilsson átti Halldóru dóttur Skeggja Bjarnarsonar; Jón var son þeirra; hann átti Þórnýju, dóttur Gils Einarssonar; þeirra son var Ormr, er átti Helgu, dóttur Árna Grímssonar; þeirra son var Sigmundr, er átti Arnbjörgu, dóttur Oddz Gizorarsonar; þeirra son Jón, er fyrr átti Þóru, dóttur Guðmundar gríss; þeirra börn: Ormr Svínfellingr, ok Steinunn, ok Solveig. Jón átti síðan Halldóru Arnórsdóttur; þeirra son var Brandr biskup. Sonr Jóns laungetinn var Þórarinn, er átti Helgu, dóttur Digr-Helga; þeirra synir vóru þeir Þorvarðr ok Oddr. Sigurðr munkr var enn sonr Orms, bróðir Sigmundar; hann átti Þóríði Gitzurardóttur síðarr, en fyrr Sigríði Tumadóttur. Ormr Svínfellingr átti Álfheiði Njálsdóttur; þeirra börn: Sæmundr, ok Guðmundr, Ormr, ok Þóra er Krákr átti Thomasson. Oddný var laungetin dóttir Orms, er Finnbjörn átti. Móðir Skarð-Snorra hét Guðrún; hennar móðir Halldóra, dóttir Jóns Sigmundar sonar, Þorgils sonar, Þorgeirs sonar, Þórðar sonar Freys-goða.
Bárðr inn svarti hét göfugr bóndi í Selárdal; hann var Atlason; Bárðr átti Birnu, dóttur Árons Snorrasonar; þeirra börn: Sveinbjörn, Atli, Áron, Snorri, Ingólfr, Styrbjörn, Gunnarr, Höskollr, Rögnvaldr, Markús, Hallbera, Oddgerðr, Salgerðr, Úlfrún. Sveinbjörn átti Steinunni, dóttur Þórðar Oddleifs sonar; Hrafn var son þeirra, er átti Hallkötlu Einars dóttur. Sveinbjörn, ok Krákr, Einarr ok Grímr, Steinunn ok Herdís, Þórey, Þóríðr, ok Hallgerðr vóru börn þeirra. Markús prestr inn sterki var [enn] sonr Sveinbjarnar. En dætr hans vóru þær: Herdís er Hallr Gizurarson átti, ok Helga er Brandr átti, ok Guðrún er Sámr Símonarson átti, ok Birna, ok Halla. Áron Bárðarson átti Sigríði Þorleiks dóttur, systur Þorleifs beiskalda ór Hitardal; þeirra börn vóru: Hafþórr, Yngvildr, ok Ragneiðr er Ámundi átti; þeirra börn: Þórðr, Tófa, Margrét, Hallbera, Birna. Ragneiði átti síðarr Þórarinn Þorkelsson; þeirra börn: Krákr, Halldórr, Eyvindr, Thomas er átti Höllu dóttur Þórðar Sturlusonar; þeirra börn: Krákr, Þórarinn, Auðunn, Snörtr, Guðrún, Ragneiðr, Guðfinna, Guðríðr, Hallbera. Guðfinna var dóttir Þórarins, er Skúli undir Hrauni átti. Snorri Bárðarson átti Ceceliu Ásgeirs dóttur; þeirra son var Bárðr er átti Þórdísi Sturlu dóttur. Snorri átti síðarr Ceceliu Hafþóris dótturs; þeirra dætr vóru þær: Þórlaug, [ok] Ursula er átti Sveinn Sturluson. Þessi vóru laungetin börn Snorra Bárðarsonar: Eilífr, ok Tófa; hón var móðir Sæunnar, er Skarð-Snorri átti.
Þórðr í Vatzfirði var son Þorvaldz Kjartans sonar ok Þórdísar Hámundar dóttur. Móðir Þorvallz var Guðrún, dóttir Halldórs Snorra sonar Goða. Þórðr átti Sigríði, dóttur Hafliða Mássonar; Páll var son þeirra, ok Snorri, Teitr, ok Ívarr. Páll átti Guðrúnu, dóttur Brandz biskups. Þessi vóru börn Páls ok Hallveigar Ásmundar dóttur: Vigfúss ok Oddný; hana átti Kálfr Snorrason; þeirra börn: Vigfúss, ok Snorri, Eyrný er fylgði Þórði Jörundarsyni á Hitarnesi. Þessi vóru börn Oddnýjar ok Þorbjarnar Bergssonar: Snorri, Teitr, Valgerðr, Margrét er Ásgrímr átti Bergþórsson. Snorri var faðir Hafliða, er týndisk með Ásmundi kaztand-raza. Snorri Þórðarson var faðir Þórðar, ok Þorvaldz, ok Bárðar. Móðir Þorvaldz var Jóreiðr Oddleifs dóttir, Þórðar sonar, Þorvaldz sonar, Þórðar sonar, Þorkels sonar ins auðga ór Alviðru. Þorvaldr átti Kolfinnu, dóttur Einars Þorgilssonar; þeirra börn: Einarr er druknaði á Breiðafirði, ok Jóreiðr er Halldórr Hafþórisson átti. Þórðr hét son Þorvaldz ok Helgu Orms dóttur. Snorri hét enn son Þorvaldz. Íllugi var son Þorvaldz ok Þórdísar Ásgeirs dóttur. Ketill var son Þorvaldz ok Lofneiðar. Páll var son Þorvaldz ok Halldóru dóttur Sveins Helgasonar. Þorvaldr átti síðarr Þórdísi, dóttur Snorra Sturlusonar; þeirra börn: Snorri, Einarr ok Kolfinna.
Þorsteinn, er kallaðr var Ranglátr, bjó á Grund í Eyjafirði; hann var Einars son, Ketils sonar. Þorvaldz sonar króks, Þóris sonar af Espihóli, Hámundar sonar Heljar-skinnz. Móðir Þorsteins var Steinunn, Bergs dóttir, Vigfúss sonar, Víga-Glúms sonar. Þessi eru börn Þorsteins, ok Steinunnar, dóttur Bjarnar, Karlsefnis-sonar: Ketill, hann átti Álfeiði dóttur Þorleifs beiskalda, Þorleiks sonar ins auðga ór Hitardal; þessi eru börn þeirra: Þorleikr, Árni, Herdís. Þessi laungetin: Jón, Herdís. Börn Þorleiks Ketilssonar, ok Guðlaugar, Eyjólfs dóttur, Guðmundar sonar gazi-mannz, Þorsteins sonar, Eyjólfs sonar ins Halta: Ketill prestr Lögsögu-maðr, Steinunn, Ingunn. Þessar dætr laungetnar: Þóra ok Þorbjörg. Björn var son Þorsteins Ranglátz, ok Óláfr, Einarr, Guðrún, ok Steinunn, Helga. Börn Óláfs Þorsteinssonar: Einarr, Guðrún. Börn Guðrúnar ok Eyjólfs Hallz sonar: Jón í Möðrufelli. Björn Þorsteinsson átti Ingibjörgu, dóttur Þorleifs beiskalda; þeirra son, Sæbjörn. Dætr Guðrúnar Þorsteinsdóttur, ok Jörundar Gunnarssonar: Halla, Kolfinna, Hallfríðr, Hallótta. Börn Höllu: Flosi, Einarr, Guðrún. Börn Kolfinnu: Jón, Kárr. Börn Jóns: Þorsteinn í Hvammi, Guðrún, Einarr. Börn Hallóttu: Styrmir, Steinunn, Þóríðr. Börn Steinunnar Þorsteinsdóttur: Vilmundr, Þorsteinn, Hafliði. Börn Helgu Þorsteinsdóttur, ok Ásgríms Þórðarsonar: Hafliði, Þóríðr, Halldóra. Móðir Ketils prestz Þorláks sonar var Guðlaug, Eyjólfs dóttir, Guðmundar sonar gazi-mannz, Þorsteins sonar, Eyjólfs sonar ins halta, Guðmundar sonar ins ríka, Eyjólfs sonar, Einars sonar, Auðunnar sonar. Móðir Einars Eyjólfs sonar var Valgerðr; hennar móðir Vilborg Ósvaldz dóttir; hennar móðir Úlfrún Játmundar dóttir Engla-konungs. Móðir Guðlaugar var Sigríðr Hallz dóttir, Hrafns sonar Lög[sögu]-mannz, Úlfhéðins sonar Lög[sögu]-mannz, Gunnars sonar Lög[sögu]-mannz. En móðir Sigríðar var Valgerðr, Þorsteins dóttir, Ásbjarnar sonar, Arnórs sonar, Arngeirs sonar, Spak-Böðvars sonar, Öndóttz sonar kráku.
2. Sturla son Þórðar Gilssonar bjó í Hvammi vel þrjá tigi vetra. Hann andaðisk þá er hann hafði átta vetr ins sjaunda tigar. Þá var lokit deilum þeirra Páls prestz í Reykjaholli. Hafði Jón Loptzson sætta þá, ok boðit til fóstrs Snorra Sturlusyni; var hann þá fimm vetra er Sturla andaðisk, Sighvatr þrettán vetra, en Þórðr átján vetra; vóru þeir heima báðir. Þá höfðu enn eigi lokizk mál þau er þeir Einarr Þorgilsson deilðu um fé Birnings Steinarssonar; var hann þá í Hvammi, en Guðbjörg ok Þorleikr son þeirra bjoggu at Heinabergi. Eptir andlát Sturlu vanði Ari inn sterki ferðir sínar í Hvamm, ok görðusk með þeim Guðnýju kærleikar miklir. Ari bjó at Stað á Snæfellznesi; hann átti Kolfinnu dóttur Gizurar Hallzsonar. Helga hét dóttir þeirra. Einum vetri eptir andlát Sturlu andaðisk Tumi Kolbeinsson í Skagafirði, mikill höfðingi; hann átti þá Þóríði Gizurar dóttur. Tveim vetrum eptir andlát Sturlu reið Einarr Þorgilsson út til Heinabergs með sjaunda mann, ok kallaði þar til fjár við Guðbjörgu; en hón synjaði þess þverlega. Eptir þat riðu þeir Einarr till fjárins, ok ætluðu at reka brott. Þá hljópu konur heiman ok sveinninn Þorleikr; hann var eigi allz tvítögr, ok lítill vexti; annarr hét Snorri, fóstri þeirra; var hann yngri. Hljópu konur til fjóssins, ok vilja elta ór höndum þeim; en Guðbjörg ok sveinarnir snúa at Einari. Tók Guðbjörg tveim höndum í kápuna, ok hélt hónum á baki; en sveinarnir hjoggu til hans báðir senn. Kom annat höggit á þunn-vanganr fyrir ofan eyra; en annat á kinnina, ok var þat meira ásýndum. Eptir þat hljópu menn til; en sveinarnir í brott. Þar var unnit á konu þeirri er Valgerðr hét, dóttur Brandz læknis. Þeir Einarr fóru heim, en láta eptir féit. Þetta var um haustið nær Matheus-messu. Einarr lá í sárum, ok var Helgi prestr Skeljungsson at græða hann. Gröru fyrst sárin. En fyrir Jóla-föstu sló verkjum í, ok rifnuðu aptr sárin. Hann andaðisk tveim nóttum eptir Magnús-messu. Þá var Ásbjörg Ketilsdóttir fyrir búi at Staðarhóli; ok var búit fengit í hendr Þorsteini Gyðusyni um vetrinn. Ok lögðusk þá Akreyjar í búit. Steinvör Ingjaldz dóttir var þar fyrr búi. Eptir áverkann við Einar fóru þeir Þorleikr ok Snorri út til Skarðz ok vóru þar um nóttina; var Þorleikr orðinn sárr nökkut. Um myrgininn eptir láta þeir bræðr, synir Snorra Húnboga-sonar Lögsögu-mannz, Narfi ok Þorgils, fylgja þeim suðr yfir fjall í Hvamm. Þá var Ari þar; ok tóku þau Guðný við þeim. Vóru þeir stundum í Hvammi, en hríðum at Stað.
3. Eptir Einar Þorgilsson áttu at taka arf systr hans. Þá hafði Þorvaldr Gizurarson fengit Jóru, dóttur Klængs biskups ok Yngvildar Þorgils dóttur; þeim var meinuð samvista af kennimönnum. Fór Þorvaldr útan nökkuru síðarr, ok leyfði erkibiskup at þau skyldi ásamt vera tíu vetr þaðan frá. En at liðnum tíu vetrum skyldi þau skilja, hvárt sem þeim væri þat þá blítt eðr strítt; en þau unnusk all-mikit. Ok þó játar hann þessu. Yngvildr var með Þorvaldi þá er Einarr var veginn; ok sótti hón hann at eptir-máli. Þorvaldr fór á fund Jóns Loptzsonar ok leitaði ráða ok liðveizlu undir hann. Jón svarar svá: ‘Þat eitt var vinfengi okkat Einars, at mér er fyrir þá sök engi vandi á þessu máli. En þó þykki mér í óvænt efni komit, ef þat skal eigi rétta, er skil-litlir menn drepa niðr höfðingja; ok vil ek því heita þér, at vera at veitandi um þetta mál þá er til þings kemr.’ Um várit þá riðu þeir Þorvaldr ok Magnús bróðir hans vestr í sveitir. Ok er þeir kómu í Breiðafjörð, kom norðan ór Miðfirði Kálfr Snorrason til mótz við þá. Þeir fóru vestr í Saurbæ, ok bjoggu til vígs-málit. Þá færðu þeir Ásbjörgu nauðga brott af Staðarhóli. Þorgils Gunnsteinsson tók þá þar við staðnum ok ómögum. Þeir Þorvaldr fóru þá í Hvamm, ok stefndu þar nökkurum mönnum um bjargir. Þar var Böðvarr fyrir, ok bauð þeim til dagverðar; þvíat þá var íllt til matar í héraði. Þat var it ‘Ílla vár’ kallat. Þorvaldr þakkaði hónum boðit; ok lézk vita bú-risnu hans; en kvazk þó eigi vilja þar mat hafa. Þeir Þorvaldr vóru átján saman, ok gengu allir suðr ok sunnan. Þessi mál fóru til þings, ok var Ari [inn sterki] fyrir svörum; en þeir veittu hónum, Þorleifr beiskaldi ok Böðvarr. Urðu þeir Þorleikr ok Snorri sekir; ok var gefit fé til farningar þeim. Þar var sætzk á öll mál þau er til vóru búin; ok gékk Þorleifr beiskaldi til handsala fyrir Ara, ok greiddi upp fé mikit. Þat sumar brá Ari til útan-ferðar, ok seldi staðinn í hendr Þórði Sturlusyni, ok gipti hónum Helgu dóttur sína. Tók Þórðr þá við búi ok manna-forráði. Guðný seldi bú í Hvammi til handa þeim manni er Odur dignari hét. En þau Ari bæði réðusk til skips vestr í Vaðil, ok fóru þar útan. Þar fóru þeir ok útan Þorleikr ok Snorri. Ari andaðisk í Noregi; gékk hann til með mönnum at bera langskips-rá. En með því, at þeir vissu, at hann var sterkari en aðrir menn, þá hljópu þeir undan ránni; en Ari lét eigi niðr falla [at heldr]. Eptir þat tók hann sótt þá er hann andaðisk af. Eptir þat fór Guðný til Íslandz, ok tók við búi sínu í Hvammi. Þórðr Sturluson tók arf eptir Ara, ok þau Helga dóttir hans. Þórðr bar eigi auðnu til, at fella svá mikla ást við Helgu sem vera átti; ok kom því svá, at skilnaðr þeirra var görr. En Þórðr tók þá til sín Hróðnýju Þórðar dóttur, er átti Bersi inn auðgi Vermundarson; ok hélzk þeirra vinátta lengi.
4. Þat var sex vetrum eptir andlát Einars Þorgilssonar, er Sighvatr Sturluson görði bú á Staðarhóli ok Oddr dignari með hónum. Sighvatr nam þar eigi ynði; fór hann út til Staðar, þvíat þá var svá ástúðlegt með þeim bræðrum, at nær þóttisk hvárrgi mega af öðrum sjá. Þann vetr vágu þeir Þorgrímr Ingimundarson ok Bassi Óspaksson, Jón Bjarnason inn óða á Staðarhóli eptir messu í stofu inni. Þeir vóru systra-synir, Jón inn óði ok Björn Sturluson, ok vinir góðir. Þá sótti Björn Þórð bróður sínn at eptir-máli um víg Jóns. Þeir fóru fjórir bræðr, synir Sturlu, ok nökkurir menn aðrir vestr til Saurbæjar. Þeir gistu í Hvammi at Guðnýjar, ok fóru þau öll samt til laugar í Sælingsdal. Þá bjó Hallr Arason á Höskullz-stöðum; hann var þar kominn ok synir hans. Þeir föru-nautar Þórðar höfðu þar tekit þjóf, ok ætluðu at festa upp; en Hallr ok synir hans skutu hónum í brott. Við þat varð Þórðr svá reiðr, at hann bað ganga at þeim. Guðný móðir hans hélt hónum ok fleiri konur. Þá eggjaði hann bræðr sína, Svein ok Sighvat. Þeir Hallr hlaupa á hey-des, ok vörðusk þaðan. Þar vá Ámundi Bergsson þann mann er Þórhallr hét. En er Þórðr vissi þat, þá bað hann þá Svein hætta atsókninni. Ok var svá gört. Fóru þeir þá vestr til Saurbæjar, ok sættusk á víg Jóns. Þórði bætti ok þat víg er Ámundi hafði vegit; ok settu því máli öllu. Þórðr Sturluson fékk Guðrúnar, dóttur Bjarna Bjarnasonar, er átt hafði Þorvarðr inn auðgi; tók hann með henni fé mikit. Görðisk Þórðr þá höfðingi. Sighvatr bróðir hans var með hónum lengstum.
5. At Lundi í Reykjadal bjó þá sá maðr er Hámundr hét, Gilsson; hann átti Kolðernu Kleppsdóttur, systur Þorvaldz prestz. Þeir bjoggu báðir saman, ok var Hámundr þingmaðr Þórðar Sturlusonar. Þórðr rauðr hét maðr, hann bjó á Oddz-stöðum upp frá Lundi, gildr bóndi. Finnr hét son hans. Þeir vóru þingmenn Kolbeins Tumasonar, ok var Finnr löngum með hónum. Þorsteinn brá-steinn bjó at Reykjum í Reykjadal; hans synir vóru þeir Guðmundr ok Steinn. Þá Þórð rauð ok Hámund skilði á um viðar-rif á fjalli uppi, ok mart varð beim til óþyktar. Þorgils Skeggjason var frændi Hámundar; hann bjó í Tungu; Þórdís hét dóttir hans; hana leiddi Guðmunðr brá-steinn á götu frá tíðum. Þorgils hljóp eptir þeim. Ok er hann bar at, stakk Guðmundr öxi á bak sér, svá at hann leit eigi til; kom í auga Þorgilsi, ok varð hann einsýnn. Þetta mál hlut-deilði Hámundr; ok varð á sætz; en Guðmundr var í vingan við Þórð rauð; ok vóru þá dylgjur miklar millum þeirra allra. Öndverðan vetr átti Guðmundr för á Hvítár-völlu; hann bað Finn Þórðarson at fara með sér. Gunnarr Erlingsson fór inn þriði. Þeir gengu um garð at Lundi; þá kom inn sauða-muðr Hámundar, er Finnbogi hét; ok sagði, at þeir Guðmundr þrír gengu þar um garð. Þeir Hámundr hljópu eptir þeim, ok Hafgrímr Kolbeinsson, ok Þorgils. Þeir Guðmundr námu staðar er þeir sjá eptir-förina. Þeir mættusk fyrir útan garð; ok hlaupask þegar at. Hafgrímr hjó á öxl Finni mikit sár. Guðmundr lagði til Hafgríms í gegnum buklara-bólu ok höndina. Þá hljópu þeir Hámundr ok Þorgils báðir at Guðmundi. Hann lagði at móti í lær Hámundi, ok renndi í smá-þarmana; en hann hjó á hönd Guðmundi, ok í sundr tvá fingr við spjót-skapti[nu]. Grímr stóð hjá. Þá kom Þorvarðr ok heima-lið ok skilði þá. Þeir Grímr vóru fluttir til Skarðz; en Hámundr lá lengi í sárum. Hann sendi mann til Staðar, at leita ráða við Þórð. Snorri sendi Sighvat bróður sínn ok Halldór son Oddz Jóseps sonar suðr þangat; ok höfðu þeir um vetrinn mann-fleira en at vanða. Um várit var sætzk við Reykja-menn. En áverkar Finnz ok Hámundar vóru búnir til Alþingis. Högni prestr inn auðgi bjó í Bæ; hann var tengðar-maðr Lundar-Reykjar-manna ok vin Þórðar Sturlusonar. Högni bað Þórð til liðs við þá Hámund. Ok fyrir þá sök fjölmennti Þórðr til Alþingis. En á þingi var sveitar-dráttr mikill. Veitti Kolbeinn Tumason Þórði rauð; en Þorvaldr Gizorarson veitti Kolbeini, ok allir Haukdælir ok Svínfellingar, ok Guðmundr inn Dýri. En Oddaverjar veittu Sturlungum, ok Önundr Þorkelsson, ok mágar Þórðar, Einarr brúðr ok Flosi ok Ögmundr sneis, Þórðr Böðvarsson, ok margir aðrir. Jón Loptz son var at búð, en Sæmundr fór með flokkinum. At dómum varð þröng mikil. Þá slósk Þórðr rauðr á bak Þórði Sturlusyni, ok hjó meðal herða hónum með breið-öxi, sem hónum var hægst; ok beit ekki, ok hafði hann hvárki brynju né treyju. En er Sighvatr bróðir hans sá höggit, hljóp hann fram at Þorvaldi Gizurarsyni, ok hjó til hans; en Halldórr, fylgðar-maðr hans, hljóp fyrir hann, ok hjó Sighvatr undan hónum fótinn, ok var þat bana-sár. Eptir þat tókusk athlaupin. Þá særðu þeir Þórðr Sturluson ok Einarr brúðr Finn Þórðarson til ólífis. Fleiri menn urðu þar sárir, áðr meðal var gengit svá at þeir skilðusk. Mágar Þórðar [Sturlusonar] særðu Þórð rauð; en Eyjólfr Oddzson vann á Beini ór Næfrholti. Urða-Steinn vann á Jóni lág ór flokki Sæmundar. Varð þá griðum á komit; en öngar urðu sættir á því þingi. En Páll biskup átti þar mestan hlut at skirra vandræðum þeirra. Þessi misseri eptir vóru dylgjur miklar með mönnum ok ófriðr á landi. Um haustið var veginn Markús á Rauða-sandi; en um várit eptir var brenna Önundar í Langa-hlíð. En sætzk var á brennu-málit um sumarit á þingi; ok görði Jón Loptz son. Þá var ok sætzk á Rauðs-mál, ok hélt Þórðr bótum upp fyrir Sighvat bróður sínn. Vóru mælt gjöld á Þingvelli, at miðju sumri. Færði af hendi gjöldin Halldórr Oddzson, en við tók Leiðar-Ormr.
6. Þat vár it sama, er Önundar-brenna var, görði Sighvatr Sturluson bú í Hjarðarholti; fékk Magnús prestr Guðmundarson staðinn í hendr hónum. En hann hafði áðr handsalat Sturlu föður hans siaðinn eptir sínn dag. Sighvatr hafði til bús-efna fóður-arf sínn, fjóra tigi hundraða. Hann tók fyrst Galtardals-tungu ok seldi hana, ok keypti Staðarhól hálfan. Síðan seldi hann Staðarhól til lausa-fjár, ok hafði þat fé á vöxtum áðr hann görði búit. Þorleifr skeifa ok Þóríðr systir hans réðusk til hús með hónum með fé sítt, ok vóru fyrir búinu. En um sumarit á þingi, þá er sætzk var á Rauðs-mál, hóf Sighvatr bónorð sítt, ok bað Halldóru Tuma dóttur; var þar fyrir svörum Sigurðr Ormason ok Þóríðr Gizurar dóttir, móðir hennar. Halldóra var með þeim at Svínafelli. Kolbeinn Tumason, bróðir hennar, ok aðrir ágætir menn frændr hennar. Þorvaldr Gizurarson átti öngan hlut at, þvíat hann var eingi vin Sturlusona í þann tíma. Þóríðr Gizurar dóttir svarar svá, at hón unni Halldóru dóttur sínni því hæra en Álfeiði, at hón mundi hana þeim einum manni gefa, er þat þætti frændum jafnaðr; en Álfeiði lézk hón gefa mundu, ef eigi þætti ósæmilega fyrir henni sét. En öllum forsjá-mönnum Halldóru þótti þetta forlag sæmilegt; ok var Sighvati heitið konunni. Sturlu-sonum þótti torvelt at sækja brullaup til Svínafellz; ok var þá við leitað, at koma niðr annars-staðar. Magnús prestr Gizurarson bjó í Tungu upp frá Skálaholti; hann bauð Sigurði mági sínum at hafa inni brúðlaupit. Ok sóttu þangat hvárir-tveggju til; kom þar saman allgótt mann-val. Fór Halldóra til bús með Sighvati í Hjarðarholt; ok vóru þeirra samfarar góðar. Taka þau um várit við búi sínu, ok réðu ein fyrir; varð þeim gótt til fjár ok manna-orðz. Þorgils prestr, son Snorra lög[sögu]-mannz, fékk Þórði Sturlusyni Þórnesinga-goðorð hálft, en hálft hafði Ari átt. En Sighvatr tók þá erfða-goðorð þeirra er Sturla hafði átt. Sighvatr átti vináttu við Helgu Gyðu dóttur; hón bjó at Brjáns-læk. Helga hafði tekit arf eptir Þorstein Gyðuson; en Gellir, son Þorsteins, hafði Flatey af arfinum; ok bjó hann þar, ok átti Vigdísi Sturludóttur. Helga hafði búfé fátt, en lendur góðar. Sighvatr réð jafnan stór-fé til bús hennar; en tók slíkt í mót af löndum sem hann vildi; ok drósk með því móti stór-fé undir Sighvat.
7. Maðr hét Ketill Eyjólfsson, en Ljótr hét sonr hans. Þeir bjoggu á Eyri í Kjós; var Ketill bróðir Kols ins auðga á Möðruvöllum. Markús Skeggjason bjó þar hjá þeim; hann var frændi Þórðar Böðvarssonar, kominn af ætt Markúss Lögsögu-mannzs. Þá skilði á um búsifjar sínar; ok dreittu þeir feðgar Markús inni. Eptir þat fór hann á fund Þórðar Böðvarssonar frænda síns. Ok er hann kom aptr, vá hann Ketil en særði Ljót. Markús var þingmaðr Sæmundar Jónssonar ok vin. Sighvatr Sturluson fór um várit suðr í Kjós með sjau menn. Sóttu frændr Ketils hann at málum; ok bjó hann mál þessi til Alþingis. Var um mál þessi all-tíðrætt; þvíat mönnum þótti þat in mesta nýjung, ef nökkurir menn vildi deila þingdeildum við Oddaverja í þann tíma. Kolbeinn Tumason ok Sigurðr Ormsson veittu Sighvati at málum þessum; ok höfðu þeir fjölmenni mikit. Þórðr Sturluson var í vináttu við Sæmund, ok hlítti mjök hans fortölum um þessi mál. Þótti Sæmundi ok lítil slægja til Markúss; ok urðu þær sættir á þinginu, at Markúss skyldi fara útan ok koma aldri út. Fékk Sighvatr af þessum málum mikla sæmð; ok vóru Kjósverjar jafnan vinir hans síðan.
8. Maðr hét Þórðr, ok var Kolla son, Dala-maðr, er vá Þórð Þórhallz son ok Helgu Erlendz dóttur, bróður Brandz Þórhallzsonar frá Fellz-enda, er þeir fóru ór Snóksdal frá leik. Eptir þat hljóp Þórðr vestr í Fjörðu; ok tók við hónum Þorvaldr Vatzfirðingr; ok var hann með hónum at vígi Ljótz Sela-Eireks sonar. En um sumarit eptir reið Þorvaldr til þings, ok var í búð með Þorvaldi Gizurarsyni frænda sínum; ok var með hónum Þórðr Kollason; hann hafði gengit í búð Skarðverja, er Austmenn höfðu tjaldat. Hann sat á kistu. Þá kom í búðina Brandr Þórhallzson; ok hjó á háls Þórði, svá at nær tók af höfuðit; ok hefndi svá bróður síns. Eptir þat hljóp Brandr í búð Sighvatz Sturlusonar ok sagði hónum tíðendin. Sighvatr lét kalla á Pál þingmann sínn, bróður Þórðar; hann var aðili málsins; ok sætti Sighvatr þá Brand fyrr en Þorvaldr varð þess varr; ok þóttisk hann mjók óvirðr í þessi sætt. Ok var lengi fæð á með þeim Sighvati.
9. Þau Sighvatr ok Halldóra áttu son er Tumi hét. Hann var fæddr um sumarit, er þau höfðu vetr ásamt verit. En annan vetr eptr gékk Halldóra með barni; ok lauksk seint um hag hennar. Guðný Böðvarsdóttir bjó þá í Hvammi, ok leiddi mjök at fréttir um mátt Halldóru. Ok eina nótt dreymði hana, at maðr kæmi ór Hjarðarholti; ok þóttisk hón spyrja at mætti Halldóru. Hann kvað hana hafa barn fætt; ok kvað vera svein-barn. Guðný spurði hvat hét. ‘Hann heitir Vígsterkr,’ segir hann. En um myrgininn eptir kom maðr ór Hjarðarholti; ok sagði at Halldóra var léttari orðin. Guðný spurði hvárt þat var sveinn eðr mær. Hann kvað vera svein, ok heita Sturlu.
10. Snorri Sturluson fæddisk upp í Odda með Jóni Loptz syni meðan hann lifði. Var Snorri þá nítján vetra er Jón andaðisk. Var hann þá með Sæmundi, fóstbróður sínum, þar til er þeir Þórðr Sturluson báðu til handa hónum Herdísar, dóttur Bersa ins auðga frá Borg á Mýrum. Hann átti átta hundruð hundraða. En Snorri var þá félauss; þvíat móðir hans hafði eytt fjórum tigum hundraða [þeim] er hann tók eptir föður sínn. Lagði Guðný þá Hvamms-land til kvánar-mundar Snorra. Ok var brullaup þeirra í Hvammi. Var mælt at Snorri skyldi eiga bú við móður sína. En þau Herdís fóru um haustið suðr í Odda, ok vóru þar um vetrinn.
11. Eptir andlát Jóns Loptz sonar tóku til deilur þeirra Sæmundar ok Sigurðar Ormssonar. Þeir deilðu um arf þess mannz ei Glæðir hét; hafði Jón Loptz son haft handsöl á fjám hans; en erfingjar vóru austr í sveit Sigurðar; ok tók hann féit undir sik, ok setti í þann mann er Kári hét. Vóru þar um deilur á þingi. Bauð Sæmundr á görð Þorvaldz Gizurarsonar, er þá átti Þóru, dóttur Guðmundar gríss, ok Solveigar dóttur Jóns Loptz sonar, systur Sæmundar, ok þar með Páls biskups. En Sigurðr vildi þat eigi; þvíat þeir Sighvatr Sturluson ok Kolbeinn Tumason löttu hann sætta, ok hétu hónum öllum sínum styrk. Ok urðu þessi mál eigi greidd á þingi. En um vetrinn, er á leið, þann er Snorri Sturluson hafði kvángask um sumarit áðr, fóru þeir Sæmundr með þrjá tigi manna austr á Síðu; ok lét Sæmundr drepa Kára, er hann sat í fjám þeim er Glæðir hafði átt. En um várit stefnir Snorri Sturluson Sigurði til vár-þings at Þingskálum. Sigurðr sendi snemma um várit Arnór Tumason, stjúpson sínn, á fund þeirra Sighvatz ok Kolbeins Tumasonar, ok bað þá koma til sín með allan afla þann er þeir fengi; þvíat hann þóttisk vita um mála-tilbúnaðinn. Sæmundr sendi Snorra Sturluson til Borgarfjarðar, at kveðja upp þingmenn sína, er Jón faðir hans hafði átt, bæði marga ok góða bændr. Fékk hann þar gótt mann-val. Þá er Snorri kom í Skálaholt með fóru-neyti sítt, var Arnórr Tumason þar fyrir kominn ór liðs-bón frá þeirra Sighvatz ok Kolbeins, ok þóttusk eigi fá dregit flokka um vár-dag svá mikit torleiði. Þá var Snorrí tvítögr, en Arnórr átján vetra. Sigurðr varð sekr á þinginu. Ok eptir þat samna hvárir-tveggju liði at nýju; varð Sæmundr miklu fjölmennari. Sigurðr fékk tvau hundruð manna; en Sæmundr hefir sjau hundruð manna. Ferr hann upp á eyna Há með sítt lið, ok býsk þar fyrir. En við þenna váða ferr til Páll biskup ok Þorvaldr Gizurarson, ok leita um sættir. En við þenna afla-mun görðisk Sigurði sá einn kostr at láta síga til samþykkis við Sæmund. Eru þá grið sett; ok fundusk við Fors-á hjá Skógum. Ok varð þar sú sætt, at Páll biskup skyldi göra á þingi. Fara þeir nú til þings hvárir-tveggju; ok lýkr biskup görðum upp at ráðum inna beztu manna. Görir hann eignir allar til handa Sæmundi; en stillir svá görðum at hvárir-tveggju máttu vel við una, en Sæmundr hafði virðing af málum þessum. Kolbeini líkuðu ílla þessar mála-lykur, en Sighvati verr.
12. Ketilbjörn Ketilsson, maðr Norænn ok frægr, fór til Íslandz þá er landit var víða bygt með sjó. Móðir hans hét Æsa Grjótgarðz-dóttir, systir Hákonar Hlaða-jarls. Hann átti Helgu, dóttur Þórðar Skeggja, Hrapps sonar. Ok var með hónum inn fyrsta vetr á Íslandi fyrir neðan Bláskóga-heiði; ok fór upp í landa-leitan um várit eptir. Svá segir Teitr. En þeir görðu sér skála þar er þeir höfðu nátt-ból, ok kölluðu þat af því Skála-brekku. En er þeir vóru þaðan skamt farnir, þá kómu þeir á ár-ís, ok hjoggu þar á vök, ok felldu í öxi sína. Ok kölluðu hana af því Öxar-á. Sú á var síðan veitt í Almanna-gjá, [ok] fellr nú eptir Þingvelli. Þá fóru þeir þar til er nú er kallaðr Reyðar-múli. Þar urðu þeim eptir reyðar þær er þeir fóra með. Ok kölluðu þar af því Reyðar-múla. Ketilbjörn görði bú undir Mosfelli; ok nam þar land um-hverfis svá vítt sem hann vildi átt hafa. Frá þeim Ketilberni ok Helgu eru Mosfellingar komnir.
Son þeirra Ketilbjarnar ok Helgu var Teitr, faðir Gizorar hvíta; ok faðir Jórunnar, móður Ásgríms Elliða-Grímssonar, ok Sigfúss, föður Þorgerðar í Odda, móður þeirra Gríms ok Sigfúss, föður Sæmundar prestz ins Fróða. Fleiri vóru börn Teitz en hér eru nefnd. Gizurr inn hvíti var faðir Ísleifs biskups. Ok er frá hónum mikil saga. Sem getr í sögu Óláfs Tryggva sonar; ok svá frá því er hann fór út hingat með Kristni-boð til Íslandz, ok þeir Hjalti Skeggja son ór Þjórsárdali.
13. Ísleifr biskup var vígðr til biskups á dögum Haraldz Sigurðar sonar. En er þat sá höfðingjar, at Ísleifr biskup var miklu meiri nytja-maðr, en aðrir kennimenn hér á landi, þá seldu margir hónum sonu sína til læringar, ok létu vígja til presta. Þeir vóru síðan vígðir til biskupa: Kolr er var í Vík austr, ok Jóan inn helgi er síðan var at Hólum. Ísleifr var vígðr til biskups þá er hann var fimtögr. Þá var Leo pávi, sá er inn níundi hefir verit með því nafni. En hann var inn næsta vetr í Noregi, ok fór síðan til Íslandz. En hann andaðisk í Skálaholti þá er hann hafði verit allz biskup fjóra vetr ok tuttugu. Ok þat var á Dróttins dag, sjau nóttum eptir Pétrs messu ok Páls, átta tigu[m] vetra eptir fall Óláfs Tryggva sonar.
14. Gizurr, son Ísleifs biskups, var vígðr til biskups á dögum Óláfs konungs ins Kyrra, at bæn landz-manna, tveimr vetrum eptir þat er Ísleifr biskup andaðisk. Þann var hann annan á Íslandi, en annan á Gautlandi. En þat var nafn hans rétt, at hann hét Gisröðr. Svá sagði hann Ara presti. Gizurr biskup var betr þokkaðr af öllum landz-mönnum en aðrir menn á Íslandi. Af ástsælð hans, ok af tölum þeirra Sæmundar prestz, ok umráði Markúss Lögsögu-mannz ok fleiri spakra manna, var þat í lög tekit, at allir menn á landi hér, þeir er eigi vóru frá numnir, tölðu ok virðu allt, fé sítt, ok sóru at rétt virt væri, hvárt sem væri í landi eðr lausum eyri, ok görðu af tíund síðan. Þat var með miklum jarteinum, hve hlýðit allt fólk var hónum, er hann kom því fram, at fé allt var virt með svardögum, þat er hér á landi var, ok landit sjálft, ok tíund af gör; ok lög á lögð, at svá skal vera meðan Ísland er byggt. Gizurr biskup lét ok leggja lög á, at stóll biskups þess, er á Íslandi væri, skyldi vera í Skálaholti; ok gaf hann til þess Skálaholtz-land ok mörg önnur auðæfi, bæði í löndum ok lausum aurum. En þá er hónum þótti sá staðr vel þróask at auðæfum, þá gaf hann meirr en fjórðung biskups-dóms síns til at heldr væri tveir biskups-stólar á Íslandi en einn. En hann hafði áðr látið telja bændr á Íslandi. Vóru í Austfirðinga-fjórðungi sjau hundruð; en í Rangæinga-fjórðungi tíu hundruð; en í Breiðfirðinga-fjórðungi níu hundruð; en í Eyfirðinga-fjórðungi tólf hundruð. En þeir vóru ótalðir er eigi áttu þingfarar-kaupi at gegna. Úlfhéðinn Gunnarsson tók lögsögu eptir Markús; ok hafði níu sumur. Þá hafði Bergþórr Hrafnsson sex sumur. It fyrsta sumar er Bergþórr sagði lög, var Gizurr biskup eigi þing-færr. Þá sendi hann orð til Alþingis vinum sínum at biðja skyldi Þorlák Rúnólfsson, bróður Hallz í Haukadal, at hann skyldi láta vígjask til biskups. Ok þat görðu allir, svá sem orð hans kómu til. Ok fór hann útan þat sumar. En kom út it næsta eptir; ok var þá vígðr til biskups. Gizurr var vígðr til biskups þá er hann var fertögr. Þá var Gregorius pávi, sá er inn sjaundi hefir verit með því nafni. En síðan var hann inn næsta vetr í Danmörku; ok kom um sumarit eptir til Íslandz. En þá er hann hafði verit tuttugu ok fjóra vetr biskup, sem faðir hans, þá var Jóan vígðr til biskups. Þá var hann fjórum vetrum meirr en fimtögr. En tólf vetrum síðarr, þá er Gizurr hafði verit allz biskup þrjá tigi ok sex vetr, þá var Þorlákr vígðr til biskups í Skálaholti at Gizuri biskupi lifanda. En Gizurr biskup andaðisk í Skálaholti. Á því ári enu sama andaðisk Paschalis papa, fyrr en Gizurr biskup, ok Baldvini Jórsala-konungr, ok Arnaldr patriarchi í Hierusalem, ok Philippus Frakka-konungr, ok Alexius Grikkja-konungr. Þat var hundrað ok áttján vetr eptir fall Óláfs Tryggva sonar; en tvau hundruð ok fimm tigi, eðr nær því, eptir þat er Ingólfr landnáms-maðr kom til Íslandz.
Ísleifr biskup átti sonu þrjá—þeir vóru allir höfðingjar—Gizurr biskup, ok Þorvaldr. Teitr hét inn þriði; hann fæddisk upp í Haukadal með Halli inum milda. Ek kom til hans sjau vetra gamall, vetri eptir þat er Gellir Þorkelsson andaðisk. En Hallr sagði svá Ara presti inum Fróða, at hann kvezk muna þá er hann var skírðr þré-vetr. En þat var vetri fyrr enn Kristni væri lögtekin á Íslandi. En hann görði bú þrítögr, ok bjó í Haukadal sex tigi [vetra] ok fjóra vetr; en hafði fjóra vetr ins tíunda tigar er [hann] andaðisk. Þat var Marteins-messu, tíu vetrum eptir andlát Ísleifs biskups. Eptir Hall bjó í Haukadal Teitr prestr, fóstri hans, sonr Ísleifs biskups, ok var mikill merkis-maðr. Frá hónum er mart manna komit. Þat er Haukdæla-ætt kolluð. Hann andaðisk m. c. x. ok einum vetri eptir burð Christi, en fimm vetrum fyrr en Hvamms-Sturla veri fæddr. Sonr Teitz var Hallr prestr, biskups-efni, mikill höfðingi; hann bjó í Haukadal eptir föður sínn Teit. Ok andaðisk þá er liðnir vóru frá burði várs Herra Jesu Christi M. C. L. [vetr].
15. Hallr Teitzson átti Þóríði, dóttur Þorgeirs á Mýri. Gizurr Lögsögu-maðr var son þeirra; hann bjó í Haukadal eptir föður sínn; hann var bæði vitr ok mál-snjallr; hann var stallari Sigurðar konungs föður Sverris konungs. Hann var ok inn bezti klerkr, þeirra er hér á landi hefir verit. Opt fór hann af landi í brott; ok var betr metinn í Róma, en nökkurr annarr Íslenzkr maðr hafði verit fyrir hann, af ment sínni ok framkvæmð. Hónum varð víða kunnigt um Suðr-löndin. Ok þar af görði hann bók þá, er heitir Flos Peregrinationis. Hann átti Álfeiði dóttur Þorvarðz ins Auðga, Guðmundar sonar. Börn þeirra vóru þau: Þorvaldr, ok Hallr ábóti, ok Magnús biskup, Þóríðr er átti Tumi Kolbeinsson, Kolfinna er átti Ari inn sterki en síðarr Garða-Snorri. Halldóra var dóttir Gizurar ok Þóríðar Árna dóttur, er átti Bersi Halldórsson; þeirra börn vóru þau Teitr biskups-efni ok Þorgerðr. Vilborg var dóttir Gizurar ok Þorbjargar Hreinsdóttur, er átti Teitr Súgandason. Valgerðr var dóttir Gizurar ok Þórnýjar Vigfússdóttur, er átti Teitr Ásláksson; Þórdís var enn dóttir Gizurar ok Þórnýjar; þessa átti Þorsteinn Jónsson. Hallr Gizurarson átti Herdísi Sveinbjarnardóttur; þeirra dóttir Hallfríðr. Magnús var son Hallz laungetinn; hann átti Steinvöru Sámsdóttur; Sámr var sonr þeirra. Magnús biskup átti Halldóru Hjaltadóttur; Hjalti ok Gizurr vóru synir þeirra. Þorvaldr Gizurarson bjó í Hruna; hann átti Jóru biskups-dóttur; þeirra synir vóru þeir: Guðmundr, Klængr, Björn, Einarr, Teitr.
16. Í þenna tíma bjó Guðmundr gríss á Þingvelli; hann átti Sólveigu, dóttur Jóns Loptz sonar. Þau áttu tvær dætr, er Þóra hétu hvár-tveggi; ok vóru svá skilin nöfn með þeim, at önnur var kölluð Þóra in ellri en önnur Þóra in yngri. Þær vóru báðar inar görfilegstu konur; ok vel menntar. Þær þóttu þá kven-kostir vænstir af ógiptum konum. Þær fóru jafnan upp í Almanna-gjá, til ár þeirra er þar fellr, með lerépt sín. Ok er sagt einhvern dag, er þær vóru þar staddar at skemta sér við ána, þá tók Þóra in ellri svá til orða: ‘Hvat ætlar þú, systir, hversu lengi þetta muni vera, at eigi verði menn til at biðja okkar? eðr hvat ætlar þú at fyrir okkr muni liggja?’ ‘Þar ber ek litla hugsan fyrir,’ segir in yngri Þóra, ‘þvíat ek uni allvel við meðan svá er búið.’ ‘Svá er ok,’ segir in ellri Þóra, ‘at hér er sæmilegt at vera með föður ok móður; en eigi er hér glaðværi eðr svá unaðsamlegt at vera fyrir þat.’ ‘Svá er víst,’ segir in yngri Þóra; ‘en eigi er víst, at þú unir þá betr er þessu bregðr.’ ‘Nú er vel þá,’ segir in ellri Þóra; ‘göru vit okkr hér af gaman, ok reynum nú hugspeki okkra,—segðú mér, hvat þú mundir kjósa hverr maðr helzt bæði þín; þvíat þat þykkjumk ek vita, at eigi munu vit allan aldr ógiptar heima sitja.’ ‘Önga þörf ætla ek á þessu,’ segir in yngri Þóra; ‘þvíat allt mun þat ætlað fyrir; ok mun því ekki göra hugsan fyrir slíku at bera, eðr geipa þar um nökkut.’ ‘Nú er þat víst,’ segir in ellri Þóra, ‘at þat er á kveðit er minna háttar er, en eru forlög manna. En þó vil ek eigi at síðr, at þú segir mér hvat þú hyggr hvat fyrir þér muni liggja, eðr hvat þú mundir kjósa.’ ‘Hitt ræð ek,’ segir in yngri Þóra, ‘at vit látim þetta tal hér niðr falla; þvíat “þegar ferr orð er um munn líðr.”’ ‘Ekki þykkir mér undir,’ segir in ellri Þóra, ‘þótt hér görizk nökkut sögulegt af; ok mun ek segja þér fyrri, hvat ek vilda mér kjósa, ef þú vill þá síðan segja mér.’ ‘Þú ert fyrir okkr,’ segir in yngri Þóra; ‘ok skaltú nú þá fyrri segja víst, með því at þú vill [þó] at hér falli eigi niðr geipan sjá.’ ‘Þat vilda ek,’ segir in ellri Þóra, ‘at Jón Sigmundarson riði hingat ok bæði mín, ok væra ek hónum gefin.’ In yngri Þóra svarar: ‘Víst hefir þú at því hugat, at láta þann eigi undan ganga er nú þykkir beztr karl-kostr vera; ok vildir þú því fyrr kjósa, at þú sátt, at þá vandaðisk mér körit. Nú er miklu torvellegra ok ólíklegra er ek vilda at væri. Þat vilda ek, at Jóra biskups-dóttir andaðisk; en Þorvaldr Gizurarson færi hingat ok bæði mín.’ ‘Hættum þessu tali,’ segir in ellri Þóra, ‘ok getum eigi um.’ Síðan gengu þær heim.—Nú vóru liðnir þeir tíu vetr frá því er Guthormr erki-biskup hafði leyft þeim Jóru ok Þorvaldi saman at vera; ok sagði hann svá, at aldri hefði hann henni meira unnt en þá; ok hann vissi eigi víst hvárt hann fengi af sér at skilja við hana, eptir því sem hann hafði heitið erkibiskupi. En þau sömu misseri andaðisk Jóra. Ok um várit eptir áttu þeir Þorvaldr ok Jón báðir örendi vestr til Borgarfjarðar. Þeir riðu ok báðir samt, ok gistu á Þingvelli. Ok um daginn er þeir riða vestr, varð þeim mart talat til þeirra Guðmundar-dætra. Þær systr lágu jafnan í einni rekkju, ok hvílði in ellri Þóra jafnan við stokk. Ok er þeir kómu vestan, Þorvaldr ok Jón, þá gistu þeir enn á Þingvelli. Þá mælti in ellri Þóra til systur sínnar: ‘Nú mun ek skipa þeim í hvílu okkra í kveld, Þorvaldi ok Jóni. En með því [at] þeir biði okkar nú, þá skal ek þann eiga er í mínni hvílu liggr; en þú þann er við þili liggr.’—Þat vissi hón, at Þorvaldr var jafnan vanr at hvíla við stokk, ok vildi þá hvár-tveggi hann heldr eiga.—‘Hví muntú eigi þessu ráða,’ segir in yngri Þóra, ‘hversu þú skiptir hvílum? En þat mun verða [um] forlög okkur sem áðr er fyrir ætlað.’—Ok um kveldit er þeir Þorvaldr ok Jón kómu til hvílu, þá spurði Jón: ‘Þorvaldr bóndi, hvárt viltú hvíla við stokk eðr þili?’ Þorvaldr svarar: ‘Jafnan em ek vanr at hvíla við stokk; en þó skaltú nú kjósa.’ ‘Þá mun ek við stokk hvíla nú,’ segir Jón. Ok svá var. Ok um myrgininn höfðu þeir uppi bónorð sín. Ok fór þat fram, at Þóra in ellri var gipt Jóni Sigmundar syni, en in yngri Þóra Þorvaldi.—Þessi vóru börn þeirra Þorvaldz Gizurar sonar ok Þóru innar yngri: Halldóra var ellzt barna þeirra, þá Gizurr þá Kolfinna. Halldóru Þorvaldz dóttur átti Ketill prestr Þorláksson Lögsögu-maðr.
17. Einum vetri eptir deilur þeirra Sæmundar Jónssonar ok Sigurðar Ormssonar, andaðisk Brandr biskup at Hólum. En þá réð Kolbeinn Tumason einn öllu fyrir norðan land. Hann kaus við ráð vina sínna Guðmund prest enn góða Arason til biskups, er þá var prestr á Víðimýri með Kolbeini. Þau vóru bræðra-börn, Gyríð Þorvarðz dóttir, kona Kolbeins, ok Guðmundr prestr inn góði. Var hann maðr vinsæll ok hógværr; ok vóru þau orðtök margra manna, at Kolbeinn vildi því Guðmund til biskups kjósa, at hann þóttisk þá ráða bæði leik-mönnum ok kenni-mönnum fyrir norðan land.
18. Þann vetr er Guðmundr biskups-efni var fyrir kenni-mönnum at Hólum, sendi Kolbeinn orð Sigurði mági sínum ok Þóríði móður sínni, jafn-fram sem biskups-efni sendir sína menn austr til Svínafellz. Bað hann þau ok til at ráðask með biskups-efni tíl fjár-forráða ok staðar. Hann sagði þeirra sæmðir mundu miklu meiri fyrir norðan land en austr þar. Seldu þau þá Svínafellz-land ok manna-forráð Jóni Sigmundar syni, bróður-syni Sigurðar. Hann átti Þóru ina ellri, dóttur Guðmundar gríss ok Solveigar Jóns dóttur, ok vóru þeirra börn: Ormr, ok Solveig er átti Skeggi í Skógum, ok Steinunn er átti Ögmundr Helgason. Þau Jón bjoggu á Valþjófsstað, ok seldu þau þat land Teiti Oddz syni, Gizurar sonar; hann átti Helgu Þorvarðz dóttur, bræðrung Guðmundar biskups. Ok þá er Jón reið brott af Valþjófsstað ok suðr á Öxar-heiði, snýr hann aptr hestinum ok mælti: ‘Hér skiljumsk ek nú við Fljótzdals-hérað; ok á ek hér nú ekki eptir.’ Þá svarar Þóra kona hans: ‘Þú átt eptir, en ek á ekki eptir.’ Ok þetta spámæli birtisk með því, at sveinn sá var kenndr Jóni, er Þórarinn hét í Fljótzdals-héraði. Hann varð síðan mikill maðr [fyrir sér], sem enn mun frá sagt verða. Þetta hama sumar, er kaup þessi vóru, réðusk þau Sigurðr ok Þóríðr til Hóla, ok vóru þar tvá vetr. Þá buðu þau til fóstrs Tuma, syni Sighvatz.
19. Þá er Guðmundr var vígðr til biskups, ok hann hafði verit einn vetr í Noregi, fór hann til Íslandz, ok heim til stóls síns. Vóru þeir þar Sigurðr, báðir, um vetrinn eptir. Um várit eptir bað Guðmundr biskup Sigurð, at hann skyldi ráðask norðr til Munka-Þverár; ok hressa staðinn, er mjök var af sér kominn at húsum. Ormr, faðir Sigurðar, var systur-son Bjarnar biskups, er staðinn hafði sett at Þverá; ok andaðisk Ormr þar munkr; ok hafði Sigurðr því elsku mikla á staðnum; ok fór til við bæn biskups ok Orms ábóta frænda síns; ok snöri hann áleiðis staðnum at húsum ok ganganda fé.
20. Bersi prestr inn auðgi andaðisk á því ári sem Brandr biskup. Þá var liðit frá burði Krists, tólf hundruð ok einn vetr. Tók Snorri Sturluson arf eptir hann; rézk hann þá til bús til Borgar, ok bjó þar nökkura vetr. Þá bjó Þórðr Böðvarsson, móður-bróðir hans, í Görðum, ok átti hann þingmenn um Akranes, ok marga upp um hérað. Hónum þótti Þórðr Sturluson, systur-son sínn, göra þá skuld-seigja þá er hónum vóru næst; gaf hann þá Snorra hálft Lundarmanna-goðorð, ok skyldi hann halda þingmenn fyrir Þórði ok öðrum þeim er á leitaði. En er Snorri hafði tekit við þingmönnum, þá þótti Þórði Böðvarssyni hann meirr leita á vini sína en áðr hafði Þórðr bróðir hans á leitað.
Þá er Snorri Sturluson bjó at Borg, kom skip í Hvítá, Orkneyja-far, ok var stýri-maðr Þorkell rostungr, son Kolbeins karls, bróður Bjarna biskups. Hann fór til Borgar um vetrinn, ok lagðisk lítt á með þeim Snorra. Lét Snorri taka mjöl fyrir hónum um vetrinn, ok lézk vilja sjálfr ráða lagi á; en Þorkell vildi ráða hve hann seldi varning sínn. Vóru mjölin tekin ór úti-búri; en Þorkell stóð ok sá á, ok lét sem hann vissi eigi. En sá maðr hét Guðmundr er mest gékk at; ok var djákn at Borg, ok átti bú í Þingnesi, ok þeir tveir bræðr, ok Guðmundr inn ungi er síðan átti Halldóru dóttur Snorra Ófeigs-sonar. Sveinn Sturluson lá þá í bana-sótt sínni, er mjölin vóru tekin, ok tók ílla [á] er hónum var sagt; kvað eigi mundu tekin, ef hann væri á fótum; ok kvað Snorra eigi mundu at sæmð verða þessa upptekju. En um sumarit eptir, er Orkneyingar vóru búnir til hafs, vann Þorkell á Guðmundi djákn, ok særði hann til ólífis. En er Snorri spurði þetta, sendi hann mann bræðrum sínum, Þórði ok Sighvati; ok koma þeir til Borgar báðir. Eggjaði Snorri þá, at þeir skyldi leggja at kaupmönnum. Var Sighvatr auðvelldr í því, en Þórðr latti heldr. En þó sendu þeir upp í Hvítá er Rosmhvelingar áttu þar ferjur tvær; ok fleiri drógu þeir skip at sér; ok sömnuðu liði. En kaupmenn vóru út við Selja-eyri, ok höfðu hvert fat á skipi; ok lögðu út á álinn, ok lágu þar um strengi. Sturlu-synir lögðu at ferjunum, ok vildu höggva strengina; en kaupmenn höfðu reyrt járn við strengina, ok vörðusk drengilega með skotum ok grjóti; ok fengu Sturlu-synir ekki at gört; ok urðu við þat frá at snúa. Ea þeir Þorkell siglðu á haf, ok urðu aptr-reka um haustið á Eyrar. En þá er þeir urðu landfastir, reið Þorkell frá skipi suðr í Odda, ok hét á Sæmund til viðtöku; ok tók hann við Þorkatli ok mest fyrir vináttu-sakir við Bjarna biskup, föður-bróður hans. Snorri sendi flugu-menn þrjá saman. Ok kómu þeir öngu fram. Fór Þorkell útan sumarit eptir.
21. Þá er Snorri bjó at Borg, bjó Magnús prestr í Rejkjaholti. Hann átti Hallfríði, dóttur Þorgils prestz frá Stað. Brandr prestr ok Ari prestr vóru synir þeirra. Magnús prestr var son Páls prestz Sölvasonar, ok var Páll ekki skilgetinn. Því þóttisk Þórðr Böðvars son ok Helgu Þórðar dóttur ór Reykjaholti vera næst erfðum um staðar-forráð í Reykjaholti; en tveir aðrir vóru jafnt komnir til sem Þórðr. En Magnúsi presti eyddusk fé; en hann tók at eldask; en synir hans þóttusk eigi færir til staðar-forráða. Snorri Sturluson felldi mikinn hug til staðarins, ok fékk heimilðir af Þórði ok öðrum þeim er erfðum vóru næstir á staðnum. Síðan átti hann við Magnús prest, at hann gæfi upp staðinn. Ok sömðu þeir með því móti, at Snorri skyldi taka við staðnum ok við þeim hjónum, ok koma sonum þeirra til þroska þess sem auðit yrði.
Maðr hét Egill Halldórsson; hann var af Mýra-manna langfeðgum; hann var heima-maðr Snorra. Þá er hann var í þessum ráða-brotum, dreymði Egil: at Egill Skalla-Grímsson kæmi at hónum, ok var mjök ófrýnlegr. Hann mælti: ‘Ætlar Snorri, frændi várr, í brott héðan nú?’ ‘Þat er mælt,’ segir Egill. ‘Brott ætlar hann,’ segir draum-maðrinn, ‘ok görir hann þat ílla, þvíat lítt hafa menn setið yfir hlut várum Mýra-manna, þá er oss tímgaðisk; ok þurfti hann eigi of sjónum yfir þessu landi at sjá. En þó er svá sem ek segi þér, at:—
Seggr sparir sverði at höggva, snjó-hvítt er blóð líta;
Skæru-öld getum skýra; skarpr brandr fékk mér landa.
Ok snéri þá í brott. En Egill vaknaði.
Þau Herdís ok Snorri áttu tvau börn þau er ór barnæsku kómusk: Hallbera var ellzt barna Snorra; þá Jón, hann var fjórum vetrum yngri en Sturla Sighvatzson. Hann var lítill í barnæsku; því var hann murtr kallaðr. Snorri Sturluson fór búi sínu til Reykjaholtz eptir samning þeirra Magnúss prestz. Görðisk hann þá höfðingi mikill; þvíat eigi skorti fé at. Var hann inn mesti fjárgæzlu-maðr; fjöllyndr, ok átti börn við fleirum konum en Herdísi. Son átti hann er Órækja hét; Þóríð dóttir Hallz Órækjusonar var móðir hans. Hann átti ok börn við Guðrunu, dóttur Hreins Hermundarsonar, ok komsk Ingibjörg ein ór barnæsku þeirra barna. Þórdís var [enn] dóttir Snorra; Oddný var hennar móðir.
22. Sæmundr þótti göfgastr maðr á Íslandi í þenna tíma. Hann hafði í Odda rausnar bú mikit; en átti mörg bú önnur. Eigi var Sæmundr eigin-kvændr; ok fóru orð milli þeirra Haraldz [jarls] Maddaðarsonar at hann mundi gipta hónum Langlíf dóttur sína, ok var [þat] í milli, at Sæmundr vildi eigi sækja brúðlaup í Orkneyjar, en jarlinn vildi eigi senda hana út hingat. Þau vóru ellzt barna Sæmundar: Margrét er átti Kolbeinn kalda-ljós, ok Páll; vóru þau systur-börn Þorgríms alikarls. Sæmundr átti dóttur er Solveig hét; ok var Valgerðr, dóttir Jóns Loðmundarsonar, móðir hennar; hón varðveitti bú á Keldum; var þar ok it mesta rausnar-bú. Vilhjálmr, ok Haraldr, Andreas, ok Philippus, vóru synir Sæmundar; Yngvildr Eindriðadóttir var móðir þeirra. Hálfdán, ok Björn, ok Helga, vóru sér um móður; Þorbjörg var þeirra móðir. Öll vóru börn hans fríð ok vel mennt.
Ormr Jónsson bjó á Breiða-bólstað í Fljótzhlíð, bróðir Sæmundar; hann var spekingr mikill at viti ok it mesta göfugmenni. Hann hafði fyrst þá frillu er Þóra hét Eireksdóttir, systir Kolskeggs ins auðga í Dal. Jón hét son þeirra, ok Hallveig dóttir. Ormr var vellauðigr at fé; þvíat hann hafði af fé Kolskeggs slíkt er hann vildi; þvíat Þóra var arfi Kolskeggs, en börn hennar eptir hana. Borghildr var enn frilla Orms; ok vóru synir þeirra: Sigurðr ok Andreas; ok margar dætr, er enn mun getið verða sumra.
Í Skarði inu Vestra bjó Loptr, son Páls biskups, inn fríðasti-maðr, ok þótti vænn til höfðingja. Ketill var yngri sona biskups, ok inn vinsælli. Svá sagði Þorvaldr Gizorarson, at sonum biskups væri ólíkt farit, kvað Ketil vilja mönnum hvatvetna gótt, en Lopt kvað hann mæla til manna hvatvetna gótt.
23. Sighvatr Sturluson bjó í Hjarðar-holti nökkura vetr. Síðan keypti hann Sauðafell, ok fór þangat Nautfellis-veir, ok bjó þar. Hann görðisk mikill höfðingi ok vinsæll við sína menn. Meðr þeim Kolbeini Tumasyni var in mesta vinátta með tengðum. Kolbeinn réð þá mestu fyrir norðan land, ok hafði öll goðorð fyrir vestan Öxnadals-heiði til mótz við Ávellinga-goðorð; en Þorsteinn Ívarsson gaf Snorra Sturlusyni Ávellinga-goðorð, þat er hann átti. En Mel-menn áttu sínn hluta goðorðz. Fyrir norðan Öxnadals-heiði áttu þeir goðorð, Ögmundr sneis, ok Hallr Kleppjárnsson. Þorvaldr son Guðmundar ins Dýra fékk Sigurði Ormssyni þau goðorð er hann hafði átt. Sigurði gaf þau goðorð Tuma, syni Sighvatz; ok komzk Sighvatr svá at þeim síðan.
24. Þá er Guðmundr biskup kom út, ok hann tók forráð kenni-manna ok stjórn Kristni fyrir norðan land, urðu margar greinir með þeim Kolbeini Tumasyni, þær er sínn veg þótti hvárum þeirra; ok varð með þeim mikit sundr-þykki. Var biskup minni leiðinga-maðr ok allt ráðgjarnari en svá sem Kolbeinn ætlaði. Sigurðr Ormsson var skamma hríð at Þverá áðr Guðmundr biskup skipaði hónum staðinn at Möðruvöllum. Var þá skipulega með þeim í fyrstu, en greindisk brátt. Tumi Sighvatzson var jafnan með Sigurði ok dætr Arnórs Tumasonar tvær.
25. Meðr því upphafi reis deila með [þeim] Guðmundi biskupi ok Kolbeini Tumasyni, ok hans venzla-mönnum:—
Ásbjörn hét prestr, sá er Kolbeinn hafði fyrir sökum um fornt fémál; ok kölluðu sumir menn þá fjár-heimtu eigi réttilega. Nú sækir prestr biskup at sínu máli; en biskup þóttisk eiga dóm á prestinum, ok kallaði hann frjálsan fyrir Kolbeini. Nú sækir Kolbeinn prestinn til dauða ok útlegðar; þvíat þat var þá eigi fyrir-boðit, ef þeir fyrir-næmdisk rétt at göra. En er þeir væltu um dóminn á Alþingi; þá gékk biskup til dóms með staf ok stolu, ok fyrir-bauð þeim at dæma prestinn. En þeir dæmðu eigi at síðr. En annan dag eptir fyrir-bauð biskup Kolbeini, ok öllum þeim er í þessum dómi hafa verit, ok þar höfðu eiða unnit, eðr vætti borit, alla Guðs þjónustu. En eptir þetta tekr biskup prest til sín; en kona prestzins gaf Kolbeini fé til at bú þeirra væri í friði. Um haustið eptir veitir Kolbeinn biskupi heim-sókn, ok stefnir húskörlum hans skóggangs-stefnu um samneyti við prestinn. Varð við þetta biskup svá styggr, at hann bannfærir Kolbein. Nú koma til vinir þeirra ok vilja sætta þá. Ok verða sættir með því móti, at Kolbeinn festi biskupi eindæmi, bæði til skripta ok fégjalda; en bændr festu Kolbeini, at halda upp fé-gjöldum slíkum sem biskup vildi gört hafa. Um sumarit eptir á þingi görði biskup görð þessa við ráð Páls biskups ok Sæmundar ór Odda, tólf hundruð vaðmála á hendr Kolbeini. Þat fé galzk hálft, en hálft eigi; þvíat Kolbeinn vildi, at biskup heimti at bóndum þeim er fest höfðu gjaldit; en biskup vildi heimta at sjálfum Kolbeini er til festu gékk við hann.
Þetta sumar it sama hafði Guðmundr biskup í stórmælum tvá höfðingja, Sigurð Ormsson ok Hall Kleppjárnsson, fyrir þat er þeir höfðu tekit mann ór munka-klaustri til meiðinga ok lima-látz. Þeir höfðu kúgat mikit fé af einum bónda, ok kölluðu þat höfuð-mund hans, ok höfðu þat fé allt. Hallr sættisk við prest, ok vildi eigi biskups-dóm á þessu máli. Ok vóru þeir nú í stórmælum. Kolbeinn varask fyrst samneyti við þá. En þó kom svá, at hann, ok öll alþýða, sam-neytti við þá; ok svá bönnuðu þeir kaup öll til staðarins ok sölur. En þessi mál lukusk svá, at um haustið Mauritius-messu sættusk þeir Sigurðr við biskup, ok lögðu sítt mál allt á biskups dóm. Kolbeinn sitr hjá þessi sætt; þvíat hann vildi eigi fé gjalda; en biskup vildi þvílíka sátt af hónum sem hinum. Nú kallar biskup Kolbein í banni af samneyti við þá Sigurð; en Kolbeinn ok öll alþýða metr þat einskis. En um vetrinn fyrir Jól, þá bannfærir biskup Kolbein, af þeim tveimr sökum, er hann hafði sam-neytt bannsettum mönnum, ok er hann hélt því fé hálfu, er biskup hafði gört á hendr hónum. Ok um várit eptir Páska, veitir Kolbeinn aðra heimreið á staðinn með átta tigi manna, ok stefnir til Hegraness-þings skóggangs-stefnu, heima-mönnum biskups, prestum ok djáknum ok leikmönnum, ok flestum fyrir lítlar sakir. Biskup ok hans menn vóru á húsum uppi, ok var hann skrýddr; ok las hann bannsetning á Noræna tungu, svá at þeir skyldi skilja. Ok ef Kolbeinn væri þá verr stilltr í því sinni, þá hefði þar bardagi orðit. Kolbeinn ferr þá í brott ok kvað vísu:—
Báls kveðr hlynr at Hólum, hvern mann vera í banni,
Gylfa-láðs, þann er greiðir, geð-rakkr, fyrir mér nakkvat:
Trautt kann hóf sá er háttar hodd-lestir vel flestu
(meðr eru af því aðrir ósælir) stór-mæla.
Ok enn þessa:—
Bannar biskup mönnum (berr stríð af því víða
lýða-kind á láði löngum) kirkju-göngur:
Geystr mun gegn at flestu Guðmundr fara um stundir;
trautt má ek enn fyr annan enda sjá hvar lendir.
Um várit dregr Kolbeinn lið saman um öll héröð til vár-þings. Þá kom sunnan Þorvaldr Gizurarson; ok höfðu þeir mál fram á hendr mönnum biskups. En Guðmundr biskup kallaði Þorvald undir-rót allz ófriðar er Kolbeinn görði hónum ok hans mönnum. En þau vóru orð á, at þeir mundi fara af þinginu at biskupi með öllum flokkum þessum, ok taka menn þá er þeir höfðu sótta. Þá fóru til vinir þeirra ok leituðu um sættir. Ok urðu sættir með því móti, at öll mál skyldi vera undir erkibiskupi. Gáfu þeir Kolbeinn þá upp sekðir allar, en biskup tók þá alla menn ór banni. Biskup hafði jafnan menn Kolbeins fyrir sökum um ymsa hluti, tíunda-mál eðr kirkju-fjárhald, ok viðtöku við fátæka frændr sína. Bændr tóku því þunglega; ok virðu, sem öngir mætti vera í friði fyrir biskupi.
Nú berr svá til, at klerkr einn sá er Skæringr hét, acolutus at vígslu ok ósiðvandr at vápna-burði ok klæðnaði. Hann var einhendr,—þenna höfðu Austmenn handhöggit at Gásum þá er Guðmundr inn Dýri mælti eptir hann: Þessi gat barn við konu; en bræðr konunnar sóttu Kolbein at þessu máli. Klerkrinn sótti biskup at sínu máli; en Kolbeinn kallar eptir, ok vill eigi biskups dóm. Biskup býðr at gjalda sex hundruð fyrir málit, ok kallar þat meirr en tvá lög-réttu. En Kolbeinn neitar því, ok kvað eigi tjóa at sættask við biskup; kallaði hann rjúfa hverja sætt. Lætr Kolbeinn sækja klerkinn til sekðar; en biskup for-boðar Kolbein ok alla þá er at dómi höfðu verit. En hálfum mánaði síðarr háðu þeir Kolbeinn ok Sigurðr féráns-dóm eptir klerkinn, ok tóku upp féit. En er biskup spyrr þetta, þá bannsetr hann þá báða; þvíat hónum var féit handsalat. Biskup var heima um Alþingi; en þeir Sigurðr ok Kolbeinn sækja þingit; ok samneyta menn þeim, en þeir öðrum. Þeir sækja sex heima-menn biskups um bjargir við klerkinn.
26. Eptir þingit samnar Kolbeinn liði um öll héröð, ok ætlar at heyja féráns-dóma at Hólum eptir þá er sekir vóru kallaðir, ok ætlaði at taka upp fé þeirra. Biskup var fáliðr fyrir á staðnum; ok báðu menn hann undan ríða; ok sögðu ósýnt, hverr friðr gefinn væri mönnum hans. Biskup var þess trauðr; ok görði þó við ráð vina sínna; ok fór norðr í sýslu sína. Hann mat einskis sekðir manna þeirra er Kolbeinn sótti; lét þá ganga í kirkjur sem frjálsa menn. Þeir Kolbeinn görðu ok svá, gengu í kirkjur, allir þeir er biskup kallaði bann-setta. Prestar tóku þat upp er þeir héldu lengi síðan, at samneyta þeim er biskup bann-setti, bæði í þjónustu-görð ok öðrum hlutum. Þeir sungu ok eigi [at] síðr messu, at biskup bannaði þeim, ok bann-setti þá fyrir þvílíka óhlýðni. En er á leið sumarit, ok biskup vendi aptr, þá dreif til hans mart manna; var þar fyrstr manna Ögmundr [sneis], frændi hans, ok margir aðrir röskvir menn vóru með biskupi: Vigfúss kennimaðr Önundarson, Konáll Sokkason, ok margir aðrir. Görðisk hann þá fjölmennr mjök; þvíat þau orð vóru óvina hans, ef hann færi á staðinn með sekja menn, at þeir mundu drepa þá er sekir vóru. En þeir þorðu eigi við hann at skiljask, er sér vissu ekki annat traust. Þá er þeir biskup fóru norðan um Eyjafjörð, hljópu nökkurir óspekðar-menn ór flokki biskups til Gása ok ræntu útlenda menn þá er biskup kallaði í banni af samneyti við þá Kolbein ok Sigurð. En er þeir biskup ok Ögmundr urðu við varir, þá réttu þeir mesta hluta ránsins. Síðan ferr biskup með flokkinn heim á Möðruvöllu, ok hafði í brott skrín ok helga dóma, ok bækr nökkurar; þvíat hónum þótti ómaklega komnir helgir dómar þeir er bann-settir menn varð-veittu. Arnórr Tumason var þar fyrir með Sigurði, ok mart manna. Nú ríðr biskup brott, en Sigurðr görir orð Kolbeini. Kalla þeir nú biskup hefja rán ok hernað. Nú draga hvárir-tveggju flokka saman. Sigurðr ok Arnórr ok Hallr Kleppjárnsson, en í öðrum stað Kolbeinn; ok ætla allir at biskupi, sem þeir görðu. Biskup kemr heim á staðinn snemma kirkju-dagsins, ok syngr þar messu. En um daginn eptir var Máríu-messa in síðari, ok vill biskup þar göra þjónustu þann dag; þvíat Máríu er staðrinn helgaðr. Þann dag kemr Kolbeinn með aukin þrjú hundruð manna ok setz um staðinn. Fóra þá menn milli þeirra ok leituðu um sættir. Var þat svá þvert af Kolbeini, at hann vildi ekki annat, en þeir menn, sem sekir vóru, væri fengnir í vald hans; en biskup vill eigi selja menn sína undir öxi, ef þeim væri eigi friði heitið. Ögmundr átti allan hlut í at skirra vandræðum, en draga saman sættina, er hvárr-tveggi var hans venzla-maðr. En með því at Kolbeinn var óleiðinga-samr, þá var þess leitað, at biskup skyldi ríða af staðnum með menn sína í friði. En Kolbeinn játaði því eigi. En þó tóku þeir biskup ok Ögmundr þat ráð; þvíat mönnum þótti sem þannig mundi helzt óhæfa við berask. Máríu-messu-kveld var hringt á staðnum öllum klokkum til aptan-söngs; ok er svá sagt, at þeir Kolbeinn heyrðu eigi klokkna-hljóð. Nú ríðr biskup af staðnum með þrjú hundruð manna. Með hónum vóru þrír ábótar ok tveir munkar; nær fjórum tigum presta, ok mart klerka. Þar var ok mart röskra manna; en sumt vóru strákar ok staf-karlar ok göngu-konur. Nú er þeir Kolbeinn sjá, at þeir biskup ríða brott, tók til orða Brúsi prestr: ‘Kolbeinn, þar ríðr biskup nú í brott með virðing ykkra beggja.’ Kolbeinn bað menn taka hesta sína, lézk eigi þola at biskup riði í brott með skógar-menn hans. Hann ríðr fyrir á veginn með fjogur hundruð manna, ok fylkir liði sínu. Biskup víkr þá af veginum, ok vildi ríða fram annars-staðar. Þeir Kolbeinn snúa þar í mót. Ok er flokkarnir mættusk, þá lýstr í bardaga. Biskup sat á hesti ok með hónum ábótar ok nökkurir prestar; ok kallaði, at eigi skyldi berjask. At því gáfu engir gaum. Bersi Vermundarson frá Móbergi gékk fram fast, ok spurði at Ögmundi. Naddr hét fylgðar-maðr Ögmundar; hann rézk í móti Bersa; ok fóru þeirra skipti svá, at Bersi vegr Nadd. Þá tók Ögmundr til orða: ‘Fast gengr þú nú fram, Bersi.’ ‘Þat skaltú finna,’ segir Bersi, ‘at ek skal ganga enn nær þér.’ Þá snýr Ögmundr í móti Bersa, ok höggr hann bana-högg. Biskups-menn börðusk alldjarflega, Konáll Sokkason, Sveinn Jónsson, Vigfúss kennimaðr, ok margir aðrir. En er bardaginn var sem fastastr, fékk Kolbeinn steins-högg í ennit, ok féll við. Þat var bana-sár; en þó hafði hann vit sítt, ok beiddisk prestz-fundar; ok vildi biskup at hann næði því. Svarði hann þá sáttar-eið; ok var húslaðr, ok dó síðan; ok varð eigi víst hverr steininum hafði kastað. Þar féll með Kolbeini Brúsi prestr, Þórðr prestr Einarsson, ok Bersi, Böðvarr Tannz son, Eyjólfr Halldórsson, Glúmr, Styrbjörn, Björn Steinþórsson, Starri Sveinsson. En af biskupi féll, Naddr Þórarinsson, ok Einarr Ólafsson. En annat lið Kolbeins allt flýði þat er mátti fyrir sárum ; sumir gengu slyppir á vald biskups ok svörðu hónum eiða, ok festu hónum fégjald ok skriptir í hans dóm. Nú sjá biskups-menn hvar ferr flokkr þeirra Sigurðar, ok Arnórs, ok snúa þeir í mót þeim; höfðu nú vápn Kolbeins-manna. Þeir Sigurðr snúa undan ok aptr; en biskups menn eptir ok heldr tómlega í fyrstu; þvíat sumir löttu en sumir fýstu eptir-reiðar. En aðra nótt eptir, þá er þeir Sigurðr ok Arnórr urðu varir við, at flokkr biskups var mjök eptir þeim kominn, þá leyndusk þeir Sigurðr ok Arnórr fjórir saman frá flokkinum, ok riðu suðr um land, ok vóru þar um vetrinn með frændum sínum ok mágum. En Hallr Kleppjárnsson ok flokkrinn gengu til sætta við biskup, ok játa með eiðum hans dómi, hverr á sínum málum. Kolbeinn hafði stefnt til mótz við sik ok atfarar við biskup Þorvaldi Gizurar-syni. Hann frá fall Kolbeins á Kili, ok snýr þá aptr. Hann fann Snorra Grímsson, frænda þeirra biskups ok Ögmundar, vitran mann ok vinsælan, subdjákn at vígslu. Þorvaldr lét taka hann, ok hafði ætlað mann til áverka við hann; en þeim varð bilt. Þá hljóp at Klængr, son Þorvaldz, messu-djákn, ok höggr hann bana-högg. Nú er biskup at stóli sínum um vetrinn, ok býðr erkibiskups dóm á öllum málum þessum. Því var eigi játað. Ögmundr býðr þá, sem jafnan hafði hann fyrri boðit, sínn fjár-hlut til sætta með þeim, ok margir aðrir. Biskup leggr nú gjald á þá menn er at hónum höfðu farit, þrjú hundruð vaðmála á mann, eðr fimm, eðr tíu, svá sem sakbitnir þóttu hónum til. Á einn mann lagði hann tuttugu hundruð. Biskup sendir menn sína at draga saman fé þetta, ok treystusk þeir eigi fámennir at fara. En þeir er fyrir sátu þorðu eigi annat en gjalda slíkt er þeir kröfðu; en kölluðu rán. Nú var íllr kurr í bóndum; þóttusk hafa látið höfðingjann, en farit sjálfir sneypu; látið frændr sína ok vini en sumir limu, en gjalda fé á sogurt ofan. Kalla þeir þetta allt hernað ok rán er þeir láta. Hinir ylmask því meirr er yfir fara með flokkum; gefa aðrar sakir hjá fram bóndum. Þeir ganga ok yfir bú þeirra Arnórs ok Sigurðar, ok göra marga hluti þá er biskup bauð þeim eigi, heldr bannaði hann þat. Þeir brenndu bæ einn, ok unnu á nökkurum mönnum þeim er þeir þóttusk sakir við eiga, ok þóttu um sítt líf sitja; ok einn mann drápu þeir. Drepinn var ok prestr einn af þeim. En þat sem biskups-menn görðu óspaklegt, þá kenndu bændr þat allt biskupi. Biskup kallar bændr í sama banni sem áðr en þeir sættusk; þvíat þeir vildu eigi halda þat er þeir höfðu fest ok svarit, ok vildu allt í móti hónum þat er þeir máttu, sem raun gaf á síðan. Þeir vóru margir er stukku norðan í Dala til Sighvatz Sturlusonar, ok kærðu mál sín fyrir hónum.
27. En vetrinn eptir Víðiness-bardaga fæddi Þóra Guðmundardóttir, kona Þorvaldz í Hruna, sveinbarn. Töluðu menn þá um við Þorvald, at hann skyldi láta kalla eptir Kolbeini. Þorvaldr svarar: ‘Eigi mun mínn son verða jafnvel menntr sem Kolbeinn. En þó hafa þat vitrir mælt, at menn skyldi eigi kalla sonu sína eptir þeim mönnum, er skjótt verða af heimi kallaðir. Mun ek son mínn láta heita Gizur; þvíat lítt hafa þeir aukvisar verit í Haukdæla-ætt er svá hafa heitið hér til.’
28. Þenna vetr er á leið, fara menn í milli höfðingja með þeim ráða-görðum, at þeir skyldi draga flokka at biskupi. Var þar Þorvaldr Gizurarson, ok Arnórr Tumason, Jón Sigmundarson, Sighvatr ok Snorri Sturlu-synir, Magnús Guðmundarson, Þorvaldr Vatzfirðingr. Sighvatr sendi orð Þórði bróður sínum; ok fundusk þeir í Hitardal; bað Sighvatr Þórð til farar með sér. Þórðr spurði hverju hann skyldi ráða, ef hann færi. ‘Hví muntú eigi ráða því er þú vill?’ segir Sighvatr, ‘eða hve fjölmennr muntú vera?’ ‘Með fimmta mann,’ segir Þórðr. ‘Hvat skal mér þú, heldr en annarr maðr, ef þú ert svá fámennr?’ ‘Þú sér þat,’ segir Þórðr. Sighvatr var þá reiðr; ok hljóp á bak, ok skilði þar með þeim. Ok s[agði] Þórðr svá, at síðan þótti hónum aldrigi hafa orðit frændsemi þeirra slík sem áðr.
Um vetrinn eptir bardagann í Víðinesi vóru dreymðir draumar margir. Þat dreymði mann í Skagafirði, at hann þóttisk koma í hús eitt mikit; þar sátu inni konur tvær blóðgar ok réru áfram. Hónum þótti rigna blóði í ljórana. Önnur konan kvað:—
Róum vit ok róum vit, rignir blóði,
Guðr ok Göndul fyrir gumna-falli:
Vit skulum ráðask í Rapta-hlíð;
þar munum blótaðar ok bölvaðar.
En í Vestfjörðum dreymði mann: at hann þóttisk kominn í litla stofu, ok sátu uppi tveir menn svart-klæddir, ok höfðu grár kollhettur á höfði; ok tókusk í hendr; sat á sínum bekk hvárr, ok réru. Þeir ráku hendrnar svá fast á veggina, at þá reiddi til fallz. Síðan kváðu þeir vísu þessa; ok kvað sítt orð hvárr:—
Höggvask hart seggir, en hallask veggir;
ílla eru vér settir er inn koma hettir;
Verk munu upp innask, þá er aldir finnask
(enginn er á sómi) á efsta dómi.
29. Um várit eptir Páska draga þeir sjau höfðingjar, er áðr eru nefndir, flokka saman, ok fara at biskupi. Þorvaldr Vatzfirðingr var með þrjá tigi manna, ok gengu þeir allir. Hann hafði öxi í hendi, ok studdi eigi niðr skaptinu er hann fór norðr eðr norðan. En er flokkarnir kómu saman, höfðu þeir sjau hundruð manna, er biskupi veittu heimsókn á staðinn. Biskup hafði fyrir fátt lið útan heima-menn sína, þvíat menn gengu mjök undan hónum, ok vilja nálega ekki veita hónum. Ögmundr vildi til ok veita hónum, ok komzk eigi; þvíat flokkr var görr í móti hónum. Ögmundr komzk undan, en þeir tóku skjöldu hans ór kirkju ok hesta hans, svá at hann gat hvergi farit. Þeir Sigurðr ok Hallr vóru fyrir þeim flokki.
Þá er flokkarnir ríða á staðinn, vóru biskups-menn á húsum uppi, ok höfðu búizk þar til varnar. Var þar mart röskra manna; gengu þeir höfðingjarnir um bæinn, ok hugðu at hvar auðvellegast væri at at sækja. Þórðr Böðvarsson lagði þat til, at þeir skyldu um kveldit æpa heróp, en ganga eigi at fyrr en um morgininn; ok lézk ætla, at þá mundi þunn-skipaðra á húsunum, en um kveldit. Þat fór svá sem hann gat, at margir menn leyndusk frá biskupi, sumir til óvina hans, en sumir á annan veg í brot, svá at fátt var eptir um myrgininn. Þá gengu í kirkju til friðar þeir menn er sér þótti óvænt til griða. En þá er fátt biskups-manna var eptir, þá hljópu þeir á þá til bardaga. Þorkell prestr Bergþórsson er Naddr er kallaðr, varðisk drengilega, ok féll þar í húsum. Þar vóru fleiri menn drepnir, en sumir í húsum inni. Einn drápu þeir í kirkju-garðinum, svá at blóð hraut á kirkjuna. Sex menn létusk þar af biskups-mönnum. Þeir Arnórr létu ok sex menn. Síðan hljópu þeir í húsin inn, ok brutu upp hurðir ok hirzlur, lok ok lása, at leita manna. Nú göra þeir Arnórr biskupi tvá kosti: annan, at hann skyldi taka þá ór banni, en þeir mundu gefa grið þeim sumum er í kirkju vóru; en biskup skyldi fara af staðnum, ok koma þar aldri síðan, ella mundu þeir drepa þá alla er í kirkju vóru, ok eira öngu vætta, en hafa þó biskup af staðnum svívirðlega. Biskup kaus hvárngan kostinn; sagðisk eigi mega leysa þá. Þat varð við bæn þeirra manna er dauða-menn vóru þá, at biskup vann þat til lífs þeim, at hann saung yfir þeim Miserere; ok sagði þeim þó, at þá vóru þeir eigi lausari en áðr. Eptir þat býðr Snorri Sturluson biskupi til sín; ok ferr biskup brott með hónum þann dag. En er biskup var í brott, gengu þeir Arnórr í kirkju með vápnum, ok eggja hina út, er inni vóru, ok þeir þóttusk mestar sakir við eiga, ella kvóðusk þeir mundu sækja þá eðr svelta í kirkjunni. Þá tók Sveinn Jónsson til orða: ‘Göra mun ek kost á út at ganga.’ Þeir spurðu hverr sá væri. ‘Ef þér limit mik at höndum ok fótum, áðr en þér háls-höggit mik.’ En þessu var hónum játað. Gékk hann þá út ok allir þeir; þvíat þeir vildu at kirkjan saurgaðisk eigi af þeim eða þeirra blóði. Allir géngu slyppir út. Var Sveinn þá limaðr, [ok saung] meðan Ave Maria. Síðan rétti hann hálsinn undir höggit; ok var all-mjök lofuð hans hreysti. Þar var ok háls-högginn Skæringr klerkr; ok inn þriði sekr maðr. Þessir höfðu áðr látizk af biskupi: Þorkell prestr, Leifr Þorgeirsson, Bárðr ok Steingrímr, Handar-Leifr, Einarr Hallvarðz-son, ok Þórarinn, ok er nú talðr sá er í kirkju-garði var drepinn. En af þeim er til sóttu létusk þessir: Bergþórr ok Gizurr, Sigmundr svalr, ok Einarr Birki-beinn, ok Símon prestr. Þeir er sekir vóru, vóru færðir í urð, ok lágu þar tvá mánuðr. En sína merm, þá er þar féllu án iðran ok lausna, þá grófu þeir at kirkju, ok kölluðusk þeir þat allt líkja eptir biskupi, er hann lét sekja menn í kirkju ganga. Biskup lét ok einn mann, þann er fallit hafði af Kolbeini iðrunar-lauss, eigi at kirkju liggja mánuð. Mörgu var þar rænt ok stolit því er staðrinn átti, ok þat er menn áttu í hestum ok herbúnaði, ok flest þat er útan kirkju var. Þá er mann-drápum var lokit, tóku höfðingjar til sín menn þá er þeim líkaði, ok gáfu grið. Görði þat hverr í þrá öðrum. Sighvatr gaf grið Konali Sokkasyni, en Snorri Vigfúsi kennimanni. Þeir vóru flestir af inum stærrum mönnum, er nökkurn mann tóku til sín. En er biskup var riðinn af héraði, görðu þeir Arnórr alla vega orð frá sér, ok létu presta taka alla menn ór banni, ok tíðir syngja, ok göra alla þjónostu, bæði þar at staðnum, ok at öllum kirkjum; ok sögðu þat biskups-leyfi. Alla þá menn, er biskupi höfðu fylgt eðr fullting veitt, ok þar vóru eptir, kúguðu þeir til sjílfdæma við sik, svá vígðan sem óvígðan; ok leggja fé-gjöld á ofan: þrjú hundruð, eðr fimm hundruð, eðr tíu hundruð, eðr tuttugu hundruð, eðr þrjá tigi hundraða, eðr fjóra tigi hundraða, eðr sex tigi hundraða. Ögmundr lét hundrað hundraða ok héraðs-vist áðr létti. Fór hann þá austr í Hofs-teig. Suma menn görða þeir útlaga bóta-lausa. Fjórir góðir menn, prestar tveir ok leikmenn tveir, vóru til járns færðir um þat at þeir hefði eigi unnit á Kolbeini; ok urðu þeir allir vel skírir um þat mál.
30. Nú setjask þeir Arnórr ok Sigurðr yfir staðinn ok alla staðar-eign, ok skipa menn til at taka tíundir biskups ok alla hans eigu. Um várit eptir sendir biskup bréf sín til staðarins, ok bað læsa kirkju, ok kallaði hana saurgaða, bæði af mann-drápi ok grepti bann-settra manna. Var ok svá gört. Þá var tjald reist útan kirkju-garðz, ok þar messur sungnar. Þeir Arnórr ok Sigurðr þola eigi, at kirkja sé tíða-laus; fara til, ok þröngva prestum til at syngja í kirkju, ok eigi messur fyrst. En þó nökkuru síðarr var þar framin öll þjónosta ok lík jörðuð.—Aumleg ok hörmuleg Kristni var þar þá at sjá. Sumir prestar lögðu messu-saung fyrir hræzlu við Guð; sumir frömðu fyrir hræzlu sakir við höfðingja; sumir at sínum sjálfs-vilja. Höfuð-kirkjan, móðirin, sat í sorg ok sút, ok sumar dætrnar með henni; en sumar gugnuðu eigi yfir hennar harmi, [ok lifði] hverr sem lysti; en enginn þorði um at vanda, né satt at mæla. Guðmundr biskup var um vetrinn í Reykjaholti með Snorra. En um várit fór hann norðr til Hrútafjarðar, ok ætlaði á skipi norðr til stiðarins eðr allt til Austfjarða. En er þeir Arnórr fregna þat, ok ætla at biskup muni ætla á staðinn, þá draga þeir lið saman, ok setja menn fyrir hjá höfnum þeim er líklegast þótti at hann mundi lenda. En Arnórr ætlar at snúa flokkinum til mótz við biskup, þegar hann fréttir til hans. En er biskup fréttir lið-samnaðinn, vendir hann aptr, ok ferr til skipa til Steingrímsfjarðar; fréttir hann þá meðferð prestanna ok tíða-görð, bæði á staðnum ok annars-staðar. Biskup bann-settr alla þá presta er messur höfðu sungit í óleyfi hans, ok áttu allt samneyti við bann-setta menn. Biskup ferr um sumarit yfir Vest-fjörðu; en um vetrinn var hann á Breiða-bólstað í Steingrímsfirði með Bergþóri Jónssyni. Ok urðu þar margir hlutir, þeir er frásagnar væri verðir, ok jarteignum þótti gegna, þó þat sé eigi ritað í þessa bók; bæði þat er biskup átti við flagð þat, er þeir kölluðu Sel-kollu, ok mart annat. Prestarnir fóru sínu fram um þjónostu-görðina, hvat sem biskup sagði, ok höfðu helzt ráð um sínn vanda við Gunnlaug múnk, er mestr klerkr ok góðvilja-maðr þótti vera þar í sveitum. Um várit eptir var fundr lagðr með þeim biskupi ok Arnóri til sætta, ok bauð Arnórr marga kosti sæmilega; en þó vildi hann eigi at biskup færi á staðinn, svá at hann stýrði fleira en klerkum ok tíðum. Um sumarit eptir fór biskup vestan með tuttugu menn, ok kemr í Eyjafjörð á óvart, til Hallz Kleppjárnssonar; ok tekr hann vel við biskupi; þvíat þeir höfðu sæzk áðr. Nú frétta þeir Arnórr þetta, ok draga lið saman, ok svá þeir Hallr ok biskup í mót; ok finnask þeir. Nú varð svá þó til hagat, at þeir skilðu óhappa-laust; en sætt varð engin. Vendu þeir Hallr ok biskup þá undan, ok vildu eigi ófrið. Ok ferr biskup þá norðr í sýslu sína, ok syngr í tjöldum messur, en eigi í kirkjum, meðan eiga var höfuð-kirkjan hreinsuð.
31. Þá kom út bréf Þóris biskups svá mælanda:—
‘Þórir erkibiskup sendir hörmurgar-orð ok heilræða Arnóri Tuma-syni, Sigurði Orms-syni, Þorvaldi Gizurar-syni, Jóni Sigmundar-syni, Halli Kleppjárns-syni, Snorra Sturlu-syni: Sannlegt þykkir oss, at byrja bréf várt ok örendi af hörmung ok heilræðum; þvíat svá sem vér eigum at fagna yðrum fagnaði, svá eigu vér at ófagna yðrum ófagnaði; þvíat sýsla vár ok Pétr postoli skyldir oss, ‘Gaudete cum gaudentibus et flete cum flentibus:’ ‘Fagna þeirra fögnuði er fagnað göra Guði, en gráta hina er við hann gremjask.’ En eptir Guðs orðum sjálfs, þá gremsk sá við Guð er við hans örendreka gremsk, þat er biskupa ok presta. Hann segir sínum postolum: ‘Qui vos audit, me audit; qui vos spernit, me spernit:’ ‘Sá er yðr hlýðir, hann hlýðir mér; en sá er yðr forsmáir, hann forsmáir mik.’ Sömu orð taka til vár; fyrir því at þeir vóru várir forfeðr, en vér þeirra synir, sem Propheta segir: ‘Pro patribus nati sunt tibi filii.’ Þá kenning kennu vér, er þeir létu oss; ok með sömu ömbun, ef vér flytjum vel; með sömum gjöldum ok, ef vér flytjum ílla. Háleitr er várr vandi, ef vér þegjum ok heptum eigi glæpi; þvíat ef þat göru vér, þá er týnd sálin ins synduga; en Guð heimtir hana af oss; ok er ólíkr kostr, at falla í nökkura grimd við mennina, hvegi máttkir er þeir eru eðr grimmir, heldr en gremjask við Guð. En héðan spyrsk hörmulegr grimmleikr ok fátíðr, Guði ok öllum Guðs lögum gagnstæðlegr, er Guðmundi biskupi er veittr, ef svá er vöxtr á, er margir segja, at ólærðir menn hafi hann fyrir-dæmdan, þar sem einginn maðr á dóm á hónum nema páfinn ok vér af páfa hendi; ok hann nú settr af sínu biskups-ríki; hætt af mörgum sálum til ábyrgða; menn af hónum drepnir, ok nökkurr prestr í þeirra tölu. En þenna vanda á eingi at leysa nema páfi sjálfr, aðrir ok í móti teknir. Nú er þannig komit, at þessi mein verða aldri með orðsendingum slökt; vér höfum þat freistað, en yfir-bætr hafa frestask, ok veldr því vansi sumra, ofskap ok þrályndi þeirra er í öllu þrályndask. En þá er vér leitum við at rannsaka, hvaðan þessar sakir rísa, eðr hverir með kappi leita til, heldr at næra þessi mál en slökva, þá vísa sumir sökum í einn stað, sumir í annan; ok sjám vér fyrir þat eigi annat heilt í þessu máli, en biskup sæki á fund várn, ok þeir með hónum, er hér eru á nefndir. Þat boðum vér vðr til í hlýðni, Guði til þakka, Heilagri Kristni til frelsis, synðum yðrum til lausnar, en öllum landz-lýð til þurftar: at þér sækit á sumri á fund várn; en vér skulum alla stund á leggja, at ósætt falli, sátt rísi, sálin hjálpist, ok langr friðr standi í þessu landi. Til langra meina mun standa, eptir því [er] Guð kennir oss, ef þetta ráð er fyrir-litið. En þér, Arnórr, ok þeim öðrum er þú hefir yfir Guðs eigu ok biskups-stól settu. Þá bjóðu vér þeim af Guðs hálfu fastlega í hlýðni, at þér fáit hónum af staðarins fé svá mikit, at hann megi sæmilega útan fara; ok hvárki kenni hann neisu í útan-för né aptr-hvarfi. En ef þér afrækist þetta várt boð, þá vitið þat víst at yðarr vandi eyksk margfallega.’
32. Nú kyrðusk þeir Arnórr við bréfin. En biskup fór til Hóla um haustið; ok sat þar í friði um vetrinn enn at kalla; ok eigask þeir Arnórr eigi við þann vetr. Þá ganga margir menn til sætta við biskup. Þann vetr er Guðmundr biskup var í Steingrímsfirði, andaðisk Páll biskup, iii kal. Decembris; en kosinn var til biskups Teitr Bessason, systur-son Þorvaldz Gizurarsonar; ok fór Þorvaldr útan með hónum. Teitr andaðisk í Noregi, ok varð eigi biskup. Þá andaðisk Guðmundr inn Dýri ok Jón Sigmundarson.
33. Í þenna tíma bjó Kálfr Guthormsson á Grund í Eyjafirði; hann átti Osku Þorvarðz dóttur ens auðga. Guthormr hét son þeirra en Jórunn dóttir. Kálfr þótti þá beztr bóndi í Eyjafirði. Þá bjó at Hrafnagili Hallr Kleppjárnsson; hann átti Ingibjörgu dóttur Guðmundar ins Dýra. Einarr ok Kleppjárn vóru synir þeirra. Með þeim Halli ok Kálfi var óþokki mikill, ok varð þeim mart til; hafði Hallr þá manna-forráð mest í Eyjafirði. Þótti Kálfr ekki trúr, at leita eigi á þingmenn sína. Þeir deilðu ok um hval-mál nökkut; ok færðu þat til Alþingis; ok var hvárr-tveggi inn mesti flutnings-maðr síns máls. Þótti þat æ sannara, er sá talaði er þá flutti sítt örendi. En þó fengu þeir eigi samit; þvíat þeim varð mart til. Hrafngilingar ortu mart um Kálf, ok görðu um hann spott mikit. Þetta var kveðit:—
Vetrungs fæðisk efnit eitt; öllum er þat mönnum leitt;
tvennar liggja til þess bætr; tveir einir ’ru undir fætr:
Höllzti hefir þat lengi lifat; láti menn þat höndum þrifat!
eigi er þat sem annarr smali, enginn skapðr fyrir arsinn hali.
Ok enn þetta:—
Reið’k fyrir dyrr ok dúða’k dyn há-skutil brynju
(eldr lék yggs und skildi) óskjálfandi Kalfi:
Mælt vara gótt þá er gjöltu Grundar-menn stm hundar
(þyss var í þrælum Kusla þeim) í virki heima.
Ok enn var þetta kveðit:—
Hefir um hrepp inn efra (hann er görr at þrotz-manni,
þat er kotmanna kynni) Kálfr mat-gjafir hálfar.
34. Í þenna tíma báðu þeir Arnórr Tumason ok Sigurðr Ormsson Sighvat Sturluson, at hann skyldi ráðask þangat norðr í sveitir. Vildi Sigurðr, at Sighvatr tæki við goðorðum þeim, er hann hafði gefit Tuma Sighvatz-syni, syni hans; en Arnórr hafði þá lýst útan-ferð sínni af málum þeirra biskups. Sigurðr bjó þá á Möðruvöllum í Hörgárdal; ok vóru þau Sighvatr ok Halldóra þar jafnan at kynnis-sókn. Ok eitt sinn er Sighvatr var á Möðruvöllum, kom Kálfr Guttormsson at finna hann, ok kærði fyrir hónum missætti þeirra Hallz. En Sighvatr lét sér fátt um finnask; lézk eigi vilja fýsa Kálf vandræða, en lézk vin hans skyldu vera ok varðveizlu-maðr, hvat[ki] er hónum kynni til handa at bera. Ok mæltusk þeir vel við at skilnaði. Þat varð þrim vetrum eptir bardagann á Hólum á Jóla-föstu, er Kálfr varð þess víss, at Hallr Kleppjárnsson átti leið til Munka-Þverár. Þangat fór ok um daginn Jón Eyjólfsson, er átti Valgerði systur Kálfs; hann bjó í Möðrufelli; ok er þat sumra manna sögn, at þat væri ráð þeirra Kálfs beggja. Kálfr fór síðarr um daginn, ok með hónum Styrbjörn klokku-nef, móður-bróðir hans, er bjó í Gnúpu-felli, ok þeir tveir Steingrímssynir, Eldjárn prestr ok Þorgeirr. Þeir vóru dóttur-synir Tuma Kolbeinssonar. En er þeir kómu til Þverár, gengu þeir Hallr Kleppjárnsson tveir neðan á völlinn. Sneri þeir Kálfr þegar í móti þeim, ok sættu áverkum við Hall; en hann hörfaði undan, ok varði sik. Menn vóru úti á bænum; ok talaði Austmaðr einn um, hvárt menn berðisk á vellinum niðri. Jón Eyjólfsson svarar: ‘Skylmask menn þar,’ segir hann. Ok varð því eigi til hlaupit, er hann tók þann veg á. Þeir Kálfr unnu allir á Halli, ok lét hann þar líf sítt. Sneru þeir Kálfr þá í brott; ok fór hann heim á Grund um kveldit. En heima-menn á Þverá bjoggu um lík Hallz. Kálfr stefnir at sér vinum sínum ok frændum; ok hafði fjölmennt á Grund; ok leið svá fram til Jóla. Synir Hallz vóru ungir, ok var Klængr bróðir hans vígsakar-aðili. Þá er víg Hallz spurðisk vestr í Dali til Sauða-fellz, segja menn at Sighvatr Sturluson kvæði vísu þessa:—
Nú spurðu vér norðan (náir hrafn at því tafni;
heipt hefir herr fyrir giptu) Hall Kleppjárns son fallinn:
Þar er Eyfirðings orðit all mart ins for-snjalla
(gunn-máva hné grennir geð-hraustr) lokit trausti.
Þat var Jóla-dag inn fyrsta, at Kálfr spurði, at Klængr Kleppjárnsson væri kominn á Espihól með flokk mikinn, ok gékk þar til matar. Kálfr sendi þá menn upp til Möðrufellz, ok víðara á bæi, at stefna mönnum at sér. Guthormr Jónsson hljóp þegar ofan til Grundar er orðsendingin kom; ok vóru þeir Klængr þá kommir á bæinn. Guthormr hljóp at virkinu ok langt upp í vegginn, svá at hann náði öxinni upp á virkit; ok las sik svá upp. Þeir Kálfr vóru fyrir í virkinu, ok bjoggusk til varnar, bæði konur ok karlar. Þeir Klængr sóttu at, ok höfðu á öðru hundraði manna. Fengu þeir Kálfr lítt vörn við komit fyrir liðs-fjölða [sakir], ok stukku ór virkinu ok inn í húsin. Urðu nökkurir menn sárir af Kálfi; einn hljóp í kirkju, ok var sá særðr af Klængs-mönnum innar við reiðu-stól. Menn áttu þá hlut í at þeir skyldu sættask; ok hlýddisk Klængr á þat. Kom þeir eigi öðra við, enn Kálfr seldi sjálfdæmi fyrir víg Hallz. Ok skilðu þeir við þat. Klængr görði görð þessa um várit, tvau hundruð hundraða fyrir vígit. Kálfr skyldi vera útan þrjá vetr, ok héraðs-sekr or Eyjafirði. Þetta fé allt galt Kálfr, sem gört var; ok fór útan, ok gékk suðr, ok tók lausn allra sínna mála; hélt ok alla sætt vel.
35. Nú um sumarit eptir víg Hallz búask þeir til útan-ferðar Guðmundr biskup ok Arnórr Tumason. Lá biskup til hafs sex vikur, ok siglði út tveim sinnum ok varð aptr-reka, ok var borinn sjúkr af skipi. En tveir menn fóru útan af þeim er erkibiskup hafði útan boðat með biskupi. Arnórr fór útan um sumarit af þeim sex er með hónum vóru nefndir. Þá fór ok útan Þorvaldr Gizurarson ok Teitr biskups-efni. En Guðmundr biskup fór útan vetri síðarr; ok var inn fyrsta vetr í Vík austr; ok lengst var hann meðr Nichulási biskupi.
36. Vetr þann er Hallr Kleppjárnsson var veginn á Jóla-föstu, lét Þorvaldr Snorrason drepa Hrafn Sveinbjarnarson á Eyri í Arnarfirði á Langa-föstu; sem segir í sögu þeirra Þorvaldz ok Hrafns. Þeir ræntu ok þar mörgu ok góðu í fé-munum áðr þeir fóru í brott. Tveir gripir vóru þeir þar, er Guðmundr biskup hafði gefit Hrafni, er frá er sagt; þat var sólar-steinn ok kven-kyrtill með hlöðum blá-brúnaðr. En er þeir ætluðu hann á brott á taka, þá sýndisk þeim sem þat væri svartr fatz-töturr; ok köstuðu eptir; en sólar-steininn höfðu þeir til sjóvar. Þá sýndisk þeim hann sem annarr fjöru-steinn ok köstuðu niðr. Ok er þeir vóru á brott farnir þá fannsk sólar-steinninn.
37. Í þenna tíma rézk Sighvatr Sturluson norðr til Eyjafjarðar, ok var inn fyrsta vetr á Möðruvöllum í Hörgárdal með Sigurði Ormssyni; annan vetr átti hann í búi við hann. Eptir þat keypti hann Grundar-land í Eyjafirði, með því móti, at Rúnólfr prestr, sem síðan var vígðr til ábóta, gékk í borgun fyrir Kálf Guthormsson, ok galt fyrir landit. En Sighvatr handsalaði hónum Sauðafell í veð at móti; ok fór hann þangat at búa. En Sighvatr görði þá bú á Grund, ok bjó þar til elli. Kálfr Guthormsson keypti Miklabæ í Skagafirði, ok bjó þar meðan hann lifði. Í þenna tíma vóru í Eyjafirði margir stór-bændr, ok ýfðusk þeir heldr við Sighvati. Þótti þeim hann eiga þar hvárki erfðir né óðul í héraði. Þá bjó Jón Örnólfsson á Möðruvöllum; en Þorvarðr, bróðir hans, í Miklagarði. Hann átti sverð þat er Brynju-bítr var kallaðr; þat hafði Sigurðr Grikkr ór Miklagarði, en Sveinn Jónsson sveitar-bót hafði þat í Víðinesi, ok hjó stórt með. Synir Sighvatz, Tumi ok Sturla, föluðu sverðit, ok náðu eigi at kaupa; en Þorvarðr drósk á, at ljá Sturlu sverðit; ok fórsk þat fyrir. Þá var Sturla sjautjan vetra gamall er hann reið upp í Miklagarð; ok tveir Eyfirzkir menn kómu í för hans. Þeir riðu at durum, ok gékk Sturla inn, en hinir sátu á baki úti. Sturla gékk til rúms bónda, ok tók sverðit, ok gékk í and-dyri, ok ætlaði at sjá ok bregða. Þá kom prestr til, ok þreif sverðit, ok vildi eigi bregða láta, kallaði hann þá á heima-menn. Kóm þá at Þorvarðr bóndi, ok bað hann eigi taka sverðit. Sturla bað hann ljá sér. Þorvarðr kvað hann eigi svá með fara, at þess væri ván; ok kvað hann með öngu móti skyldu fá þat. Drifu þá at heima-menn, konur ok karlar, ok vildu allir á sverðinu halda. Reiðir þá þröngina út ór durunum; var þá snarat af hónum sverðit. Sturla hafði öxina Sveðju í handar-krika; tók hann þá til hennar ok reiddi upp, ok réð til Þorvarðz. Hann gáði eigi hvárt fram vissi öxarinnar; ok kom hamarrinn í höfuð á Þorvarði; ok sprakk mjök fyrir, en haussinn rifnaði. Féll Þorvarðr í óvit, ok lá lengi sem dauðr væri. Styrmðu heima-menn yfir hónum; en Sturla reið brott ok heim á Grund ok förunautar hans. Sighvatr spurði tíðenda er hann kom heim. Sturla kvazk eingin segja. Föru-nautar hans sögðu Sighvati í hljóði hvat títt var. En er hann vissi hvat tíðenda var, spurði hann Sturlu hvárt þat væri satt, at hann hefði vegit eðr særðan inn bezta bónda í Eyjafirði. Sturla lézk ætla at því mundi verr, at hann mundi eigi dauðr. Síðan tók Sighvatr á inum mestum hrakningum við Sturlu, ok hét hann brott. Síðan átti Tumi hlut í; ok sagði, at þeir skyldi svá fleiri fara, at þeir væri barðir; sagði reynt, at bændr mátti eigi með góðu tryggja. Snemma um morgininn var Sturla á fótum, ok gékk eptir gólfi. Sighvatr spurði hverr þar færi. Sturla nefndi sik. Sighvatr bað hann ganga í lokrekkju til sín. En er hann kom þar, tók Sighvatr til orða: ‘Ekki þykkir mér þetta svá ílla sem ek læt; mun ek nú klappa um eptir; en þú lát sem þú vitir ekki.’ Síðan sendi hann eptir Þorvarði í Saurbæ; ok fékk hann sætta þá, ok vóru görvir þrír tigir hundraða. Kom þat fé seint fram.
38. Þessu næst, eðr lítlu fyrr, vóru skærur þeirra vestr í sveitum, Miðfirðinga ok Víðdæla. Þá bjó at Breiða-bólstað í Vatzdal Eyjólfr Kársson, son Kárs munks ok Arnleifar, dóttur Jóns Húnröðar sonar; hann var mikill maðr vexti ok allra manna knástr ok vaskastr um alla athöfn sína. Tvá bræðr átti hann sam-mæðra, Jón ok Eyjólf; vóru þeir Ófeigs-synir. Þá bjó Þórðr, móður-bróðir þeirra, at Ásgeirs-á; en Íllugi Bergþórsson at Þorkels-hváli; Þorsteinn Hjálmsson á Breiða-bólstað í Vestrhópi, frændi þeirra; ok í hverju húsi vóru þar Húnröðlingar í þann tíma. En á Mel í Miðfirði bjó Þorgils Kálfsson; hann átti Þórunni dóttur Magnúss, sonar Óláfs ok Guðrúnar, móður-systur Sturlu-sona. Þar á Mel vóru bræðr Þórunnar: Óláfr, ok Koðrán, ok Egill, miklir meun ok sterkir. Gils Bergþórsson bjó at Reykjum; hans synir vóru þeir: Kálfr, Guðmundr, Steingrímr, Eirekr, Úlfhéðinn; dætr hans: Þórhildr móðir Guðrúnar frillu Bjarnar Sæmundarsonar, ok Vigdís frilla Sturlu Sighvatzsonar. Þorbjörn Bergsson bjó at Ósi, faðir Teitz ok Margrétar. Mart var þá röskra manna í Miðfirði. Þórhildr Gilsdóttir var þá ekkja; ok var þá mælt, at Eyjólfr Kársson slægi á nökkut marglæti við hana; en bræðrum hennar líkaði þat ílla; ok var óþykt mikil milli sveitanna. Sá maðr var í Miðfirði er Tannr hét, son Bjarna Kálfssonar; hann var orð-íllr; hann orti, ok var níð-skár; eingi var hann sættir manna. Vísa þessi kom upp í Miðfirði, er kveðin var til Gilssona:—
Upp hafa eigi heppnir ull-stakks boðar vaxit
fimm ok fullir vamma flein-veðrs á bæ einum:
Ólusk erki-dólar (allr fylgir því galli)
opt er á gumna giptu…
Fyrir þessa vísu vágu Gils-synir mann. Eptir þetta hófsk af nýju ófögnuðr ok orða-sveimr. Þá hófu Víðdælir þat spott, at þeir kölluðusk göra meri ór Miðfirðingum, ok var Þorbjörn Bergsson hryggrinn í merinni, en Gísl bróðir hans gregrin; en synir Gils fætrnir, Óláfr Magnússon lærit, en Tannr Bjarnason arsinn; hann sögðu þeir dríta á alla, þá er við hann áttu, af hrópi sínu. En af þessum orða-sveim, ok mörgum öðrum, er á meðal fór, görðisk svá mikill fjándskapr, at eigi var óhætt með þeim. En Snorri Sturluson átti flesta þingmenn í hvárra-tveggju héraði, ok þótti mönnum til hans koma, at sætta þá. Reið Snorri þá til, ok þeir fáir saman; görði hann þá orð til Víðidals, ok stefndi þeim öllum í Miðfjörð á Mel, Eyjólfi Kárssyni, Þorsteini Hjálmssyni, Þórði ok Bergþóri. Þeir riðu til Miðfjarðar, ok vóru nær sjau tigir manna. Miðfirðingar kómu til Mels, ok höfðu þeir fjölmennt. Leitaði Snorri um sættir við þá; en þeir tóku því seinlega. En þá er þeir Víðdælir kómu ok stigu af hestum sínum, gengu þeir heim á völlinn. Þá hlaupa Miðfirðingar á móti þeim, ok slær þar þegar í bardaga; ok vóru hvárir-tveggju all-ákafir. Snorri hét á þá, at þeir skyldi eigi berjask. Einginn hirði hvat [er] hann sagði. Þá gékk Þorljótr frá Breta-læk til Snorra, ok bað hann milli ganga. Snorri kvazk eigi hafa lið til þess, við heimsku þeirra ok ákafa. Þorljótr veitti Snorra hörð orð. En síðan hljóp Þorljótr til hrossanna, ok leysti, ok rak á millum þeirra; ok héldu Víðdadir undan ok ofan eptir vellinum, ok svá fyrir melinn [ofan]. Þeir náðu hestum sínum, ok riðu yfir á. Í bardaganum féll Þorbjörn Bergsson. Bergþórr hét sá er hann vá. Svá sögðu Víðdælir at merrin eysi, þvíat hryggrinn væri sundr í henni. Íllugi Bergþórsson lét fót sínn. Sárir urðu menn af hvárum-tveggjum. Þar kalla Miðfirðingar Þorsteins-stig er hann hljóp fyrir melinn, en Girðinefs-götu þar er Þórðr hljóp ofan. Miðfirðingar eggja Snorra til eptir-reiðar; ok veitti Teitr hónum it mesta ámæli, er nann vildi eigi auka vandræði þeirra. Eptir þetta vóru dylgjur miklar millum sveitanna, en atfara-laust þaðan frá. Maðr hét Þórarinn, er bjó í Snóksdal, son Gríms Eldjárns sonar, góðr bóndi; hann átti Steinunni dóttur Brandz frá Fjallz-enda. Þórarinn var vin ok frændi Gilsunga, ok gaf þeim til setunnar mat mikinn, ok léði þeim vápna, ok görði sik beran í liðveizlu við frændr sína. Snorri fékk sætta Miðfirðinga ok Víðdæli; ok görði um sakar allar þær er görzk höfðu á Mel, ok meðal þeirra vóru, bæði um víg ok áverka. En eptir þat rézk Eyjólfr Kársson vestr í Fjörðu, ok fékk Herdísar, dóttur Hrafns Sveinbjarnar sonar. Henni fylgði heiman land at Stokkum á Rauða-sandi.
Þá er Eyjólfr var á Eyri með mágum sínum, fýstisk hann at fara norðr í Víðidal at örendum sínum. Hann hafði sveit manna. Sveirbjörn Hrafnsson, mágr hans, var með hónum. Þeir fóru norðan Haukadals-skarð, ok dvölðusk fyrir neðan garð í Snóksdal. Þá sendir Eyjólfr heim eptir Gelli presti Höskullz syni er þar saung. Eyjólfr kallaði á tal við sik Þorberg fylgðar-mann sínn, ok talaði við hann einmæli. Síðan bað hann þá fara heim, ok krefja Þórarinn bónda hrossa út á Hólmlátr. Þeir ætluðu at fara út á Eyri, ok þaðan vestr á skipum. Sveinbjörn Hrafnsson fór með honum, ok Ögmundr, Norðlenzkr maðr, ok enn var inn fjórði. Ok er þeir koma, kalla þeir út Þórarinn bónda. Hann gékk út, ok Helgi djákn son Einars Bjarnarsonar frá Kvenna-brekku. Þorbergr bað Þórarinn hestanna; en hann sagði vera uppi á hálsi. Þorbergr hljóp af baki, ok bað hann vísa sér til hestanna. Þórarinn gékk fyrir veginn, ok hafði öxi í hendi; hann rétti öxina til hestanna. Þorbergr hjó á höndina, ok af fyrir framan ölbogann; hljóp öxin á nárann fyrir ofan mjaðmar-höfuð, ok þar á hol. Þá hljóp djákn til, ok vildi veita bónda; hann hafði sverð ok buklara. Guðmundr Norðlendingr lagði til hans; kom þat í buklarann, ok renndi í brjóstið fyrir ofan geir-vörtur. Snöru þeir þá inn. En þeir Þorbergr riðu ofan til þeirra Eyjólfs; ok sögðu presti, at bónda þætti mál at hann kæmi heim. Riðu þeir Eyjólfr í brott. En þeir Þórarinn höfðu prestz-fund, ok önduðusk báðir senn um daginn; ok lifði Þórarinn lengr. Steinunn, kona Þórarins, sótti Þórð Sturluson at eptir-málum um víg Þórarins, ok fal hónum á hendi alla forsjá fyrir sér; þvíat Sighvatr var þá norðr, en Sturla ok Tumi vóru ungir. Dufgus Þorleifsson átti bú at Sauðafelli, ok var ílla með þeim Þórarni. Þórðr lét búa mál þessi til Alþingis, ok urðu þeir sekir Þorbergr ok Guðmundr. Sveinbjörn vann eið, at hann hefði eigi vitað vígit, en Eyjólfr galt fé fyrir þat, at hónum vóru fjörráð kennd. Sighvatr var heldr and-streymr um eptir-málin; þvíat hónum þótti verr er Þórðr hlut-deildi; ok hann kom Þorbergi útan í Fjörðum austr.
Þetta vár görði Eyjólfr bú at Stokkum á Rauða-sandi. Þá var Guðmundr inn seki fylgðar-maðr hans, ok annarr sekr maðr Norðlenzkr. Í Saurbæ á Rauða-sandi bjó þá Gísli Markússon, ok lagðisk lítt á með þeim Eyjólfi; varð þeim mart til í bygðar-lagi um fjár-beitir ok annat. Gísla þótti fylgðar-menn Eyjólfs glepja konur þær er hónum gazk at, ok görðisk með þeim inn mesti fjándskapr. Þat var á Jólum er Stakka-menn kómu til tíða. Þá var Gísla sagt, at þeir vóru í kirkju. Þá sendi hann at læsa kirkjunni; var Eýjólfr þar, en Guðmundr var í skotinu; hann átti eigi kirkju-gengt. Gísli ok hans menn hlaupa til vápna ok til kirkjunnar, ok bað Eyjólfr griða; en þess var varnað. Guðmundr gékk ór skotinu, ok færði Gísla höfuð sítt; en Gísli lézk þiggja mundu, ok kvaddi til heima-mann sínn, þann er Guðmundr hafði áðr ílla leikit ok glapt konu fyrir, at hann skyldi drepa hann. Leiddu þeir hann þá upp um garð, ok var hann þar drepinn. Eyjólfr komsk út um gler-glugg austr ór kirkjunni, ok hljóp út til Stokka í kastala er hann átti þar. Þeir Gísli fóru út þangat, ok sóttu hann í kastalann. Þar var nauta-maðr hans hjá hónum, er Þorsteinn stamr hét, ok Þórbjörg griðkona hans. Eyjólfr varðisk alldrengiliga, en Þorsteinn spurði hvárt hann skyldi eigi gefa nautum. Eyjólfr bað hann fara ef hann vildi, ok tók hann þat orlof. Þar um var þessi vísa kveðin:—
Sendir rann af Sandi sund-hreins frá bör fleina
hræddr, svá at hjartað loddi happlaust við þjó-knappa:
Framar kváðu þar fúra fley-vangs nautum ganga
(sókn var hörð er ek heyrða hrein) láta Þorsteini.
Eyjólfr varð eigi sóttr, ok hurfu þeir Gísli frá. Grið fengu menn Eyjólfs þeir er í kirkju vóru. Eptir þetta fór Eyjólfr norðr á Eyri til mága sínna, ok vóru þá dylgjur miklar millum þeirra. Var þá leitað um sættir milli þeirra; ok var þá lagðr sættar-fundr með þeim um várit í Tálknafirði, ok vóru grið sett, þar til er hvárir-[tveggju] kæmi heim. En þeir urðu eigi sáttir. Hljópu þeir Gísli upp ok fóru heim; en þeir Eyjólfr fóru eptir þeim út á Sand. Ok er þeir kómu í Saurbæ, höfðu þeir Gísli búisk um á húsum uppi, ok gört sér þar gótt vígi með viðum. Fengu þeir Eyjólfr lítt atsókn við komit, ok settusk þeir um virkit. Kómu menn þá, ok leituðu um sættir með þeim. Þeim Eyjólfr höfðu mat-fátt, ok fóru til fjóss, ok ætluðu at taka naut nökkur. Gékk Jón Ófeigsson, bróðir Eyjólfs, fyrst í fjósit; þar var fyrir nauta-maðr Gísla, ok stóð í uxa-bási; hann hjó í mót Jóni, ok kom á kinnina ok rauf á hváptinum, ok ór jaxlana tvá; féll hann út í fang sínum mönnum; en nauta-maðr hljóp innarr í fjósit, ok út í hlöðu-vindauga ok svá upp í virki. Ok er þat mál manna, at þeir hafi ólíkast borit sik, nauta-menn þeirra Gísla ok Eyjólfs. Eptir þat fékk Steinólfr prestr sætta þá; skyldi Snorri Sturluson göra um málin ok áverka Jóns. En eptir sætt þeirra rézk Eyjólfr brott af Rauða-sandi, ok kaupir Flatey á Breiðafirði, ok ferr þangat at búa. Ok [kom þar] til hans Áron Hjörleifs son ok Sigríðar Hafþóris dóttur, Árons sonar, Bárðar sonar ins Svarta. Herdís, kona Eyjólfs, var Hrafns dóttir, Sveinbjarnar sonar, Bárðar sonar ins Svarta. Áron hafði vaxit upp at fóstri með ágætum manni, Þorláki Ketilssyni í Hitardal. Vóru þeir Sturla Sighvatzson fóstbræðr, þar til er Sturla fór brott ór Hitardal fimtán vetra gamall til föður síns, en Áron í Flatey til Eyjólfs. Kómu þá í greinir með þeim nökkurar áðr þeir skilðu. Þeir Áron vóru bræðr ok Óláfr er síðan var abóti at Helga-felli.
39. Nær þessu var þat tíðenda eitt sumar á þingi, at búðir þeirra Snorra Sturlusonar stóðu it næsta ok Allsherjar-búð, er Magnús Góði átti, son Guðmundar gríss ok Solveigar, dóttur Jóns Loptz sonar, ok tjaldaði. Þeir vóru fylgðar-menn Snorra, Valgarðr Styrmisson ok Herburt, hann var Suðr-maðr, ok kunni allra manna bezt við buklara. Þeir gengu með nökkura menn til búðar Magnúss, ok hjoggu kylfur ór viðkesti, sem þá var títt at bera til dóma; en sá hét Erlendr bakrauf, Hjaltr einn, er þar var heitu-maðr, ok geymði viðarins. Hann hljóp til, ok vildi eigi láta draga viðinn. Þá var sagt Magnúsi, at þeir héldusk á úti, ok þar var hlaupa-för. Bað hann sína menn út fara, ok hljóp út fyrstr. En er hann kom út, hafði Herburt brugðit sverði, ok vildi höggva Hjaltinn. Magnús tók sverðit berum höndum, ok stöðvaði höggit; hann skeindisk mjök á höndunum. Þá var sagt Sæmundi, at unnit var á Magnúsi. En Sæmundr lét tómlega við, áðr Páll son hans spurði, hvárt hann mundi sitja, þótt Magnús systur-son hans væri drepinn úti. Þá bað Sæmundr alla menn taka herklæði sín. Nú var ok sagt Snorra, at menn hans vóru barðir úti. Ok hljópu allir til vápna, ok út í búðar-sundit, ok fylktu þar. Snorri sendi orð bræðrum sínum, Þórði ok Sighvati. Kómu þeir ok báðir með alla sína menn; ok þótti Sighvati Snorri eigi vel haldit hafa stöðunni áðr hann kom til. Dreif nú til allr þingheimrinn, ok veitir hverr sínum vin. Vóru hvárir-tveggju mjök fjölmennir; en þó var Sæmundr miklu afla-mestr. Þorvaldr Gizurarson réð til meðal-göngu, ok margir menn með hónum. En þeir Páll Sæmundarson, ok Loptr biskups-son eggjuðu mest atgöngu; en Þorvaldr fékk komit á griðum um nökkurra nátta sakir. Senda þá allir höfðingjar heim eptir liði. Þórðr Sturluson sendi Þórð Kolbeinsson eptir Böðvari syni sínum. Riðu þeir Föstudaginn af Þingvelli út til Staðar; en Böðvarr kom at nóni á Laugardaginn á Eyjar-sanda með hálft annat hundrað manna. Kom þá orðsending í móti hónum, at þeir væri sáttir. En þær urðu mála-lyktir, at Sæmundr skyldi göra fé slíkt er hónum líkaði; allar sekðir frá skilðar. Bændr gengu til handsala fyrir Snorra af Akranesi. Þá er Sæmundr kom í búð sína, talaði einn hans maðr, at þá færi sem optast, at Sæmundr hefði einn virðing af málum þessum. Sæmundr svarar: ‘Hvat tjóir slíkr at mæla? draga bræðr þessir sik svá fram, at nær öngir menn halda sik til fullz við þá.’ Eptir þetta fóru menn af þingi, ok líkaði Snorra heldr lítt.
Jórunn in auðga hét kona, hón bjó á Gufunesi. Atli hét sá maðr er á búi var með henni. Þeir vóru þrír bræðr, Svartr ok Eirekr, synir Eyjólfs Óblauðs sonar. Í þenna tíma andaðisk Jórunn; hón átti öngan erfingja þann er skil væri at; en hón var í þingi með Magnúsi, ok ætlaði hann sér fé hennar; en skipta erfingjum af slíkt er hónum líkaði. Hann hafði um haustið af Gufunesi mjöl, slátr ok fé, sem hónum líkaði. En er Snorri spurði þetta, sendi hann suðr á Nes Starkað Snorrason. En er hann kom sunnan, hafði hann með sér mann þann er Koðran hét, strák einn; þann kallaði Snorri erfingja Jórunnar, ok tók hann þat fémál af Koðrani. En um várit um stefnu-daga fór Snorri suðr á Seltjarnar-nes, ok hafði ferjur tvær af Akranesi, ok fjóra tigi manna á hvárri. Þeir létu fá eina menn sjá er þeir fóru suðr at Nesinu; ok kómu þeir mjök á óvart Magnúsi; ok stefndi Snorri Magnúsi skóggangs-sök til Þverár-þings. Magnús kallaðisk þar útan-þings-maðr; en Snorri bað hann þar vörn fram færa. Eptir þat fór Snorri heim. Hann hafði mál fram á Þverár-þingi, ok varð Magnús þar sekr skógar-maðr. Eptir þetta fjölmenna hvárir-tveggju til Alþingis. Snorri lét göra búð þá upp frá Lögréttu, er hann kallaði Grýtu. Snorri reið upp með sex hundruð manna, ok vóru átta tigir manna í liði hans alskjaldaðir. Bræðr hans vóru þar báðir, ok höfðu mikit lið allir. Vóru þeir fyrir vestan á. Dylgjur miklar vóru um þingit. Magnús biskup fékk sætta þá. Ok hann leysti landit á Gufunesi til handa Atla, ok lagði þá mjöl-skuld á landit. Snorri hafði virðing af málum þessum. Ok í þessum málum gékk mest virðing hans við hér á landi. Hann görðisk skáld gótt. Var hann ok hagr á allt þat er hann tók höndum til, ok hafði inar beztu forsagnir á öllu því er göra skyldi. Hann orti kvæði um Hákon jarl Galinn; ok sendi jarlinn gjafir út á mót: sverð, ok skjöld, ok brynju. Þar um kvað Máni þetta:—
Örr hefir sendar Snorra siklingr gjafir hingat;
unni afreks-manni jarl görsima snarla:
Gæðingr hlaut, sem gátum, gjöf af tígnum jöfri
(þat fékk skáld) með skildi (skynjað) sverð ok brynju.
Jarlinn ritaði til Snorra, at hann skyldi útan fara; ok lézk til hans [mundu] göra miklar sæmðir. Ok var þat mjök í skap Snorra. En jarlinn andaðisk í þann tíma, ok brá þat för hans um nökkurra vetra sakir. En þó hafði hann ráðit för sína þegar tími væri til.
40. Í þenna tíma fór útan Páll Sæmundarson. Ok er hann kom til Björgynjar, görðu Björgynjar-menn at hónum spott mikit; ok sögðu, at hann mundi ætla at verða konungr eðr jarl yfir Noregi. Sumir létu sem heitask skyldi við hann; ok kölluðu óráð, at bíða þess er hann efldi ófriðar-flokk nökkur. En við sköll þá er Páli þótti gör at sér, réð hann sik í byrðing er ætlaði norðr til Þróndheims á fund Inga konungs. Þeir sigldu sjau byrðingum fyrir Stað. Áslákr Hauksson var á Eyri er mest var fyrir þeim. Þessir byrðingar týndusk allir, ok hvert mannz-barn. Lét þar Páll líf sítt. En er þetta spurði Sæmundr faðir hans, varð hann reiðr mjök; ok tók þat upp, at Páll hefði látisk af völdum Björgynjar-manna. Samnaði at sér liði miklu, ok fór út á Eyrar, ok bar þessar sakir á Björgynjar-menn. Nú var þar einginn kostr annarr, en Austmenn skyldi festa hónum gjöld svá mikil, sem hann vildi á þá leggja. Áttu þar margir menn hlut í, at svefja Sæmund, ok Ormr bróðir hans mestan; ok hónum fór bezt af öllum Oddaverjum; en ekki stoðaði. Tók Sæmundr þar upp þrjú hundruð hundraða fyrir kaupmönnum.
Í Vestmanna-eyjar kom knörr mikill, ok hafði verit Grænlandz-far; vóru þeir stýrimenn, Grímarr ok Sörli; hann var ór Harðangri; lagði Sæmundr á þá gjöld sem aðra. Sörli var um vetrinn með Ormi; ok þótti þeim Grímari all-íllt fé-lát sítt. Fór Grímarr um várit í Odda, ok þeir eigi all-fáir Austmenninir; ok létu all-tortryggilega; höfðu menn þat fyrir satt, at þeir hefði ætlað at ráða á Sæmund, ef þeir þættisk afla til hafa; en þar var mart manna fyrir. Íllir vóru þeir viðskiptis við landz-menn. Ormr keypti við at þeim til þaks á kirkju sína; ok var eigi á land fluttr. Magnús biskup Gizurarson kom út tveim vetrum áðr. En um sumarit er þeir Grímarr bjoggusk útan, fór Ormr Jónsson út í Eyjar, ok ætlaði at sækja við þann, er hann hafði keypt. En er hann kom út, spurði hann Sörla, hvárt hann vildi ljá hónum bát. En hann lézk ljá mundu, ef þyrfti. Ok um daginn, er Ormr ætlaði at búask, hljóp Grímarr at hónum, ok hjó hann bana-högg. Þá snöru þeir at Jóni syni hans; ok sögðu, at sá skyldi skemst gráta eptir sínn föður, ok vógu hann báðir; ok vóru þeir messu-djáknar at vígslu. Skeggi prestr laust til Ívars Sörlasonar, ok hljóp síðan upp á rapta-bolung, ok varðisk þaðan. Ívarr Sörlason vá hann. Þorleifr ór Kollabæ lézk ok þar; hann var djákn, ok átti Gyðu dóttur Einriða prestz Steingríms-sonar. Eptir þetta létu Austmenn eingi skip ór Eyjunum ganga á land ganga, áðr þeir siglðu á haf. Þetta þóttu mikil tíðendi ok íll þá er spurðusk. Fór Sæmundi þat drengilega, at hann gaf allan arf börnum Orms óskilgetnum. Þá hafði Björn, son Þorvaldz Gizurarsonar, fengit Hallveigar, dóttur Orms. Bjoggu þau á Stokkseyri, ok áttu son er Klængr hét. En um várit eptir víg Orms, rézk Björn á Breiða-bólstað, ok tók við búi því er Ormr hafði átt, ok Dalverja-goðorði. Hafði hann vald yfir fé Kolskeggs, ok stór-fé er Ormr hafði átt; görðisk hann rausnar-maðr í búi, ok þótti vænn til höfðingja. Var hann ákafa-maðr í skapi. Reið hann norðr til Miðfjarðar til þeirra Kálfs-sona, frænda hans. Þaðan fór hann til Bjargs, ok dró þar Austmann ór kirkju, ok lét drepa. Sá var hónum sagðr frændi Sörla. Borghildr, er verit hafði friðla Orms, hafði Valla-land, ok mikit fé annat; hón görði heiman dóttur Orms; en synir [hans] höfðu sumt. Guðrún hét dóttir Orms; hón var ein sér um móður; hón var gipt Hólmsteini Grímssyni; þeirra son var Grímr prestr. Sæmundr var vel til allra barna Orms.
Sumar þat er Ormr var veginn, rézk Snorri Sturluson til útan-ferðar; handsalar hann þá Þórði bróður sínum fé sítt allt til varðveizlu; en fyrir búit í Reykjaholti setti hann Guðnýiu, móður sína; hón hafði verit áðr lyrir búi Þórðar sonar síns at Stað eðr á Eyri. Þat sumar áðr en Snorri fór útan, gipti hann Hallberu dóttur sína Árna, syni Magnúss Ámundasonar; var brúðkaup þeirra í Reykjaholti. Hafði hann Brautar-holt til félags við hana, ok mikit fé annat. Vóru þau í Reykjaholti lengstum þau misseri. En ekki nýtti af henni um samvistir, ef þau vóru eigi þar. Snorri spurði eigi víg Orms fyrr en hann kom í Noreg,—en hann fór útan í Hvítá—ok lagðisk þungr orðrómr á um mál Oddaverja, um fjár-upptektir þær er verit höfðu á Eyrum. Um víg Orms var þunglega svarat þeim mönnum er þar beiddu bóta fyrir. Þá er Snurri kom útan, vóru orðnir höfðingjar í Noregi, Hákon konungr ok Skúli jarl. Tók jarlinn forkunnar-vel við Snorra; ok fór hann til jarls. En þeir menn er útan höfðu farit með hónum, réðusk til Suðr-ferðar, Ingimundr Jónsson, ok Árni prestr Brandz son Gunnhvatz sonar. Snorri var um vetrinn með jarlinum. En [um] sumarit eptir fór hann austr til Gautlandz á fund Áskels Lögmannz, ok frú Christínar er átt hafði Hákon jarl galinn. Snorri hafði ort um hana kvæði þat er Andvaka heitir, fyrir Hákon jarl, at bæn hans; ok tók hón allvel við Snorra, ok veitti hónum margar sæmilegar gjafir. Hón gaf hónum merki þat, er átti Eirekr Svía-konungr Knútzson. Þat hafði hann þá er hann felldi Sörkvi konung í Gestils-reini. Snorri fór um haustið aptr til Skúla iarls; ok var þar annan vetr í allgóðu yfirlæti.
41. Þat sumar er Snorri fór útan, kom út Guðmundr biskup, ok fór til stóls síns; setti hann þá skóla at Hólum; ok var Þórðr upsi meistari. Dreif þá lið mikit at biskupi, ok horfði til kostnaðar. Arnórr dró þá lið saman, ok kom um nótt til Hóla. Tóku þeir biskup í hvílu [sínni], ok draga hann ofan eptir húsum. Hann setr hendr eðr fætr í dyri-stafi ok þili, en þeir drógu [hann] því harðara, svá at við stórum meizlum var búit. Þeir kómu hónum um morgininn út ór húsum; lögðu hann þá í vagar ok óku með hann í Ás til bús Arnórr. Þeir ráku af staðnum allt lið þat er biskupi var hendi-langt, svá meistara ok alla skóla-sveina; en heitask at brenna skólann ok allt lið þat er inni var. Þá fór meistari á Völlu ok Eyjólfr son Valla-Brandz; kenndi hann mörgum sveinum um vetrinn. Þann vetr var biskup í Ási, ok látinn sem óspekðar-maðr í myrkva stofu. Einn þjónn var hjá hónum; ok aldri var hann frjáls at ganga at nauðsynjum í brott. Um sumarit eptir báru þeir hann í börum til Hvítár. Í þeirri för þolði hann svá hart, at hélt við beinbrot, at flestra manna sögn. Hestar vóru keyrðir undir hónum, svá at bararnar hrutu í sundr; en biskup dragnaði um grjót ok móa, en hafði at öngum hjálpir. Um sumarit eptir tók Arnórr sér far; ok ætlaði, at biskup skyldi fara útan, hvárt er hónum líkaði þat vel eðr ílla. Sat Arnórr þar um sumarit, ok var biskup þar í geymslu.
Þá bjó Eyjólfr Kársson í Flatey, sem fyrr er sagt. Hónum fánnsk mikit um, er biskup var í nökkuru nauð-beygðr, ok sendi suðr svein-pilt þann er hét Skúma inn lítli. Hann var röskr, ok eigi svá ungr sem hann var lítill. Hann var á Hvítár-völlum um sumarit, ok hljóp þangat sem hann var sendr; var hann lengstum í búð Norðlendinga þar sem biskup var. Þær vóru fyrir vestan Hvítá undir Þjóðólfs-holti, þar sem nú eru húsa-kotin; vóru dyrr á miðri búð, ok horfðu at holtinu; var biskup í þann arm búðarinnar, er vissi at ánni; ok stóð húðfatið við gaflinn; ok vissi höfða-fjölin ofan til Ferju-bakka. Um sumarit eptir Máríu-messu fór Eyjólfr Kársson ór Flatey ok suðr til Eyrar til Guðrúnar, mágkonu sínnar, ok fékk sér þar hesta; vóru þeir fimm eðr sex, ok riðu suðr um Heiði; ok svá suðr um Mýrar, til þess er þeir kómu í Eski-holt. Þar bjó sá maðr er Guðmundr hét; hann varð-veitti Eyjólf þar í sauða-húsi; ok hann sagði biskupi, at Eyjólfr var kominn. Þat var eina nótt er laust á foraðs-veðri, með regni ok krapa-drífu. Þá riðu þeir Eyjólfr á Völlu, ok sendu fyrir einn föru-naut sínn til mótz við Skúmu; ok sagði hann þeim hvat títt var, at sex menn vökðu yfir biskupi. Ok hrukku þeir inn í búðina. Ok þá er þeir Eyjólfr kómu, vóru þeir sofnaðir, ok hrutu mjök, ok var þá veðr all-ósvást. Eyjólfr spretti tjald-skörum at höfði biskupi, ok tók af húðir er tjaldat var [með] bæði útan ok innan. Hann tók biskup í fang sér, ok bar í brott frá búðinni; ok færðu þar í klæði þau er þeir höfðu haft í mót hónum, kór-kápu, ok kyrtil hvítan. Ok riðu brott með hann, ok út á Mýrar. Ok sögðu þeir svá, at þeir fengu ekki blautt um Valbjarnar-völlu; en hræ-log brurnu af spjótum þeirra, svá at lýsti af. Skúma inn lítli lagðisk í húðfat biskups. Ok sögðu varðmenn, at kampi svæfi lengi um morgininn. Sumir sögðu at hann mundi vera sjúkr er hann gáði eigi tíða sínna. Gengu menn þá til, ok leituðu orða við hann. Sagði Skúma þá, at biskup var á brottu, ok Eyjólfr Kársson hefði sóttan hann; kallaði þá mundu eigi komna skemra en vestr ór Langa-vatzdal. Var þá sagt Arnóri, ok líkaði hónum all-ílla. En þó varð eigi eptir-reiðin; þvíat þeir vissu eigi, hvárt biskup halði snúit á Mýrar út, eðr í Dala vestr. Arnórr brá útan-för sínni, ok fór til Skagafjarðar, ok var þar um vetrinn. Þeir biskup fóru í hríðinni vestr á Eyri til Guðrúnar Sveinbjarnardóttur; ok gengu þar á skip, ok fóru vestr til Flateyjar. Þeir vóru þar lítla hríð, áðr þeir fóru inn í Kerlingar-fjörð; ok lágu þar í skógum þar til er þeir spurðu at engin varð eptir-leitin þeirra Arnórs.
42. Þetta sumar fyrir Máríu-messu ina síðari sendi biskup mann í Múla á Skálmar-nes til Oddleifs prestz, at hann vildi veita þar tíðir Máríu-messu, ok vera þar með níu menn. En prestr talðisk undan, ok sagðisk eigi mega veita hónum viðtöku. Þá beiddisk biskup at vera við þrjá menn áðr þeir skilðu; en prestr talðisk undan eigi at síðr. Sagði biskup, at hann mundi henda meira misferli á þeim misserum, en þótt hann æli biskup við þriðja mann. En þat gékk svá, at annat sumar um nóttina fyrir Máríu-messu brann þar upp bærinn allr at köldum kolum. Guðmundr biskup var í Kerlingar-firði um hríð, ok bætti þar mjök at reimleikum þeim, er menn þóttusk þar eigi mega úti búa áðr. En síðan varð öngum manni at því mein. Biskup fór þaðan út í Flatey, ok var þar um vetrinn með [miklu] fjölmenni; hafði Eyjólfr all mikinn kostnað, ok fékk skörulega til. En um várit ferr biskup norðr í sveitir, ok með hónum Eyjólfr Kársson, ok Einarr Hrafnsson; þar var ok Ketill Ingjallzson, Jón Ófeigsson bróðir Eyjólfs. Þeir kómu til Hóla, ok dvölðusk þar um hríð. Síðan fóru þeir norðr til Svarfaðar-dals, ok ætlaði biskup norðr í sýslu sína; en Eyfirðingar vildu eigi taka flokk biskups á bú sín. Fór biskup yfir fjörð til Höfða; fór síðan tómlega norðr til Reykjadals. Þar dvalðisk biskup lengi um sumarit. Dreif þá til hans fólk mart. Bergþórr Jónsson var þar með biskupi; hafði hann þar nær tíu tigi manna; þótti bóndum þungt undir at búa, ok þolðu um hríð. Ferr biskup í Múla ok tekr Ívarr við hónum liðlega; var þar sæmileg veizla, þesser sjá mátti, at engin ástsemð var veitt af Ívari. Skilja þeir þó vel; ok fór biskup í brott, ok sezk á Einarsstaði um hríð. Flýr Ögmundr prestr ofan í Múla með mál-nytu sína; en Höskuldr Gunnarsson, er bjó á halfu landinu, var eptir; þvíat hann bauð biskupi þat er hann hafði til. Lítlu síðarr gisti biskup á Grenjaðarstöðum; var þá þat orð á, at hann mundi þaðan í Múla í annat sinn. Ívarr vill nú víst eigi við hónum taka, ok hafði fjóra tigu manna ok búit sem til bardaga, ok skipaði mönnum í stöður. En at þeim viðr-búningi ríðr biskup í tún. Spyrja þeir Eyjólfr hvat samnaðr sjá skal. En Ívarr segir nú, at þeir skulu at keyptu komask áðr þeir fái eigu hans; ok segir, at nú skuli ‘fara allt saman karl ok kýr.’ En er biskup heyrði þetta, þá mælti hann: ‘Ríðu vér, sveinar! ok eigum ekki við Ívar, þvíat nú er óhreinn andi með hónum.’ Biskup ríðr yfir til Kinnar ok gistir at Stað. Búendr fara heim, ok göra orð Sighvati ok Arnóri, at þeir hrindi af þeim ófriði þessum. Þeir bregða við skjótt. Samnar Arnórr mönnum um Dali en Sighvatr um Eyjafjörð. Mánadaginn er biskup var undir Fjalli, ríðr Ívarr ofan í Vala-hrís, ok með hónum Ögmundr prestr af Einars-stöðum, ok Oddr son hans. Finna þeir þar á veginum Þorvarð ór Saurbæ; ok stíga af baki ok talask við. Þá ríðr þar at Höskuldr Gunnarsson. En Ívarr mælti: ‘Hví ríðr þú hér, Höskuldr ? Ríð ekki í glett við oss; þvíat ósýnt er hversu vér þolum þér þat.’—‘Ek hlýt at ráða ferðum mínum,’ [segir Höskuldr,] ‘en þér munut yðr ráða.’ Í því hljóp at Oddr skeið-kollr, ok höggr til Höskullz; stefnir á fótinn. Höskuldr brá undan fætinum ok á hest hálsinum, ok kom á síðu hestzins. Ok í því reið Höskuldr undan; en hestrinn féll niðr dauðr, er hann kom á völlinn undir Felli. Fór hann á fund biskups, en þeir Ívarr heim í Múla. Síðan ferr biskup á Einars-staði, ok þaðan á Helgastaði, ok ætlaði at vígja þar kirkju Jóns-messu um haustið, sem hann görði. Eyjólfr Kársson reið í Múla; ok bauð Ívari, at biskup vígði þar kirkju um daginn eptir; en Ívarr vildi eigi; ok lézk vígi mundu verja ef biskup vildi til koma.
Nú kemr biskupi njósn, at flokkar dragask at öllum-megin; lýkr þó kirkju-vígslu. Síðan búask menn til varnar þar í kirkju-garðinum, ok báru at sér grjót mart. Síðan sjá þeir, at flokkrinn ríðr ofan at Einars-stöðum; er þá sveit biskups í kirkju ok kirkju-garði, ok Þorljótr bóndi, ok Sigurðr sonr hans, vóru sér einir ok heima-sveitin. Þá mælti Sigurðr: ‘Sé þér nú, sveinar! flokk þeira höfðingjanna, hvar riðr; enda skellr þar nú láss fýrir búrin [þeira] Reykdæla.’ Síðan sjá þeir annan flokk ríða neðan eptir Vatzhlið. Flokkarnir vóru mjök jafn-skjótir. Þá var nón dags. Var þá slegit upp herópi, ok skipat til atgöngu. Gékk Arnórr sunnan at með sína sveit; en Sighvatr at hliðinu, ok ór túninu. Ívarr norðan. Biskup er í kirkju. Gengr nú hörð hríð með grjóti ok lögum. Sturla Sighvatzson fékk þá stein högg. Þá mælti Sighvatr: ‘Öngu eira þeir nú biskups-menn; nú berja þeir sveininn Sturlu sem aðra menn. Eðr hvar ertú, Guðmundr Gilsson? sér þú hvergi Eyjólf Kársson í kirkju-garðinum; eðr mantú eigi bardagann á Mel?’ Við þessa eggjan knúðusk Sighvatz menn fast til atgöngu. Féll þá maðr af biskups-mönnum sá er Gísli hét. Lítlu síðarr fékk lag í augat af spjóti maðr Arnórs, sá er Hámundr hét Þorvarðzson; hann andaðisk um morgininn. Eptir þetta gékk biskup ór kirkju, ok til sínna manna; eru þeir þá ákafir, ok berjask djarflega, ok einginn einn betr en Jón Ófeigsson. En við þetta leggja þeir frá at sinni, ok létusk heldr vilja vinna með ráðum en mann-háska; vildu ok eigi berjask svá, at biskup væri fyrir þat í lífs-háska. Setja þeir menn til, at engir af biskups-mönnum komisk brott án þeirra vilja. Síðan gengu þeir suðr á völlinn fyrir-menninir. Spurði Arnórr Sighvat: ‘Þykki þér eigi hörð lota gengit hafa, mágr?’—‘Hörð víst,’ segir hann. Arnórr mælti: ‘Í sumar hefir mér verit kvellinga-samt; en er mér kómu orð Reykdæla, at þeir þyrfti liðs við, þá hóf af mér vámur allar, svá at ek kenni mér hvergi íllt.’—‘Þat mun þér þykkja jarteign,’ segir Sighvatr. Arnórr svarar: ‘Slíkt kalla ek atburð, en eigi jarteign.’ Síðan setjask þeir um kirkju-garðinn. Ok var leitað um sættir; ok var sem þat görði ekki. Líðr nú af nóttin; var biskup ok hans menn í kirkju; en hinir sátu umhverfis. Einn biskups-maðr komsk ór kirkju ok yfir um á; sá hét Eyjólfr hríðar-efni, óspakr maðr; var hann þar tekinn ok barðr; drógu þeir hann heim hálf-dauðan, ok drápu síðan. Dróttins-morgininn snemma, görðu þeir víg-flaka af röptum, ok bera hann at lundi þeim er stóð surman á garðinum; ok grafa þar nú garðinn undir flakanum. Var þat mjök jafn-skjótt at hlið var á garðinum, ok biskups-menn gáfusk upp ok fóru í kirkju. En Ísleifr Hallzson var þar kominn, ok höfðu engir menn hans barizk;—ok bjó þá at Þverá í Laxárdal;—Ísleifr bauð biskupi heim með sér. Fór hann ok með hónum. En þeir er eptir vóru gengu þá til griða. Gaf Arnórr grið Eyjólfi Kárssyni; en Tumi Sighvatzson Jóni Ófeigssyni. Tveir menn vóru drepnir; hét annarr Þorgeirr Háleygr, annarr Þórðr Arason. Reið Sighvatr þá í brott, en Arnórr nótt síðarr. Biskup fór frá Þverá norðr yfir Reykja-heiði, ok allt á Sauðanes; görði þar vígslur á Sælu-dögum. Eptir þat fór hann norðan til Öxarfjarðar, ok svá um Reykja-heiði. En er hann kemr í Reykjardal er hónum sagt, at Eyfirðingar muni við hónum rísa. Fór hann þá til Bárðardals, ok upp Króksdal, svá suðr um Sand; ok létti eigi fyrr en hann kemr í Odda; ok tekr Sæmundr allvel við biskupi; býðr hónum þar at vera meðan hann vill; ok þiggr biskup þat. Er hann þar um vetrinn við nökkura menn; en suma vistaði Sæmundr annars-staðar þar í nánd.
43. Snorri Sturluson var tvá vetr með Skúla, sem fyrr var ritað. Görðu þeir Hákon konungr hann skutil-svein sínn. En um várit ætlaði Snorri til Íslandz. En þá vóru Noregs-menn miklir óvinir Íslendinga, ok mestir Oddaverja, af ránum þeim er verit höfðu á Eyrum. Kom þar svá, at þat var ráðit, at herja skyldi til Íslandz um sumarit; vóru ráðin til skip ok menn er fyrir skyldi vera. En til þessarar ferðar vóru flestir inir vitrari menn heldr ófúsir, ok tölðu margar latar á. Guðmundr skáld Oddzson var þá með Skúla jarli. Hann kvað vísu þessa:—
Hvat skal ek fyrir mik hyrjar hregg-mildr jöfurr leggja,
(gram fregn at því gegnan) geir-netz, sumar þetta?
Byrjar hafs at herja hyr-sveigir mér eigi
(sárs viðr jarl) á órar ætt-leifðir (svan reifðan).
Snorri latti mjök ferðarinnar. Ok kallaði þat ráð, at göra sér at vinum ina beztu menn á Íslandi; ok kallaðisk skjótt svá mega koma sínum orðum, at mönnum mundi sýnask at snúask til hlýðni við Noregs-höfðingja. Hann sagði ok svá, at þá vóru eigi aðrir meiri menn á landinu en bræðr hans, þá er Sæmund leið; en kallaði þá mjök sínum ráðum hlíta, þá er hann kæmi til. En við slíkar fortölur slævaðisk skap jarlsins; ok gaf hann þat ráð til, at Íslendingar skyldi biðja Hákon konung, at hann bæði fyrir þeim, at eigi yrði herförin. Konungrinn var þá ungr; en Dagfinnr Lögmaðr, er þá var ráðgjafi hans, var inn mesti vin Íslendinga. Ok var þá þat ráð af gört, at konungr réð, at eigi varð herförin. En þeir Hákon konungr ok Skúli jarl görðu Snorra lendan mann sínn. Vóru þat mest ráð þeirra Snorra ok jarlsins. En Snorri skyldi leita við Íslendinga, at þeir snörisk til hlýðni við Noregs-höfðingja. Snorri skyldi ok senda útan Jón son sínn; ok skyldi hann vera í gislingu með jarlinum, ok þat endisk sem mælt var. Snorri varð heldr síð-búinn, ok fékk harða úti-vist; lét tré sítt fyrir Austfjörðum, ok tók Vestmanna-eyjar. Jarlinn hafði gefit hónum skip þat, er hann hafði út, ok fimtán stór-gjafar. Snorri hafði ort um jarlinn tvau kvæði al-hend; vóru klofa-stef í drápunni:—
Harð-múlaðr var Skúli.
Rambliks framar miklu.
Gnap-hjarls skapaðr jarla.
En er Snorri kom í Vestmanna-eyjar, þá spurðisk brátt inn á land útkváma hans, ok svá með hverjum sæmðum hann var út kominn. Ýfðusk Sunnlendingar þá mjök við hónum ok mest tengða-menn Orms Jónssonar. Þótti þeim sem hann mundi settr til þess af Noregs-mönnum at standa í móti, svá at þeir mætti öngum eptir-málum fram koma um víg Orms. Var mest fyrir því Björn Þorvaldzson, er þá bjó á Breiða-bólstað, ok þótti vænn til mikils höfðingja. Sunnlendingar drógu spott mikit at kvæðum þeim er Snorri hafði ort um jarlinn; ok snöru afleiðis. Þóroddr í Selvági keypti geldingi at manni at þetta kvæði:—
Oss lízk íllr at kyssa jarl sá er ræðr fyr hjarli;
vörr er hvöss á harra; harð-múlaðr er Skúli:
Hefir fyrir horska jöfra hræ-gamms komit sævar
(þjóð finnr löst á ljóðum) leir alldrigi meira.
Snorri gisti í Skálaholti er hann fór frá skipi, ok þeir tólf saman; höfðu meirr en tylpt skjalda, ok alla mjök vandaða, ok létu all-dræmt yfir sér. Þá kom þar Björn Þorvaldzson með fylgðar-menn sína, ok vóru all-gemsmiklir, Steingrímr Skinn-grýlu-son ok aðrir þeir er vóru með hónum. Ok kom svá at Björn gékk í berhögg við Snorra, ok spurði hvárt hann ætlaði at standa fyrir sæmðum þeirra um eptir-mál Orms. En Snorri dulði þess. Bjorn lét sér þat eigi skiljask, ok hélt þar við heitan. Magnús biskup áttí hlut at með þeim; en þó skilðu þeir heldr stuttlega. Snorri fór heim í Reykjaholt; ok var þar um vetrinn eptir.
44. Þenna vetr var Guðmundr biskup í Odda með Sæmundi eptir bardaga á Helga-stöðum. Þenna vetr spratt upp fjándskapr mikill með þeim Birni Þorvaldz-syni ok Lopti biskups-syni. Varð þeim mart til. Skilði þá fyrst á um skóga, Kolskegg inn auðga ok Lopt. Kolskeggr átti bú á Leiru-bakka, ok lágu saman skógar þeirra Loptz; ok þótti Lopti húskarlar Kolskeggs hafa höggit skóg sínn; ok beiddi þar bóta fyrir. En Björn Þorvaldzson vildi öngu bæta láta, ok talði Lopt ljúga allt til um skóga-merki. Ok hér með færðu Breiðbælingar Lopt í flimtan, ok görðu um hann danza marga, ok margs-konar spott annat. Sættar-fundr var settr með þeim í Árnesi; skyldu þeir göra, Þorvaldr Gizurarson ok Sæmundr Jónsson. En er Loptr innti sítt mál, sagði hann at Páll biskup faðir hans sagði þau skóga mörk sem hann. Kolskeggr svarar: ‘Engi þótti faðir þínn jafnaðar-maðr í fyrstu, ok heldr fylginn sínu máli, þótt hann yrði nú góðr maðr er hann varð biskup.’ Loptr hljóp þá upp ok mælti: ‘Heyr þar til! þú raz-ragr maðr, mundir bregða föður mínum rangindum! Skal nú aldri sættask.’ Sæmundr svarar: ‘Ekki, ekki!’ Þorvaldr tók þá til orða: ‘Eigi mun nú eitt við þurfa ef duga skal.’ Sendu þeir þá eptir Lopti, ok báðu hann halda sættir þær er handseldar vóru. Loptr vildi eigi, nema Þorvaldr ynni eið at görð þeirra. Þeir görðu skóga til handa Kolskeggi. Bað Sæmundr Lopt gefa upp eiðinn Þorvaldi. En hann vildi þat víst eigi. Þorvaldr vann eið. Ok skilðu þeir við þat, at líkaði hvárum-tveggja verr en áðr. Þat var ok mikil rót undir fjándskap þeirra Loptz ok Bjarnar, at Oddaverjum þótti þungt at Haukdælir hæfisk þar til ríkis fyrir austan Ár. Vóru mjök í þessu með Lopti synir Sæmundar, Haraldr ok Vilhjálmr, er þá vóru mest á fætr komnir.—Þat var háttr Sæmundar, at hann hafði hvern vetr veizlu-dag Nichulas-messu, ok bauð til öllu stórmenni þar í sveit. Sæmundr sat jafnan á miðjan lang-bekk, en skipaði Lopti frænda sínum it næsta sér útar í frá, en Björn sat í öndugi öðrum-megin gegnt Sæmundi. Þar var drukkit fast, ok talat mart við drykkinn. Sló þá í orða-hendingar með þeim Lopti ok Birni, ok vinum hans. Var mest fyrir því Steingrímr Ísfirðingr. Fór þá upp sumr kveðskaprinn, ok skilðu þeir með ínum mesta fjándskap. Ok hér eptir sendi Loptr menn til Snorra ok kærði sítt mál fyrir hónum; ok er þat sumra mál, at Snorri letti lítt Lopt uppreistar í móti Birni. Um várit eptir Far-daga sendi Snorri Valgarð Styrmisson fylgðar-mann sínn suðr til Loptz, ok dvalðisk hann þar um hríð. Þá sendi Loptr mann á Breiða-bólstað at segja Birni, at hann mundi þar koma í annarri viku; ok bað hann svá við búask, at hann ætlaði at þá skyldi endir verða á deilum þeirra. Eptir þetta höfðu hvárir-tveggju [mikinn] viðbúnað um vápn ok herklæði. Einarr Gíslason var á Breiða-bólstað, ok bjó vápn þeirra Bjarnar nökkurar nætr; hann var vin Loptz, ok sagðizk hann mundu þar koma með Lopti at ákveðnum tíma, ok vera þeim þat óþarfr sem hann mælti.
Ok nú er at dró stefnu-dagi, sömnuðu hvárir-tveggju liði; vóru með Lopti þrír synir Sæmundar: Haraldr, Vilhjálmr, ok Andreas; þrír synir Þorsteins Jónssonar: Andreas, Ámundi, Gunnarr. Þar var ok Guðlaugr af Þingvelli, son Eyjólfs Jónssonar, bróður Keldna-Valgerðar, ok Ingibjörn bróðir hans, ok Finnr Þorgeirsson frændi hans. Guðlaugr var mest fyrir með Lopti af öllum mönnum hans; en hann hafði þó it bezta mann-val, ok eigi færa en tíu tigi manna. Björn hafði sjau tigi manna fyrir. Þar var Markús Marðarson útan frá Gnúpi, ok Páll ór Steinsholti. Árni Magnússon var þar kominn til gistingar. Þeir Björn höfðu búisk um fyrir sunnan kirkju; höfðu lagt stór-viðu frá stoðum þeim er vóru við húsa-mótin forkirkjunnar ok aðal-kirkju; ok aðra þar er mættusk saung-hús ok kirkjan, ok suðr á kirkju-garðinn, ok skipuðu sér þar í milli, ok horfðu sumir austr en sumir vestr. Þá er Loptr reið í túnit, kvað hann þetta:—
Hér ferr Grýla í garð ofan,
ok hefir á sér hala fimmtán.
Þá hringði til messu er þeir kómu á bæinn. Sæmundr ór Odda var þar kominn, ok sátu þeir á hestum; hafði hann tvau hundruð manna. Hann görði menn heim til kirkju-garðzins; ok sagði svá, at þeir menn skyldi allir grið hafa er ganga vildi í flokk hans, hvárt er þeir vildi til þess taka fyrr eðr síðarr. Hann lét ok bjóða Árna grið einslega. En hann lézk með Birni hafa mat etið um kveldit, ok sagðisk þar vera mundu um daginn. Loptr spurði ok, áðr þeir veittu atgöngu, hvárt þar væri nökkurir vinir eða tengða-menn Orms Svínfellings eðr Snorra Sturlusonar; sagðisk þeim vilja öllum grið gefa. Þá svarar Árni óreiða: ‘Hér kenni ek mítt mark á þessu; en þó mun ek eigi við Björn skiljask at sinni.’ Björn svarar, kvað enn eigi víst hvárr fyrir griðum ætti at ráða þann dag. Slær nú í bardaga, ok gengr allhörð hríð af hvárum-tveggjum; ok vóru inir áköfustu lengi. Loptr gékk vestan at þeim, en Guðlaugr austan, ok var þar Björn fyrir. Hann var í panzara digrum, ok barðisk all-djarflega. Þeir höfðu borit at sér grjót, ok báru á þá. Loptr bað sína menn eigi kasta í móti, ok bíða þess er grjótið eyddisk þeim. Maðr lézk af Lopti snemma fundarins. Björn var mjök móðr af vörninni; ok mælti við Árna óreiðu, at hann skyldi verja dyggilega rúm beggja þeirra meðan hann gengi upp at kirkjunni at hvíla sik. Allir leituðu þeir heldr á Árna um vörnina, en Steingrímr mest. Björn spretti frá sér panzarann, er hónum var erfitt orðit. Sá þeir þat Guðlaugr, at hann var berr um hálsinn. Hljóp Guðlaugr þá fram, ok lagði til Bjarnar með spjóti því er þeir kölluðu Grásíðu, ok sögðu átt hafa Gísla Súrsson. Lagit kom í óstinn. Ok sneri hinn nú at kirkjunni, ok settisk niðr. Guðlaugr gékk til Loptz, ok sagði hónum, at Björn var sárr orðinn. Loptr spurði hverr því volli. ‘Vit Grásíða,’ segir hann. ‘Hvé mjök mun hann sárr?’ kvað Loptr. Guðlaugr sýndi hónum þá spjótið; ok var feitin ofarlega á fjöðrinni. Þóttusk þeir þá vita, at þat mundi vera bana-sár. Var þá Loptr spurðr hvárt þeir skyldi sækja lengr. Loptr svarar þá: ‘Enn er eptir Steingríms-lota.’ Var þá veitt all-hörð atsókn. En Steingrímr varðisk alldrengilega, ok féll þar. Eptir þat hljópu all-margir menn ór kirkju-garðinum til griða í flokk Sæmundar, ok þeir Markús ok Páll í fyrra lagi. Þat veitti þeim Bjarnar-mönnum þyngst, at þeir tóku grjótið þat í millum herða sér, er bökunum horfðu við, er hinir fengu eigi niðr drepit með hlífum er móti þeim Lopti horfðu. Héðinn prestr lézk þar með Birni, ok allz sjau menn. Árni óreiða lagði lík Bjarnar út á kirkju-garð, ok bað Sæmund þar taka við mági sínum, ‘Ok er nú verr en fyrr.’ Kolskeggr auðgi var þar með Birni. Ok er hann hljóp til griða í flokk Sæmundar, sletti Andreas Þorsteinsson beru sverði flötu um herðar hónum, ok spurði hve dýr þá skyldi matar-vætt. ‘Halda lagi,’ segir Kolskeggr. Öllum mönnum vóru þá grið gefin. Loptr gékk þá til Sæmundar, ok spurði hvert lið hann vildi þeim veita. Sæmundr spurði hvers þeir beiddu. Þeir sögðu; at þess beiddu þeir, at hann færi heim í Odda ok hefði þar setu; en þeir létusk munda hafa aðra í Skarði, ok bíða þings svá; en fjölmenna síðan til þings, ok vita hvárir þá yrði afla-meiri. Sæmundr varð eigi búinn til þessa; ok kvað sér eigi sama at deila við Þorvald mág sínn. En þeir Loptr veittu hónum stórar átölur áðr þeir skilðu. Reið Loptr þá heim með sveit sína. Tíðendin fljúga þegar um nótt út yfir á. Ok er Þorvaldr spurði í Hruna, reið hann þegar í Skálaholt ok bjósk þar til varnar, þvíat mönnum þótti þá sem Loptr mundi ekki ógört láta; en Sæmundr mundi veita hónum með allan sínn afla. Fundrinn á Breiða-bólstað var Bótólfs messu. En Loptr reið fyrir þingit vestr til Borgarfjarðar, ok gisti í Stafaholti. Var Snorri þar þá kominn búi sínu; þvíat hann vildi eigi sitja í Reykja-holti, ef hann ætti ófrið við Sunnlendinga. Snorri tók allvel við Lopti, ok hét hónum sínu liði á þingi, ef Sæmundr, eðr nökkurir aðrir höfðingjar, vildu veita hónum. Reið Loptr þá út á Kolbeinsstaði at finna Þorlák móður-bróður sínn, ok Ketil son hans, er þá bjó í Hitardal, ok átti Halldóru, dóttur Þorvaldz Gizurar sonar. Slævuðu þær mægðir mjök liðveizlu þeirra feðga við Lopt. Oddr Sveinbjarnarson, ok fleiri þingmenn Sæmundar, fóru suðr um heiði til fundar við hann; ok ætluðu, at hann mundi veita Lopti. Loptr reið ok suðr um þingit, ok var Sæmundr eigi á þingi, en Þorvaldr var þar all-fjölmennr. Treysti Loptr þá eigi á þing-reiðina, ok fór suðr á Eyja-sand ok [svá] út í Vestmanna-eyjar, ok var þar um hríð. Þorvaldr mæltisk mjök einn við þar á þinginu; þvíat engir menn gengu í berhögg við hann um liðveizlu við Lopt. Gizurr Þorvaldzson var þá tólf vetra gamall; hann sótti Lopt til sekðar. Fleiri vóru þar sóttir er mest slægja þótti til. En er Þorvaldr spurði, at Loptr er farinn í Eyjar út, þótti Þorvaldi sem hann mundi þaðan veita áhlaup nökkur þá er hónum þætti tími til; var því ok eigi trúat at Sæmundr mundi eigi veita hónum í þraut. Þorvaldr tók þat ráð eptir þingit, at hann dró lið saman, ok sendi orð vinum sínum ok tengða-mönnum; ok ætlaði at draga skip saman ok fara í Eyjar út at Lopti. Kom Arnórr Tumason til liðs við hann. Sighvatr sendi til liðs Þorvaldi sonu sína; var Tumi fyrir Eyfirðingum; hafði nann mikla sveit, ok vóru þeir all-óspakir er þeir kómu suðr um land. En Sturla var fyrir Dala-mönnum. Hann hafði þat vár tekit við búi at Sauðafelli. Reið Sighvatr til Borgarfjarðar með hónum; ok bað hann svá segja Þorvaldi, at hann mun finna Snorra, ok letja hann at fara til liðs við Lopt, sem áðr var orð á; en ef hann fengi eigi latt hann [sagði hann] þá báða fara mundu. Snorri var all-mjök snúinn á liðveizlu við Lopt; þvíat ílla hafði verit með þeim Birni. Líkaði hónum ok ílla spott þat er Sunnlendingar höfðu gört at kvæðum hans. Vóru þá kveðnar í Stafaholti vísur nökkurar. Þessi var ein:—
Björn frá ek brýndu járni (bragð gótt var þat) lagðan
(görði Guðlaugr fyrðum geysi-hark) í barka:
Auðkýfingr lét ævi óbliðr fyrir Grásíðu;
hvöss var hón heldr at kyssa; harð-múlaðr var Skúli.
Snorri var heldr ófrýnn er Sighvatr kom í Stafaholt; en samðisk þó vel með þeim bræðrum; ok skilðu við þat, at lokit var liðveizlu Snorra við Lopt. En er Sighvatr kom vestr í Dala, spurðu vinir hans hvern veg farit hafði með þeim bræðrum. En Sighvatr sagði: at Snorri hefði öxi reidda um öxl, svá hvassa, at hann ætlaði at hvet-vetna mundi bíta, þá er þeir fundusk; ‘Síðan tók ek hein ór pússi mínum, ok reið ek í eggina, svá at öxin var svá slæ, ai hló móti mér áðr vit skildum.’ Þá er Sæmundr spurði liðs-drátt Þorvaldz, reið hann heiman ór Odda; ok vissu fáir menn hvar hann var; ok hafði hann af því all-þungt orð, er hann varð at öngu liði frændum sínum. Þá var þetta kveðit:—
Loptr er í Eyjum, bítr lunda-bein;
Sæmundr er á heiðum, etr berin ein.
45. Þá er Loptr spurði liðs-drátt Þorvaldz, ok þat at hann ætlaði út í Eyjar, þóttisk hann þar kominn í botn-holu. Fór hann þá inn á land, ok reið austr undir Eyja-fjöll; fyrst í Holt til Hallgerðar mágkonu sínnar. En er Þorvaldr spurði til Loptz, hélt hann flokkinum austr undir Fjöll; ok bjoggu þeir þar heldr ófriðlega, ok í Holti mest. Loptr var þá riðinn austr undan. Vóru þá sendir menn eptir hónum með sættar-boðum. Loptr var fúss til sætta, þegar hann vissi at kostr var. Vóru þá grið sett, ok fundr lagðr við Fors-á út frá Skógum, þar beint sem þeir höfðu fundisk, Sæmundr ok Sigurðr Ormsson. Sæmundr var í Skógum, ok vildi eigi nær koma. Ormr Svínfellingr var með þrjá tigi manna. Hann gengr mest millum, ok fór vel með sér. En þeir mæltu mest í móti, at sættask skyldi manndrápa-laust, Tumi Sighvatzson, ok Arnórr Tumason. En er um sætt var talað, fannsk þat á, at Þorvaldr var sátt-vandr. Sagði hann þat, at hónum þætti þær sonar-bætr vestar, ef hann yrði öxi at eyða óvinum sínum; en til þess lézk hann eigi spara þá, at þeir ynni hónum fébóta ok mann-sekða slíkra sem hónum líkaði. Urðu þar þær mála lyktir, at Þorvaldr skyldi hafa sjálfdæmi; en menn allir lífs grið ok lima. Loptr skilði undan í fyrstu goðorð sítt ok staðfestu, ok lengr en þrjá vetr útan at vera. En Þorvaldr skoraði þat í mót, at Loptr skyldi þegar ganga á vald þeirra, ok Haraldr sonr Sæmundar; Guðlaugr, Ingibjörn, Ámundi, Andreas Þorsteins-synir. Arnórr tók við þeim öllum; en Lopti þótti þat all-þungt. En þó varð svá at dregit, at því varð þá öllu at játa sem Þorvaldr vildi. Arnórr Tumason lagði þat til, at Loptr skyldi standa í þeim sporum, þá er handsöl færi fram, sem Sigurðr mágr hans stóð, þá er þeir lögðu þar virðing sína fyrir Oddaverjum. Eptir þat fóru handsöl fram. Síðan vóru flokkar skilðir; ok lagðisk sá orðrómr á, at eingi flokkr hefði verit jafn-óspakr sem sá er fylgði Tuma Sighvatzsyni, ok svá sjálfr hann; en eingi flokkr þótti betr siðaðr en sá er Sturla hafði. Lagði hann ok allt vel ok gegnilega til þessa máls, ok fékk af því mikla vinsæld suðr þar. Ok hefir þat mælt verit síðan, at hann hygði þá til mágsemða þeirra er síðan kómu fram við Oddaverja. Í þessi för sá Sturla Solveigu, ok talaði fátt við hana eðr ekki. Þorvaldr görði görðir þessar eptir inum stærstum görðum er verit höfðu hér á landi.
Sumar þetta fóru þeir útan: Loptr Pálsson ok Haraldr Sæmundarson; Guðlaugr, ok Ingibjörn bróðir hans. Fór Loptr með Arnóri Tumasyni. Hann braut fót sinn um sumarit; ok þá er festr var, þótti hónum ílla af sér horfa; lét hann þá brjóta annat sinn, ok sagði sjálfr fyrir hve binda skyldi; festi þá vel; ok varð hann lítt haltr. Arnórr Tumason skipaði manna-forráð sítt í Skagafirði Þórarni syni Jóns Sigmundar sonar; hann var settr niðr á Víðimýri, ok skyldi gæta héraðs fyrir mönnum Guðmundar biskups, ef þeir kæmi til. En Guðmundr biskup hafði verit í Odda um vetrinn, sem fyrr var ritað; en um sumarit fór hann vestr til Borgarfjarðar. Fór hann þar yfir um haustið, er mjök var á liðit. Fylgði Þórðr Sturluson hónum norðr til Skagafjarðar ok heim á staðinn. Settisk biskup þar. Héraðs-menn vildu þá enn sem fyrr út-laga hann af sínu gózi.
46. Sumar þetta, er þá var frá sagt, sendi Snorri Sturluson útan Jón son sínn; fór með hónum Árni óreiða, mágr hans. Kómu þeir á fund Skúla jarls; tók hann allvel við Jóni; en Árni fór til Hákonar konungs; þvíat konungrinn var inn mesti vin hans. Þá er Loptr biskups-son kom útan, fór hann til Hákonar konungs, ok Haraldr Sæmundarson. Hákon konungr sat í Björgyn. Þat var einn dag er konungr gékk til borðz; stóð hann fyrir borðinu ok tók laugar ok þeir menn er þar mötuðusk. Sá maðr hljóp í stofuna er hét Eirekr ungi; bræðr hans höfðu verit á Eyrum þá er Sæmundr tók upp fé fyrir kaupmönnum. Eirekr hafði öxi í hendi, ok setti á háls Haraldi Sæmundar-syni, svá at hann féll fyrir fætr konungi. Eirekr tók út ór stofunni; en konungr bað menn hlaupa eptir hónum; ok hvar sem hann yrði fanginn, þá bað hann drepa hann. Eirekr komst ór bænum, ok varð tekinn mjök langt út frá Mylnu-dal, ok var þegar drepinn; en Haraldr var mjök sárr ok varð græddr. Guðlaugr fór af landi brott, ok andaðisk á Suðrvegum. Þenna sama vetr tók Arnórr Tumason sótt; ok andaðisk á Jólum. En Ásdís kona hans var þar í Noregi, ok börn hans tvau, Kolbeinn ok Arnbjörg; var Kolbeinn þá þrettán vetra en hón sex vetra. At Arnóri þótti mikill skaði vinum hans. Var þat orð á, at hann hefði verit inn bezti drengr ok mikili einarðar-maðr.
47. Guðmundr biskup sat heima at Hólum síðan er Þórðr Sturluson fór heim; dreif þá heim mart manna, ok gékk þá upp allt sumar-búit. Var þá mikil orð á af bóndum at til auðnar þótti horfa. En bændr þóttusk eigi hafa forvistu mikla; þvíat Þórarinn vax ungr þá, ok eigi reyndr at höfðingskap eðr héraðs-stjórn. En í Eyjafirði var þat títt, at Tumi Sighvatzson kærði þat fyrir Sighvati föður sínum, at hann vildi láta sér bú fá ok manna-forráð sumt eðr allt þat er Sighvatr átti ok Sigurðr gaf hónum; sagðisk eigi verr til mannz kominn en Sturla bróðir hans, er þá hafði tekit bú at Sauðafelli í Dölum ok manna-forráð. En Sighvatr vildi eigi þverra kost sínn norðr þar. Reið Tumi þá vestr til Skagafjarðar, ok átti fund við bændr; ok kærði þat fyrir þeim, at biskups-menn mundu göra ónáðir þá er föng tæki þverra á staðnum; en kallaði þá hafa fyrir-mann óreyndan ok ungan. Bóndum féllzk þat vel í eyru er hann segir. Ok verðr þat tiltæki þeirra, at þeir göra orð biskupi; ok segja, at þeir vilja eigi fjár-auðn á staðnum; ok létusk til mundu fara at ryðja flokki hans brott með ófriði, ef hann vildi eigi sjálfr af sér ryðja. En er biskup heyrði þetta; ok vissi, at Norðlendingar vóru hónum óljúgheitir þá er þeir hétu íllu: þá tók hann þat ráð, at fara í útlegð heldr en selja menn sína í dauða, ok undir vápn sínna óvina. Fór biskup þá í brott af stóli sínum, ok í Málmey, at Jóla-föstu. Þar var þá mart röskra manna með hónum: Einarr skemmingr, Pétr Bárðarson, Eyjólfr Kársson, Ketill Ingjaldsson, Áron Hjörleifsson, ok margir aðrir. Tumi sezk nú á staðinn með sveit sína, sem hann væri hans föður-leifð. Hafa þá hvárir-tveggju varðhöld sterk, ok njósnir trúar. Ok líðr svá fram um Jól, ok allt til Kyndil-messu. En Blasius-messu var verðr þykk-mikit. Þá fara þeir ór eyjunni þrír tigir manna; ok vóru allir inir röskvari menn, nema Pétr Bárðarson; hann vildi eigi fara at Tuma frænda sínum. Biskup bað ok þess, at þeir skyldi ekki göra Tuma; en færa biskupi et þeim líkaði. Biskup lézk ok ætla, at eigi mundi þá njósnir ganga fyrir þeim. Þeir fóru á tveim skipum; ok kómu til Hóla um nóttina; ok mjök óvart, þvíat Tuma-menn sögðu, at land-nyrðingr skyldi vörð halda. Þeir vissu at Tumi svaf í biskups-búri. Báru þeir at eld sunnan at brjóst-þilinu, en rjúfa norðan; ok báðu þar alla menn til ganga, er grið vildu, á vald þeirra, ok þat þætti ráðlegra en brenna inni. Var þat ráð þeirra Tuma at ganga út, ok láta eigi brenna staðinn. Eru þar allir upp dregnir þeir er inni vóru. Þeir velktu Tuma lengi; þvíat sumir mæltu hann undan. Görði hónum þá kallt mjök; ok ræddi, at þeir skyldi eigi kvelja hann; sagði vera mega, at nökkurir mælti, at hann skylfi af hræzlu. Lofuðu þá margir hreysti hans, ok mæltu hann undan. Einarr skemmingr kvað hann svá hafa goðorðum skipt fyrir sunnan heiði, at hann skyldi eigi lifa. Ok hann vá at hónum; þvíat eigi urðu aðrir til. Þar vóru ok drepnir tveir menn aðrir, Þorgeirr Steingrímsson, ok Bergþórr Oddason. Tvá fót-hjoggu þeir, Jón Þórðarson ok Halldór Klasason; en öðrum vóru grið gefin. Eptir þetta fóru biskups-menn brott. En heima-menn stökðu eldinn. Fylgðar-menn Tuma slásk saman, ok fara eptir biskups-mönnum; en þeir undan sem harðast, ok sá hvárir aðra; ok var í hendingum með þeim áðr þeir kæmisk á skipin. Einn varð seinni, ok var sá drepinn tveim nóttum síðarr; ok hét Jón. Annarr dó af kulða, er Þórarinn hét. Þeir Einarr kómu til eyjarinnar; ok lét biskup ílla yfir þeirra för, er þeir höfðu drepit Tuma; en fært eigi hónum. Þeir kvóðu þar sagt allt um. Biskup sitr í Málmey um fram Páska. Þar andaðisk Einarr skemmingr af nef-dreyra. En eptir Páska fór biskup norðr til Grímseyjar.
48. Sighvatr Sturluson hafði nökkut öfundar-samt setr fyrst er hann kom í Eyjafjörð; en flestum bóndum líkaði því betr til hans sem hann hafði verit lengr. Í þenna tíma bjó Ingibjörg, dóttir Guðmundar ins Dýra, at Hrafnagili með sonum þeirra Hallz; en sá maðr var at ráðum með þeim er Hafr hét; hann var bróðir Einars skemmings er vegit hafði Tuma Sighvatzson. Þar var fátt meðal húsa ok Grundar; þótti Hrafngilingum Sighvatr sitja mjök yfir sæmðum þeim er Hallr hafði haft meðan hann lifði. En þeir menn, er eigi vóru vinir Sighvatz, mæltu, at hann hefði eigi heillega farit í skiptum þeirra Kálfs Guthormssonar ok Hallz. Þat var einn tíma er Sighvatr gékk um völl sínn upp frá húsum; hann var í kyrtli, ok hafði kápu yfir sér. Hann sá þrjá menn ríða útan at garði alvápnaða, ok kenndi, at þar var Hafr, ok snöri hann í móti þeim, ok brá at hendi sér kápunni. Þeir Hafr riðu at tún-garðinum, ok vóru engar kveðjur. Hafr spurði: ‘Hví er goðinn várr svá fá-mennr?’ ‘Ek vissa nú eigi, at ek þyrfta manna við,’ segir Sighvatr. Þeir Hafr horfðusk á um hríð, áðr þeir snöru á brott; en Sighvatr gékk heim. Gunnarr kumbi hét maðr; hann var gildr maðr; var hann jafnan í Grímsey; hann tók sér vist at Hrafnagili. Segja sumir menn, at Hafr brygði við hann; en sumir, at hann héldi kaupi hans. Gunnarr sótti Sighvat at þessu máli; en hann vísaði af sér, ok bað hann finna Halldóru. Hón var skyld hónum. Ok vissu menn eigi tal þeirra; en Gunnarr var hér ok þar um vetrinn þar í héraði. Þat var tíðenda at Hrafnagili inn síðasta dag Gói—þá vóru þrjár vikur til Páska—at þar var kominn til gistingar Jón Birnuson; hann var lausa-maðr, ok var vistum at Stokka-hlöðum, en þar var [ok] vistum Höskuldr Gunnarsson; þetta var inn næsta vetr eptir er hann hafði vegit Ögmund prest ok Gunnstein son hans. Þeim Jóni var skipat í eina hvílu innar af seti: en þar gegnt í annarri stafn-hvílu lá Hafr ráða-maðr; hann átti varð hund góðan, ok lá hann jafnan fyrir hvílu hans. Einni nóttu áðr hvarf hundrinn, ok fannsk aldri síðan. Hafr gékk hverja nótt til kirkju til bæna-haldz. En er hann kom inn, ok hafði skamma hríð hljóðr verit, heyrðu þeir Höskuldr snörgl til hans; ok fara til, ok fundu þá at Hafr var sárr fyrir brjóstinu. Hann hafði verit lagðr með öxi, ok var hón þar, ok hafði Hafr hana átta; hón hafði hangit þar hjá hvílunni. Þeir létusk heyrt hafa, at maðr hljóp útar eptir skálanum til úti-dura ok suðr með vegginum. Var nú ljós tendrað; ok var Hafr örendr, ok bjoggu þeir um lík hans. Um morguninn var samkváma á Grund; vóru þá sögð þar tíðendin. Þar kom Gunnarr kumbi, ok bar á sik víg Hafrs. Sighvatr hafði nökkut í fleymingi; ok kallaði sumrunga ódæla, ok eigi ráðlegt at halda kaupi þeirra. Gunnarr var í umsjá Halldóru þat er eptir var Föstunnar; en hann týndisk um várit, þá er þeir Sighvatr fóru ór Grímsey. En um sumarit eptir kom Jón Birnuson suðr í Stafaholt til Snorra, ok sagði Sighvat hafa sent sik; fastaði hann þar kár-föstu. Lagðisk þá sá orðrómr á, at hann hefði vegit Hafr, ok hélzk sá orðrómr lengi síðan.
49. Um várit eptir Páska-viku sendi Sighvatr vestr í Dala til Sturlu, ok bað hann koma norðr með fjölmenni; ok kallaði ráð, at hann leitaði eptir bróður-hefndinni. Brá Sturla þegar við, ok stefndi mönnum at sér, ok fór norðr með mikla sveit manna. Þar var Guðmundr skáld Oddzson í för. Hann kvað vísu:—
Norðr bera gæti-gautar geira-stígs at vígi
Hamðis-væðr (á heiðar hagl snýr) á vit Bagla:
Skyldu eigi flærðar-fylldir festendr lagar-hesta
(harðr get ek víst at verði várr fundr) reka undan.
Sturla ferr norðr til Skagafjarðar. Var Þórarinn Jónsson þar fyrir; ok hafði hann liðs-drátt um Skagafjörð; en Sighvatr lét samna liði um Eyjafjörð ok Dali. Síðan drógu þeir skip at sér, ok fóru til Grímseyjar. Þeir höfðu nær þrjú hundruð manna. En er biskups-menn sjá, at ófriðrinn fór at þeim, hljópu þeir saman ok tóku vápn sín; var þar sjáu tigir manna er vápn-færir vóru, en þrír tigir vóru konur ok stafkarlar. Biskup gékk til kirkju ok nökkurir klerkar með hónum. Eyjólfr Kársson var mest fyrir biskups-mönnum. Sumir menn skriptuðusk við biskup áðr þeir gengu ofan. Áron Hjörleifsson spurði Eyjólf Kársson hvar væri vápn Tuma. ‘Þau hanga yfir rúmi mínu í skála,’ segir Eýjólfr. ‘Munu vér eigi með þurfa vápnin?’ segir Áron. ‘Öngan ætla ek fúsan at bera þau móti Sturlu,’ segir Eyjólfr. Áron fékk þá sín vápn einum þeirra félaga; ok gékk eptir vápnum Tuma-nautum, ok fór í. En er hann kom heim at kirkju-garði, gékk biskup á móti hónum; ok spurði, ef hann vildi skriptask. Áron kvað eigi tóm at því. ‘Ver góðr við fátækja menn,’ segir biskup; ‘en sjásk munu vit enn.’ Áron kvað sik dreymt hafa, at hann legði yfir hann skikkju sína um nóttina. Áron hljóp í vík eina; ok vóru þar ellefu til varnar, en Eyjólfr var í annarri vík með þrjá tigi manna. Þá vóru enn sumir í inni þriðju vík. Sturla stakk þar stafni við, er þeir Áron vóru fyrir; hann var í rauðum kyrtli yfir brynjunni, ok hafði upp drepit blöðunum. Þeir Sturla hljópu þá fyrir borð, er skipin stóðu grunn, ok gengu þar upp. Var þar möl ok brúk fyrir ofan. Þar stóðu biskups-menn á ofan-verðu brúkinu. Sturla tók til orða: ‘Þar er Áron fjándinn uppi; látu vér hann eigi undan dragask.’ Hljóp Sturla þá upp á brúkit, ok Sigmundr snagi á aðra hönd hónum. Áron lagði til Sturlu, ok bað hann þar at sækja; kvað þar merkit fyrir, vápn Tuma bróður hans. Sturla lagði í kinn Ároni, ok um þveran munninn, ok út um aðra kinn. Áron lagði þá í mót til Sturlu, svá at hann féll á hliðina á brúkinu; ok bar brynjuna af lærinu. Vildi Áron þá þar til leggja; en Sigmundr kastaði skildi yfir hann; ok kom þar í lagit. Eptir þat hljóp Sturla upp. Ok var þá sótt at Ároni; ok stóðu spjót svá þykkt at hónum, at hann fékk trautt fallit, ok varð víða sárr, ok þó miðr en þeir hugðu. Runnu þá biskups-menn upp ór fjörunni, en þeir Sturla eptir þeim; en Áron lá þar eptir. Fóru þeir Sturla þá heim til kirkju-garðz. Vóru þar teknir prestar tveir, ok geldir, Snorri ok Knútr. Áron lá í brúkinu þar til er Eyjólfr Kársson kom til hans ok spurði: ‘Hvárt lifir þú, mágr?’ Hann lézk lifa ok leika eigi. Eyjólfr tók hann í faðm sér, ok bar til sjóvar. Var þar skip fyrir, ok Árni prestr ok þrír menn aðrir. Eyjólfr bar Áron á skipit, ok hratt út skipinu. Þeir báðu Eyjólf fara með sér. Hann lézk vilja meiða skipin svá at eigi væri eptir róit; en bað þá eigi á land ganga fyrir vestan Tjörnes. Eyjólfr hljóp þá til Rima-naustz, er ferja var í, ok barði um hana. Þat heyrðu þeir menn þeirra Sighvatz, ok hljópu til naustzins níu saman, ok sóttu hann. Eyjólfr varðisk með öxi, þar til er þeir hjoggu af skapti öxina. Þá tók hann ferju-árar ok varðisk með, ok hjoggu þeir fjórar árar fyrir hónum. Þá lagði sá maðr til hans er Brandr hét undir höndina ok út undir aðra. Hljóp hann þá út á millum þeirra. Flæðr var sævar ok skamt at fara. Maðr hét Þórir er hjó eptir hónum; kom á fótinn við öklat, ok tók af svá at lafði við. Hnekði hann þá á sjóinn, ok lagðisk í sker eitt; þat var tólf faðmar. Hljópu menn Sighvatz þá á skip. En er þeir kómu í skerit, lá Eyjólfr á grúfu, ok hafði lagt hendr í kross á sér. Ekki blæddi þá er þeir lögðu til hans. Um vörn hans var þetta kveðit:—
Varizk hefir Eyjólfr árum ör-fengr níu lengi
(fræg er orðin sú) fyrðum fley-vangs í Grímseyju:
Áðr út í sker skreytir skorðu-blakks inn rakki
brjótr með benjar heitar bryn-flagða þar lagðisk.
Þessir menn létusk þar með Eyjólfi: Árni ok Ketill prestr, Sveinn ok Marteinn Jóns-synir, ok Skeggi Snorrason, Einarr ok Gunnarr, ok enn tveir eðr þrír aðrir af biskups-mönnum. Þeir Sighvatr létu leggja hendr á biskup; ok fór hann á því skipi ór eyjunni sem Sighvatr var á. Guðmundr biskup bað guð hefna, ‘Þvíat ek má eigi’,’ segir hann. Þat er sögn manna, at þrír tigir manna ok tveir menn létisk af þeim, er farit höfðu at biskupi með þeim Sighvati, þá er þeir fóru ór Grímsey. Sturla fór vestr heim eptir fundinn. Þá kvað Guðmundr skáld:—
Stór-látr hefir Sturla (stendr hrafn á ná jafnan;
Kristr ræðr tíri ok trausti) Tuma hefndir vel efndar:
Skapat vann hinn er höppum hest-rennir veldr flestum
hár fyrir hernað stóran höfugt víti grið-bítum.
50. Þetta sumar it sama létu þeir Sighvatr Guðmund biskup fara útan ok harðlega leikinn af óvinum sínum. Var hann þá nökkura vetr í Noregi. Ok görðusk þar þá margir merkilegir hlutir um háttu hans ok spásagnir. Biskups-menn flestir, þeir er brott ór Grímsey fóru, tóku land fyrir norðan Eyjafjörð. Var Áron sárr ok kumlaðr mjök. Fór hann seinlega austr í Fjörðu. Hann kom til Svínafellz, ok maðr með hónum síð um kveld; ok er Ormr vissi þat, lét hann læsa þá í lítilli stofu; ok var þat orð á, at hann mundi láta drepa þá Áron fyrir vináttu-sakir við þá Sturlu. Þar var þá Þórarinn, bróðir Orms, er verit hafði í Grímsey. Hann mælti Áron undan, ok fylgði svá fast at, at hann lézk mundu verja Áron, ef hann fengi eigi grið fyrir flutning hans; ok nennti Ormr eigi at vinna þat til hans. Þar lét Áron eptir hjálm Tuma ok brynju, en hann fór með saxit. Ormr fékk hónum önnur vápn. Þaðan fór hann vestr í sveitir, fyrst til Rauða-mels til Sölva prestz, föður-bróður síns, ok móður sínnar. Þaðan fór hann vestr á Eyri í Arnarfjörð, ok tóku Hrafns-synir við hónum. Guðmundr Óláfsson var þá með hónum, er síðan var at brennu Þorvaldz Snorrasonar.
51. Þorvaldr Snorrason bjó í Vatzfirði í þenna tíma; hann var þá kallaðr sáttr við alla menn, ok hafði heldr mann-fátt. Var þá skipulega með hónum ok sonum Hrafns. Höfðu þeir þá bú á Eyri; en í Steingrímsfirði á Breiða-bólstað bjó Bergþórr Jónsson; en bræðr hans, Brandr ok Ingimundr, bjoggu á Reykjahólum. Ingimundr hafði farit útan með Snorra, sem fyrr var ritað; var með þeim frændum all-kært. Þá var með Snorra Sturla Bárðarson, er Þorvaldr lét fót-höggva á Eyri; var hanr mikill óvinr Þorvaldz, ok kærði hann þat [opt] fyrir Snorra. Þat bar við í þenna tíma, at Bárðr Snorrason bróðir Þorvaldz gat barn við Helgu Ásgríms dóttur, konu Bergþórs; hét Jón son þeirra. Þessi barn-getnaðr eirði Bergþóri all-ílla ok svá bræðrum hans, ok sóttu at því Snorra Sturluson. En hann sagði svá, at þeir mundu eigi fá rétt hlut sínn við Bárð meðan Þorvaldr væri uppi; kallaði hann sitja yfit hvers mannz sæmðum vestr þar; en kallaði þá svá mennta ok ættaða, at þeir mætti halda hlut sínum við flesta menn. En er þeir heyrðu þvílík orð, fyldusk þeir upp af fjándskap við Þorvald; ok var mest rót undir því með þeim Sturla Bárðarson. Þeir bræðr, Jóns-synir, samna til sín nökkurum mönnum; vóru þeir þrír bræðr, Bergþórr, Brandr ok Ingimundr; ok Ásgrímr son Bergþórs. Philippus Kolbeinsson, Einarr naut Gamlason; Sigurðr, ok Rögnvaldr Kársson. En þessir kómu sunnan frá Snorra: Sturla Bárðarson, Eirekr birkibeinn, Tafl-Bergr ok Danza-Bergr, Brandr Arnórsson.—Fjórtán vóru þeir. Þessir menn riðu vestr til Ísafjarðar á Nauteyri, ok tóku þar skip, en létu eptir hesta sína ok söðla. Þeir fóru yfir fjörð til Vatzfjarðar, ok gengu þar upp. En er þeir kómu heim í túnit, heyrðu þeir at hundr gó við á bænum, ok kenndu at þat var Búski, er jafnan var vanr at fylgja Þorvaldi. Þóttusk þeir þá vita at Þorvaldr mundi heima vera. Skiptu þeir þá mönnum til inngöngu; en sumir gættu dura. Ingimundr Jónsson ok Ásgrímr gengu inn vestri-dyrr með nökkura menn. Brandr Jónsson var fyrir þeim durum er nær vóru stofu. Þorvaldr var heima, ok sjau karlar; hann lá í lok-hvílu, ok tvær frillur hans, Halldóra dóttir Sveins Helgasonar, ok Lofneið. Þeir Ingimundr hjoggu upp í setið þá er þeir kómu í skálann; ok unnu á mönnum, Þóri syni Bjarna merar-leggs ok öðrum manni. Þorvaldr hljóp upp er hann varð varr við ófriðinn; ok tók yfir sik kven-skikkju, ok hljóp fram á gólfit, ok innar eptir skálanum til stofu, ok kastaði þá af sér kven-skikkjunni; ok hljóp út í dyrrin, milli stofu ok skála þar er þeir Brandr vóru fyrir. Niða-myrkr var á. En er hann kom á völlinn, bað hann þá geyma, at [hann] Þorvaldr kæmisk eigi út. Þorvaldr rann af túninu; ok kom fyrst á bæ þann er Þúfa heitir, ok tók þar klæði. Fór síðan í Reykjarfjörð, ok stefndi þar at sér nökkurum mönnum. Þeir Ásgrímr hljópu í lok-hvíluna; ok var þá Þorvaldr í brottu. Lofneið varð særð nökkut. Þeir leituðu Þorvaldz um hús; ok fannsk hann eigi, sem líklegt var. Brandr lét aldri á sannask, at hann hefði þær dyrr út hlaupit, er hann hafði fyrir verit. Skamma hríð dvölðusk Jóns-synir í Vatzfirði, síðan er þeir vissu at Þorvaldr var í brottu. Fóru þeir þá til skips, ok röru út eptir firði til Skutils-fjarðar, ok fengu þar hesta, ok röru út í Fjörðu. Þá er Þorvaldr var í Reykjarfirði, sendi hann Hallbjörn Kalason út yfir Glámu, fyrst á Sanda til Oddz Álasonar. Bað Þorvaldr at Oddr skyldi fara á fund Hrafns-sona, ok letja þá þess, at þeir gengi í þetta vandræði með Jóns-sonum. Þorvaldr fór ór Reykjarfirði út til Snjófjalla til Bárðar bróður síns; görði hann þar þat ráð, at hann lét fara Bárð bróður sínn, ok Þórð son sínn, suðr í Skálaholt til Magnúss biskups, ok bað þá þar vera um vetrinn, ok eiga öngan hlut at skiptum þessum á þeim vetri. Eptir þat fór Þorvaldr heim í Vatzfjörð. Jóns-synir fóru þar til er þeir kómu á Eyri í Arnarfjörð, ok báðu Hrafns-sonu, at þeir skyldu ganga í [málin] með þeim. Segja þeir, at lítið mundi leggjask fyrir Þorvald, ef þeir legðisk allir at hónum. En [með] því at Hrafns-sonum þótti eigi hafa efnzk görð sú er Þórðr Sturluson hafði gört um víg Hrafns, eða sekð Kollabæjar-Bárðar, eðr enn fleiri manna, er héraðs-sekir vóru görvir, ok mikla eggjun er Jónssynir eggjaðu þá: Nú fyrir slíkt gengu Hrafns-synir í þetta vandræði, ok Oddr Álason mágr þeirra, ok flestir inir betri bændr útan ór Fjörðum. Fóru þeir þá þegar til Ísafjarðar, ok riðu Hestfjarðar-heiði með níu tigi manna. Þeir kómu í Kálfa-vík í Skötu-firði, ok drápu tvá menn þar; en í Heydal í Mjóva-firði drápu þeir einn mann.
52. Þeir riðu snemma ór Mjóva-firði á hálsinn til Vatzfjarðar helgan dag. Á hálsinum var á hestverði Þorfinn kumbi, sonr Sela-Eireks; hann var inn gildasti maðr, ok hafði digran panzara. Þeir Ingimundr riðu eptir er þeir sjá hann. Þorfinnr ríðr í keldu, ok gékk af hestinum. Ingimundr bað sína menn öngan hlut at eiga með þeim, ok vildi at þeir ættisk tveir við. En er Ásgrímr Bergþórsson kom til, sá hann, at einginn varð afburðrinn; þá fór hann til. Ok varðisk Þorfinnr þeim allvel; en vápn festi eigi á panzaranum. Þá kom at Oddr Álason, ok vann á hónum, hjoggu þeir þá á fætr hónum ok vágu hann síðan. Eptir þat gengu þeir á bæinn. Þorvaldr var þá genginn til messu ok hans menn; ok hljópu þeir þegar ór kirkjunni, ok kómusk á skip nauðulega. En Hrafns-synir ok Jóns-synir riðu ofan í fjöruna; ok skorti þar eigi eggjan ok stór orð, er hvárir mæltu til annarra. Þorvaldr fór þá út eptir firði; en Jóns-synir fóru heim í Vatzfjörð ok görðu ráð sín. Vildu Hrafns-synir at þeir færi út í Arna-fjörð, ok vildu at þeir hefði þar setu; en Jóns-synir vildu at þeir færi allir á Hóla ok bjöggisk þar fynr; kölluðu þaðan gótt at veita áhlaup til Ísafjarðar. En þeir urðu á ekki sáttir; ok lauk með því, at Hrafns-synir fara út í Fjörðu, en Jóns-synir á Reykjanes; ok varð félag þeirra ekki síðan. Þorvaldr fór norðr til Aðalvíkr, ok vissu fáir menn hvar hann var niðr kominn. Jóns-synir bjoggusk fyrir á Hólum, ok höfðu þangat haft skjöldu Þorvalldz.
53. Um haustið lítlu síðarr bjoggusk Jóns-synir at fara til Ísafjarðar til rána, ok forvitnask, ef þeir yrði varir við Þorvald. Þeir vóru nær þrír tigir manna, ok riðu flestir, en umrenningar gengu. Fóru Vaðil um Þorskafjörð, ok riðu inn eptir Þorgeirs-dal. En er þeir fóru upp ór dalnum, ok á brekku-brúnina yfir fjall-dal þeim er gengr upp frá Ísfirðinga-gili, hlaupa menn fyrir þeim upp. Var þar Þorvaldr ok nær fimm tigir manna. Vóru þeir flestir í göngu. Jóns-synir köstuðu um hestum sínum; ok bað Ingimundr þá ríða í fjall upp; en þeir snöru ofan eptir dalnum. Hrútr hét maðr, en annarr Tyrfingr, þeir riðu vestr á fjallit; ok reið Þorvaldr fyrst eptir þeim, áðr hestr hans drósk; síðan snöri hann ofan eptir dalnum. Þeir Hrútr vóru vegnir báðir. Halldórr, son Eyjólfs Snorra sonar, ok Skökul-Álfr, snöru suðr á fjallit, ok urðu teknir, ok særðir til ólífis. Jóns-synir riðu sem mest máttu þeir. Bergþórr kastaði skildi, sem frægt er orðit; en Philippus Kolbeinsson tók upp. Hleypðu þeir þar til er þeir kómu yfir Þorskafjörð. Þeir skilðu þar. Fór Bergþórr ok Einarr naut út á Hóla; tóku þar skip, ok fóru út í Akreyjar. Þeir Brandr ok Ingimundr snöru til Króksfjarðar, ok námu eigi staðar fýrr en í Saurbæ, ok fóru þaðan til Sauðafellz til Sturlu Sighvatzsonar; ok dvölðusk þar lítla hríð. Þaðan fóru þeir suðr í Stafaholt; ok tók Snorri við þeim Ingimundi; en Brandr var at Sauðafelli lengstum þann vetr; en Bergþórr á Eyri með Þórði Sturlusyni. Hér um var þetta kveðit:—
Hlógu hirði-draugar hjaldr-skýs at Þorvaldi;
(meiðr vann mjúkt fyrir lýðum morð-röðla sér forða):
Nú kná allz, sízt elltir él-narungar váru
hlífar-gims, í hömrum hótz annan veg þjóta.
En er Sturla Bárðarson heyrði þetta, kvað hann vísu:—
Oss hefir ellta víða eyðir böðvar-skíða;
margr spyrr seint it sanna; sveit hræðumk vér manna:
Hitt var hóti fyrra, heldr teljum þat dýrra,
stökk á grundar-girði goðinn sjálfr ór Vatztirði.
Þetta var enn kveðit:—
Brast var um Bergþór næsta, Brandr kallaði fjánda,
varð at íllum orðum Ingimundr of fundinn:
En er mót-för manna meiðendr litu skeiða
hverr rann suðr til Snorra sátta-lauss sem mátti.
Þá er Jóns-synir drógu undan Þorvaldi, fór hann út á Hóla, ok tók þar skjöldu sína; fór síðan heim vestr; ok dvaldisk lítla hrið heima, áðr hann fór út í Fjörðu með fjölmenni. Hrafns-synir urðu við varir, ok sömnuðu mönnum fyrir á Eyri, ok höfðu hvárir-tveggju mikit fjölmenni. Þorvaldr kom á Eyri; en bændr gengu á millum þeirra, ok leituðu um sættir. Ok varð þat at sætt, at Magnús biskup skyldi göra, með þeim mönnum sem hann vildi við hafa; en Hrafns-synir gengi frá liðveizlu við Jóns-sonu. En er Hrafns-synir gengu til festu við Þorvald, stóðu þeir Oddr Álason ok Áron Hjörleifsson uppi undir virkinu, ok töluðu, ok vildu eigi ganga til festunnar með þeim. Þat virði Þorvaldr síðan til fjörráða við Odd, sem enn man getið verða. Eptir sætt þessa fór Þorvaldr heim í Vatzfjörð; ok sat í búi sínu um vetrinn.
54. Þetta haust, er nú var frá sagt, tók sótt Sæmundr í Odda; ok andaðisk inn viida idus Novembris. Þat sama haust ok öndverðan vetrinn sásk opt stjarna sú, er heitir cometa. Þá sýndisk ok sólin rauð sem blóð. En þat var til-skipan Sæmundar, at Solveig dóttir hans skyldi hafa jafn-mikinn arf sem einn-hverr sona hans. Fór Solveig þá til Keldna til Valgerðar móður sínnar; ok sóttu [þær] þá Þorvald Gizurarson at því, at hann skyldi draga fram hlut Solveigar um fé-skipti við bræðr hennar. Synir Sæmundar urðu á þat sáttir, at þeir skyldu því við hlíta um fjár-skipti, er Snorri Sturluson skipti með þeim; ok sendu þeir eptir hónum um vetrinn, at hann skyldi koma suðr til fjár-skiptis. Fór Snorri þá suðr, ok með hónum Ingimundr Jónsson, ok Ásgrímr Bergþórsson; hafði hann gótt föru-neyti. Hann gisti at Keldum; var hann þar í kærleikum miklum með þeim mæðgum; ok fór Solveig í Odda með hónum; þótti Snorra all-skemtilegt at tala við hana. En er þau ríða frá Keldum, reið kona í móti þeim, ok hafði flóka-ólpu blá, ok saumar flókinn at höfði henni; hafði hón þat fyrir höttinn; einn maðr var með henni. En þessi kona var Hallveig Ormsdóttir er þá var féríkust kvenna á Íslandi. Snorra þótti hennar ferð heldr hæðileg, ok brosti at. Snorri fór í Odda; ok stillti svá til, at Solveig hafði svá nær allan koseyri af arfi þeim er hón rétti hendr til; en mest hélt hann fram hlut Hálfdanar af öllum sonum Sæmundar. Þær Solveig, mæðgur, létu föng sín fara út í Hruna í vald Þorvalldz Gizurarsonar, ok bundu á hendi hónum allt sítt ráð. Þenna vetr fóru orðsendingar margar á millum þeirra Þorvaldz Gizurarsonar ok Sighvatz Sturlusonar.
55. Um várit eptir Páska kom Sighvatr Sturluson norðan í Dali, ok Halldóra kona hans. En síðan reið Sighvatr suðr yfir heiði, ok þeir níu saman; Sturla son hans, ok Brandr Jónsson. Kom Sighvatr í Hruna; var þar Keldna-Valgerðr, ok Solveig dóttir hennar. Var þá talat bónorð Sturlu; ok laukzk með því, at Þorvaldr hafði heima brúðlaup þeirra Sólveigar.—Þess er getið, at þann dag er at brullaupinu var setið, lét Þorvaldr kalla fram fyrir þá Sighvat börn sín; fyrst börn þeirra Jóru biskups-dóttur; ok sagði hann, at hónum þætti miklu skipta at Sighvati litizk vel á börnin. Sighvatr horfði á börnin um hríð; ok segir, at færi mundu mennilegri. Þá gengu Þóru börn fram; ok stóð Gizurr fyrir þeim frammi; ok hélt Þorvaldr í hendr hónum ok mælti: ‘Hér er nú ástin mín, Sighvatr bóndi! ok hér þætti mér all-miklu varða, at þér litizk giptusamlega á þenna mann.’ Sighvatr varð um fár; ok horfði á hann langa stund; en Gizurr stóð kyrr, ok horfði einarðlega í móti. Sighvatr tók þá til orða, ok heldr stutt: ‘Ekki er mér um ygli-brún þá!’ Ok er Sighvatr tók þannig orðum í, þá hvarf Þorvaldr af þessu tali. Veizlan fór allvel fram, ok var veitt með miklum kostnaði; ok skilðu þeir allir með blíðu. Þær mæðgur fóru vestr með þeim Sturlu. Þat er sagt, at Þorvaldr reið á leið með þeim við nökkura menn. Ok áðr þeir Sighvatr skilðu, stigu þeir af baki; ræddu þá enn mart um vináttu sína. Þá mælti Sighvatr: ‘Þess vil ek biðja þik, Þorvaldr, at vit gætim svá til með sonum okkrum, at þeir haldi vel vináttu með frændsemi.’ Þorvaldr leit niðr fyrir sik heldr áhyggjusamlega, ok mælti: ‘Gætt man meðan vit lifum báðir.’ Þetta virðusk mönnum síðan in mestu spakmæli, at því sem síðarr varð; þvíat Þorvaldr var andaðr áðr Apavatz-för var. Eptir þetta ríða þeir Þorvaldr heim. En er Solveig kom til Sauðafellz, tók hón þar við búi. En Halldóra lét fylgja Vigdísi Gilsdóttur til Miðfjarðar, er áðr hafði verit frilla Sturlu; Þóríðr hét dóttir þeirra. Sighvatr fór heim norðr eptir þetta. Fár varð Snorri um er hann spurði kvánfang Sturlu; ok þótti mönnum sem hann hefði til annars ætlað. Sturla fór vestr til Saurbæjar fyrir þingið; ok kom þar til mótz við hann Þorvaldr Vatzfirðingr. Var við tal þeirra Snorri prestr Narfason frá Skarði, ok Torfi prestr Guðmundarson. Lögðu þeir saman vináttu sína. Hét Þorvaldr því, at hann skyldi veita Sturlu við hverngan mann er hann ætti málum at skipta á Íslandi, ok skiljask aldri við hann. En Sturla hét í móti, at veita Þorvaldi, ok setjask fyrir mál þau er Snorri ok frændr hans höfðu á Þorvaldi. Festu þeir þetta með sér, með því, at Sturla lét Torfa prest ríða með goðorð beggja þeirra til þings; ok sýndu í því samband sítt.
56. Þetta sama sumar lét Snorri Sturluson lýsa hernaðar-sök á hendr Þorvaldi. Fór með málit Órækja Snorrason fjórtán vetra gamall. Varð Þorvaldr á þinginu sekr skógar-maðr; ok sekt fé hans allt ok goðorð. Þóttu þetta mikil tíðendi, ok horfask til stórvanda. En eptir þingit kom Sighvatr Sturluson til Sauðafellz; þar kom þá ok Þorvaldr Vatzfirðingr; ok sótti Sturla föður sínn at því, at hann kæmi sættum á með þeim Snorra ok Þorvaldi, þeim er Þorvaldr mætti vel við una. Fór Sighvatr þá suðr í Stafaholt á fund Snorra, ok leitaði eptir hvernog þess mætti verða, at Snorri hefði virðing af málum þessum, en Þorvaldr yrði al-sykn saka afar-kosta-laust; en Sturla hefði slíka sæmð af sem hann beiddi. Sighvatr reið í Stafaholt; en bað þá Sturlu ok Þorvald ríða degi síðarr, ok senda mann til sín áðr þeir riði á bæinn. Ok svá görðu þeir. En er sendi-maðr Sturlu kom í Stafaholt, bað Sighvatr þá heim ríða; ok sagði Snorra í góðu skapi; lézk vænta at vel mundi takask. Snorri gékk út í móti þeim; ok tók við Sturlu sem frænd-samlegast, en við Þorvaldi sem hann væri vin hans fyrir Sturlu sakir. Vóru þá grið sett, sem Snorri sá ráð fyrir. Þeir vóru þar tvær nætr í all-góðum fagnaði. En þær urðu mála-lyktir, sem Sturla bauð, at Snorri skyldi skipa einn, en Þorvaldr vera al-sykn. Þat vóru undir-mál með þeim bræðrum, at hvárki skyldi göra fé né manna-forráð. En eptir þetta ríða þeir Sighvatr í Dali. En at skilnaði við Þorvald veittu þeir feðgar hónum sæmilegar gjafir. Hét Þorvaldr þá, at vera slíkr vin Sighvatz, sem þeir Sturla hefði bundit með sér áðr þeir skilðu í Saurbæ. Herði Sighvatr at því, at Þorvaldr skyldi selja Jóns-sonum grið, svá at þeir mætti sitja kyrrir í búum sínum; ok var Þorvaldr þess all-tregr; en þó fór þat fram; ok skilðusk með kærleikum. Tók Þorvaldr við goðorði sínu; ok fór heim. Sturla reið til Eyjafjarðar með föður sínum; ok var hann þann vetr á Grund með Sighvati, ok Solveig kona hans. Jón Ófeigsson, bróðir Eyjólfs Kárssonar, fékk Guðrúnar, dóttur Odds á Alptanesi; ok var hann opt suðr þar; var hann með Snorra í góðu yfir-læti.
Vetr þann er Sturla var á Grund lét Jón Ófeigsson drepa tvá menn í Víðidal, þá er verit höfðu í Grímseyjar-för með Sturlu. Þótti Sturlu þetta gört til fjándskapar við sik; en Jón hafði traust af Snorra til þessa, sem til annars þess er hann görði. Af slíkum tilfellum tók heldr at ýfask með þeim frændum, Snorra ok Sturlu. Í þenna tíma fór Þorvaldr Snorrason at Oddi Álasyni, ok tók hús á hónum. Ok var þat orð á, at hann mundi láta drepa hann. En við bæn Steinunnar húsfreyju fékk hann grið; ok þó með þeim kosti, at Þorvaldr görði af hónum hundrað hundraða. Þenna vetr er Sturla var á Grund, lét Þorvaldr fara vingjarnleg orð til Snorra, ok eptir-leitan um mágsemð ok samband. Ok tók Snorri því skipulega; svá at Þorvaldr þóttisk skilja, at Snorri mundi unna hónum inna mestu sæmða, ef hann vildi vera skyldr þess at göra hvat[ki] er Snorri legði fyrir hann, hveregir sem í móti væri. En um várit fór Þorvaldr til Borgarfjarðar, ok bað Þórdísar dóttur hans. Tók Snorri því vel; ok var hónum konan föstnuð; en brullaupit skyldi vera í Stafaholti um haustið. Þetta vár fór Sturla í bú sítt; ok spurði nökkurn grun af vinum sínum, hvárt Þorvaldr mundi vera svá trúfastr vinr hans, sem þeir hefði við mælzk it fyrra sumarit í Dölum allir samt ok Sighvatr.
57. Þetta vár it sama fór Snorri Sturluson suðr um heiði; ok fundusk þeir Þorvaldr Gizurarson, ok töluðu mart. Lítlu áðr hafði andask Kolskeggr inn auðgi, er einn var auðgastr maðr á Íslandi. En fé allt tók eptir hann Hallveig Ormsdóttir. Þorvaldr kærði þat fyrir Snorra, at hann vildi setja klaustr nökkut; sagði, at Kolskeggr hafði heitið, at leggja þar fé til. Beiddi hann Snorra, at hann skyldi hlut at eiga með hónum. Er þat hér skjótast af at segja, at þeir Þorvaldr ok Snorri bundu vináttu sína, með því móti, at Gizurr, son Þorvaldz skyldi fá Ingibjargar dóttur Snorra; en Þorvaldr skyldi eiga hlut at við Hallveigu Ormsdóttur, at hón görði félag við Snorra, ok fara til bús með hónum. En brullaup skyldi vera í Reykjaholti um haustið, þeirra Gizurar ok Ingibjargar. Eptir þetta kaupir Þorvaldr Viðey; ok var þar efnat til klaustrs; en þat var sett vetri síðarr. Var Þorvaldr vígðr til kanoka. Annat sumar áðr þetta var, kom út á Eyrum Loptr biskupsson, ok fór fyrst austr yfir ár. En með því at hann var héraðs-sekr suðr þar, en kom þó vetri fyrr út en mælt var, þá treystisk hann eigi at vera suðr þar, ok fór hann þá vestr til Borgarfjarðar á fund Snorra; ok bauð hann Lopti til sín; ok var hann þann vetr í Stafaholti. En um várit görðu þeir Snorri, ok Þorlákr móður-bróðir Loptz, ok Ketill son Þorláks, þat ráð fyrir Lopti, at hann tók við stað í Hitardal, en Ketill keypti land í Skarði við verði at Lopti. Settisk Loptr þá í Hitardal, ok hafði þar bú sæmilegt. Kallask hann þá inn mesti vin Snorra ok allra mála hans. Þetta vár, er nú var frá sagt, andaðisk Þóra, frilla Þórðar Sturlusonar; en hann tók til sín Valgerði, dóttur Árna ór Tjaldanesi, ok görði bruðlaup til hennar um sumarit. Í þenna tíma var heldr fátt með þeim bræðrum, Þórði ok Snorra; varð þeim til um móður-arf sínn. Guðný hafði andask með Snorra. Tók hann alla gripi þá ér hón hafði átt; ok var mikit fé; en hón hafði áðr gefit allt féit Sturlu, syni Þórðar, fóstra sínum. En Sighvatr tók til sín Glerár-skóga, er hónum vóru næstir. En þetta sumar fyrir þing, sendi Snorri orð Þórði broður sínum, ok bauð hónum heim at þingi; kvazk vilja at þeir legði niðr alla fæð með sér, en tæki upp ástúðar-frændsemi. Kom Þórðr at þingi í Stafaholt; var Snorri þá all-kátr, ok kvað þá bræðr alldri skyldu deila um fé. En með því at þá tók heldr at fættask með þeim Sturlu ok Snorra, þá spurði Snorri Þórð, hve lengi hann ætlaði at Sturla Sighvatzson skyldi sitja yfir sæmðum þeirra. En þat mælti hann til Snorrunga-goðorðz, er átt hafði faðir þeirra, Sturla; en Sighvatr hafði einn með farit, en fengit þá Sturlu til kvánar-mundar. Þórðr svarar: Kvað Böðvar hafa gnógt manna-forráð út þar í sveit; en lézk eiga aðra sonu ungu ok óskírgetna; ok kvað ósýnt, at þeir yrði til þess færir at hafa manna-forráð. En þat kom svá, at Þórðr bað Snorra sjá fyrir um slík tilköll. En þó varð ekki af á því sumri. Þá er Þórðr Sturluson var í Stafaholti, kómu þar Hrafns-synir á náðir Snorra. En hann sá þat ráð fyrir, at Sveinbjörn ok Grímr riðu til þings með goðorð þeirra; ok fékk hann þá Þórði bróður sínum; ok vóru þeir með hónum um þingit, ok Helgi ok Þórarinn Sveins-synir. En Einarr ok Krákr fóru vestr með sveit þeirri er þeir höfðu vestan.
58. Þetta sumar kom Þórðr snemma á þingit, ok tjaldaði Hlað-búð, er fylgði Snorrunga-goðorði; en Sturla tjaldaði Saurbæinga-búð; ok var þó skipulega með þeim frændum á því sumri. Þorvaldr Snorrason kom upp at dómum ok fjölmennr. Um sumarit eptir mitt sumar kom skip í Hvítá. Þar kom út Jón murtr Snorrason, þá var hann tvítögr; ok Kolbeinn Arnórsson fimtán vetra; ok Játgeirr skáld; Árni óreiða, ok Kygri-Björn, ok margir aðrir Íslenzkir menn. Þá var þegar gört fjár-skipti þeirra Árna ok Hallberu Snorradóttur; lét Snorri sér ekki líka annat en hón hefði Brautarholt ór skipti; en Árni keypti Saurbæ á Kjalarnesi.
Magnús biskup fór þetta sumar yfir Vestfirðinga-fjórðung. En þenna tíma er hann var í Dölum, hafði Snorri inni brullaup þeirra Gizurar ok Ingibjargar, dóttur Snorra, í Reykjaholti; þvíat hónum var þaðan hægjast til at sækja; en Þorvaldr vildi fyrir hvern mun, at hann væri þar. At brúðlaupinu var Þórðr Sturluson, ok it bezta mann-val ór Borgarfirði, ok sunnan með Þorvaldi. Var þar in virðulegsta veizla, ok með inum beztum föngum er til vóru á Íslandi. En lítlu fyrir brúðlaupit hafði Snorri heim Hallveigu Ormsdóttur, ok görði við hana helmingar-félag; en tók heim til varðveizlu fé sona hennar, Klængs ok Orms, átta hundruð hundraða. Hafði Snorri þá miklu meira fé en engi maðr annarr á Íslandi. En eigi hafði hann ráð Þórðar bróður síns við þetta. Ok hann sagði svá, at hann lézk ugga, at hér af mundi hónum aldr-tila leiða, hvárt sem [hónum] yrði at skaða vötn eðr menn.
59. Síðarr um haustið sótti Þorvaldr Snorrason brúðlaup í Stafaholt; var sú veizla in virðulegsta. Fór Þorvaldr heim í Vatzfjörð, ok fann eigi Sturlu, vin sínn, er verit hafði, í þessi ferð. En at vetr-nóttum fór Þorvaldr út á Eyri í Arnarfjörð; en Hrafns-synir stukku undan, fyrst í Mosdal, ok vóru þar á laun í skógnum. En Þorvaldr tók upp búit á Eyri, ok leggr gjald á alla þingmenn þeirra; ok kastaði sínni eigu á marga þingmenn Hrafns-sona. En er þeir Hrafns-synir fréttu þetta, fara þeir suðr yfir Breiðafjörð fyrst á Eyri til Þórðar Sturlusonar, ok réð hann þeim at fara til Helgafellz á fund Hallz ábóta, er verit hafði mágr þeirra. Var Sveinbjörn þar um vetrinn; en Einarr á Eyri með Guðrúnu föður systur þeirra; en Grímr ok Krákr vóru í Flatey.
60. Eptir Grímseyjar-för lét Sturla Sighvatzson sækja Áron Hjörleifsson til sekðar. En síðan var hann með frændum sínum í Vestfjörðum, ok lengst [á Eyri] með Hrafns-sonum, þar til er Sturla lét búa mál á hendr hónum ok þeim um bjargir hans; en þá handsalaði Staðar-Böðvarr fyrir þá á þingi, ok galt tíu hundruð. En eptir þat vöruðusk menn at inn-hýsa hann. Var hann þá í leynum hér ok hvar. Hann var löngum á Geirþjófs-fjarðar-eyri með lítlum bónda er Þórarinn hét. En er Sturla hafði grun af því, sendi hann vestr í Fjörðu Rögnvald Kársson ok Þorvald Sveinsson ok Danza-Berg; þrír vóru þeir saman. Þetta var þat haust, er nú var áðr frá sagt. Sturla sendi ok Ingimund Jónsson vestr til Arnarfjarðar at leita eptir Ároni. Áron var þá á Eyri í Geirþjófs-firði, ok var í nausti, ok görði at báti Þórarins. Hann fann eigi fyrr til, en menn tveir vápnaðir gengu at naustinu; ok snöru inn er þeir sá manninn. Áron heilsaði þeim, ok spurði hverir þeir væri. Annarr nefndisk Egill digri; hann hafði ætlað at finna Áron, en annarr hét Sigurðr. Þeir höfðu verit með biskupi báðir; sögðusk vera heima-menn í Vatzfirði. Áron tók til öxar; [þvíat] Þorvalldr var eingi vin hans. Brynja [Árons] hékk á skip-stafninum; ok tók Sigurðr til hennar, ok ferr í. Ároni hvarflaði hugr, ok hugsaði hve lengi hann skyldi bíða þeirra. Sigurðr frétti, hvárt hann spyrði öngar manna-ferðir. ‘Öngar nema þit segit,’ segir Áron. ‘Heyrðu vit, at menn Sturlu væri hér í firði, ok njósnaði um ferðir þínar.’ ‘Vera má svá,’ segir Áron; ‘þvíat mik dreymði Guðmund biskup, ok legði hann yfir mik skikkju sína.’ Egill bað þá fara leið sína. Hann Sigurðr sá út, ok mælti: ‘Menn ríða þar þrír innan með firði, ok munn þykkjask eigi óvíglegri en vér.’ ‘Ekki munu þeir ok víglegri,’ segir Áron, ‘ef vér veitumk vel; en eigi veit ek til hvers ek má um þat ætla.’ [Sigurðr mælti]: ‘Drengs-bragð er þat, at skiljask eigi við þik; en eigi veit ek hve Agli er um gefit.’ ‘Eigi mun ek renna frá þér,’ segir Egill. Þá ætlaði Sigurðr af brynjunni; en Áron mælti: ‘Far eigi af brynjunni ef þú vill mér veita.’ Síðan gengu þeir út. Ok riðu þeir Rögnvaldr á völlinn, ok hljópu af baki, ok snöru á milli þeirra ok húsanna. Gengusk þeir þá í mót; var Egill þeirra mestr ok gékk í mið. Snýr Rögnvaldr í móti hónum; hann var brynjaðr, ok hafði háls-björg við stálhúfana; ok særði Egill hann á fæti. Sigurðr snýr á móti Danza-Bergi, en Áron á móti Þorvaldi; ok hrökk Þorvaldr þar fyrir; en Rögnvaldr vann á Agli. Þá bar Áron þar at; ok laust hann með hamri öxarinnar aptan undir stálhúfuna; ok steypðisk húfan fyrir andlitið; bar hálsbjörgina upp af brynjunni, ok beraði hálsinn á milli. Snöri Áron þá öxinni í hendi sér, ok hjó á hálsinn svá at af tók höfuðit. Sigurðr var ok sárr orðinn. Þeir Þorvaldr runnu þá til hestanna; ok komst hann á bak, ok keyrði hestinn undir Bergi; en hann lá á grúfu í söðlinum; bar þá svá upp á leitið. Áron rann eptir þeim. En er Þorvaldr sá þat, kallaði hann ok mælti: ‘Upp þér, Sturla! hér renn Áron eptir okkr!’ Þá nam Áron staðar; en þeir drógu undan. Síðan fór Áron aptr, ok fletti Rögnvald af klæðum ok vápnum; en flutti hann síðan út á sjó, ok drekkði. Þeir Sigurðr ok Egill vóru á Eyri, ok vóru þar græddir. Fóru síðan heim í Vatzfjörð; ok lét Þorvaldr eigi ílla yfir þeirra för. Áron stökk þá til Barða-strandar, ok var í helli í Arnarbælis-dal á kosti konu þeirrar er bjó í Tungu-múla. Um haustið tók Áron skip frá Jóni Auðunnarsyni at Vaðli, ok fór á því suðr yfir Breiðafjörð við annan mann. Síðan hratt hann út skipinu, ok rak þat á Eyri til Þórðar. Áron var þá um haustið í ymsum stöðum suðr þar. Kom þá til hans Hafþórr, móður-bróðir hans. Um haustið fór Sturla Sighvatzson út til Helgafellz at finna Hall ábóta, ok með hónum Vigfús Ívarson, ok Kolbeinn Jóns son ok Þórkötlu dóttur Þorgeirs frá Brunná; ok var hón á Eyri með Þórði. En Áron var í skógi út frá Valshamri, er þeir Sturla riðu þar um. Vildi Áron leita á þá, er þeir vóru þrír hvárir; en Hafþórr hélt hónum. Þeir Sturla urðu eigi við varir. Sturla sendi Björn á Eyri at njósna um Áron, ef hann væri þar í sveit. Þat var síðarr um haustið, at Sturla hafði njósn, at Áron væri at Valshamri á kosti Vigfúss er þar bjó. Reið Sturla þá út á Strönd með fimtán menn. Þá var Áron á Valshamri ok þeir Hafþórr tveir; ok vóru í sauða-húsi á vellinum. Þeir Sturla riðu at bænum, ok varð um háreysti mikit; en þá var myrkt. Tóku þeir af hestum sínum, ok fóru inn. Var þá ljós gört í stofu. Eirekr birkibeinn var þá mjök ný-kominn til Sturlu, ok var umrenningr; gékk hann út ok inn, njósnandi hvers hann yrði víss. Þeir Áron görðu þat ráð, at Hafþórr skyldi fara heim, ok njósna hvat komit væri. Hann fór hljóðlega á bak húsum. En hlið-skjár var á stofu, ok lagði hann þar við hlustina. Þá kom [at] Eirekr birkibeinn, ok hjó á aðra kinn, ok var þat bana-sár. Hljóp Eirekr þá inn; ok segir, at hann hefði drepit einn fjándann. Hljópu þeir þá til vápna ok út. Áron hafði gengit þá heim at njósna um Hafþór. Var hann þá kominn á völlinn, ok mjök at húsunum er þeir Sturla kómu út, ok fengu þeir slegit um hann hring. Sturla hljóp á hest. Áron leitaði af túninu til árinnar. Þeim Sturlu-mönnum sýndisk sem lýsu nökkurri brygði fyrir hamarinn, ok litu þeir þar til. Áron hljóp þá at Birni, ok hjó til hans með saxinu [Tuma-naut], ok brá eigi. Björn rasaði við; en Áron hljóp af túninu ok yfir ána, ok hvarf þeim þar í myrkrinu. Hann hljóp suðr yfir heiði; ok létti eigi fyrr en hann kom til Rauða-mels til móður sínnar, ok var þá mjök þrekaðr. Þeir Sturla fóru í brott; ok hafði hann sjálfdæmi af Vigfúsi; ok görði Sturla tuttugu hundraða eyjar af hónum þær er heita Valshamars-eyjar, en Björn laust hann öxar-hamars-högg. Fór Sturla heim eptir þat. En Áron fór suðr um heiði, sem ritað var, ok dvalðisk þar til þess er hann var færr. Síðan fór hann í Eyrar-hrepp; ok var hann á Berserks-eyri með Halldóri Árnasyni. Þar var friðla Hjörleifs, föður hans; ok fundusk þeir þar opt feðgar. Þá kom til Árons Starkaðr Bjarnarson, er kjappi var kallaðr; ok fór hann suðr fyrir Jól, á sveitir, ok vóru hér ok hvar á laun. En á Jólum sagði Áron, at hann vildi at þeir sæti um Sigmund snaga, ‘Er hér er settr til höfuðs mér.’ En hann bjó at Eyði-húsum út frá Fáskrúðar-bakka. Þeir Áron vóru inn níunda dag Jóla í stakkgarði einum; en þaðan skamt var annarr garðr er Sigmundr færði hey ór, ok annarr maðr [með hónum]; ok vildi Áron eigi á hann leita. En um kveldit er nið-myrkt var á, fóru þeir heim til Eyði-húsa; var Áron úti hjá durum, ok stóð [úti] við kampinn er hlaðinn var af vegginum. Starkaðr fór inn ok kvaddi hér greiða. Sigmundr var einn karla heima, ok hafði háttað í dags-ljósi, er Frjádagr var. Helga, frilla Sigmundar, kvað ekki vátt inni; en börn vildi drekka. Sigmundr bað fá sér skjólur, ok lézk mundu taka vatn. Starkaðr bauð at fara með hónum. Hann játti því. Gengu þeir þá til dura. Starkaðr var há-mæltr, ok bað Sigmund ganga fyrir. En er hann kom út ór durunum, lagði Áron í gegnum hann með saxinu Tuma-naut; var þat bana-sár. Síðan fóru þeir ok ráku fólk allt í stofu, ok bjoggu búi sem þeim líkaði; ok vóru þeir þar meðan myrkt var; ok fóru síðan í brott suðr í hraun til Rauða-mels, ok vóru þar um hríð. Síðan fór Áron suðr á Hvals-nes til Þorsteins, ok var þar um hríð. Þaðan fór hann í Odda til Haraldz Sæmundarsonar, ok var þar í skoti um stund. Haraldr kom Aróni útan; fór hann á fund Hákonar konungs. Síðan fór hann til Jórsala, ok aptr til Noregs, ok görði Hákon konungr hann þá hirðmann sínn. Svá segir Óláfr Hvíta-skáld:—
Fór sá er fremð ok tíri flein-rýrir gat stýra
(mest lofa’g mikla hreyst mannz) Jórsali at kanna:
Nafn rak út við ítra Jórdán við þrek stóran
skjaldar-freyr inn skýri skógar-mannz at góngu.
61. Þórðr Sturluson hafði keypt land í Hvammi at Sturlu Sighvatzsyni; en hann hafði haft af Svertingi Þorleifssyni, ok goldit ekki fyrir, en þá skyldi Þórðr ganga í skuld við hann. En síðan seldi Þórðr landit Gunnsteini Hallzsyni; en hann bjó tvá vetr ok gallt ekki fyrir; enda vildi Þórðr þá ekki annat enn taka við landinu; en þá var Gunnsteini ekki um þat. Þórðr fór þá til Hvamms um várit; en Gunnsteinn fór þá til Brunnár, ok bjó þar áðr hann keypti Garpsdal. Þetta vár fundusk þeir Hallr ábóti ok Sturla Sighvatzson at Vörðufelli. Þá bað ábóti fyrir Hrafns-sonu, at Sturla skyldi taka við þeim, ok halda fyrir Þorvaldi; en hafa slíkt af eignum þeirra er hónum líkaði. Sturla tók við þeim fyrir orð ábóta, at þeim kosti, at hann tók við goðorði þeirra sér til eignar; en skyldi veita þeim til sætta þeirra, er ábóta ok öðrum vitrum mönnum þætti þeir mega við una. Um várit, er Þórðr Sturluson kom búi sínu í Hvamm, lét Sturla tfna til virkis í Dölum, sem enn sér stað; samnar hann þar til mönnum um Dali, ok hafði þar fyrir all-mikit verk ok kostnað. Þetta sumar reið hvárrgi þeirra frænda til þings; ok hafði Þórðr ok húsa-starf mikit í Hvammi. Fátt var með þeim frændum þá ok Sturlu, því at Sturlu þótti sem þeir Snorri mundu báðir at hónum setjask; er þá hafði upp komizt goðorðz-tilkallit af Snorra. Um sumarit fór Snorri at heimboði í Hvamm með þrjá tigi manna. En þann dag er hann ætlaði heim af heimboði, kom þar Ingimundr skíðungr ór Dölum handan, ok sá menn ekki örendi hans. Var mönnum grunr á, hvárt Sturla mundi eigi vilja finna Snorra er hann færi suðr. Því reið Þórðr með hónum með aðra þrjá tigi manna upp undir Sópanda-skarð. En Sturla sat heima, ok görði öngan gyss á sér, ok hafði þó heldr fjölmennt.
62. Ríki Þorvaldz Vatzfirðings görðisk svá mikit í þenna tíma, at hvárki Hrafns-synir né Jóns-synir máttu vera fyrir vestan Gilsfjörð fyrir hónum. Vóru Hrafns-synir með Sturlu, sem áðr er ritað. Ingimundr Jónsson var ok þar með Sturlu; en Brandr í Miðfirði eðr at Fjallz-enda; en stundum at Sauðafelli. Ingimundr hafði beðit Jóreiðar Hallzdóttur. En hón vildi eigi giptask; þvíat hón vildi eigi ráða fé undan dóttur sínni. En vetr þann er Þórðr bjó fyrst í Hvammi, fór Sturla með Ingimundi, ok nam Jóreiði frá búinu yfir til Sauðafellz. Leitaði Sturla þá eptir, ef hón vildi giptask Ingimundi. En með því, at ekki fékksk af henni við þat, ok hón vildi eigi mat eta, þá lét Sturla hana heim fara. En þetta líkaði stór-ílla vinum hennar ok frændum. Páll prestr bjó þá á Staðarhóli, bróðir hennar; hann var inn mesti vin Þórðar, ok sótti hann at þessu máli. Um sumarit eptir fjölmenntu þeir allir til þings, Snorri ok Sturla, Þórðr, ok Böðvarr son hans, Þorvaldr Vatzfirðingr, ok Sighvatr norðan. Komsk þá upp goðorðz-tilkallit af þeim bræðrum við Sturlu. Þá tók Snorri við Jóreiðar-málum. Þá lýsti Jón murtr hernaðar-sök á hendr Sturlu. Fleiri menn vóru þar fyrir málum hafðir. Horfðisk þá til innar mestu deilu með þeim. Sturla lét þá leita eptir við Þorvald Vatzfirðing, hvert lið hann vildi hónum veita, eptir því sem þeir höfðu bundit í Dölum með sér. En Þorvaldr svarar svá Þorvaldi Gizurarsyni, er þetta mál flutti, at hann vildi veita Sturlu allt slíkt er hann hafði hónum veitt, ef hann vildi leggja á Snorra dóm öll sín mál. ‘Mun ek nú eigi við Snorra skiljask, ef Sturla vill eigi unna hónum sjálfdæmis.’ Þá fór Þorvaldr á fund Sturlu, ok sagði hónum svör nafna síns. Sturla mælti: ‘Eigi mun ek hafa ráð Þorvaldz um þetta, at selja Snorra sjálfdæmi. Faðir mínn skal [vera] fyrir þessu máli, ok sjá hlut mér til handa; þvíat hann lét goðorð þetta koma mér til handa; ok þykkjumk ek við hann eiga, ef ek missi nökkurs. En ek vil, at þú farir á fund Snorra, ok beiðir, at hann eigi hlut at við Þorvald, at vér semim mál hans ok Hrafns-sona, ok greiðum þeim ór várum málum, þvíat þau eru sár; ok mætti þeir sáttir verða.’ Þá ferr Þorvaldr [Gizurarson] á fund Snorra, sem Sturla bað. En Snorri svarar svá: ‘Eingi efni hefir Þorvaldr til þess, at bæta sakir þessar allar; verðr hann at verjask nú Hrafns-sonum eptir því sem auðit má verða.’ — Ok varð ekki af þessum sáttum. En Sturla lét reka heim hesta sína, ok reið af þingi fyrir dóma, ok gisti í Reykjaholti. Fór síðan heim í Dali. En Sighvatr Sturluson handsalaði fyrir Jóreiðar-mál; en Magnús biskup görði tuttugu hundruð. Eigi var samit um goðorðz-mál á því þingi með þeim frændum.
63. Kolbeinn, son Arnórs Tumasonar, er síðan var kallaðr Kolbeinn ungi, kom út í Hvítá, sem fyrr var ritað. Fór hann um haustið norðr til Eyjafjarðar; ok var um vetrinn með Sighvati, mági sínum, á Grund. En um várit fór Sighvatr til Skagafjarðar; ok leitaði við þingmenn hans, at þeir skyldi göra hónum bú; ok vikusk menn vel undir þat. Var hónum gört bú í Ási í Hegranesi; ok görðisk hann skjótt ofsa-maðr mikill, ok vænn til höfðingja. Sighvatr réð mestu með hónum meðan hann var ungr. Sumar þetta var íllt ok vát-viðra-samt. Kom upp eldr ór sjónum fyrir Reykjanesi. Þá kom skip í Hrútafjörð; var þar Guðmundr biskup, ok fór heim til stóls síns. Þeir frændr, Þórðr ok Sturla, fundusk við skip, ok fór þá skipulega með þeim; átu ok drukku báðir samt. Tók sínn Austmann hvárr þeirra; fór í Hvamm Bárðr garða-brjótr son Þorsteins kúgaðs, en Bárðr trébót fór til Sauðafellz til Sturlu.
64. Í Hjarðar-holti bjó þá Dufgus Þorleifsson. Hann þótti þá mestr bóndi í Dölum; hann átti Höllu Bjarnardóttur. Synir þeirra vóru þeir Svarthöfði, ok Björn drumbr, ok Kægil-Björn, Kolbeinn grön. Í Skorra-vík bjó þá Þorgils Snorrason; hónum kenndi barn skil-lítil kona, er Guðbjörg hét. Hann gékk eigi við; en hón sótti Dufgus at þessu máli. Þat þótti þeim Strendunum mjök hæðilegt, ok görðu spott at. En um sumarit fór Dufgus, ok með hónum Bjarni Arnason fylgðar-maðr hans, ok nökkurir menn aðrir, í Skorra-vík, ok tóku Þorgils í hvílu, ok drógu hann út; ok hétu hónum fóthöggi, ef hann vildi eigi at Dufgus réði einn þeirra í milli. Þorgils vildi eigi kúgask; þar til er Þorkeil fana-keli. Austmaðr, talði um fyrir hónum; bað hann leysa limu sína. Fór þat þá fram, at hann seldi sjálfdæmi; ok skilðu við þat. Þá bjó í Ásgarði Þjóstarr Austmaðr. Hann hafði selt Bjarna Arnasyni varning til tveggja hundraða; ok var ekki fyrir goldit; ok svarar Bjarni ílla þá er hann heimti. Þeir vóru at boði í Höfn er Sveinn Snorrason kvángaðisk. Þá heimti Þjóstarr enn at Bjarna skuldina. En Bjarni svarar ílla; en Þjóstarr var vel stilltr, ok sagði slíkt smá ríða. Dufgus spurði hversu farit hefði. Bjarni svarar: ‘Lifa vildi Þjóstarr nú, er hann heimti vel ok stillilega.’ Um vetrinn milli Jóla ok Föstu fóru þeir Dufgus ok Bjarni í eyjar út eptir skreið; ok gistu í Höfn er þeir fóru útan. Þá kom þar Þorgrímr bóndi Þórðarson af Ketils-stöðum; ok sagði, at hann hefði komit á manna-spor er gengit hefði inn it efra. Hallbera húsfreyja sagði þat Dufgusi; ok kvað verit mundu hafa Þorgils. Dufgus kvað Þorgils vita, at Þórðr móður-bróðir hans var í Hvammi, en Sturla at Sauðafelli frændi hans; ok sagði hónum slíkt ofráð. Þorgils hafði farit útan, ok með hónum þrír Erlings-synir: Guðmundr, ok Bjarni, ok Hallkell; Húnbogi Hauksson inn fimti. Þeir fóru inn í Ásgarð; ok rézk Þjóstarr með þeim til ferðar, at þeim kosti, at þeir festu hónum at göra Dufgusi ekki mein; en búa við Bjarna sem þeim líkaði. Þeir fóru út, ok settusk í Víkings-gil út frá Skarf-stöðum. Hallbera húsfreyja lét alla heima-menn sína fara með Dufgusi á leið. Vóru þar Þorgils ok Oddr, synir hennar; Þorkell ok Húnbogi, húskarlar; ok Ásbjörn inn blindi; ok konur. Þat bar saman, er þeir Hafnar-menn hurfu aptr, ok þeir Þorgils hljópu upp fyrir þeim. Þá hljópu þeir Dufgus fyrir þeim undan, ok vildu til sauða-húsa; ok hljópu þá hvárir sem máttu, ok fundusk mjök jafn-snemma. Dufgus laust til Þjóstars á stálhúfu-barðit ok fyrir andlitið. Eptir þat hljóp Þjóstarr at Hjarna; ok haldask þeir á. En Dufgus höggr til Þorgils nökkur högg; ok beit ekki á; þvíat hann var vafðr léreptum. Þá rennask þeir á, ok verðr þúfa fyrir fótum Þorgilsi, ok fellr hann, ok Dufgus á hann [ofan]. Ásbjörn blindi hélt Guðmundi Erlingssyni. Öllum var haldit föra-nautum Þorgils af þeim mönnum Hallberu; en Oddr, son hennar, var sendr í Hvamm at segja Þórði. Þorkell húskarl ór Höfn var lauss; hónum bauð Dufgus fram-færslu ok syni hans til þess at hann fengi hónum öxi sína; en hann vildi þat eigi. Þá bað hann Þorgisl Oddzson; ok vill hann eigi. Guðmundr Erlingsson færðisk þangat; enn blindi maðr hélt um hann miðjan, en hendr hans vóru lausar. Hann fékk brugðit sverði, ok hjó á fót Dufgusi tvau högg; ok vóru þat mikil sár. Síðan fékk Ásbjörn hann brott dregit; en þeir Dufgus kómusk þá til öxarinnar; ok fékk Dufgus brotið skatið við augat, ok snöri þá egginni upp. Þá mæddi Dufgus bróðrás; ok komst Þorgils upp, ok þægði hónum á öxar-eggina; varð hann þá sárr á baki, ok var óvígr. Þá kastaði Þjóstarr á Þorgils: ‘Deyja vildi Bjarni nú, Þorgils!’ Hann hljóp þá til, ok lagði spjóti milli herða hónum, ok kom út um brjóstið. Fleiri hafði hann sár áðr hann féll. Þá kom at Þorsteinn Austfirðingr, heima-maðr Þjóstars, ok ætlaði at höggva til Dufguss; en Þjóstarr bannaði hónum þat. Þá hjó hann í höfuð Bjarna; ok var þat hans bana-sár. Eptir þat fóru þeir í brott ofan til sjóvar, ok svá inn it neðra. En Þórðr Sturluson, ok heima-menn hans, fóru it efra; ok urðu hvárigir varir við aðra. Þórðr kom á vettvang, ok lét bera Dufgus heim til sín, ok var þar græddr. Þeir Þjóstarr fóru í Ásgarð, ok átu þar mat. Síðan fóru þeir yfir til Dala átta saman. Óláfr Brynjólfsson ok Þorsteinn vóru til komnir. Þeir kómu til Sauðafellz þá er Sturla var mettr at náttverði, ok kölluðu út Torfa [prest] Guðmundarson ok sendu hann til Sturlu at biðja hann ásjá. En er Torfi sagði Sturlu áverkann á Dufgusi, var hann inn beiskasti; ok sagði þá djarfa, er þeir dirfðusk þangat at fara; ok bað þá verða í brottu aðra; en Þjóstar bað hann eptir vera, ef hann vildi. En Þjóstarr vildi þat eigi; ok fóru þeir allir suðr með fjalli, ok ætluðu austr á Síðu til Orms Svínfellings; hann var vin Þjóstars. En Torfi prestr bað fyrir þeim við Sturlu; ok flutti þat, at þar mundi eptir fara hollusta Guðmundar undir Fjalli, mágs Þorgils ok annarra Strenda; kvað þá svá mundu skipta trúnaði með þeim Þórði frændum sem hann gæfisk nú Þorgilsi. Þá fór svá, at Sturla bað Torfa at ríða eptir þeim; ok kómu þeir aptr um nóttina. Um morguninn fór Sturla með áttján menn inn í Ásgarð, ok morgininn eptir í Hvamm; kómu þar þá synir Dufguss ok margir Laxdælir. Vóru þeir þá sáttir görvir, at því, at þeir frændr Þórðr ok Sturla skyldi göra í milli þeirra; ok görðu þeir sex tigi hundraða fyrir áverka [við] Dufgus á hendr Þorgilsi, en tuttugu hundruð fyrir víg Bjarna; ok skyldi Þjóstarr þat gjalda at helmingi. Þorgils skyldi ok vera héraðs-sekr af Strönd; ok var hann í Öxney in næstu misseri. Eptir þat kaupir Dufgus Baugs-staði, ok rézk þangat. En Þórgils gaf þá öngan gaum at héraðs-sekðum. Þetta kvað Ámundi smiðr Árnason:—
Sítt réð selja sauð-auðigt land
fjölsviðr Flosi fúss Dufgúsi:
Nú hefir keypta kvalráðr fala
geirs glym-stærir glaðr Baugs-staði.
Þá er tíðendi þessi kómu í Reykjaholt, um áverka vfð Dufgus ok sættirnar, var þar kveðin vísa sjá:—
Éls varð mynd á málum, meir á hann skylt til þeira
stéla-hjarls en Sturlu strá-reifandi skeifu:
Seggr var samr at þiggia sár-bætr, en því mætir;
margr verðr hræddr um hodda hald, en tregr at gjalda.
65. Þessi vetr var kallaðr Sauð-vetr, ok var felli-vetr mikill; þá dó hundrað nauta fyrir Snorra Sturlusyni í Svigna-skarði. Snorri hafði um vetrinn Jóla-veizlu eptir Norænum sið. Þar var mann-mart. Þar var Jón ok Órækja; ok synir Hallveigar: Klængr ok Ormr; Þórðar-synir: Óláfr ok Sturla; Þórðr, son Þorvaldz Vatz-firðings; Sigurðr Ormsson, bróðir Hallveigar; Sturla Bárðarson; Styrmir Þórisson ór Goðdölum; Bárðr ungi, hirðmaðr, bróðir Dags, er átti dóttur Dagfinnz Lögmannz; ok margir aðrir góðir menn. Þá var fæð mikil með þeim Sturlu frændum; hafði hann ok mann-mart.
66. Um várit eptir hafði Þórðr uppi Þórsness-þing, sem þeir höfðu ráð fyrir gört bræðr; ok sendi Snorri Jón son sínn við sjaunda mann, ok höfðu einn hest. Þá tók Þórðr upp Snorrunga-goðorð, er var erfða-goðorð Sturlunga; ok tók Jón við tveim hlutum, en Þórðr hafði þriðjung. Þetta líkaði Sturlu Sighvatzsyni all-þungt; ok sat heima um þingit. Leið svá fram til Alþingis. Snorri reið til þings, eptir vanða, með fjölmenni. Þórðr kvaddi nökkura menn til þingreiðar, ok ætlaði eigi til öndverðz þings; en sendi Sturlu, son sínn, til Snorra með goðorð sín. Jóns-messu um þingit stefndi Sturla at sér mönnum; vóru þeir á fjórða tigi. Þar vóru tveir synir Hrafns: Sveinbjörn ok Einarr; Árni Auðunnarson, Ingimundr ok Skíði bræðr; Lauga-Snorri; Ásbjörn ok Eyjólfr bræðr; Þorgils ok Birningr bræðr; Vigfús Ívarsson; Eirekr birkibeinn; ok enn fleiri vóru heima-menn ok um-siténdr. Sturla snýr inn til fjöru. Þá spurði Sveinbjörn Hrafnsson hvert hann ætlaði. Hann lézk ætla inn í Hvamm. Þeir löttu þess flestir. Sturla kvað eigi þurfa at letja sik; ‘Þvíat ek vil, at eigi talisk nú Þórðr einn við um Snorrunga-goðorð sem á Þórsnes-þingi; en eingi minna manna vil ek at mein göri Þórði föður-bróður mínum, eðr sonum hans, eðr Ingimundi Jónssyni. En ráða vil ek nú at sinni.’ Í Hvammi var fyrir mart manna með Þórði: Óláfr son hans, Ingimundr Jónsson, Bárðr garðbrjótr; Páll ok Magnús bræðr; Hallvarðr Þorkelsson, Einarr naut. Páll vakði ok annarr maðr, ok sátu á virkis-vegg fyrir loptz-durum. Sá þeir eigi fyrr en þeir Sturla riðu í Hvammdals-gerði. Vökðu þeir menn upp, ok létu aptr hurðir. Þeir Sturla kölluðu at loptinu, ok sögðu at Sturla vildi finna Þórð. En þagat var í mót. Þórðr ræddi, at þeir skyldu ganga út; en Ingimundr kvað þat eigi ráð vera; sagði vera liðs-mun ok búnings-mun. En er þeir Sturla fengu engin svör, tóku þeir hlöðu-ás ok báru at durum, ok brutu upp dyrnar. Þeir luku aptr skálanum er þar vóru í and-durum: Þorkell prestr ok Óláfr Brynjólfsson, Þorsteinn Finnbogason. Þeir Vigfúss Ívarson ok Skíði Þórðarson gengu fyrst inn, en síðan hverr at öðrum. Þorsteinn Finnbogason hörfaði í and-dyri fyrir kamars-dyrr; ok særðu þeir hann mörgum sárum; en þeir prestr ok Óláfr Brynjólfsson hörfuðu í stofu; ok gengu þeir Lauga-Snorri ok hræðr hans sex saman í stofuna; vann Snorri á Óláfi; lagði [hann] sverði því er Hákon jarl galinn hafði sent Snorra Sturlusyni, í óst Óláfi, ok rauf á barkanum. Hann hjó í andlitið ok ór stálhúfu-barðinu, ok ór augat, ok í sundr kinnar-kjálkann. Hann hjó ok mikit sár á fótinn, en Birningr annat. Þorvaldr rennari hjó á hálsinn, svá at sá mænuna. Gengu þeir þá út, ok sögðu Sturlu hvat í hafði görzt, ok spurðu hvárt hann vildi láta ganga at skálanum. Sturla lézk eigi vilja; ‘Ok er ærit at gört.’ Sendi hann þá Árna Auðunnarson til loptzins, ok bauð Þórði grið ok öllum mönnum. Sagði Árni svá síðan, at hónum þótti sem Sturla sæi þá þegar mis-smíði á för sínni. Þórðr gékk út ok allir þeir er inni vóru. Þá vóru grið sett, ok mælti Óláfr fyrir, son Þórðar. Reið Sturla þá þegar í brott; ok varð engi viðræða þeirra, ok ekki um sættir talat. Þórðr reið annan dag til þings með stx tigi manna. Ok er þeir Snorri bræðr fundusk, bauð hann at fara í Dali með svá mikinn afla sem Þórðr vildi. Þórðr sagði, at grið stóðu til miðsumars. Síðan lézk Þórðr vilja vita hver svör Sturla hefði fyrir sér, þá er góðgjarnir menn leitaði um sættir með þeim. Sturla sendi norðr at segja föður sínum hvat í hafði görzk. En Sighvatr hafði í fleymingi; ok sagði svá, er hann fann bændr í Eyjafirði, at sveinninn Sturla hefði riðit í Hvamm, ok kastað daus ok ás. En er þetta kom í Reykjaholt, kvað Guðmundr Galtason:—
Öld segir upp at félli áss gunn-vita runni
(frið-slit koma flotnum fram) ok dauss í Hvammi:
Ok má af efnum slíkum allz ekki vel falla
(mér er um mart þat ek heyri marg-rætt) nema lok hætti.
67. Sumar þetta er nú var frá sagt, kom norðan til Alþingis Guðmundr biskup með þrjá tigi manna, ok tók Snorri við hónum um þingit með alla sína sveit. En eptir þingit reið hann vestr til Borgarfjarðar, ok fór þar yfir um sumarit; en þó tóku menn vel við hónum ok gáfu hónum mikit fé. Dreif þá til hans mann-fjölði mikill. Fór hann um Snæfellz-nes ok svá inn til Dala, ok fór þar ekki at gistingum. Fór þá í Hvamms-sveit, ok um Strönd, ok á Reykjanes, ok til Steingríms-fjarðar, ok þaðan aptr til Saurbæjar; ok kom á Staðarhól um haustið fyrir vetr, ok hafði þá hundrað manna. Sighvatr var kominn í Dala, ok höfðu þeir Sturla sex tigi manna at Sauðafelli, þvíat öngar sættir höfðu verit með þeim Þórði ok Sturlu. Var Þórðr þá kominn útan í Hvamm; en hann hafði verit á Eyri um sumarit; höfðu þeir Böðvarr, son hans, þar sex tigi karla. Fundusk þeir bræðr í Ljár-skógum; ok var Sighvatr inn kátasti, meðan þeir töluðu um hesta ok lausnar-tíðendi. En er þeir skyldi tala um mál sín, máttu þeir eigi við talask, ok skilðu ósáttir. Sighvatr sendi þau orð til biskups, at hann skyldi eigi ætla sér þat at fara norðr til sveita. Biskup var á Staðarhóli þá er hann frétti at hónum var bönnuð yfirferð. Var þá sent eptir yxnum þeim er biskupi höfðu gefnir verit nær tuttugu; vóru þeir fyrst etnir. Þá fóru menn biskups til þeirra manna er farit höfðu at biskupi til Hóla, ok fengu þar mikit fé. En er leið at Jóla-föstu, tók biskup sótt, enda mátti þá eigi lengr vera ráða-laust. Þórðr fór þá á Staðarhóls, ok bauð biskupi til sín; varð hann því feginn; ok bar Böðvarr biskup í börum suðr í Hvamm; ok var hann þar framan til Föstu. Var þá í Hvammi aldri færa en hundrað manna allz síðan biskup kom. Þeir Torfi prestr Guðmundarson ok Kolli Þorsteinsson fóru opt í milli þeirra frænda um vetrinn at leita um sættir; ok varð saman talað fyrir Föstu. Skyldi biskup fara norðr til staðar síns með þá menn sem verit höfðu í Hvammi um vetrinn; en Þorlákr Ketilsson ok Böðvarr skyldu göra með þeim Þórði ok Sturlu. Fór Sighvatr þá norðr þegar. En biskup fór lítlu síðarr, ok fann Sturlu í Hjarðar-holti; ok sættusk þeir þá í annat sinn. En þeir Þórðr ok Sturla fundusk á Þorbergs-stöðum, ok sættusk þar. Var nú kyrt um vetrinn þat er eptir var. Um várit eptir lúka þeir upp görðum, Þorlákr Ketilsson ok Böðvarr, á Þorbergs-stöðum, ok görðu sex tigi hundraða, þriggja álna aura, fyrir fjörráð við Þórð, en tuttugu hundruð til handa hverjum þeirra er sárr varð; en þrjú hundruð fyrir hvern mann þann er fór í Hvamm. Sturla svarar svá görðum þessum: ‘Eigi er of mikit gört til handa sára-mönnum; ok þat skal vel gjalda; ok þat mun sannara at bæta fyrir þá menn er fólsku-ferð þessa fóru með mér; en fyrir fjörráð þykkjumk ek eigi eiga at bæta Þórði, föður-bróður mínum, þvíat ek vilda eigi dauða hans, sem ek lýsta þá fyrir mönnum mínum; en eigi mun ek deila við hann héðan í frá um fé þat sem vit höfum eigi orðit á sáttir hér til, Glerár-skóga eðr annat.’ Sturla greiddi Þórði þá Vals-hamars-eyjar, er hann hafði gört af Vigfúsi fyrir bjargir Árons Hjörleifssonar.
68. Vetr þann er Guðmundr biskup var í Hvammi, kom norðan í Reykjaholt Kolbeinn ungi Arnórsson; ok fór bónorðz-för, ok bað Hallberu dóttur Snorra; ok var þá þegar brúðlaup þeira; ok fór hón norðr með hónum. Þá fór ok norðr Jón murtr; ok kóma þeir til Staðar í Hrútafjörð; þar bjó þá Brandr Jónsson. Snorri Sturluson hafði látið sækja Brand til sekðar um fornt fé-mál, þat er hann hafði átt at Steinunni systur sínni, móður Brandz; en þeir Brandr höfðu vígása í durum; ok varð þar eigi inn gengit; ok hurfu þeir Kolbeinn við þat frá, ok fóru heim norðr. Jón hafði málit haft á hendr Brandi.
69. Þat sumar eptir reið Snorri til Alþingis eptir vanða. En þeir riðu eigi til þings, Þórðr ok Sturla. Hafði Þórðr bú á Eyri; en setti Sigurð Óláfsson fyrir bú í Hvammi; ok var hann eigi þar. Snorri sendi orð Þorvaldi Vatztfirðingi, at hann skyldi ríða til þings með hónum. Þorvaldr kom vestan með þrjá tigi manna, ok Þórðr son hans, ok Órækja Snorrason, er eptir hónum var sendr; ok reið á þing ok tjaldaði Valhallar-dilk. Sighvatr Sturluson var til þings kominn norðan; ok áttusk þeir fátt við, bræðr, um þingit; ok lítt fóru menn millum þeirra. Þinglausnar-dag reið Snorri til Lögbergs, sem hann var vanr, áðr hann reið af þingi. Sighvatr var at Lögbergi. Þorvaldr spurði Sighvat, hvat þeir bræðr skyldi tala um Snorrunga-goðorð. ‘Ekki mun ek um tala,’ segir Sighvatr. ‘Vilja muntú reyna vitni um,’ segir Þorvaldr. ‘Mér þykkja eingin merkilegri en þat er ek berr,’ segir Sighvatr. ‘Eigi skyldu þit bræðr deila um slíkt,’ segir Þorvaldr. ‘Ekki þarftú hér til at leggja,’ segir Sighvatr, ‘því at ekki mun fyrir þín orð gört.’ Eptir þetta skilðu menn. Riðu þeir Snorri heim til Reykjaholtz. Fóru þá vestr föru nautar Þorvalldz; en hann var eptir við sjaunda mann. — Þat var eitt kveld er Snorri sat í laugu, at talat var um höfðingja. Sögðu menn, at þá var einginn slíkr höfðingi sem Snorri; ok þá mátti eingi höfðingi keppa við hann, sakir mægða þeirra er hann átti. Snorri sannaði [þat] at mágar hans vóru eigi smá-menni. Sturla Bárðarson hafði haldit vörð yfir lauginni, ok leiddi hann Snorra heim. Hann skaut fram stöku þessi, svá at Snorri heyrði:—
Eigut áþekkt mægi orðvitr sem gat forðum
(ójafnaðr gefsk jafnan illa) Hleiðar-stillir.
70. Þá er Sturla spurði at stygglega hafði farit með þeim bræðrum á þingi, en Þorvaldr var einn í Reykjaholti þá er lið hans fór vestr ynr, sendi hann Torfa prest suðr til Þorvaldz ok bað hann leita um sættir með þeim Snorra. En Þorvaldr lézk fara mundu, ef Snorri vildi. Snorri sagði óráðlegt at Þorvaldr færi, fyrir sakir Hrafns-sona ok Jóns-sona; en kallaði þó Sturlu óvinlegan. Þorvaldr segir, at annat lítið mundi fyrr verða, en Hrafns-synir mundi standa yfir höfuð-svörðum hans. En þó varð ekki af ferð Þorvaldz. Snorri fór út undir Hraun til Skúla til mótz við Þórð bróður sínn; ok sagði, at hann vildi fara í Dali ok leita eptir hlut sínum við þingmenn Sturlu; ok bað Þórð fara með sér með fjölmenni. Þórðr kvazk vera mundu til umbóta með þeim, ef hann mætti; ok lézk vilja göra Sturlu orð. Snorri bað hann slíku ráða. Eptir þat sendi Þórðr mann til Sturlu, ok fýsti hann eigi heima at vera. Reið Sturla þá norðr um heiði til Miðfjarðar, ok hélt svá fréttum vestr til Dala um ferðir Snorra. Eptir þetta drógu þeir lið saman, Snorri ok Þorleifr Þórðarson, ok höfðu þrjú hundruð manna. Þórðr ok Böðvarr kómu útan með hálft annat hundruð manna. Þorgrímr Hauksson sagði draum sínn sonum Þórðar, Óláfi ok Sturlu, er þeir riðu um Vatzheiði. Hann dreymði, at hann þóttisk ríða með flokkinum inn til Dala. Hann þóttisk sjá, at kona gékk í mót flokkinum mikil ok heldr stórleit; ok þótti hónum kenna af henni þef íllan. Hón kvað þetta:—
Mál er at minnask mornar hlakkar,
vit tvau vitum þat; viltú en lengra?
Þeir Þórðr riðu í Hörðadal ok fundusk þar flokkar þeirra. Riðu síðan til Miðdala. Riðu þeir Snorri ok Þorvaldr til Sauðafellz, en aðrir flokkarnir dreifðusk þar um Dali. Var þá stefnt til Sauðafellz öllum bóndum fyrir sunnan Fáskrúð. Gengu þar allir menn til eiða við Snorra, ok sögðusk í þing með Snorra. Þorvaldr leitaði eptir við trúnaðar-menn Sturlu hvar hann væri, eðr hve skjótt hann mundi heim. Þeir spurðu hvárt hónum mundi fritt ef hann kæmi heim. ‘Skam-sæta ætla ek hónum þá laug,’ segir Þorvaldr. Flokkarnir skilðu í Dölum Miðvikudaginn; en Óláfs-messa in síðari var um daginn eptir. Þórðr Sturluson gékk at Þorvaldi áðr þeir skilðu, ok bað hann fara varlega ok varask Hrafns-sonu; lézk eigi vita hvar þeir vóru; kvað Þorvald dvalzk hafa svá lengi þar í sveitum, at hverr maðr mátti njósna um ferðir hans er vildi. ‘Guð þakki, bóndi,’ [segir Þorvaldr,] ‘er þú varar mik, en annat lítit mun fyrr verða, en Hrafns-synir sé bana-menn mínir.’ ‘Opt veltir lítil þúfa miklu hlassi,’ segir Þórðr.
71. Einarr Hrafnsson var á Eyri at Guðrúnar föður-systur sínnar, er hann spurði at Þorvaldr ætlaði vestr ór Dölum. Steig hann þá þegar á skip, ok fóru vestr til Flatéyjar. Síðan gengu þeir á skip allir bræðr, ok með þeim Guðmundr Óláfsson, Óláfr Varðason, Kárr biskups-maðr, ok Folalda-Norfi, Þorsteinn. Þeir réru inn í Þorskafjörð, ok sátu í dæl einni inn frá Kinnar-stöðum, þar sem leiðir skiljask til Vaðils ok inn með firði. Þorvaldr reið inn í Hús um aptaninn, en til dagverðar Óláfs-messu í Tungu til Jóreiðar, ok vestr til Saurbæjar um daginn, ok áði í Holti. Stefndi [hann] til sín Árna ór Tjaldanesi, ok bar á hann sakir um þat er Árni hafði keypt Óláfseyjar at Jóns-sonum, ok þar höfðu Jóns-synir gist opt. Þorvaldr reið inn um kveldit í Óláfsdal; en Frjádaginn í Bæ. Þá görði hann þar frá sér menn sína, Þórð son sínn, ok Þórð Heinreksson til Ísafjarðar; en aðra tvá út yfir Þorskafjörð, ok skyldu þeir boða mönnum til hesta-víga í Þorska-fjörð Sunnudaginn. Hrafns-synir sjá þá ok kenndu; ok skeyttu því ekki um þá; at þeir ætluðu at Þorvaldr mundi ríða eptir; ok vildu þeir at þessa bæri undan. Þorvaldr var Laugardaginn í Bæ. En um kveldit bað hann taka hesta sína ok lézk vilja ríða fram til Gillastaða til Skeggja vinar síns; sem hann görði. Snorri hét húskarl Skeggja; hann fann tvá menn um kveldit í skógi, ok sögðusk vera heima-menn í Vatzfirði; ok spurðu at ferðum Þorvaldz. Hann kvað hans skamt at leita; ok sagði hann vera á Gillastöðum. Snorri kom síðan heim, ok lagðisk niðr í uti-húsi, ok görði eigi vart við þetta.
72. í Steinbjarnar-tungu kom maðr um nóttina ok tók glæðr af ami. Kona ein spurði hvat eldrinn skyldi. ‘Til Bæjar,’ sagði hann, ‘at elda Þorvaldi bað.’ Þorvaldr var á Gillastöðum, sem fyrr var ritað, ok Þórdís kona hans, Guthormr Heinreksson, ok Högni son Halldórs Helga sonar; Skeggi bóndi inn fjórði karlmaðr; húskarl inn fimti. Skeggi gékk út í móti elding, ok sá at naut. vóru í túni; snöri inn ok spurði at húskarli. Ok í því kom dynr undir húsin; ok snöri hann til dura, ok sá fimm menn úti. Heyrði hann þá blót; ok vóru nefndir ymsir menn til atgöngu, Sturla Sighvatzson ok fleiri aðrir. Skeggi sagði Þorvaldi at ófriðr væri, ok kvazk ætla at fáir mundu menninir. Þorvaldr kvað hitt líkara, at eigi væri fáir. Kenndu þeir Þorvaldr þá reyk. Skeggi sagði, at roftorfs-veggr var undir kamri sá er ekki væri fyrir undan at ganga. Högni eggjaði útgöngu; en Þorvaldr kvað menn fyrir; ok snöri frá. Tóku þá þegar at loga húsin. Snöri Guthormr þá til úti-dura, ok varði. Fékk hann lag í óstinn, en annat í kviðinn, ok féll þar. Þorvaldr gékk í eldhús þá er eldrinn sótti at ok húsin loguðu. Hann lagðisk yfir eld-stó, ok lagði hendr í kross; ok þar fannsk hann síðan. Eptir þetta beiddi Skeggi griða, ok beiddi mönnum útgöngu. Var Þórdís þar þá út dregin um vegginn, ok Högni gékk þá ok út ok allir heima-menn. Meystaulpa ein lézk þar í eldhúsinu hjá Þorvaldi. Síðan bjoggusk Hrafns-synir á brott, ok tóku hesta þá er þeir kómu höndum á; tvá tóku þeir, ok vápn nokkur. Riðu þeir þá inn til Gilsfjarðar ok norðr á Kleifar, ok svófu þar um daginn. Riðu um kveldit til Hvalsár, en Mánadaginn inn með Hrútafirði, ok fundu Sturlu Sighvatzson inn í fjarðar-botni, ok sögðu hónum tíðendin. En er því var lokit gengu þeir bræðr á tal við Sturlu ok töluðu um hríð. Eptir þat skilja þeir, ok ríða Hrafns-synir norðr til Eyjafjarðar; ok tók Sighvatr vel við þeim öllum. Sturla reið heim, ok sendi suðr Torfa prest í Reykjaholt, at beiða sér griða ok sínum mönnum, ok Snorri skyldi selja fyrir sik ok sonu sfna; Þórð bróður sínn ok Vatz-firðinga. Snorri svarar svá, at hann kvazk ætla at Hrafns-synir væri í Dölum; ok vildi eigi grið selja ef þeir væri þar. En þá er spurðisk at þeir vóru með Sighvati, var fundr lagðr í Norðrár-dal með þeim frændum til griða. Kom þar til Sturla; en Snorri eigi; ok sendi Þorleif Þórðarson ok Styrmi prest inn Fróða, at taka grið til handa sér. En Sturlu þótti þat eigi trúlegt, ok vildi hann eigi griðin selja; ok lét Kálf Gilsson taka í hönd Þorleifi, en Torfa prest í hönd Styrmi presti. Mælti þá Styrmir fyrir griðum. Ok skilðu við þat.
73. Dróttins-daginn eptir brennu Þorvaldz kom Þórðr Þorvaldz-son í Þorskafjörð ok spurði þar tíðendin. Frétti hann þá eptir, hvárt nökkut mundi tjóa eptir þeim at ríða. En menn ætluðu at þeir mundu undan komnir. Varð ekki af eptir-reiðinni; en Þórðr reið vestr á Fjörðu, ok görðisk höfðingi yfir ríki föður síns, ok þeir Snorri bræðr. Íllugi hét son Þorvaldz jafn-gamall Snorra; Ketill ok Páll vóru yngri; Einarr var vetr-gamall, sonr þeirra Þórdísar. Snorri Sturluson sendi Jón son sínn til Vatzfjarðar at bjóða Þórdísi suðr þangat; en hón rézk þá út á Mýrar til bús þess er þau Þorvaldr höfðu þar átt.
74. Vetr þann er Guðmundr biskup var í Hvammi, var unnit á Kol inum auðga Árnasyni á Kolbeinsstöðum. Vann á hónum Dagstyggr, son Jóns lítils-bónda, er var landseti þeirra Snorra ok Hallveigar; því tók Snorri við Dagstygg eptir áverkana. Dagstyggr var manna mestr ok sterkastr, heldr ógiptusamlegr. Þá var með Snorra Jón, er kallaðr var sterkastr maðr á Íslandi. Þeir Dagstyggr slógu báðir um sumarit. Þat var einn dag um sumarit, at Jón murtr kallaði heim alla sláttu-menn af verki, ok tóku þeir hesta sína. Mönnum þótti þetta undarlegt. Þá tók Guðmundr Galtason til orða:—
Hvat er um? hví kveðum sæta? heim gengr sterkr af verki?
Vitu rekkar nú nökkut nýlegs um för Grýlu?
Þeir Jón riðu norðr til Staðar í Hrútafjörð ok veittu Brandi Jóns-syni heimsókn. Þeir tóku Vandráð fylgðar-mann Brandz; ok hjó Jón sterki fót undan hónum; ok var þat bana-sár. Þeir tóku Brand, ok höfðu hann suðr í Reykjaholt, þvíat hann vildi eigi kúgask láta. En Snorri görði þá sátta, en gaf Brandi upp gjaldit; ok skilðu þeir þá vel. Þetta haust it sama fór Brandr Jónsson norðr í Víðidal, ok með hónum Teitr Þorbjarnarson, mágr hans; ok bræðr: Philippus, ok Ögmundr, ok Eyvindr. Þeir fala þar slátr at bóndum, Gunnari Klængssyni,—hann bjó at Þorkelshváli,—ok enn fleirum, ok heldr með ójafnaði. Þá fór til Þorsteinn [Hjálms-son]; ok mágar Gunnars, Rögnvaldr ok Ari; vóru þeir eigi all-fáir; vildi Brandr ekki göra fyrir þeirra orð; ok sló í hlaupa-för með þeim. Sóttu þeir fjórir Brand; hann var í panzara þeim er ekki gékk á; en svað var á vellinum, ok skriðnaði hann, ok studdi niðr hendinni. Þá hljóp Rögnvaldr at hónum, ok hjó á handlegginn við hreifann, svá at ekki hélt nema sinar þær er gengu af þumal-fingri. Eyvindr var ok sárr ílla. Var höndin Brandz bundin ílla, ok lauk svá at af leysti. Ósáttir skilðu þeir. Sturla Sighvatzson sendi um haustið menn til Vatzfjarðar, ok lét bjóða Þorvaldz-sonum sátt fyrir Hrafnsrsonu ok brennu. En Þórðr tók eigi undir þat; en bar fjörráð á Sturlu við föður sínn, ok svá á Sighvat. Um vetrinn sendi Snorri til Vatzfjarðar. Starkað Snorra-son, ok í annat sínn Gest Karlsson; ok var marg-talat um þeirra örendi af þeim mönnum er eigi vóru vinir Snorra, slíkt sem síðan kom fram. En um vetrinn vóru dylgjur miklar með Reykhyltingum ok Sauðfellingum.
75. Um vetrinn eptir Geisla-dag stefna Þorvaldz-synir þeim mönnum til sín er þeim þóttu röskvastir, ok fóru vestan með fimm tigi manna, fyrst til Steingrímsfjarðar, en þaðan til Kollafjarðar, ok svá til Bitru. At Brunngili bjó Svartr Narfason ok Bóthildr Heinreks-dóttir, systir Þórðar, er þar var í för. Þeir höfðu þat orð á, at þeir mundu fara til Hrdtafjarðar ok svá suðr til mótz við Snorra. Þar tóku þeir til leiðsagnar þann mann er Klakk-álfr hét. Þeir fóru Gaflfellz-heiði ok svá til Laxárdals; ok kómu til Hamra, ok tóku þar menn alla ok gættu; en görðu elda stóra ok þurkuðu sik. Þeir bjoggu þar ok branda marga ok höfðu þá með sér. Þeir fóru þaðan öndurða nótt; ok bundu þar menn alla, nema Guðmund Þorgilsson, bróður Helga læknis er þar bjó. Hann höfðu þeir með sér. Þeir fóru á háls hjá Dönu-stöðum, ok svá ofan eptir hálsinum með þverdal, ok ofan hjá auðna-túni því er á Einars-teigi heitir við Þvergil upp frá Köldu-kinn. Þann dag áðr sendi sú kona er hét Rachel, kona Más kumbalda frá Gnúpi, Sturlu orð, at hann skyldi eigi heima vera; ok sagði at ófriðar-fylgjur væri komnar í héraðit. Sturla reið heiman um daginn norðr til Miðfjarðar, ok ætlaði at sætta Þorstein Hjálmsson ok Brand Jónsson.
76. Þá er Sturla hafði heiman riðit áðr um daginn, kómu Vatzfirðingar til Sauðafellz, ok dvölðusk hjá högum við Tungu, ok skipuðu til atgöngu. Sá maðr var kominn til Sauðafellz, er Rauðsveinn hét, ísfirzkr; hann hafði tekit lokur frá hurðum, ok gengit út. Segja Dala-menn, at hann væri njósnar-maðr; en hann dulði þess. Ok hyggju vér sannara vera, þvíat hann var kominn at útan af Snæfellz-nesi. At Sauðafelli vóru þá híbýli góð; skáli tjaldaðr allr, ok skipaðr skjöldum útan á tjöldin; en brynjur vóru fyrir framan rekkjur. Solveig húsfreyja hafði fætt barn skömmu áðr, ok var hón þá risin af hvílunni, ok lá í stofu, ok Þóríðr dóttir hennar, ok Valgerðr móðir hennar, ok mart annarra manna. Nú göra Vatzfirðingar atgöngu til bæjarins neðan frá Grófar-gerði. Var þat þá ætlan þeirra, at veita atgöngu, hvárt er Sturla væri fyrir fámennari eðr fjölmennari, ok sækja með vápnum bæinn ef kostr væri, ella eldi. Svá var flokkr sá ákafr, at hverr eggjaði annan, en eingi var til latanna. Ok er þeir kómu heim á hlaðit, varð gnýr mikill af för þeirra. Kona sú hafði gengit til kamars er Arngerðr hét, Torfadóttir; hón fóstraði Guðnýju Sturludóttur. Ok er hón varð vör við ófriðinn, slökði hón ljós í skálanum, ok hljóp til hvílunnar þar er mærin lá. Hón tók dýnuna, ok breiddi á sik, en meyna lagði hón við stokkinn hjá sér ok undir sik; ok görði kross-mark yfir, ok bað guð gæta. Þeir hljópu inn í dyrnar, Þórðr Þorvaldzson í dýrs-höfuðs-dyrr með tólf menn; en Snorri ok þeir Hjálms-synir í branda-dyrr, fimtán saman. Fimm gættu hverra dura; en einn var á húsum uppi, Þórðr gleiðr. Fjórir menn vóru fyrir sund-durum til kirkju. Nú gengu þeir í skálann með höggum ok blóti, ok hjoggu þá allt þat er fyrir var, ok ruddu hváru-tveggju megin lokrekkjur ok urðu öngir menn til varnar með vápnum. Í þat eitt rúm kom ekki högg er mærin Guðný lá í. Þeir er úti vóru, tendruðu log í eldhúsi, ok vóru þau borinn í skálann, er Koll-Bárðr hafði haft eld frá Hömrum; ok kom þat ljós fyrst í skálann er hann kveykði. Þar var aumlegt at heyra til kvenna ok sárra manna. Þeir Þórðr gengu at lokrekkjunni, ok hjoggu upp, ok báðu Dala-Frey þá eigi liggja á laun. En þá er hurðin lyptisk, gékk Þórðr í lokhvíluna, ok lagði í rúmit. Fann hann þá, at eingi maðr var í hvílunni. Ok sagði hann svá síðan, þá er um var talat, at því hefði hann fegnastr orðit er hann kom í lokhvíluna, ok hann hugði at Sturla mundi vera þar fyrir; en hinu ófegnastr er hann var eigi þar. Snöri hann þá ofan. Sveinn prestr lá næst lokrekkju; hann tók hægindi, ok bar af sér; en þeir lögðu ok hjoggu til hans; ætluðu þeir at vera mundi einn af fylgðar-mönnum Sturlu, er svá snögglega varð við. Snorri saurr hét sá er lá næstr hónum útar frá. Hann tók til orða: ‘Sæki þér at oss enum ólærðum mönnum, en látið prest vera í friði.’ Var þá sótt at Snorra, ok var hann særðr til óhfis. Þær Solveig húsfreyja ok Valgerðr móðir hennar vöknuðu í stofunni; ok ræddu hvárt út mundi at heyra veðrgný, eðr mundi ófriðr at kominn. Þær sendu fram þann mann er hét Þorfiðr valskr. Ok þegar er hann kom fram í stéttirnar, þá er höggit í fang hónum, ok var hann særðr til ólífis. En er hann kom eigi aptr, þá sendi Valgerðr fram konu; ok sagði hón at ófriðrinn var. Ok er þeir bræðr þóttusk vita, at Sturla var eigi í skálanum, gengu þeir í stofu með logbröndum, ok rannsökuðu bæði klefann ok stofuna. Þeir gengu at hvílu Solveigar með brugðnum ok blóðgum sverðum, ok hristu at henni; sögðu at þar vóru þau vápn er þeir höfðu litað lokkinn á hónum Dala-Frey með. En fyrir allt saman, skapraun hennar ok sjúknað, þá brá henni nökkut við þvílík orð. Valgerðr húsfreyja mælti: ‘Eigi munu þér hér þurfa at leita Sturlu undir tjöld; eða veggi at stanga; ok er þat mítt hugboð at til meira muni draga um yður skipti áðr létti, en þótt þér hafit hér unnit á konum, eða verkmönnum.’ Þeir sögðusk þá eigi fyrr létta skyldu áðr þeir hefði höfuð hans. Hón sagði þat svá undan hafa borit í því sinni, at eigi væri ráðit hvárt þeim yrði auðit at standa yfir höfuð-svörðum hans Sturlu. En er þeir höfðu leitað Sturlu í stofunni, svá at þeir vissu at hann var eigi þar, þá leita þeir um allan bæinn. Birtisk þá hvat unnit var í skálanum. Vóru þar margir menn sárir en sumir hrakðir. Var þá allt fólk fært í stofu, ok geymt þar. Vóru upp höggnar hirzlur, ok rænt því er í var. Vápna-kistu Sturlu gátu þeir eigi upp brotið, áðr þeir brutu botninn. Þar tóku þeir öxarnar Húntelgju ok Snögu, ok spjót tvau gullrekin. Til sjau tiga hundraða tóku þeir ór þeirri kistu. Þeir brutu ok upp gripa-kistu Solveigar. Þá kom þar at Eyvindr brattr, Austmaðr; hann sá hvar upp var svarfat gullhúsi því, er hringar þeirra mæðgna vóru í. Hann tók til, ok fékk Kristrúnu farkonu. Þá seildisk maðr til, ok vildi taka af henni. Hón bað hann heilan svá, at taka eigi af sér; ok sagði þó hlut sárra manna yfrit þungan, þótt hón næði um at binda, eðr smyrslum á at ríða. Hón sagði konu þeirri, er brjóstin bæði vóru af höggin, yfrit þungt attekta, þótt þau næði smyrslum þeim er til vóru; en sú kona hét Þorbjörg ysja. Lét hann þá af hendr, ok létzk eigi vita hvat hón sagði. Kristrún gékk þá í stofu ok fékk Valgerði gullhúsit. Þeir rændu öllu því er þeir kómu höndum á, ok bundu skjöldu í klyfjar; ok tóku hross öll þau er þeir fengu. Þá var nærri al-ljóst er þeir vóru búnir. Gékk Þórðr þá í stofu. Hann tók til orða: ‘Þeir hlutir tveir hafa hér orðit annan veg en ek ætlaða: at ek fann eigi Sturlu, en hinn er annarr at þú ert eptir, Solveig; ok eigi mundi þat vera, ef ek mætta með þik komask.’ Gengr Þórðr þá út, ok vóru engar vináttu-kveðjur at skilnaði. Fóru þeir þá leið sína. Var þá þoka mikil um hérað, en þokulaust um fjöll. Þeir tóku hross hvar sem þeir fengu. En er þeir vóru brott frá Sauðafelli, sendu þær mæðgur Þrasa Þrasason at segja Sturlu hvat títt var. Fór hann um Haukadal ok stefndi mönnum á Þorbergsstaði um daginn, en Hallr Arason fór norðr með Þrasa. Maðr var ok sendr til Hörðadals at kveðja þar menn upp. Ingimundr Jónsson kom til Sauðafellz, ok eggjaði Solveig hann til eptir-reiðar; en Valgerðr latti. Kvað bæði vera, at Sturla mundi sér unna hefndarinnar, enda mundi eigi auðit vera nema hann hefndi. Ingimundr för þá, ok kom á Þorbergsstaði; þar kómu nær sjau tigir manna; ok eggjaði Þórir jökull ok sumir aðrir eptir-reiðar; en Ingimundr lézk ætla, at þeir mundi famir til Saurbæjar. Ok varð eigi af eptir-reiðinni. Þeir Þórðr fóru í Hvamm um kveldit, ok fóru þaðan til Saurbæjar, ok svá heim vestr. Ok var um þessa för all-mart talat.
77. Nú er þar frá at segja, at þeir Hallr Arason ok þrasi koma til Staðar í Hrútafjörð; var Hallr þar eptir, en Brandr Jónsson, er þar bjó, fékk Þrasa annan mann. Kómu þeir snemma um morgininn til Reykja. Þá var Sturla í laugu er þeir sögðu hónum tíðendin. Sturla spurði hvárt ekki var gört til Solveigar. Þeir sögðu hana heila. Síðan spurði hann einskis. En Gíslungar ok margir aðrir eggjaðu liðs-samnaðar; en Sturla kvazk eigi mundu hvata at því. En hverr annarr lagði til eptir sínu skaplvndi. Sturla reið heim eptir þat; ok vóru þar mjök kæld híbýli. Þar vóru fimtán menn sárir, en þeir vóru ellefu er sér máttu önga björg veita. Þrír önduðusk ór sárum. Lifði Þorbjörg ysja þrjár nætr, en Bergþórr Kollzson lifði lengr, en Snorri saurr lifði þeirra lengst, Klængr Hallzson lifði við örkumbl ok Brandr Austfirðingr; þorfiðr valskr hafði mikit sár á bringu, ok enn fleiri. En Sveinn prestr ok Eyvindr brattr, Kristrún farkona, Helga Ásbjarnar dóttir, ok Oddný vóru lítt sár. Þá vóru enn sárir karlar þrír ok konur tvær. Þat var mælt, at þeirra híbýla var í mesta lagi munr, hversu gnógleg vóru ok góð fyrir klæða sakir ok annars áðr þeir kómu um nóttina, ok hversu óræstileg ok fátæk vóru þá er þeir fóru í brott. Blóð flaut um öll húsin, en niðr var slegit drykk öllum, ok spillt öllu því er þeir máttu eigi nytjum á koma. Á þver-trjám í skálanum hafði legit borðfjöl mikil; þar hafði Guðmundr skáld hlaupit upp á, þá er hann heyrði höggin; ok lá þar, svá at hann var eigi fundinn. Menn spurðu Guðmund hvar hann hefði þess verit at hann var eigi sárr. Hann kvað vísu:—
Varð ek þar er víga-nirðir val-skóð ruðu blóði
(gnýr óx Göndlar fúra) gagn-hræddr svá at bar magni:
Sjálfr lagða ek (sveigðar sárs féll blóð á árar;
lítt var ek heldr í hsettu) haus mínn á fjöl stinna.
Sturla jók eigi fjölmenni er hann kom heim; en hafði njósnir frá sér, ok mest suðr til Reykjaholtz; þvíat hann hafði þá virðing á, at Snorri hefði rót verit undir þessum ófriði. Snorri hafði ok nökkut í fleymingi er hann spurði þessi tíðendi; ok kvað vísu:—
Raun er at eigi einir Eyfirðingar heyja
(drótt er sein til sátta) svertings fetil-stinga:
Er þing-nirðir þorðu þram-skýs í gný býjar
(títt gékk öld í óttu inn) harm-sakar minnask.
Guðmundr Galltason var þá með Snorra. Hann kvað vísu:—
Hvárt munu hyggju-bjartir (hneppr er friðr með greppum;
öld býsk enn við deildum) Eyfirðingar virða:
At dáðframir dauða djarf-mæltz skörungs arfar
(und var egg svát kenndu innt) harm-sakar minntusk.
En er vísur þessar kómu til Sauðafellz, kvað Guðmundr Oddz-son:—
Víst hafá minnzt þeir er mestu menn ofstæki nenna
(ferð rauð flein at morði) föður síns (ok sky böðvar):
þá hafa lítt í för fréttnir fyrr görð synir byrjað,
herr gæti hrepps til Snorra hallkvæma Þorvaldi.
78. Tíðendi þessi fóru um allt land, atför við Sturlu; ok þótti flestum mönnum hann auðnu hafa á haft er hann var eigi heima; en flestir menn lögðu þungt til Snorra, ef hann hefði verit vitandi ferðar þeirrar. Ormr Svínfellingr var mikill vinr þeirra Sturlu, feðga, í þenna tíma. Hann kvað, er hann heyrði atförna:—
Mikil var ös þar er Ysju alldr-tjón buðu ljónar;
sárs ruðu seggir dreyra svell áðr þorbjörg félli:
Föður dauða rak fæðir fálu-blakks með saxi;
Þórðr var hættr í hörðum hjör-leik gumna fjörvi.
Árni Magnússon var lítill vinr Vatz-firðinga. Hann kvað vísu:—
Öld hefir Ysju fellda óframlega gamla,
þar er brandr við rif rendi rauðr kerlingu snauðri:
Minntusk mest þá er ræntu (mikill svarmr var þar) barmar
(skjöld bar herr at hjaldri happ-snauðr) foður dauða.
Þessi vísa var enn kveðin, ok kenna sumir Sturlu:—
Risu, þá er önd lét Ysja alldræn í gný skjaldar,
(sterk frá ek stál í myrkri) stór-tíðendi (ríða):
Sýnt er at seggir minntusk síns, þá er friðr tók dvína,
(opt rekr öld til heipta of-nauð) föður dauða.
Svertingr Þorleifsson bjó í Fagradal; hann var vin Vatzfirðinga, en lítill vin flestra frænda sínna, nema Sighvatz. Hann kvað vísu:—
Hörð er heim-sókn orðin; hafa man svinn at minnum
öld hve ytar guldu yfir-mannz bana sannan:
En rá-fáka ráku reiðendr gota meiði
borðz ór Breiðafirði braut sjald-farnar lautir.
En er Svertingr heyrði vísu Snorra, kvað hann vísu:—
Felld er Ysja aldri (íll verk friði spilla)
áðr nema ólmu réði Jóns feðr Nikars-veðri:
Víst hefir minnsk it mesta mágs brennu arn-grennir,
(þverr þó þínn vegr, Snorri) þing-ríks með kviðlingum.
Þá var með Svertingi Óláfr Brynjólfsson; hann hafði sik jafnan til þess at flimta sér betri menn. Hann kvað vísu:—
Síns mágs hefir sveigir snák-hauðrs rekit dauða
(hár lék hyrr um styri hjör-þings) með kviðlingum:
þá er él-viðum Ála (ætt-stórs) at brag Snorra
(eldr fór afla-gjöldum ítr-mennis) stoð lítil.
79. Sturla Sighvatzson sætti þá Þorstein Hjálmsson ok Brand Jónsson; ok var skilit í sætt þeirra, at Þorsteinn skyldi fara með Sturlu ferðir þær er Sturla vildi. Skilðu þeir bræðr, Rögnvaldr ok Ari, …. Þeir Þorsteinn kómu norðan um vetrinn til Sauðafellz nær tuttugu. Stefndi Sturla þá at sér mönnum. Var þá gört á orð, at farit mundi vera at Snorra, ok var þá borit upp í stofu fyrir alþýðu; en menn urðu hljóðir við þat. Rögnvaldr Arason neitaði fyrst ok Halldórr frá Kvenna-brekku. Þorsteinn latti ok; en Ingimundr Jónsson vildi eigi í nánd koma, þegar er þeir Þorsteinn vóru við; ok raufsk þá þessi ætlan. Sturla segir svá, at hann hefði dreymt um nóttina áðr fundrinn var, at maðr kom at hónum, ok mælti: ‘Vittú, at Snorri skal fyrr í kistuna en þú.’ Ok réð hann þat svá, at Snorri mundi fyrr undir lok líða en hann; ok því vildi hann eigi fara; en eigi lézk hann eiga mundu undir Dala-mönnum ella ráð sín. Nökkuru síðarr reið Sturla í brott ór Dölum ok norðr um land. Hann kom á Víðimýri til Kolbeins unga, ok var þar um várit. Á Víðimýri var kastali sá, er Snorri Sturluson lét göra, þá er Arnórr Tumason hafði skipat hónum ríki sítt, er hann fór útan. Þeir Kolbeinn ok Sturla höfðu þat at skemtan, at renna skeið at kastala-vegginum, ok vita hvárr lengst fengi runnit upp í vegginn. En er Sturla rann í vegginn, gengu í sundr sinarnar aptan í kálfanum; ok mátti hann ekki öllungis stíga á fótinn. Hann lá fyrst eptir, en fór norðr til föður síns þá er hann þóttisk reið-færr.
80. Um sumarit fjölmenna allir höfðingjar til þings, sem við kómusk; ok reið Sturla norðan með föður sínum, ok sendi eptir mönnum í Dali ok Miðfjörð; en eigi hafði hann lið lengra vestan. Snorri hafði ok mart manna ór Víðidal ok Miðfirði ok svá af Suðr-nesjum, ok um allan Borgarfjörð; hafði hann eigi færa en sjau hundruð manna. Þorvaldz-synir höfðu farit um várit suðr til Snorra með tuttugu menn. Fóru fyrst á Svínanes ok þaðan á skipum á Eyri til Þórðar. Var Snorri þar eptir; en Þórðr fór til Staðar, ok lét Böðvar ríða með hónum suðr á Alptanes. Þeir fóru ok sömu leið aptr, ok kómu þá í Stagley, ok drápu þar yxn er Sturla átti. Þeir samna ok mönnum til þings, ok höfðu tvau hundruð manna. Þórðr ok Böðvarr veita Snorra, ok höfðu þeir nær þrjú hundruð. Þeir Sighvatr ok Sturla vóru all-fjölmennir norðan; ok þeim veittu allir Austfirðingar, Ormr ok Þórarinn, bræðr. Kolbeinn ungi var einn fjölmennastr annarr en Snorri. Þar var með Kolbeini Hallbera kona hans; ok var þá auðsét á henni, at hón firðisk heilindi. Þá er flokkr Snorra reið ofan um hraun frá Sleða-ási, riðu þeir Þórðr ok Böðvarr fyrir með flokk sínn. En er þeir kómu á Völlu’na Efri, snöru þeir vestr með hrauninu. Var Sighvatr þá kominn, ok sat flokkr hans fyrir sunnan Völluna á hrauninu. Hann hafði sent Hrafns-sonu austr undir Eyjafjöll. Flokkr Kolbeins var niðri á hrauninu fyrir sunnan götu. Sighvatr sendi til Þórðar bróður síns eptir Halldóri presti Ormssyni ok Ámunda Bergssyni, fóstbræðrum sínum. Ok er þeir fundu hann, sendi hann þá til Þórðar, ok bað, at hann riði eigi til Hlaðbúðar, ok léti Sturlu tjalda hana. Sagði þat ráð, at sínum-megin ár væri hvárir; bað ok þess at hann vildi fyrr ofan ríða; ok kvað sik þat enn dvelja, at þeir Sturla ok Órmr kæmi eigi austan af hrauni. Þórðr bað Sighvat ráða um búð sem hann vildi; ‘En Snorri mun vilja ráða reiðum, þá er hann kemr.’ Böðvarr gékk með nökkura menn fram á völlinn; en af liði Sighvatz gékk í mót Árni son Gils Kormakssonar ok Guðmundr Gilsson. Guðmundr spurði: ‘Eru Vatzfirðingar hér?’ ‘Ekki,’ segir Böðvarr. ‘Djarfir væri djöfuls-hundarnir, ef þeir væri hér,’ sagði Guðmundr. Valgarðr Styrmisson spurði þá hvar Hrafns-synir væri. ‘Hvat viltú því?’ segir Árni. ‘Ekki þætti mér þeir ódjarfari djöfuls-menn, ef þeir væri hér,’ [segir Valgarðr.] ‘Eigi man þín þykkja við höfð,’ segir Guðmundr. Sighvatr sendi menn til, at þeir skyldi eigi skat-yrðask. Í því kom Snorri ór hrauninu, ok reið þegar ofan. Fóru þeir Böðvarr þá til hesta, ok urðu seinastir. Ok er þeir vóru á bak komnir, riðu þeir Sturla ok Ormr ór hrauninu; reið Sturla á lötum hesti er Alptar-leggr var kallaðr, allra hesta mestr ok fríðastr. Hann var í rauðri ólpu; ok hygg ek, at fáir munu sét hafa röskligra mann. Böðvarr heilsaði hónum. Hann tók því. Sólveig tók til orða: ‘Hygg at nú, hve langt frændum þínum ganga neðan kveðjumar við þik.’ Þeir Guðmundr vóru þá þar komnir; ok spurði hann, hví þá skyldi eigi berjask; sagði þá eigi veðr-vana til. Sturla bað þá fara til hesta sínna. Ríða nú hvárir-tveggju á þing; var þar fyrir Gizurr Þorvaldzson með mikit fjölmenni, ok vissi eingi hverjum hann ætlaði at veita. Þorvaldr, faðir hans, var á þingi, ok var beggja vinr. Vatzfirðingar vóru komnir í Reykjaholt; ok var þat ráð fyrir þeim gört, at þeir skyldi eigi upp ríða. Snorri tók ámu-sótt um þingit, ok mátti hann eigi ganga; en Sturla reið til. Öll spjót stóðu úti við búðar-veggi. Þeir Sighvatr létu lýsa hernaðar-sakir at Lögbergi á hendr Vatzfirðingum; en Snorri lét segja til sekðar Hrafns-sona í Lögréttu; þat görði Jón murtr; en synir Hallz Kleppjárns-sonar sóttu Vatzfirðinga; ok vóru þeir sóttir í fjórðungs-dómi. Við bárusk vandræði um þingit; ok skilðu menn óhappa-laust. Féráns-dómar áttu at vera eptir Þorvaldz-sonu í Vatzfirði en eptir Hrafns-sonu á Grund; ok vóru hvárigir sóttir. Jón murtr hafði um várit beðit föður sínn, at hann skyldi leggja fé til kvánar-mundar hónum, ok vildi hann biðja Helgu Sæmundar dóttur; vildi hann hafa stað í Stafaholti ok þar með fé; en Snorri vildi at hann hefði Borgar-land ok þar með annat fé móður sínnar; en dró undan sítt fé. Jón tekr þá þat ráð, at hann bregðr til útan-ferðar, ok heitr á vini sína til vöru. Þórðr Sturluson hafði fengit hónum hundrað hundraða fyrir arf Hróðnýjar Þórðardóttur, ok varði hann því sumu til útan-ferðar. Hann tók sér fari í Hvítá, ok Markús Þórðarson or Bæ; fór hann til skips eptir þingit. En er Snorri vissi þat, þá gaf hann upp staðinn ok hét fénu; en Jón vill þó eigi upp gefa ferðina, ok fór hann útan um sumarit, Ok þá fór ok útan á Eyrum Gizurr Þorvaldz-son. Hallbera, dóttir Snorra, hafði verit í búð föður síns. En er Kolbeinn reið af þingi, gaf hann öngan gaum at henni, ok fór hón í Reykjaholt; ok var þar um hríð. Nökkuru síðarr lét Snorri fylgja henni norðr í Hvamm í Vatzdal; en þau Þorsteinn ok Ingunn létu fylgja henni norðr at Víðimýri; ok var hón þar skamma hríð, ok kom eigi í hvílu Kolbeins. Fór hón þá norðan til Borgar, ok var með móður sínni. Þetta sumar fór útan Magnús biskup, at stefningu Þóris erkibiskups. Sturla Sighvatzson var í Dölum um sumarit, ok batnaði í fæti svá sem á leið. Hann hafði heldr mann-fátt; ok lét kyrrt um sik.
81. Guðmundr biskup var heima at Hólum þar til er Skagfirðingar ráku hann á brott, með ráði Kolbeins unga, af staðnum. Fór hann þá norðr um sveitir, ok heldr tómlega þar til er hann kom í Húsavík til Guðmundar Húsvíkings. Var þá fjölmennt með hónum ok óspakt liðit. Þá setti biskup til Hrafns-sonu, at eigi væri stolit af flokki hans. Þeir fóru þá með biskupi; en áttu heima með Kolbeini at Grenjaðarstöðum. Ok um daginn er þeir riðu ór Húsavík, sitja þeir bræðr fyrir flokk-stöðum; ok láta öngan um ríða fyrr en þeir höfðu rannsakat hvern mann, jafn-vel biskup sjálfan. Fannsk þá mart þat er bændr áttu; ok var þá sent hverjum þat er átti. Biskup fór þaðan til Öxarfjarðar, ok heimti þar tiundar-hvali at mörgum mönnum; ok drógusk þar saman föng mikil, hvalr ok slátr; er þat fært á Skinnastaði ok þar upp fest. Þar bjoggu þau mæðgin, Jón ok Guðleif. Kom biskup þar at Jóla-föstu með lið sítt, ok var þar mjök svá til Langa-föstu; vóru þá upp gengin föngin. En bændr ugðu þá at setzt mundi þá á kosti þeirra, ok kurruðu ílla. Fór biskup þá af Skinnastöðum ok vestr yfir Jökuls-á; hann gisti í Keldunesi. Þá var íllr samgangr þeirra, ok sveita-dráttr ok hlaupa-för. Þaðan fór biskup undir Fjöll. Ok um kveldit er biskup var genginn til svefns, ok þeir til baðs er þat líkaði, þá var sleginn danz í stofu; en Knútr prestr sat á þver-palli; en ljós var í stofunni ofarlega. Þá kom Jón Birnuson ór baði, ok var hann í baðkápu ok línklæðum. Jón gékk at Knúti ok mælti: ‘Þat vilda ek, at vér legðim niðr óþokka ok dylgjur þær er vér förum með; þvíat eigi er biskupi of-launaðr velgörningr sínn, þótt vér hafim eigi ófrið í föru-neyti hans.’ Knútr svarar: ‘Ekki em ek lymskari en þér, þó at ek sé skapbráðr.’ Ok í því hljóp Sveinn Knútzson or kolu-skugga, ok höggr á öxl Jóni mikit sár; en Jón slæmði hand-öxi á bak sér, ok varð sveinninn sárr nökkut. Vóru þeir þá skilðir, ok lá Jón í sárum; en biskup fór undan Fjöllum með it knárra lið um Brekkur; en it óknárra var flutt fyrir nes á skipi. Biskup ferr tómlega þar til er hann kemr í Hrísey. Þar kom Jón eptir hónum; var þá á liðin Fastan. Ór Hríseyju fór biskup vestr til Óláfsfjarðar ok mestr hlutr liði með hónum; en Knútr ok nökkurir þeir er örendi áttu, fóru til Svarfaðardals; ok ætlaði Knútr þaðan út til fjarðarins um heiði. Biskup var á gistingu á Þóroddzstöðum fyrir Benedicti-messu. Ok um kveldit eptir mat var biskup inni; en menn hans margir úti í túni. Sjá nú, at Knútr ríðr af heiði ok þangat til bæjar. Þeir göra nú ráð sítt, [þó] at heldr væri óráð, ok ætla hónum at ríða á milli kirkju-garðz ok fannar þeirrar er þar hafði lagt, sem leiðin lá í túnit. Standa nú sumir á kirkju-garðinum, en sumir á skaflinum. Ferr nú sem þeir ætluðu, at Knútr ríðr fram á milli þeirra, ok vænti sér einkis ófriðar; hann reið jafnan við vápn; þvíat hann var ódæll ok embættis-lauss. Nú lýstr einn þeirra undir stálhúfuna aptan, ok ferr hón fyrir andlitið; en þá höggr hann þegar annat aptan undir hnakkann; ok fellr Knútr þegar af hestinum örendr, þvíat heilinn var á öxinni eptir. Nú er hlaupit inn, ok sagt biskupi, at unnit var á Knúti ný-komnum. Biskup sat í salerni, ok sendi út Ketil prest; hann hleypr út ok biðr hundana frá fara; þvíat þá vildu þeir höggva af hónum dauðum fingrinn til gullz er á var, ok náðu þá eigi. Er þá þvegit líkit ok grafit um morguninn eptir. En um kveldit er vígit var orðit, segir bóndi biskupi at bað er búit, ef hann vill í fara. Biskup svarar: ‘Menn mínir hafa mér gört bað at sinni, ok launat vetr-vist.’ Þaðan ór firðinum fara þeir til Fljóta um heiði, ok svá inn eptir Strönd, ok koma í Viðvík at Skírdegi; var þar fyrir Kolbeinn ungi með flokk mikinn. Hann rekr lið allt frá biskupi, nema tvá klerka, Þorkel son Ketils Ingjaldz sonar, ok Helga bróður-son hans. Kolbeinn lét biskup fara heim til Hóla; ok er hann þá tekinn í varð-hald, með því móti, at hann var í einni stofu ok klerkarnir hjá hónum. Þar svaf hann, ok þar mataðisk hann, ok söng þar allar tíðir nema lága-söngva. Öngu réð hann, nema þeim félögum; ok öngar mátti hann ölmusur gefa af líkamlegri eign; heldr var hann haldinn sem einn arfsals-maðr. Leið svá fram til þess er Magnús biskup kom út á Gásum með bréfum erkibiskups, þeim er Guðmundi biskupi buðu af embætti sínu.
Sá atburðr varð þat sama sumar nær miðju sumri at Hólum, þá sat biskup sunnan undir kirkju einn góðan veðr-dag. En þar til staðarins var kominn Kolbeinn ungi ok Kleppjárn son Hallz Kleppjárns-sonar. Þar var ok kominn Jón Bimuson at finna biskup, ok stóð hann fyrir framan kirkju, en Kolbeinn var í klokkna-húsi ok lék sér at klokkum; en menn hans vóru fyrir norðan kirkju ok svá Kleppjárn. Nú sjá þeir hann Jón; ok hlaupa þegar at hónum með vápnum. Hann verr sik vel, ok opar undan norðr um kirkjuna, ok svá austr um; síðan suðr um söng-húsit, ok féll þar hjá stoðinni ok vildi upp standa. Þá hjó Kleppjárn meðal herða hónum ok gékk frá síðan; en Jón gékk eitt fet frá kirkjunni, ok féll þá niðr ok lifði skamma stund. Þat er sögn manna, at hann bæri þá af sér áverka við Hafr. Stoðin varð mjök blóðug. Síðan ganga þeir í brott; en þeir biskup syngja yfir líkinu. Fara nú orð á millum þeirra biskups ok Kolbeins til sættar. Lýkr því svá, at þeir Kolbeinn ok Kleppjárn leggja þetta mál allt undir biskup; en hann leysir þá ór banni, ok bað þá þat gjalda hverjum er á at réttu: þat frændum er þeir eiga, þat kirkju eðr biskupi sínum er þáu eiga. Skilja þeir við svá búit, ok fara þeir Kolbeinn heim. At á liðnu sumri ferr biskup at örendum sínum norðr um heiði, ok yfir fjörð, ok ætlar norðr í sveitir. Hann kemr undir Laufás; hann fréttir þá at Reykdælir ætla við hónum at rísa. Biskup snýr þá aptr yfir fjörð, ok ætlar inn eptir Strönd ok til Eyjafjarðar, ok kemr í Ár-skóg. Fréttir hann þá, at Eyfirðingar vilja eigi við hónum taka. Þetta fréttir Brandr bóndi í Höfða. Hann ferr ok býðr hónum til sín til vetr-vistar, ok þat þiggr biskup blíðlega. Ok er þar tvá vetr.
82. Vestr í Gufudal bjó í þenna tíma Jón prestr krókr, son Þorleifs skeifu ok Þóríðar Sturlu-dóttur; hann átti Halldóru, dóttur Þorgils Gunnsteinssonar. Á Brekku í Gufufirði bjó sá maðr er Oddvakr hét, ok Helga Þormóðar-dóttir. Þau áttu tvá sonu; hét annarr Þorgils en annarr Ari; hann var vasklegr maðr. Ari gat bam við Halldóru konu Jóns prestz; ok var sætzk á málit; en þeim feðgum óx í augu fé-gjaldit. Guðmundr, son Árna Auðunnarsonar, var á Brekku með Ara; hann sendi Ari norðr á Broddanes; þar bjó Sigurðr Óláfsson; en Jón hafði látið drepa Oddvakr, föður hans; ok fór Sigurðr vestr með Guðmundi. En er þeir koma á Brekku, var sent eptir Jóni presti, at hann skyldi taka við gjöldum, Fór prestr, ok var í skinn-feldi. En þegar er hann kom, lagði Ari til hans með sverði, ok í gögnum hann; en Sigurðr hjó á lendarnar mikit sár. Guðmundr hjó í krúnuna; var þat ok bana-sár. Riðu þeir þá suðr í Dali á Hornstaði; þar bjó Árni Auðunnarson. Reið Árni þá yfir til Sauðafellz ok hét á Sturlu at hann tæki við þeim; en Sturla tók all-þunglega þeirra máli, ok kvað djarflegt slíks at leita; bað Árna vel yfir láta ef hann dræpi þá eigi, eðr þylði at hann drægisk þá á hendr. Fóm þeir þá til Helgafellz ok tóku skriptir af Hallkeli ábóta; fóm síðan á Hornstaði, ok vöfðusk þar, en Sigurðr var í Ljárskógum með Óláfi Brynjólfs syni framan til Allra-heilagra-messu. Nær því fór Sturla heiman, ok fór vestr til Saurbæjar; hann hafði nær sjau tigi manna. Koma þeir Ari félagar þá í ferðina, ok reið Ari jafnan fyrir. Eigi gaf þá Sturla gaum at þeim. Sturla reið nótt ok dag þar til er hann kom í Gufudal; þangat reið hann til matar. Vigfúss Ívarsson gaf sér örendi út á Skálanes. Þar var kominn Guðlaugr son Þorgríms skarða, ok annarr maðr. Vigfúss laut at Guðlaugi ok mælti: ‘Þat væri nú drengilegt vinum þeirra bræðra at. göra þeim njósn, er Sturla er í Gufudal ok ætlar at þeim.’ Síðan fara þeir Guðlaugr á Klaufastaði, ok fá þar skip til Bæjar; en þar bjó Einarr, bróðir Þórðar sam-mæðri. Hann tók sik upp, ok hljóp vestr yfir heiði um nóttina í Vága; en þaðan fór bónda-son til Vatzfjarðar, ok kom þar fyrir dag. Var Þórðr þá í baðstofu, ok nökkurir menn. Snorri var farinn norðr til Aðalvíkr at örendum sínum. Þeir Þórðr ok menn hans hljópu á skip, þá er hann hafði sagt þeim um ferðir Sturlu. En þá féll á stormr svá mikill, at þeir fengu eigi betr en andæft. Sturla kom í Vatzfjörð þá er þeir Þórðr vóru í brottu; ok gékk Narfi inn þarfi út, þvíat ekki var karla heima. Tóku menn af hestum, ok gengu inn. En er lýsa tók, sjá þeir skipin, ok lögðu þeir þar at, ok gengu upp. Sendi Sturla þá menn til þeirra, at leita um sættir. Var þá komit á griðum, ok fundusk þeir. Fóru þeirra skipti svá, at Þórðr seldi Sturlu sjálfdæmi um öll mál þeirra. Þá kvað Guðmundr Oddzson vísu:—
Höfðinginn fór hingat harð-görr til Vatzfjarðar
(hugði hann vætr á vægðir) vestr rausnar-för mesta:
Mykt hefir mála-lyktir men-ryranda ins dyra
(vegr Sturlu þvarr varla) vandan Heilagr andi.
En þeir Sturla fóru heim eptir þetta, ok skilðisk Ari Oddvakrsson við hann í Ísafirði; en þeir Sigurðr ok Guðmundr fóru suðr. Hann tók grið af Svertingi til handa þeim fram um Páska-viku, ok fóru þeir útan um sumarit eptir. Sturla var í kyrðum um vetrinn; ok tók þá heldr at þverra inn mesti fjándskapr með þeim Snorra.
83. Um várit bjósk Sturla at fara í Fjörðu vestr; skyldi hann þá lúka upp görðum eptir því sem þeir höfðu talat Vatzfirðingar. Þeir höfðu lagt fund á Skálanesi. Reið Sturla til Saurbæjar; Sturla tók þar skip, ok fór vestr til Skálaness með þrjá tigi manna. Þar kómu þeir bræðr með hálfan fjórða tog manna. Svertingr Þorleifsson var þar fyrir með tíu menn; hann kom saman fundi þeirra, þvíat Sturlu þóttu þeir vera heldr fjölmennir. Gékk Sturla í sker eitt ok Torfi prestr. Þeir bræðr gengu ok þangat, ok töluðu skamma stund. Færðu þeir fundinn í Holt í Önundarfjörð, ok skilðu þeir þar koma með þrjá tigi manna hvárir. Fóru Vatzfirðingar vestr yfir heiði, en Sturla fór þar til er hann kom á Sanda í Dýrafirði. Þar bjó þá Oddr Álason. Böðvarr Þórðarsson frá Stað kom til mótz við Sturlu, ok bauð at fara með hónum til fundarins. Þar kom ok Gísli af Sandi á Mýrum; var Gísli eptir ok allir Dýrfirðingar. Steinþórr prestr ór Holti fann Sturlu á Arnkels-brekku ok bauð hónum til sín. Reið Sturla þá í Holt.
84. Þorvaldz-synir vóru þá í Valþjófsdal; ok var þeim sagt, at Sturla væri í Holti eigi all-fámennr með hundrað manna. Treystusk þeir þá eigi at sækja fundinn. Fór þá Snorri þá norðr til Bolunga-víkr, en Þórðr ok Guðmundr Sigurðarson ok inn þriði maðr riðu inn til Holtz, ok riðu þeir Þórðr í melana skamt frá garði. Guðmundr ríðr heim í Holt, ok segir Sturlu hver efni í vóru. Ok er Sturla vissi þetta, gengr hann út í melana ök Torfi prestr, ok Vigfúss Ívarsson; tala þeir þar um hríð. Síðan fór Þórðr út aptr í Valþjófsdal, ok hét at koma útan um morguninn með fimtánda mann. Sturla var í Holti um nóttina, ok lét áttján menn vaka, níu hvárn hlut. Þá kvað Óláfr þetta:—
Höldu vér um hildar hyr-rjóðanda fróðan
(nýtir hann at hreyta) höfuð-tvörð (móins jörðu);
Meðan hregg-stærir hýri hjálma-þings í bingi
síks hjá sínni leiku sér kátr unir gáti.
Þórðr kom um morguninn; ok lauk Sturla upp görðum um víg ok áverka á mönnum, ok flestum öðrum [sökum]; en um fjörráð við sik. Galt Þórðr þá ellefu tigi hundraða. Hann greiddi skip-stúfinn ok Ingunnar-staði í Rróksfirði; áttján hundmð reka á Reykjanesi ok í Skjalda-bjarnar-vík; ok í gulli ok silfri nökkut. Mæltu menn at þat fé væri skörulega af hendi greitt, ok þat mundi mikit kosta. ‘Víst er fégjald mikit,’ segir Þórðr, ‘en vel ann ek þeim er við tekr; uni ek betr við þenna kost, en at taka þetta fé við þvílíkar tilgörðir, ef ek þættumz vera þvílíkr maðr sem Sturla.’ Fátt fannsk Sturlu um orð þessi; en þó skilðu þeir skipulega. Fór Sturla þá til Dýrafjarðar, ok svá í Arnarfjörð á Álpta-mýri. Sturla falaði Álpta-mýri at Bjarna Sverrissyni til handa Oddi Álasyni; en hann vildi eigi selja. Menn Sturlu föluðu ólpu góða at Bjarna; vildi hann hana ok eigi selja; en þá hvarf ólpan, ok kenndi Bjarni mönnum Sturlu; en þeir heitask í mót. Sturla gékk þá at, ok hrakti þá; en ólpan fannzk eigi. Þá kom þat upp, at Bjarni hafði látið fela ólpuna. Varð Sturla þá svá reiðr, at hann vildi láta drepa Bjarna. Áttu menn þá hlut at; ok kom svá, at Bjarni lét landit at því verði sem Sturla vildi. Síðan fór Sturla heim suðr, ok hafði bæði orðit gótt til fjár ok virðingar.—Þetta sumar eptir var kyrt, ok friðr á landi. Var lítil þingreið. Snorri reið eigi til þings, en lét Styrmi prest inn Fróða ríða með lögsögu. Nú tók at batna með þeim Snorra ok Sturlu; ok var Sturla opt í Reykjaholti; ok lagði mikinn hug á, at láta rita sögu-bækr eptir bókum þeim er Snorri setti áaman. Þetta haust fór Guðmundr biskup vestr til Hrútafjarðar, ok þaðan norðr í Steingrímsfjörð, ok aptr til Saurbæjar, ok í Hvamm til Þórðar; var hann þá fjölmennr. Kómu þá orð frá Sturlu, at hann vildi eigi, at hann færi lengra. Reið Þórðr þá at finna Sturlu á Þorbergs-staði; ok sömðu þeir, at biskup skyldi fara norðr Laxárdals-heiði, en Sturla skyldi láta leggja til sauði ór Dölum á Dönu-staði ok [í] Hjarðar-holt, þar sem biskup skyldi gista. Fór biskup síðan norðr heim till Hóla.
Þetta haust fóru Vatzfirðingar um alla Fjörðu atjá til búss síns; höfðu þeir bæði af Sturlu mönnum ok sínum slíkt er þeir kvóðu á; vóru þeir [sumir] vinir Sturlu er þat fluttu til hans, at þeir mundi aldri frjálst höfuð strjúka, er vinir hans væri, meðan Þórðr væri höfðingi í Ísafirði. Sturla lét sem hann heyrði eigi þótt slíkt væri talat.
Jón murtr hafði farit útan um sumarit, sem fyrr var ritað. Hann kom á fund Skúla jarls, ok tók hann allvel við hónum, ok görðiz hann hirðmaðr ok skutil-sveinn; var hann með jarlinum um vetrinn; hann þroskaðisk vel. Um várit fór hann til Björgynjar, ok fann þar Hákon konung, ok ætlaði út um sumarit; en konungr gaf hónum eigi orlof. Jón var þá mjök fé-vani, ok görði út Odd svein sínn eptir fé; en Árni biskup bauð Jóni til sín, ok fór hann á biskups-garð, ok hafði herbergi fyrir norðan Kristz-kirkju, þar er nú eru presta-hús. Þar svaf í herbergi hjá hónum Gizurr Þorvaldzson, mágr hans, ok þjónostu-menn þeirra, Símun knútr, ok Valgarðr Guðmundarson. Þar var ok kominn til Jóns Óláfr svarta-skáld, sonr Leggs prestz; hann var félauss, ok hafði Jón tekit hann á kost sínn. Þeir mágar, Gizurr ok Jón, vóru með Hákoni konungi um Jólin sem aðrir skutil-sveinar; en síðan gengu þeir í hjúkólb á konungs-garði. Þat var eitt kveld nær Geisla-degi, at þeir mágar kómu ór hjúkólbinum, mjök arukknir; ok var myrkt í loptinu ok eigi upp görvar hvílumar. En er upp kom ljósit, var Jón ílla stilltr, ok ámælti þjónostu-mönnum. Hann Óláfr skaut orðum fyrir þá. En Jón tók skíðu ok sló til Óláfs; en Gizurr tekr Jón ok heldr hónum. Þá fékk Óláfr handöxi, ok höggr í höfuð Jóni; var þat eigi mikit sár ásýndum. Hann Jón brázk við hart, ok spurði hví Gizurr héldi hónum undir högg. Óláfr hljópsk ór loptinu, ok féll aptr [h]lemmrinn. Gizurr hljóp á hlemminn fyrst. En er hann vissi at Jón var sárr, þá hljópu þeir báðir ór loptinu eptir hónum Óláfi; en hann var þá undan borinn; ok niðmyrkr var á. Snöru þeir þá aptr í loptið ok bundu um sárit; lét Jón ílla yfir sárinu ok var á fótum. Leituðu þeir eptir Óláfi um myrgininn, ok fengu hann eigi upp spurðan. Jón geymði sín lítt; fór í bað, ok drakk inni fyrst. Sló þá í verkjum, ok lagðisk hann niðr. Hann andaðisk Agnesar-messu, ok var járðaðr at Kristz-kirkju þar sem nú er sönghús-veggrinn. Gizurr hafði út gripi þá, er hann hafði átt, um sumarit eptir.
85. Um sumarit eptir víg Jóns var þat tíðenda á Íslandi, at Sighvatr Sturluson lét af höndum Hrafns-sonu ok tók þeim far at Gásum; vóru þeir þar við skip um sumarit; en þá fóru vingjarnleg orð meðal þeirra bræðra. Reið Sighvatr til þings um sumarit, ok fann þar Snorra, bróður sínn; ok talask þeim þar vel. Sturla var ok til þings kominn; ok var þá all-kært með þeim Snorra. Um þingit kom í Reykjaholt maðr sá er Brandr héthann var landz-horna-maðr, ok var þá kominn at, austan ór Fjörðum. Dagstyggr tók við hónum forkunnar-vel ok var við hann inn beinasti; var með þeim kaupa-mang um hesta ok klæði. Um myrgininn bað Brandr Dagstygg fara á leið með sér. Þeir Dagstyggr fara upp um Úlfs-staði. Brand vélti hann af klæðum, ok hjó hann bana-högg, er Dagstyggr dró klæði fyrir andlit sér. Tók Brandr þá suðr á heiði, ok fann Orm Svínfelling er hann reið á þing. Ormr hafði sendan Brand til höfuðs Dagstyggi. Kolr hafði keypt at Ormi, at hann skyldi Dagstygg af ráða. Ormr reið á þing síð um kveldit, ok hafði nær hundrað manna; en Þórarinn bróðir hans var fyrir með sex tigi manna. Ormr lét segja Sighvati víg Dagstyggs; en hann segir Sturlu. Gékk Sturla þá til búðar Snorra, ok var hann kominn í hvflu er Sturla klappaði þar á durum. Kallaði Sturla þá Snorra í ölbúð, ok sagði hónum þar vígit, ok bauð hónum sína liðveizlu, slíka sem hann vildi. Snorri kallaði þá til brynju sínnar. Hljópu menn þá til vápna um alla Valhöll, ok Þorleifr ok hans menn. Þá kom Sighvatr í búðina, ok bað Snorra vera stiltan vel, ok auka eigi vandræði. Snorri kvað vel, at þá reyndi hverir þing-ríkastir væri; kvað Orm lengi hafa öfundat sæmð sína. Sighvatr lézk vera svá mikill vin Orms, at hann vildi eigi láta hrekja hlut hans þar á þingi, ‘Ef hann býðr boð þau er mér þætti sæmileg.’ Gékk Sighvatr þá til Orms, ok bjoggusk þeir Þórarinn bræðr þá við í búðar-virki Orms. Sighvatr spurði hvat þeir bærisk fyrir. Þeir segja, at þeir ætlaðu at verjask þaðan. Sighvatr kvað þat óráð; ‘Hefir Snorri meirr en þrjú hundruð manna; en vit Sturla höfum enn nökkurn afla, ok munu vit eigi við Snorra skiljask at sinni. Vil ek, Ormr, at þú bjóðir Snorra sjálfdæmi; vil ek með því ganga, ok heimta þá fram þínn hluta síðan.’ Gengu þeir Ormr bræðr þá á tal, ok bað Þórarinn Orm at sjá fyrir hlut þeirra sem hann vill. Ormr tók þá til orða: ‘Ek ætla vel vera, at Snorri meti sjálfr svívirðing sína; göri þá mikla, ef hann vill þat; en þá nökkuru minni, ef hann vill þat; man tíund mín eigi þverra við þetta.’ Eptir þat gengu þeir til fundar við Snorra; hafði hann fylkt á hrauninu meðal Valhallar ok Allzherjar-búðar. Stóð Snorri í miðju liði sínu; ok lét hann göra kví, þar sem þeir Ormr skyldu ganga til handsalanna. Ormr gékk í kvína ok þeir bræðr; ok handsalaði Ormr Snorra sjálfdæmi; lézk hann [þat] göra fyrir svívirðing þá er hónum þótti gör til sín; en Dagstygg lézk hann ekki vilja bæta, sekjan mann. Snorri görði fjóra tigi hundraða; ok hafði Kolr þat heitið at gjalda.
86. Guðmundr biskup kom norðan, ok hafði verit með Snorra um þingit með mikla sveit. Snorri reið af þingi, ok þeir báðir saman ok Sturla. Þar var ok Kolbeinn Sighvatzson ók Órækja Snorrason, ok skyldu þeir báðir vera heima-menn Sturlu; ok fóru til Sauðafellz með hónum. Guðmundr biskup fór ok vestr af þingi. Með hónum var prestr sá, er Dálkr hét; hann kallaðisk vera læknir góðr ok atgörða-maðr at meinum manna. En er biskup gisti at Borg, þá var talat um hvárt Dálkr mundi nökkut kunna at göra at sjúknaði Hallberu; hón var þá mjök sjúknuð. Dálkr lézk kunna at göra henni laug þá er henni mundi batna ef hón fengi staðizk. En hón var fús til heilsunnar, ok vildi hón hætta á laugina. Eptir þat réð hann til prestrinn at göra laugina; en hón fór í. Síðan vóru borin at henni klæði; sló þá verkinn fyrir brjóstið, ok andaðisk hón lítlu síðarr. En er þat spurði Kolbeinn ungi, reið hann suðr um land, ok bað Helgu Sæmundar dóttur; ok var hón gipt hónum. Lítlu áðr hafði Hálfdan Sæmundarson fengit Steinvarar dóttur Sighvatz, ok bjoggu þau at Keldum. Vildu þeir allir Áverjar hann helzt til höfðingja; en Hálfdan var óhlutdeilinn, ok hélt sér lítt fram um flesta hluti. Björn Sæmundarson bjó þá í Gunnarsholti; hann hélt sér mest til mannvirðingar þeirra bræðra. Þeir Haraldr ok Vilhjálmr bjoggu í Odda; en Andreas at Eyvindar-múla, áðr hann kaupir Skarð it ytra at Katli Þorlákssyni; Philippus bjó at Hváli; ok vóru þeir allir bræðr góðir bændr; en mikit var heimt at þeim fyrir sakir feðrs þeirra. Hrafns-synir vóru við skip um sumarit, sem fyrr var ritað; þeir létu út, ok urðu aptr-reka undir Grímseyju. Þar var, er þeir kómu at, mjök skerjótt, ok skutu þeir báti. Hljópu þeir Einarr ok Grímr í bát ok föru-nautar þeirra allir, nema Guðmundr ok nökkurir Austmenn. Þeir týndusk allir, en skipit hélz ok var upp skipat.
87. Þetta sumar kómu þeir út á Eyrum, Gizurr Þorvaldzson ok félagar hans þeir er verit höfðu í Noregi um vetrinn; sögðu þeir út víg Jóns með þeim atburðum sem verit höfðu. Reið Valgarðr Guðmundarson í Reykjaholt ok segir Snorra tíðendin; ok þótti Gizuri hann bera sér ekki mjök söguna. En er Þorvaldr Gizurarson varð varr við orðróm þann er á lék um víg Jóns, lagði hann fund með þeim Snorra ok Gizuri. Ok á þeim fundi svarði Gizurr fimtar-dóms-eið, at hann hefði í öngum ráðum eða vitorði verit með Óláfi við Jón; ok hann vildi þá réttum skilnaði skilja í alla staði. Snorri lét sér þat því allt vel skiljask er Gizurr sagði. Fóru þau Ingibjörg þá til einnar vistar; ok var þeirra hjúskapr jafnan óhægr; ok sögðu menn, at hón ylli því meirr en hann; en þó vóru ástir miklar af henni. Þeim varð nú barns auðit, ok hét sveinn sá Jón, ok lifði skamma stund. Eptir þat dró til ins sama um samþykki þeirra; ok áttu þeir allan hlut í at semja með þeim, Þorvaldr ok Snorri; ok gáfu þeim til samþykkis, sín tuttugu hundruð hvárr þeirra; ok var þó sem ekki görði. Ok kom því svá síðarr, at þat kall var á, at skilnaðr þeirra væri görr. Guðmundr biskup fór út um sveit um sumarit. Þetta var kallat Sand-sumar, þvíat eldr var uppi fyrir Reykjanesi í sjánum, ok var grasleysa mikil. En er Guðmundr biskup kom í sveit Þórðar Sturlusonar, fékk hann til Sturlu son sínn at fara með biskupi ok skipa fólki hans á gistingar; þvíat þá var mannfjölði mikill með hónum. Hann var fluttr af Eyri á skipi því er Langhúfr hét, ok annarri ferju mikilli lið hans til Bjarnar-hafnar; ok svá til Helgafellz, Þaðan var hann fluttr til Eyrar til Páls prestz Hallzsonar. En er hann var þar, kom þangat Sturla Sighvatzson, ok Kolbeinn ok Órækja, ok ruddu þeir frá hónum flestu fólki; en hann lét biskup fara til Dala, ok svá norðr Haukadals-skarð, ok svá í sýslu sína. Um haustið fór yfir land allt sótt sú er kölluð var hettu-sótt. Af henni andaðisk Ingimundr Jónsson, ok mart annara manna, er hann var í för með Snorra fyrir sunnan land. Hann átti þá bú í Skáney at Reykjadal inum nyrðra, ok var fylgðar-maðr Snorra.
88. Þeir Órækja Snorrason ok Kolbeinn Sighvatzson fóru báðir í brott frá Sauðafelli um haustið; fór Kolbeinn norðr til föður síns ok var þar um vetrinn. En um várit höfðu þeir feðgar heimilðir á Grenjaðar-stöðum af Jóni Eyjolfssyni í Möðrufelli; ok görði Kolbeinn Sighvatzson þar bú sæmilegt; ok réðusk þá Hrafns-synir til hans, ok vóru með hónum nökkura vetr síðan. Órækja fór í Reykjaholt, ok var þar um vetrinn; þá var [þar] sveitar-dráttr mikill. Þá var Klængr [Bjarnarson] á sextánda vetr; hafði hann sveit aðra. Yóru þeir með hónum: Guðmundr Ásbjarnarson, Kári son Ketils ábóta, Sturla Sveinsson, Tanni Finnbogason, ok enn fleiri. En með Órækju var Valgarðr Styrmisson, Edvarðr Guðlaugsson, Tafl-Bergr, ok enn fleiri. Þetta haust fóru Vatzfirðingar enn um Fjörðu víða at fá til bús síns; ok þóttusk vinir Sturlu þar mjök kulða af kenna. Kom þá vestan Þórðr, son Guðmundar Sigríðar-sonar, ok sagði [Sturlu] mikit frá; ok sögðu sumir at hann færði eigi mjök í þurð. En Sturlu fannsk fátt um. Um vetrinn eptir Jól sendi Snorri boð Þórði bróður sínum ok Böðvari syni hans, at þeir skyldi koma suðr til hans at heimboði, þvíat hann vildi þá treysta vini sína. Var þat fyrir því, at horfði til deilu með þeim Kolbeini um arf Hallberu ok goðorð fyrir norðan land. En er þeir koma suðr, þá var þar fyrir Sturla Sighvatzson ok var þar íbgr veizla. En áðr þeir færi brott, þá talaði Snorri til Sturlu, ok bað hann selja Vatzfirðingum grið; þvíat hann lézk vilja, at þeir kæmi þar fyrir Föstu. Sturla kvað Snorra vita at þeir vóru sáttir, ok kvað þá eigi griða þurfa. Snorri lézk vita, at orða-sveimr margr færi á meðal; ok kvazk eigi vita hvárt hann kallar allt haldit. ‘Vil ek ok eigi til þess hætta, at þeir fari griða-lausir.’ ‘Sér ek nú,’ segir Sturla, ‘at þér þykkir þeir eigi allt haldit hafa; mun ek nú láta þik fyrir sjá um grið; en láta hönd mína fram sem þú vilt.’ Síðan tóku þeir höndum saman, ok mælti Snorri fyrir griðum. Þórðr mælti til Snorra bróður síns: ‘Eigi þótti mér Sturla, frændi okkarr, með þeim svip er mér gætisk at meðan þit settuð griðin.’ ‘Ekki man þat,’ segir Snorri, ‘allvel man Sturla grið halda.’ Eptir þetta sendir Snorri menn til Vatzfjarðar, ok bauð þeim bræðrum suðr fyrir Föstu. Var þat örendi, at hann vildi treysta þá til liðs við sik um sumarit eptir. Þat var ok mælt, at þeir mundu fá systra Hallveigar, er þá vóru með Snorra, Þóríðr ok Valgerðr. Þann tíma er Snorra var þeirra vestan ván, sendi hann Órækju son sínn í móti þeim vestr; kom hann í Sælingsdals-tungu ok beið þeirra þar viku. En þeir kómu eigi. Fór Órækja þá suðr heim.
89. Þorvaldz-synir fóru vestan á Föstu, ok átu dagverð á Staðarhóli Dróttins dag eptir Sælu-daga; en riðu um kveldit í Hjarðarholt. Þar bjó þá Torfi prestr Guðmundarson; hann sendi um nóttina Magnús Kollzson til Sauðafellz at segja Sturlu um ferðir þeirra sem hann hafði mælt. Torfi prestr bað þess, at þeir bræðr skyldi ríða til Sauðafellz ok finna Sturlu.—‘Fyrir því,’ segir hann, ‘at nú hafa orðit greinir nökkurar síðan þér sættusk; farit þér ok nú til þeirra manna er eigi hafa verit vinir Sturlu, þótt nú sé skipulega látið. Er þat ok mælt, at hann hafi rót verit undir þessum hlutum er til sætta-brigða hafa orðit; kann vera, at Sturlu þykki þér eigi trúlegir, ef þér finnisk, allir samt. Vil ek bjóðask til at fara í milli yðar, ok finna Sturlu; væntir ek, at þá muni semjask ræður yðar ok vinátta; mun ek taka grið af Sturlu til handa yðr af nýju. Bið ek yðr fyrir Guðs sakir, at þér takit þetta af; ok munu vel fara yður skipti, ef þér sækit hann af vináttu heim. Má ek þetta því í trausti mæla, at vit Sturla höfum þetta talat [áðr] ef þér færit vestan. En ef þér vilit þetta eigi, þá bið ek, at þér snúit vestr aptr, eða norðr um heiði, ok svá suðr Holta-vörðu-heiði; en hættið eigi til at ríða um Dali, ef þér vilit önga vingan sýna Sturlu. Megut þér svá ætla, at hónum muni skapraun í reiðum yðrum meðan svá buin standa mál yður.’ Þórðr segir, at þeir munu þeim griðum hlíta er Snorri tók til handa þeim; kölluðusk ok eigi mundu aptr hverfa; en þat kölluðu þeir ámælis-samt at ríða eigi leið sína; kváðusk þeir eigi mundu finna Sturlu, ef hann færi eigi til mótz við þá. Torfi sagði Sturlu vita um ferðir þeirra. ‘Ekki munu vér leynask um Dali,’ segir Snorri, ‘þvíat vér köllumk sáttir við Sturlu.’
Þá er Sturla hafði tekit tíðendi af Magnúsi um ferðir Þorvaldzsona, þá sendi hann Magnús upp í Haukadal, ok stefndi ofan mönnum þeim er hónum líkaði; sendir ok menn til Hörðadals ok víðara um Dali, ok stefndi mönnum at sér. Um morguninn snimma stóðu Vatzfirðingar upp í Hjarðarholti, ok kvað Snorri hafa mart fyrir borit um nóttina. Þórðr kvað eigi drauma skyldu marka; ok bað þá ríða. Vigfúss Ívarsson var í för með þeim bræðrum, heima-maðr Sturla. Þeir riðu þar til er þeir kómu til Miðár fyrir neðan virki; reið þá Vigfúss frá ok heim. Sturla stóð í durum, er hann kom heim, með nökkura menn; heilsaði hann Vigfúsi; ok gékk til stofu fyrir Vigfúsi, ok spurði hann tíðenda; en hann segir slík sem vóru, ok festi upp vápn sín. Síðan var Vigfúss læstr í stofu ok konur hjá hónum, ok Þjóstarr Austmaðr; en þeir tóku vápn hans. Ok er hann vissi hvat títt var, þolði hann all-ílla ok var íllr viðskiptis. Óvært var Sturlu er þeir riðu fyrir neðan bæinn, en þá vóru engir menn komnir. Þeir Ísfirðingar töluðu um, er þeir riðu fyrir neðan bæinn, at kyrrlegt væri á bænum ok mann-fátt væri heima. Riðu þeir þá yfir á, ok til homa-garðz er stóð undir hlíðinni niðr frá Hundadal, ok áðu þar. Halldórr frá Kvenna-brekku kom fyrstr; ok bað hann Sturlu hafa þol við, ok bíða manna sínna, en eiga ekki undir óvinum sínum. Í því kómu þeir Hallr Arason níu saman með Magnúsi. Fóm þeir Sturla þá, ok vóru sextán, ok höfðu átta hesta ok riðu tvímenning. En er þeir koma til Erpsstaða, þá mælti Sturla til þeirra Halldórs: ‘Vilit þér heyra draum mínn, ok göra ór nökkut?’ ‘Já,’ sagði hann Halldórr. ‘Þat dreymði mik’ [segir Sturla], ‘at ek þóttumk hafa mörbjúga-hlut í hendi heitan, ok af sneisar-haldit. Ek þóttumk rétta millum handa mér; ok þá er ek hafða rétt, gaf ek yðr öllum at éta af. Ek þóttumk vita, at sjá tíð var sem nú er.’ ‘Auðsær er draumr,’ sagði Halldórr; ‘þar muntu rétta hlut þínn; kann vera, at þú gefir oss nökkura bergi-bita af, áðr létti fundi þessum.’ ‘Vera má, at svá sé,’ segir Sturla; ok hló at. Þeir tala nú um við stakkgarðinn, hvat manna-för vera mundi upp með fjallinu. Þórálfr bóndi ór Hundadal var þar við garðinn ok svarar: ‘Eigi veit ek manna-ferða ván, ef Sauðfellingar fara eigi til laugar í dalinn upp.’ Þeim bræðrum var tíðrætt um manna-förina. Sá þeir þá, at snúit var á Kvíganz-eyri ofanverða, ok svá yfir ána á Hundadals-eyrar. Þóttusk þeir þá vita at ófriðr var. Leita þeir bræðr þá ráðs við sína menn hvat til-tækilegast væri. Lögðu menn þat til, at þeir skyldi undan ríða; en Þórðr lagði þat til, at Snorri riði undan inum bezta hesti; kallaði sér þat vænst til griða ef hann bæri undan. En meðan þeir töluðu þetta, bar þá Sturlu at til hlíðarinnar fyrir ofan garðinn. Varð þá, sem jafnan, at þeim varð seint um tiltekjur, er ór vöndu áttu at ráða; en hina bar skjótt at, er skeleggir vóru, ok skunda sínni ferð. Þá er Sturla kom á holtið fyrir ofan stakkgarðinn, sendi Þórðr Þorvaldzson mann at kalla Þorkel prest þangat til tals við þá. Ok er hann kom þar, spurði Þórðr með hverju efni Sturla hefði för þessa gört. [Hann svarar]: ‘Eigi veit ek görla, en ófriðleg þykki mér sem vera muni.’ ‘Hvat finnr hann til saka?’ segir Þórðr. ‘Sætta-rof mörg,’ segir prestr. ‘Nú vil ek, prestr,’ segir Þórðr, ‘at þú farir til Sturlu, ok flytir örendi vár, at hann trúi eigi at þat sé sakir, er Þórðr Guðmundarson lýgr á oss.’ Fór Þorkell prestr þá at finna Sturlu, ok segir hónum ræðu þeirra, at ‘Þórðr af-sakar sik um öll afbrigði við þik, Sturla.’ Nú ganga menn á milli um stund, ok leita um sættir. Beið Sturla svá þeirra manna er eigi váru komnir; enda vildi hann heyra hvat boðit væri. Ok þá er hann sér Hörðdæli fara, þá sendi Sturla Þorkel prest til fundar við þá bræðr, ok bað þá skriptask, ok búask við, ef þeir vildi verjask; segir, at þá mani eigi griða kostr. Ok er þeir heyrðu þetta, þá skriptast þeir. En Snorri Magnússon ok Hallbjörn Kalason, heima-menn Snorra Sturlusonar, gengu út af garðinum; því at Þórðr Grímsson kallaði Snorra félaga sínn til tals við sik. Lét Þórðr sem hann mundi leita um sættir, ok trúði Snorri því. En þeim gafsk öðruvís; þvíat Þórðr tók hann ok lét halda hónum, en Sturla lét halda hónum Hallbirni. Þá vóru þeir átta eptir í garðinum: þeir bræðr Þórðr ok Snorri; var hann átján vetra; hann var vænn maðr ok ljóss á hár, ok rétt-hárr, vel-vaxinn, ok kurteiss í ferð; hár meðal-maðr at jöfnum aldri; fræknlegr, heit-fastr, fagr-orðr; ok kallaði mjök ‘sínn’ þann er hann talaði við; óhlutdeilinn; en ef hann lagði til nökkut þá varð hann at ráða, hvárt er hann átti við Þórð bróður sínn eðr aðra, ella fylgði ber ógæfa. Þórðr var hár maðr ok herði-breiðr, nef-ljótr, ok þó vel farinn í andliti at öðru; mjök eygðr ok fast-eygr, Ijós-jarpr á hár ok fagrir lokkamir, góðr viðmælis ok blíðr; skapmikill, ok líklegr til höfðingja. Svá sagði Sturla, at sá þyrfti sér eigi til mann-virðingar at ætla eðr ríkis í Vestfjörðum er í Dölum sæti, ef Þórðr væri í Ísafirði. Þórðr Heinreksson var inn þriði; hann var skrúf-hárr, ok freknóttr; mjök eygðr, ok fram-mynntr, lang-nefjaðr, nær-sýnn, rið-vaxinn, ok þó vasklegr maðr. Inn fjórði var Snorri, son Loptz Markússonar; hann var lítill maðr ok svartr, ok vel farinn í andliti, kurteiss um hendr sínar, ok um allt görr at sér. Þorsteinn Gellis son Höskuldz sonar var inn fimti, lágr maðr ok svartr, opin-eygr ok mjök eygðr, ok mjök knálegr, ok liðaðisk hárit. Þar vóru tveir synir Hjálms; var Atli lágr, ok bringu-breiðr, vel vaxinn, ok nef-ljótr ok sama-góðr. Þormóðr var mikill ok knálegr, fer-strendr í vexti, staðfastlegr, ljós-jarpr [á hár]. Hinn átti [maðr] var Þorkell Magnússon; hann var lágr ok digr, ok þó framlegr maðr. Þessir menn vóru með þeim bræðrum í garðinum.
90. Þá er þeir bræðr vita kost sínn, ok ekki friðar ván, ok vóru allir skriptaðir, þá skipask þeir til varnar; þvíat þeir vildu fyrir öngan mun upp gefask; sögðu þat betra til frásagna um hríð. Þórðr Þorvaldzson ok Þórðr Heinreksson vörðu þann hlut garðzins er til fjallz vissi, ok næst þeim Sturlu var; var þaðan bezt at sækja, en óhægst at verjask. Til hægri handar þeim, í þann hlut garðzins er fram vissi til bæjar, var Þormóðr Hjálmsson ok Þorkell verpill; en í þann hlut garðz er til árinnar vissi, var Snorri Þorvaldzson ok Snorri Loptzson; var þar óhægst atsókn við at koma; en þann hlut garðz er til Hundadals vissi, vörðu þeir Þorsteinn Gellisson ok Atli Hjálmsson. Ok nú er Hörðdalir riðu neðan með á, tók Snorri Þorvaldzson til orða: ‘Hví sæki þér nú eigi at? nú bíðu vér búnir, ok þarf eigi at þæfa oss lengr í þessu; en ef þér bíðit þejrra er hér fara neðan með ánni, þá man þat sannask er mælt er, at Sturla þorir lítt at hætta á jafnaðar-fundi við oss.’ Sturla svarar brosandi ok stillilega: ‘Þess munum vér nú við njóta er vér höfum nú vald meira en þér; en svá lízk mér á þá menn er þar eru í garðinum, sem ek muna þá menn í mínum flokki marga hafa, er standa mætti jafn-fætis yðr, þótt eigi sé brekku-munr; en hins man ek gæta, at vér fáim ekki mein af yðr; en ek ætla þó at kjósa menn af yðr, þá er ek þykkjumk mestar sakir við eiga.’ Snorri kvað eigi víst, hversu þat tækisk. Þá kom Lauga-Snorri ok Hörðdælir. Skipaði Sturla þá til atgöngu, ok lét brjóta upp grjót af holtinu þar er þeir stóðu á. Skyldi Lauga-Snorri, ok sveit með hónum, ganga þar at garðinum er Þórðr Þorvaldzson var fyrir. Þórðr Guðmundarson, ok sveit með hónum, gékk þar at er Þormóðr Hjálmsson var fyrir. Halldórr frá Kvenna-brekku ok Haukdælir gengu þar at er þeir Snorrarnir vóru fyrir. Eirekr birkibeinn, ok sveit með hónum, gengu þar at er þeir Atli vóru fyrir. Þorkell prestr, ok menn með hónum, gættu þeirra er haldnir vóru. Sturla sjálfr, ok menn nökkurir með hónum, gékk hjá, ok skipaði til þar er hónum þótti mest þurfa. Skagi inn hvíti Austmaðr var með Sturlu, hann hafði handboga; ok bað Sturla hann skjóta í garðinn. Hann görði svá, ok skaut tveimr örum eðr þrimr, ok flugu eigi hættlega; ok geigaði þat allt; hann var þó mikill bogmaðr. Sturla drap bogann ór hendi hónum, ok kvað eigi gagns ván at fýlu þeirri. Nú var gengit öllum-megin at garðinum ok sótt með grjóti; en fáir gengu svá nær, at vápnin tæki saman; var þat óvíða garðzins at vápnum mátti sækja. Sturla gékk um it ytra, ok tók upp stein; hann kastaði allra manna bezt steini, ok var hæfinn. Hann mælti: ‘Svá þætti mér, ef ek vilda kasta steini, sem ek munda kjósa heldr en þér hvar á skyldi koma; en eigi skal þat nú reyna’—Ok lét falla niðr steininn. Þat sá Snorri Þorvaldzson ok mælti: ‘Hví sækir hann Sturla eigi at? ok ætla ek at Dala-Freyr sanni nú nafn sítt, ok standi eigi nær.’ Rögnvaldr Arason svarar: ‘Eigi þarftú svá at eggja; meiri ván at yðr vinni þó at fullu; er þat maklegt at vér eigimsk við.’ Hallr Arason mælti þá [til Snorra]: ‘Vit erum hér menn yngstir, ok megu vit reyna [með okkr] ef þú vilt.’ ‘Þat munda ek gjarna vilja,’ segir Snorri, ‘ef yðr mætti til nökkurs trúa; en nú er þat reynt, at yðr má til einskis trúa; svikuð þér nú einn várn mann ór garðinum, ok náði sá eigi aptr at fara til vár.’ Snorri tók þá upp stein ok reiddi. Hann mælti: ‘Sé nú við, Hallr!’—En hann sendi Rögnvaldi stein þann; ok féll hann við höggit. ‘Laut þar einn,’ segir Snorri, ‘er eigi einum at firr.’ Ok nú herða þeir atgöngu; ok gengu þeir at garðinum er gildastir vóru. Atli Hjálmsson lagði til Halldórs Jónssonar frá Kvenna-brekku, ok kom í brynjuna; ok varð hann ekki sárr við. Þá kallaði Sturla: ‘Þröngvi þeim fast!’ Görði Halldórr þá atgöngu ofan at garðinum þar er helzt mátti vápnum við koma hjá Lauga-Snorra. Leituðu þeir Þórðr þá [inn] frá garðinum þar er þeir höfðu verit í fyrstu, svá at eigi mátti at komask. Lét Þórðr þá svífa þangat með garðinum sem þeir sóttu at, Þórðr Guðmundarson ok Eirekr birkibeinn. Í þeirri svipan var Guðmundr skáld lostinn steins-högg, svá at hann féll, ok kastaði yfir fótunum. Maðr vildi til hans taka. Sturla mælti: ‘Láti þér hann vera kyrran; ekki mun hann saka, svá ferr hann á hverjum fundi;’ ok skelldi upp ok hló. Hann mælti: ‘Sæki þér at fast.’ Þá var svá mikill grjót-burðr í garðinn, at þeir fengu eigi hlíft sér við. Féll þá Þórðr Þorvaldzson við heys-endann tveim-sinnum fyrir grjóti, ok reis seint upp við it síðara höggit. Þá var ok svá komit, at þeir er fyrir útan stóðu garðinn höfðu buklarana á garðinum, ok lögðu þaðan undan með spjótum. Þá kallar Þórðr Þorvaldzson á Halldór Jónsson ok Ara-sonu, at þeir skyldi leita um grið ok sættir fyrir hans hönd við Sturlu. Halldórr frétti hvert efni hann gæfi til þess. Þórðr svarar: ‘Ek vil bjóða útan-ferð mína ok suðrgöngu, ok njótim þess báðir; ok gefa í hans vald ríkið ok sjálfan mik, þar til er ek ferr útan; man ek ok sverja at halda þetta allt. Þá gengu þeir Halldórr til mótz við Sturlu ok segja hónum boð þessi. Áttu margir menn hlut at; sögðu ok at gótt væri at þiggja af slíkum drengjum áheyrileg boð. Ok var þá engi atsókn at garðinum meðan. Þórðr Guðmundarson mælti: ‘Vel er boðit; en ekki munu þeir halda, ef þeir fá nökkurn kost til annars; má þat nú ok meirr til várkunnar virða en fyrr.’ Sturla lagði ekki til, meðan þeim var tíðast at tala um boðin; ok var heldr áhyggjusamlegr. Síðan mælti hann til Halldórs:—
‘Trautt mun ek trúa þér, troll!’ kvað Höskollr.
‘Fyrir hvat skal þenna kviðling hafa?’ sagði Halldórr. ‘Þat er mark at þessu,’ sagði Sturla, ‘at eigi þarf griða at biðjaj enda munu engi fást; ok sæki þér at fastl’ ‘Ekki munu vér nú at sækja héðan frá,’ sagði Halldórr, ‘ok eru menn nú mjök unnir.’ ‘Verða munu þá aðrir til,’ sagði Sturla, ‘þó þér gangisk hugr við ræður þeirra.’ Görði Sturla sik þá reiðan; en Halldórr segir Þórði, at engi kostr var griða. ‘Já, já,’ sagði Þórðr, ‘eigi skal upp gefask at heldr.’ Sóttu þá sumir menn at slælegar en fyrr, enda vóru þeir ok minnr færir til varnarinnar. Vóru Hjálms-synir þá þar til komnir; vóru þeir nökkuru ómóðari. Bauð Þormóðr sik þar fram jafnan er mann-raun var mest, ok atsókn var hörðust. Þá varð enn á hvíld nökkur. Þá mælti Þórðr Þorvaldzson: ‘Gætu vér buklara várra, ok bregðum eigi við lögum eðr höggum þeim er oss eru eigi hættileg; búð at vér þurfim enn hlífanna. Þá kom Þórir Armóðarson, til garðzins. Sturla mælti: ‘Seinn vartú enn, Þórir svefn, ok sannaðir nafn þítt.’ ‘Þykki þér svá vera, bóndi?’ segir Þórir. ‘Svá er víst,’ segir Sturla, ‘ok gakk þú nú at fast.’ Þórir hljóp þá at garðinum, ok lagði til Þorkels Magnús sonar í handlegginn; ok var þat mikit sár. Ekki görði Þórir þar fleira á þeim degi. Þórðr leitaði þá enn um, ef Sturla vildi nökkurar sættir þiggja; en þat stoðaði ekki; ok eggjaði Sturla þá mjök atsóknar. Þormóðr Hjálmsson lagði til Þórðar Guðmundarsonar; ok sprakk brynjan fyrir, ok varð hann sárr svá at stóð á beini. Var þá vöm in harðasta. Þá kemr steins-högg í andlit Þóroddi Mássyni, ok ræddu menn um, at hann væri mjök sárr. Hann svarar: ‘Eigi er sem vér sýnim hamföng á oss, þótt í andlit blæði.’ Þá fær Hermundr Hermundarson ok steins-högg á mjöðmina, er hann vildi hlaupa á garðinn upp, ok rataði hann ofan aptr. Snorri Þorvaldzson veitti hónum þat slag. Hermundr var þá ungr, ok heima-maðr at Kvenna-brekku. Í þenna tíma fekk Þórðr Þorvaldzson steins-högg á stálhúfuna, svá at inn gékk á hausinn. Féll hann þá við; ok er hann réttisk upp, varð lítið af vörninni hans. Ok brátt eptir þat rétti hann spjótz-halann út yfir garðinn þar er þeir Halldórr ok Lauga-Snorri stóðu fyrir; ok gaf hann þá upp vörnina, ok seldi af höndum vápnin. Þórðr Heinreksson gékk út eptir þetta, ok gaf upp sfn vápn; en Þormóðr, ok þeir aðrir, héldu þá upp vöminni. Halldórrgékk þá til Sturlu, olcbeiddi enn Vatzfirðingum griða. Sturla kvað eigi þurfa þeim bræðrum Vatzfirðingum griða at biðja; en aðrir menn, sagði hann, grið skyldu hafa. Halldórr segir Þórði hvers af væri kostr. Eptir þat gáfu þeir upp vörnina í garðinum, ok seldu af hendi vápnin, allir nema Snorri Þorvaldzson; hann lét sér ógetið at, er þeir gáfusk upp. Sturla lét kalla til sín Þorfinn valsk ok Hermund Hermundarson, ok talaði við þá hljótt. Hermundr gékk frá þegjandi; en Þorfiðr bað hann fá annan mann til at vega at Þórði. En Sturla kvað hónum eigi hlýða skyldu slíku í móti at mæla; ok kvað hann óglöggt muna bringu-sárit er hann fékk at Sauðafelli. Færði þá upp buklarann ok reiddi. Báðu menn Þorfinn þá eigi móti mæla. Gékk Sturia þá ofan at garðinum. Gengu þeir menn þá til griða er þess var kostr. Snorri Þorvaldzson settisk á horn garðzins með vápnum sínum. Þá gekk Hermundr at, ok sveiflaði til öxinni; ok kom á knéit Snorra, svá at nær tók af fótinn. Hann rataði af garðinum, ok kom niðr standandi, ok varð sá hlutr fótarins undir hónum er af var högginn. Hann leit eigi til; þreifaði til stúfsins, ok brosti við ok mælti: ‘Hvar er nú fótrinn mínn?’ Þórðr bróðir hans sá til ok mælti til Þormóðar Hjálmssonar: ‘Gakk þú til sveinsins, ok var hjá hónum.’ Hann blés við ok fór til. Halldórr sagði í því er Hermundr hjó, at þat var íllt högg ok ómannlegt. Sturla kvað vera gótt ok drengilegt. Sturla bað Þórð þá niðr leggjask. Hann görði svá, ok signdi sik; ok í því er hann lagðisk niðr, hjó Þorfiðr um þverar herðar hónum, ok var þat mikit sár. Sturla mælti: ‘Högg þú annat.’ Hann görði svá; ok kom þat útán á hálsinn. ‘Högg þú it þriðja,’ [segir Sturla] ‘ok er ílla unnit at góðum dreng.’ Eirekr birkibeinn þreifaði í sárit ok mælti: ‘Eigi þarf nú meira við; at fullu mun þetta ríða.’ Snorri bróðir hans sá á þessa atburði ok brá sér ekki við. Þar stóð alþýðan hjá er Þórðr var veginn. Hermundr snaraði þaðan frá fyrir horn garðzins með reidda öxi þar til sem Snorri sat. Sveinninn brá upp hendinni ok mælti: ‘Högg mik eigi, maðr, ek vil mæla áðr nökkut.’ Hermundr hafði it sama riðit; ok hjó á hálsinn; ok tók af höfuðit, svá at eigi hélt meirá en reips-haldi. Annarri hendi hafði hann til höggit. Þá var búit um líkin. Þá mælti Sturla við Grím, er bjó í Snóksdal; at hann skyldi taka við líkum þeirra; en hann talðisk undan, ok lézk vera myrk-hræðinn ok líkblauðr. Sturla kvað hann vera auvirðis-mann at meira. Halldórr frá Kvenna-brekku bað Sturlu eigi hrekja hann um þat. Ok mun ek flytja lík til mín.’ ‘Gör þat sama,’ segir Sturla; ‘þú munt brátt kalla þá helga.’ Stigu þeir Sturla þá á bak, ok riðu heim; en Halldórr flutti líkin heim með sér. Ísfirðingar riðu í Hundadal ok í Bæ, ok til Hamra-enda um kveldit. Þá er þeir Sturla riðu hjá virki, var talat um hve Snorra Sturlusyni mundu líka víg þessi, eðr hvárt hann mundi yrkja um. Sturla bað Guðmund minnask vísna þeirra er Reykhyltingar ortu um Sauðafellz-för. Þá kvað Guðmundr vísu:—
Hvárt munu (hildar-kerta, hregg kom æst at seggjum;
raun sleit ór því) Ránar-ræfrs-firðingar virða:
At stál-hjarli Sturla stein-runnins man kunna
(valr fékk blóðs í byljum bráðir) stórt at ráða.
En er Sturla kom heim, gékk hann til stofu, ok festu menn upp vápn sín. Spurðu menn þá tíðenda. En er sögð váru, þá kvað Solveig Vatzfirðinga vita mundu hverja grimð þeir höfðu sýnt þar í heim-sókninni. Þá kvað Guðmundr:—
Guldu grimðar-fylldir gljúfrs-bestinga vestan
strætis stórrar sveitar stiklendr tíund mikla:
Létusk einn dag ítrum arn-sprengi framgjarnir
(svá hykk fíkins til tókusk) tveir höfðingjar þeira.
Síðan gengu þeir Sturla til kirkju, ok vóru teknir ór banni. Fóru menn síðan heim.
Ísfirðingar fóru vestr; ok vóru mjók þrekaðir af grjóti. Unðu þeir ílla við ferð sína, sem ván var at; en Hallbjörn Kalason fór heim í Reykjaholt, ok segir Snorra tíðendin; ok rann hónum mjök í skap sá atburðr. Arf ok bætr eptir þá bræðr átti at taka Einarr bróðir þeirra, dóttur-son Snorra; en Íllugi var aðili, bróðir þeirra. Sturla sendi orð til Snorra, ok bauð hónum sættir; ok beiddisk griða í mót; en Snorri seldi grið fyrir sik ok sína erfingja; en eigi lézk hann sættir taka mundu til handa Vestfirðingum fyrr en hann vissi skap þeirra. Íllugi Þorvaldzson fór suðr til Snorra brátt eptir er hann spurði víg bræðra sínna; ok tók Snorri við hónum. Allir Stakkgarðz-menn viku sínu máli undir forsjá Snorra til sætta; en Þórdís tók við búi í Vatzfirði, at ráði föður síns. Snorri lagði gótt til um sættir með þeim; því at hann vildi eigi missa liðveizlu Sturlu á þinginu um sumarit í málum þeirra Kolbeins unga. Þetta vár fór Klængr [Bjarnarson] í brott or Reykjaholti með sveit sína; ok görði hann bú á Völlum, er Snorri hafði goldit hónum. Réðusk þá suðr með hónum Vigfúss Kálfsson ok Tanni Finnboga son, ok enn fleiri sveitungar hans.
91. Órækja Snorrason görði bú í Deildar-tungu um várit, ok Philippus mágr hans með hónum. Um sumarit fyrir þing vóru ráðnar sættir með þeim Sturlu ok Vestfirðingum; ok skyldu þeir göra bræðr, Snorri ok Sighvatr. En er leið at þingi, reið Snorri með átta hundruð manna til þings; en margir aðrir höfðingjar veittu hónum, bræðr hans báðif ok Sturla. Ormr Svínfellingr var þá kominn í vináttu við Snorra; hafði Snorri gefit upp allt fégjald þat er Snorri hafði gört um víg Dagstyggs; ok galt Kolr Árnason Ormi fjóra tigi hundraða rífs fjár. Kolbeinn ungi hafði norðan sex hundruð manna. Þórarinn Jónsson veitti hónum, ok enn fleiri aðrir [höfðingjar]. Þorvaldr Gizurarson gékk mest í milli, ok leitaði um sættir ok margir lærðir menn með hónum. Gizurr [Þorvaldzson] hafði mikit fjölmenni, ok vissu menn óvíst hverjum hann mundi veita; þvíat hann lét vel við hvára-tveggju. Snorri beiddisk helmingar-skiptis um fé ok goðorð fyrir norðan land; en Kolbeinn var seinn í ját-orðum, ok tregr í sættar-görðinni. Kom svá, at þeim Þorvaldi Gizurarsyni ok Þórði Sturlusyni þóttu enkis sín orð metin, ok gáfu þeir upp meðal-ferðina. En þá fóru í milli vinir ok trúnaðar-menn þeirra Kolbeins ok Snorra. Kom þat þá upp litlu síðarr, at sætt var saman komit með þeim Snorra ok Kolbeini. En sú var sætt upp sögð, at Snorri skyldi eiga helming goðorða þeirra er Kolbeinn átti at réttu. Kolbeinn skyldi með fara, ok veita Snorra á þingum; gjalda skyldi Kolbeinn fé at hægindum ef Snorri vildi heimta. Þat fylgði þessu, at Kolbeinn skyldi gipta Arnbjörgu, systur sína, Órækju syni Snorra með sex tigu hundraða, en Snorri skyldi fá Órækju tvau hundruð hundraða, ok stað á Mel, ok goðorðit Hafliða-naut, ok skyldu þeir mágar vélask um norðr þar báðir samt. Vóru þá menn til kallaðir handsala; ok tóku þeir höndum saman Kolbeinn ok Snorri.
92. Þorvaldr Gizurarson spurði Þórð Sturluson hvat hann ætlaði, hví mundi sættin svá skjótt saman hafa gengit, síðan er þeir gengu ór? ‘Eigi veit ek,’ segir Þórðr, ‘en uggi ek, at Snorri, bróðir mínn, muni nu hafa gört vina-skipti, ok selt vináttu Sighvatz ok Sturlu, en tekit við vináttu Kolbeins; er mik uggir, at vór frændr munim mesta rimmu af hljóta áðr lýkr.’ Þorvaldr svarar: ‘Undarlegt þykkir mér, er Kolbeinn vill gipta systur sína skilgetna hórkonu-syni Snorra; en þat [er] satt er mælt er, at “Sjálfr veit görst hverjum varningi verja á.”’ þetta sumar um þing fóru Ísfirðingar vestan í Dali, Þórðr Heinreksson; Högni Halldórsson, Böðvarr Steinarsson, Hjálms-synir, ok enn fleiri stakkgarðsmenn. Þeir grófu upp lík þeirra bræðra, ok fluttu vestr í Vatzfjörð, ok grófu þar. Þótti mönnum þat gört af mikilli elsku við þá bræðr, Þorvaldz-sonu. Um sumarit fyrir Óláfs-messu fór Snorri vestr til Vatzfjarðar með tuttugu menn. Þar var Órækja sonr hans, Árni óreiða, Ásvarðs-synir; ok gótt mann-val hafði hann. Hann gisti í Hvammi, ok var Óláfs-messu í Vatzfirði. Kómu þar til hans bændr um Ísafjörð, ok bundusk allir á hendi hónum. Þá kom til hans Óláfr Æðeyingr; hann hafði getið barn við þórdísi, ok seldi Snorra sjálfdæmi fyrir. En hann görði Æðey, svá at frændr hans skyldu frelsa þat er hann átti eigi í eyjunni. En í þenna tíma var í kærleikum við þórdísi Oddr Álason, ok fann hann eigi Snorra í þessi ferð. Snorri fór heim aptr; ok fann Sturlu heima, ok fór skipulega með þeim í þat sinn. Þetta haust it sama bjósk Kolbeinn við brúðlaupi Órækju, ok vænti Snorra þangat; en Snorri vildi eigi fara, ok setti fyrir ferðina þorleif ór Görðum ok Staðar-Böðvar. Þá var eigi ráð fyrir gört um staðfestu í Miðfirði. En er þeir kómu norðr, ok Kolbeinn vissi þetta, varð hann styggr, mjök ok kallaði allt rofit við sik. En því lauk svá, at þorleifr gékk til handsala við Kolbein, at Órækja skyldi hafa tvau hundruð hundraða, ok stað í Stafaholti; ok kallaði Snorra hafa játað sér því, ef Kolbeini þætti eigi efnt við sik ella. Tóksk við þetta ráða-hagr með þeim Órækju ok Ambjörgu; ok fór hón í Deildar-tungu til bús með Órækju um vetrinn.
93. þetta haust kómu út bréf Sigurðar erkibiskups, er þá var ný-kominn í land. Þau vóru mælt harðlega til þeirra Sighvatz ok Sturlu um Gríms-eyjar-för ok annan mótgang við Guðmund biskup. Var þeim stefnt útan báðum feðgum. En þat rézk af, at Sturla skyldi fara fyrir báða þá, ok leysa mál þeirra beggja. Lýsti hann þá útan-ferð sínni um vetrinn; en Solveig skyldi fara á Grund, ok börn þeirra, ok vera þar meðan Sturla væri útan. Sighvatr skyldi hafa umsjá um ríki Sturlu, meðan hann væri frá. Var þá engi höfðingi í Vestfjörðum; en þeir vóru mestir af bóndum: Oddr Álason, ok Gísli af Sandi, ok vóru þeir inir mestu vinir, Sturla ok Oddr. Bauð Sturla þar helzt um [Oddi] at geyma vina sínna. Ok rézk hann þá um várit á Eyri í Arnarfjörð, ok hafði mart röskra manna með sér. Hann hafði mikit fé, ok rausnar-bú; ok gékk þá skjótt við ráð hans ok sæmðir; ok görðisk hann ofsa-maðr mikill, ok eigi jafnaðar-maðr.
94. Þessi vetr var kallaðr harðr ok íllr, ok héldu menn ílla víðast um sveitir. Þórdís bjó þá í Vatzfirði, sem fyrr var ritað. Um várit eptir Páska kom þar Oddr Álason, ok með hónum Högni Halldórsson, frændi hans, ok höfðu sveit manna. Þeir dvölðu þar um hríð; þvíat þá vóru kærleikar miklir með þeim Þórdísi ok Oddi. Ok einn morgin snemma urðu þeir varir við, at bærinn var horfinn mönnum, ok heyrðu vápna-brak. Högni gékk til dura ok spurði hverir úti væri. Hónum var sagt at þeir vóru þar mágar, Óláfr Æðeyingr ok Snorri Magnússon ór Grunnavík, ok báðu þá út ganga. Högni spurði hvárt þeim skyldi fritt. Þeir létusk því eigi mundu heita. En er Oddr hafði fengit vápn sín, ok þeir skynjuðu at eigi var mann-mart úti, réðu þeir til útgöngu; ok var lítill liðs-munr, ok réðu hvárigir á aðra. Skilðu þeir at því, at Oddr lýsti fjörráðum á hendr þeim við sik; en þar urðu eingi hlaupa-för, eðr á unnin verk, at sinni með þeim. Fóru þeir heim; en Oddr út í Fjörðu með sveit sína.
95. Um várit heimti Órækja kvánar-mund sínn at Snorra ok stað í Stafaholti; en Snorri sagði svá, at Órækja skyldi fara vestr í Vatzfjörð ok taka þar við stað ok manna-forráði því er Einarr átti; en lézk mundu skipta hverjum til handa slíku er hónum líkaði, þá er Einarr þroskaðisk; en Þórdísi bauð hann til sín. Órækja vildi fyrir hvern mun hafa Stafaholt; en þó varð svá at vera sem Snorri vildi. Fór þá Órækja vestr með konu sína, ok sveit manna með hónum. En er hann kom í Vatzfjörð, þótti Þórdísi íllt upp at standa; ok fór hón þá út á Mýrar í Dýrafjörð; en Órækja tók við búi í Vatzfirði, ok tók við hverjum manni frjálsum er til hans vildi; ok drósk þar saman karl-fjölði mikill. En brátt var með harðindum fengit til búsins, sem lengi hafði siðr verit í Vatzfirði.
Sturla Sighvatzson bjósk til útan-ferðar um várit, ok dró vöru at sér; hann lét sér fátt um finnask um vestr-ferð Órækju; var hann jafnan heima at Sauðafelli. Leið svá framan til þings. Var Snorri á þingi eptir vanða sínum, þvíat hann hafði lögsögu. Sighvatr kom um þingit norðan í Dali, ok var at Sauðafelli um þingit. En er Snorri kom af þingi, sendi hann Sturlu Þórðarson eptir Sighvati, ok bauð hónum suðr þangat. Fór Sighvatr þá suðr, ok Þórðr kakali, ok Þorvarðr ór Saurbæ;—fjórir vóru þeir. Tók Snorri allvel við þeim, ok var þar veizla fögr. Görðu þeir bræðr þá um víg Vatzfirðinga, ok urðu vel ásáttir. Gaf Snorri Sighvati spjót gullrekit at skilnaði, ok kvað ófellt at þeir skilði gjaf-laust, svá sjaldan sem þeir fundusk. Þá er Sighvatr var í Reykjaholti, þá kom Austfirzkr maðr þar, ok heimti fé at hónum; en Sighvatr. greiddi hónum hest þann er hann hafði þangat riðit; en Sighvatr bað Valgarð Styrmisson ljá sér hest í Dali vestr; hann var þá umsýslu-maðr í Reykjaholti. Valgarðr léði hónum bleikálóttan hest, bæði mikinn ok sterkan, járnaðan öllum fótum, ok inn bezta farar-skjóta. En er Sighvatr kom vestr á Bratta-brekku, var hestrinn þrotinn svá at eigi mátti standa. Sighvatr leit á hestinn ok mælti: ‘Þetta mun vera fyrir feigð Valgarðz er hestrinn þraut, þvíat þat er með ólíkindum.’ Þann dag er Sighvatr fór ór Reykjaholti reið Valgarðr út á Mýrar at biðja hesta norðr til Skagafjarðar eptir viðum; þá var gör stofan í Reykjaholti. Með Valgarði var Ingjaldr Geirmundarson, ok Þórðr Tyrfingsson, ok Þórðr steypir Grímsson. Þeir kómu í Eskiholt, ok báðu þar hestz Halldór son Guðmundar Eskhylltings; en hann synjaði. Valgarðr setti örfalinn fyrir óst hónum, svá at hann hné at vegginum; en þeir tóku hestinn, ok riðu upp í Sygna-skarð, ok átu þar mat. Eptir þat fóru föru-nautar Valgarðz at búa hesta þeirra; en hann var í stofu ok klæddisk. Þá kom Halldórr í stofuna, er Valgarðr hafði dregit blátt kaprúns-skrúð fyrir andfit sér, er hann hafði um hálsinn undir stálhúfunni. Halldórr hjó í höfuð hónum; var þat bana-sár. Hljóp Halldórr þar út, ok eltu föru-nautar Valgarðz hann til skógar; rann hann þeim þar hvarf. Halldórr kom í Vatzfjörð at Óláfs-messu. Þar var Magnus biskup þá at veizlu; hann flutti mál hans við Órækju, svá at hann tók við hónum. Þetta sumar var veginn Vigfúss, son Kálfs Snorra-sonar, fylgðar-maðr Klængs Bjarnar sonar; hann var í för með Birni Sæmundarsyni. Jón, son Kráks frá Hlíðarenda, bjó á Egilsstöðum; hann vildi eigi gefa þeim mat; en þeir höfðu eigi at síðr. En um nóttina gékk hann í skála ok veitti Vigfúsi bana-sár, ok hljóp til skips, ok réri suðr yfir á, ok forðaði sér. Fór síðan austr um land; tók Sighvatr við hónum síðan ok kom hónum útan; en Björn görði til Hafliða, bróður hans; ok lét fót-höggva hann fyrir þetta. Þessi Hafliði var faðir Magnúss, er bjó at Eyvindar-múla, ok Þorgerðar at Hlíðarenda, er átti Magnúss Andreasson, ok vóru þeirra synir: Karla-magnús, Vigfúss ok Benedikt. Hafliði átti Ingibjörgu Loptzdóttur ór Gaulverja-bœ.
96. Oddr Álason var með Sturlu um sumarit; ok var þat orð á, at hann mundi útan fara. En þá er Sfurla spurði, at menn drógusk at Órækju í Vatzfirði, setti hann Odd eptir at gæta þingmanna sínna í Vestfjörðum. Fór hann þá vestr; ok fundusk þeir Órækja, ok lagðisk allvel á með þeim; mæltu þeir til vináttu með sér. Þórdís fór ok vestr í Fjörðu. Ok er hón kom í Saurbæ, fæddi hón þar barn á Staðarhóli; þat var mær er þau Oddr áttu. Hón lá þar þrjár nætr, ok fór síðan vestr heim á Mýrar. Sá maðr kom til Órækju um sumarit er Björn hét, Norðlenzkr maðr; hann var kallaðr Maga-Björn; hann hafði verit í Grímsey ok barizk þar við heima-menn Sighvatz ok frændr hans, Pál ok Magnús, Magnússonu. Með Birni var sá maðr er Einarr kollr hét, Sunnlenzkr at ætt. En er þeir koma í Vatzfjörð, görðisk Björn þar fyrir-maðr um atdráttu. Varhann all-óspakr, ok eigi heimilða-vandr at föngum bónda.
97. Sturla Sighvatzson fór útan um sumarit at Gásum ok nökkurir menn með hónum. Hann varð síð-búinn; ok tók Noreg fyrir norðan Stað; ok hélt til Borgundar. Þar var þá fyrir Álfr af Þornbergi, mágr Skúla hertoga. Hann tók allvel við Sturlu, ok bað hann þar bíða þess er hertuginn kæmi norðan, ok sagðisk vilja koma hónum í vináttu við hertogann; sagði Álfr Sturlu, at hertoginn mundi göra hann at inum mesta manni, slíkt afbragð sem hann væri annarra manna; en kallaði hertogann at vera inn mesta vin Íslendinga, ok þó mestan Sturlunga. Sturla vildi eigi annat, en fara suðr til Björgynjar á fund Hákonar konungs. En þá var sundr-þykki mikit með þeim mágum; ok drógu þeir þá lið saman slíkt er þeir fengu. Þeir fundusk um haustið í Björgyn, ok sættusk; ok þótti hertoganum sór þá heldr ervitt veita sættin. Þetta var kallat Hákarla-haust. Þá var Sturla í Björgyn ok svá öndurðan vetr. Síðan réð hann til suðrferðar; ok fór hann til Danmerkr, ok fann Valldimar konung inn gamla; ok tók hann allvel við hónum. Var hann þar um hríð; gaf Valdimarr konungr hónum hest góðan, ok enn fleiri sæmilegar gjafir; ok skilðu þeir með inum mestum kærleikum. Fór Sturlu þá suðr í þýðeskt land. Hann fann þar Pál biskup ór Hamri; ok vóru þeir allir samt í för út í Romam; ok veitti biskup Sturlu vel föru-neyti, ok var inn mesti flutnings-maðr allra hans mála er þeir kómu til páva-fundar. Páll biskup fór fyrir því út til páva, at hann varð missáttr við Hákon konung. Deilðu þeir um Eyna-helgu, er liggr í Mjörs. Sturla fékk lausn allra sínna mála í Róma-borg, ok föður síns; ok tók þar stórar skriptir. Hann var leiddr á milli kirknanna allra í Róma-borg, ok ráðit fyrir flestum höfuð-kirkjum. Bar hann þat drengilega, sem líklegt var. En flest fólk stóð úti ok undraðisk; barði á brjóstið, ok harmaði, er svá fríðr maðr var svá hörmulega leikinn, ok máttu eigi vatni halda, bæði konur ok karlar. Þeir Páll biskup ok Sturla fóru báðir samt í Norðrlönd, ok skilðu með inum mesta félagskap; veittu hvárir öðrum góðar gjafir. Fann Sturla Hákon konung í Björgyn, ok fór með hónum til Túnsbergs, ok tók hann allvél við hónum. Dvaldi hann þar lengi inn síðarra vetr er hann var í Noregi. Töluðu þeir konungrinn ok Sturla jafnan.
98. Órækja var nú í Vatzfirði, sem fyrr er ritað; hann fór um sumarit suðr til föður síns; var þá í för með hónum Högni Halldórsson; ok var hann þá í kærleikum með Órækju. En er þeir kómu heim vestr, fór Högni út á Eyri til Oddz; vóru þá kærleikar með þeim öllum. Um haustið fóru þeir Oddr norðr í Grunnavík at þeim Snorra Magnússyni ok Óláfi í Æðey með mikla sveit manna, ok kúguðu þá til sjálfdæmis fyrir för þá er þeir höfðu farit í Vatzfjörð. Oddr ok Snorri deilðu ok um fé konu einnar, ok hlaut Oddr því at ráða. En er þeir kómu norðan, fóru þeir í Vatzfjörð at boði Órækju, ok vóru þar í allmiklum kærleikum, ok gáfuzk gjöfum. Þá var gefit sverðit Steypir, er átt hafði Pétr Steypir. Skilðusk þeir þá inir mestu vinir, at því er kallað var. Órækja sendi um haustið Maga-Björn suðr til Breiðafjarðar, ok, kváðu þeir á hvers mannz fé um nes ok þver-fjörðu, en ræntu at öðrum kosti. Þeir tóku skip frá sonum Þorbjarnar grana, ok fóru út í Eyjar, ok ræntu hver-vetna um Vestr-eyjar. Þeir kómu í Sviðnur, ok vágu þar Játgeir bónda. Einarr kollr vá hann. Þeir fóru suðr til Meðal-fellz-strandar, ok ræntu þar Svein at Heina-bergi ok Þorbjörn í Búðardal, ok at Hval-gröfum. Var þá sent suðr í Hvamm eptir Þórði Sturlusyni; ok fór hann vestr til Saurbæjar; en þeir vóru þá vestr farnir, ok fóru síðan til Vatzfjarðar; ok lét Órækja vel yfir þeirra för; en fáir lofuðu suðr þar.
99. Ásgrímr Bergðórsson bjó þá á Breiða-bólstað í Steingrímsfirði; hann var vin ok frændi Órækju. Maðr hét Otkell; hann var Bjarna son, Þóris sonar, er búit hafði at Hausthúsum í Eyja-hrepp. Otkell var reikunar-maðr; hann fór með konu ok bar keröld af Ströndum til sölu; hann kom til Ásgríms, ok færði hónum bréf; hann sagðisk kominn ór Ísafirði ok útan ór Fjörðum; ok segir Odd Álason hafa fengit sér bréfit ok Þórdísi Snorradóttur. Ásgrímr leit á bréfit, ok var þar á kveðju-sending til Ásgríms, þeirra Oddz ok Þórdísar; en þat var um-mál á bréfinu, at þau öll saman skyldu geyma ríkis Sturlu, með ráði Sighvatz, ok setjask at Órækju, þau vestan en hann norðan, svá at hann kæmi engu fram; sögðu sér ekki fyrir at hafa hann uppi, ef þau geymði til.
Þenna sama tíma kómu til Ásgríms heima-menn Órækju, Gunnlaugr Hrollaugsson, ok Bútr Þórðarson, ok fékk Ásgrímr þeim bréfit, ok færðu þeir Órækju. En er hann sá bréf þetta, virðisk hónum þat bréf fjörráð við sik; ok bar þetta fyrir vini sína ok trúnaðar-menn. En með Ísfirðingum ok Útfjarða-mönnum var forn óþokki, ok lögðu þeir flestir þungt til þeirra mála er í trúnaði vóru hafðir. Eptir þetta lagði Órækja fund við Grunnvíkinga, ok réðu þeir þá atför við Odd; skyldu hvárir hafa hálfan fimta tog manna. Fór Órækja Glámu, en hinir Hestfjarðar-heiði. Þeir fundusk í Amarfirði inn frá Eyri, ok fóm heim á bæinn fyrir dag. Þat var Geisladags-morgin. Þeir tóku bæinn, þvíat hurðir allar vóru læstar. En er menn urðu varir við ófriðinn, gengu þeir til dura, ok spurðu hverir úti væri. Þeir sögðu, at Órækja var þar ok Grunnvíkingar. Oddr trúði eigi at Órækja væri þar. Þeir báru eld at húsum; en þá var fylgt konum ok börnum til kirkju. Högni Halldórsson eggjaði útgöngu; þvíat þar var mart röskra manna fyrir: Oddr, ok Högni, Sanda-Bárðr, Börkr Bjarnason, Magnús Gíslason, Hallbjörn Kalason, ok margir aðrir. Oddr varð all-rösklega við. Þeir Oddr gengu til þeirra dura er váru á bak húsum ór eldhúsi til baðstofu, ok þröngt sund fyrir úti. Þar vóru fimm menn í sundinu, en sumir á húsunum. Hallbjörn Kalason hljóp fyrstr út; hann drap sér upp í durunum, ok hraut stálhúfan af höfði hónum; var hann þegar högginn bana-högg. Þá gékk Högni út, ok hafði sverð í hendi; hann lagði til Þorbjarnar merar, ok var þat bana-sár; síðan hjó hann á öxl Þorbirni, svá at sá lungun. Þá gékk Oddr út, ok hjó til Þorbjarnar Jónssonar; kom í höfuðit fyrir framan eyrat, allmikit sár. Þorbjörn var í þófa-stakki, þeim er sverðin þeirra bitu ekki, þótt þeir breiddi á tré; þann hjó Högni í sundr bak ok fyrir. Börkr Bjarnason gékk þá út, þá Sanda-Bárðr, þá Sveinbjörn frændi þeirra. Átta gengu þeir út. Magnús Gíslason veitti bana-sár fyrir aptan eyra Þorbirni Jónssyni. Allir menn hljópu ór sundinu fyrir Högna; en þó var lagit af húsunum til þeirra ok höggit. Varð Oddr þá sárr mjök, er margir sóttu hann; ok hörvaði hann þá inn í húsin; en Maga-Björn hljóp þá í sundit til Högna; ok hjó Högni til hans; ok sá Björn þat eitt sítt efni at renna á Högna, ok var þat ofr-efli flestum mönnum. Ok nú hljópu fimm menn í sundit, ok varð Högni þá hand-tekinn; ok gaf Björn hónum grið; ok þat samþykti Órækja. Gengu þeir þá á völlinn ok settuzk niðr. Vóru mönnum þá grið gefin. Þá kom maðr ór húsunum, ok segir, at Oddr var sárr til ólffis. En er Högni heyrði [þat], hljóp hann upp, ok hjó til þess mannz er Sighvatr slappi hét, ok særði hann á lendum mikit sár, ok hjó í sundr brók-lindann. Sighvatr vildi hefna sín; en brækrnar féllu ofan um hann. Högni var þá enn tekinn, ok hjó hann áðr til beggja handa. Kom þá Órækja til ok bað drepa hann. Guðmundr kvía-gymbill vá at hónum. Eptir þat fór Órækja inn at slökva eldinn; vóru þá öllum mönnum grið fengin, ok fóru menn inn; en heima-menn sátu yfir Oddi, ok var hann húslaðr ok oleaðr. Um daginn eptir mat var þat borit í eyru Órækju af hans mönnum, at Oddr væri minnr sárr en látið var; ok sendi hann þá til Svein, Ísfirðzkan mann, ok lét vega hann, ok mæltisk þat ílla fyrir. Órækja fór brott af Eyri eptir þessi tíðendi ok heim til Vatzfjarðar. Þat er flestra manna sögn at Magnúss prestr ok Grunnvíkingar hafi látið göra bréf þat er kom til Ásgríms.
100. Kolbeinn ungi bjó nú á Flugu-mýri; hann var höfðingi mikill, ok hafði mikla sveit um sik röskra manna. Með þeim Sighvati var þá rénan miki[l] vináttunnar, ok vóru þeir margir er verr gengu á milli en skyldi. Hljópu þeir til Kolbeins er óspekðir görðu í Eyjafirði, en hinir til Sighvatz er vestr görðu óspekðir í sveitum Kolbeins. Í þenna tíma vóru í Skagafirði margir stór-bændr, ok vóru flestir vinir Sighvatz: Kálfr Guthormsson á Miklabæ, Hallr í Glaumbæ, Íllugi at Barði, Björn í Ási, Jón Markússon á Hjalta-stöðum; hann var þá prestr, vitr maðr ok farinn vel. Einarr hét maðr, skálphæna; hann var þar-sveitar-maðr, ok lét til allra manna vel; hafði verit vin [Guðmundar] biskups ok svá flestra mótstöðu-manna hans. Þenna vetr fór orða-sveimr mikill milli Eyjafjarðar ok Skagafjarðar. Þat var eitt sinn á Flugumýri, at Einarr skálphæna kom at máli við Kolbein, ok sagði, at hann kynni segja hónum þá hluti er hónum var munr undir at vita. Kolbeinn spyrr, hvat þat var. ‘Þat er ótrúnaðr sá er bændr höfðu til þín, þar í héraði,’ ef hann ætti í málum at skipta við Sighvat. Kolbeinn blótaði, ok sagði hann ljúga. Einarr svarar: ‘Hér má göra raun til. Jón Markússon sagði mér svá, at þeir Kálfr Guthormsson ok Önundr Þorgrímsson hafa bundizk í því at draga bændr undan þér, ef Sighvatr kemr í hérað, ok þurfir þú manna við; en ek mun senda orð Jóni Markússyni, ok inna upp fyrir hónum, svá at þú heyrir, ef þú ert í nökkurum leyndum stað.’ Þessu játar Kolbeinn. Ok er svá ráð gört, at Einarr skal senda eptir Jóni, ok skulu þeir talask við í Lítlu-stofu, en Kolbeinn skal vera í kjallaranum undir niðri, ok heyra tal þeirra. Sendir nú Einarr eptir Jóni; en er hann ferr í garð, ríða fylgðar-menn Kolbeins ór garði. Ísarr Pálsson reið með vápn Kolbeins ok klæði. En er Jón kom, gengu þeir Einarr í Lítlu-stofu; innti Einarr þá upp, en Jón sannaði. Þótti Jóni Einarr of hámæltr, ok mælti þó engu skörulega í mót, því er Einarr innti. Menn Kolbeins snéru þegar aptr er Jón var genginn í stofuna, ok stóðu þá fyrir stofu-durum. Kolbeinn hljóp þá upp ór kjallaranum með blóti, ok kvað Jón þess verðan at hann væri drepinn; hljópu fylgðar-menn hans þá í stofuna. Naut Jón þess í þat sinn, er hann komsk heill í brott, er hann var prestr.
101. Eptir þetta sendi Kolbeinn Einar son Glúms Ormssonar, frænda sínn, vestr til Vatzfjarðar, ok bað Órækju koma norðr þangat sem skjótast með sveit manna. Nökkuru síðarr sendi hann Hildibrand Grímsson á sama örendi, ok fann hann Órækju í Hrútafirði; hafði hann á þriðja tigi manna; fór hann þar til er hann kom á Flugu-mýri. Tók Kolbeinn allvel við hónum. En eptir tal þeirra Jóns ok Einars reið Kolbeinn á Miklabæ, ok bar fjörráða-sakir á Kálf eptir því sem hann kvað Jón segja. Kálfr kallaði þat eigi fjörráð, þótt menn væri vinir Sighvatz. En þat samðisk með því, at Kálfr skyldi skyldr ferða allra með Kolbeini þeirra er færi Íllugi Ásgrímsson, Hallr í Glaumbæ, Önundr Þorgrímsson, Þorsteinn Hjálmsson. En er Órækja kom norðr, samnar Kolbeinn þegar mönnum, ok hafa þeir á þriðja hundraði, ok ætla at Sighvati. Kolbeinn sendir menn á Miklabæ, ok beiðir Kálf ferðarinnar. Ok í annat sinn, er hann reið upp fyrir Miklabæ, sendi hann menn til Kálfs, ok bað hann fara; sagði at þar var Hallr ok Önundr. En Kálfr vildi eigi fara. Þeir Kolbeinn riðu norðr til Þver-brekku. Þá spurðu þeir at njósn var komin Sighvati, sú er gört hafði Styrmir mágr hans ór Bjarnarstaða-hlíð, ok hét sá maðr Eirekr greifi. Sýndisk þeim Kolbeini þá aptr at hverfa. Fóru þá bændr heim.
Kolbeinn ok Órækja göra nú ráð sín; ok er þat þeirra ráð, at þeir nefna til fylgðar-menn sína at fara at Kálfi, ok taka hann af lífi ok Guthorm son hans. Var þar inn fyrsti maðr af Kolbeins-mönnum: Þórálfr Bjarnason, annarr Guðmundr Ásbjarnarson, Þórðr þumli Halldórsson, Sigurðr Eldjárnsson, Símon óttarsson, Einarr Glúmsson, Hildibrandr Grímsson, Einarr Skálphæna, Ófeigr Bjarnar[son]. En af Órækju-mönnum: Jón Ófeigsson, Þórðr Tyrfingssön, Sigmundr Gunnarsson, Játvarðr Guðlaugsson, Svartr Grímsson, Bútr Þórðarson. Þeir kómu á Miklabæ um miðmunda-skeið miðs dags ok nóns. Ok áðr þeir kómu, spurði Ósk husfreyja, hvárt Kálfr vildi éta hvítan mat eðr þurran. Kálfr svarar: ‘Nú skal í dag segjask í þing með inum helga Petro postola; valtir verða þeir oss nú þessa heims höfðingjarnir.’ Þetta var inn næsta dag fyrir Pétrs-messu um vetrinn, ok bar þá Pétrs-messu á Miðviku-dag inn fyrra í Níu-vikna-Föstu. Þeir feðgar vóru í Lítlu-stofu, ok höfðu látið skafa krúnur ok raka sér. Var Kálfr acoluthus en Guthormr sonr hans djákn. Guðmundr Ásbjarnarson gékk fyrst inn ok fagnaði Ósk hónum; en hann varð fár um, Þá var sagt í Lítlu-stofuna, at Kálfr var kallaðr út. Hann spurði hverr hann kallaði út. Þeir sögðu þat Kolbeins ráð. Kálfr gékk þá fram ór Lítlu-stofunni ok þeir báðir feðgar; ok vildi hann taka öxi sína ok skinnfeld er lá í rúmi hans í Almanna-stofunni. Kolbeins-menn vóru þá komnir í stofuna, ok kváðu hann eigi öxi þurfa; ok segja, at þeim báðum feðgum var líflát ætlað. Kálfr spurði hvárt þar væri Styrmir Grímsson eðr Kleppjárn Hallzson. Þeir segja þá eigi þar vera. ‘Þá vænti ek,’ segir hann, ‘at engir menn sé þeir hér komnir, at miklar sakir eigi við mik; en þó vilju vér prestz-fund hafa.’ Þorsteinn prestr Reykjarhóll skriptaði þeim báðum feðgum, ok gaf þeim þjónostu. Eptir þat vóru þeir út leiddir; ok tók Kálfr róðu-kross ór hendi presti, ok hafði í hendi sér er hann gékk út. Ok er þeir kómu milli kirkju-garðz ok úti-búrs þá setti Kálfr niðr krossinn við kirkju-garðinn ok lagðisk þar niðr fyrir. Þórálfr mælti: ‘Eigi hyggr þú nú at, Kálfr, hvat þú görir; ver eigi svá nær krossinum at blóðit hrjóti á hann.’ Kálfr sagði: ‘Vant göri þér mér nú,’—ok lagðisk niðr firr meirr krossinum. Bútr Þórðarson hjó hann. Síðan gékk Guthormr til þegjandi, ok lagðisk niðr hjá fbður sínum. Bútr hjó hann. Ok eptir þat riðu þeir í brott ok heim á Flugu-mýri. En heima-menn unnu líkunum, ok váru þeir færðir til Hóla; ok er þat mál manna, at Kolbeinn léti sér þetta vel líka. Var Kálfr kallaðr, at verit hefði einnhverr mestr bóndi fyrir norðan land þann tíma er hann var uppi. Eptir víg þeirra Kálfs ok Guthorms feðga, riðu þeir Kolbeinn ok Órækja suðr í Reykjaholt með áttján menn at sækja ráð at Snorra; ok leituðu eptir hvert liðsinni þeir skyldu þar eiga. Snorri kvazk eigi vanr vera at eiga hlut at héraðs-deildum, en lézk mundu ríða til Alþingis ok veita þeim þar slíkt er öllum þeim væri sæmð at. Eptir þat ríða þeir norðr aptr. Ok er þeir kómu í sveitir Kolbeins, kvöddu þeir bændr at fara í setur í Skagafirði, ok skyldi bændr sjálfir fæða sik. Ok svá var gört, ok vóru optast þrennar setur.
102. Nú er at segja frá Sighvati: at Eirekr greifi, njósnar-maðr Styrmis, kom á Grund, ok annarr maðr með hónum síð um kveld. Sat Sighvatr í rúmi sínu, ok hafði tugla-skinn-feld á herðum, ok lambskinnz-kofra á höfði svartan. Þeir Eirekr vóru spurðir tíðenda; en þeir sögðu liðs-drátt ór Skagafirði; ok sögðu at þeir Kolbeinn ok Órækja mundu þar koma um nóttina með ófriði. En Sighvatr dæsti við, ok kvað slíkt ekki gegna mundu; ok ekki varð þá skjótlegt at ráða-görðum hans. Halldóra húsfreyja gékk þá til, ok segir, at einsætt væri at senda eptir mönnum. Sighvatr bað hana senda eptir þeim mönnum er henni líkaði. Sendi hón þá mann út í Kaupang, ok var þaðan þegar sent á Grenjaðarstaði til Kolbeins. En þá samnaði mönnum it neðra um héraðit sá er út hafði farit. Halldóra sendi annan mann upp í hérað í Saurbæ. Síðan samnaði Þorvarðr mönnum it efra um hérað. Þorgils Hóla-sveinn kom fyrstr með fjóra tigi manna; en allir bændr inni í Eyjafirði vóru komnir um morguninn fyrir messu. Var Sighvatr þá í blám kyrtli, of hafði á höfði stálhúfu ok öxi silfr-rekna í hendi; var hann þá miklu hermannlegri en um kveldit er njósnar-menn kómu. Görði hann þá menn á hest-vörð upp á Skjálgsdals-heiði ok aðra út með firði. Spurðisk þá brátt, at þeir Kolbeinn höfðu aptr horfit. Fóru þá bændr heim, en Sighvatr hafði fjölmennt, ok varðhöld sterk. En þá er Sighvatr spurði at setur vóru í Skagafirði, hafði hann ok setu á Grund, ok kostaði einn allt fyrir, en bændr ekki af sínu. Ok leið svá fram á Föstuna.
103. Í þenna tíma var Guðmundr biskup í Höfða með Brandi. Sighvatr sendi þangat menn, ok bauð biskupi til sín, ok vildi at hann væri með hónum í þessum málum. En er sendimenn kómu í Höfða, vóru þar fyrir sendimenn þeirra Kolbeins ok Órækju þeir er Guðmundr [biskupi] buðu vestr þangat. En með því, at Órækja hafði lengi verit vin biskups, síðan hann fékk nökkurn þroska, ok Snorri fáðir hans, þá virði biskup þat mest, ok fór vestr til Flugu-mýrar ok var þar um Föstuna. Um várit eptir Páska sendi Órækja menn vestr í Fjörðu eptir liði, ok fóru þeir vestan um várit, Íllugi Þorvaldzson með þrjá tigi manna. Með þeim fóru ór Laxárdal, Svarthöfði Dufgusson, ok Oddr son Guðlaugs af Höskuldz-stöðum. Þeir Kolbeinn sendu ok menn austr í Fljótzdals-hérað til Þórarins Jónssonar, ok báðu hann fara til liðs við sik; ok fór hann austan við fjóra tigi manna. Þar var þá með hónum Ögmundr sneis; ok var hann þá á inum átta tigi; ok sögðu menn svá at hann þætti þar víglegastr [maðr] í flokki Þórarins. Þá er Sighvatr spurði liðs-drátt Kolbeins ok Órækju, bæði vestan ok austan, þá dró hann ok lið saman, ok fór til Skagafjarðar með fjogur hundruð manna. Þar vóru með hónum synir hans, Kolbeinn ok Þórðr kakali; eigi vóru inir yngri þá enn vápn-færir. Þar vóru ok með hónum Hrafns-synir, Sveinbjörn ok Krákr. En er Sighvatr reið ofan eptir Norðrár-dal, var hónum sagt, at þeir Kolbeinn ok Órækja vóru á Silfra-stöðum með sex hundruð manna. Þar var ok Guðmundr biskup. Þangat höfðu ok riðit nökkurir Sighvatz menn, ok vóru þeir teknir ok flettir. Snöri Sighvatr þá til Flata-tungu, ok var. Þar um nóttina með lið sítt. Um morguninn bjoggusk hvárir-tveggju til bardaga, ok skriptaði Guðmundr biskup mönnum Kolbeins. Hann segir þó, at þeir mundu eigi berjask um daginn; ‘En þó man Sighvati fara sem Haraldi [konungi] Sigurðar syni.’ Þeir Sighvatr bjoggusk fyrir í Flata-tungu ok fylktu liði hjá húsum í túninu. Þá er þeir riðu neðan at Flata-tungu, reið Þorsteinn Jónsson ór Hvammi at Kolbeini, ok spurði, hvernig hann ætlaði til um skipti þeirra Sighvatz. Hann segir at þeir skyldu berjask þegar er þeir finnask. Þorsteinn segir, at menn vildu veita hónum til sæmilegra sætta, en berjask eigi við Sighvat. Kolbeinn leggr til hans spjóti, ok bannaðisk um. Þorsteinn bar af sér lagit. Þá vildi Kolbeinn bregða sverði. Kom þá at Órækja, ok tók hann. Áttu þá margir hlut at ok svöfðu hann; en Kolbeinn var all-reiðr. Riðu þeir þá upp til Flata-tungu, ok hljópu af baki, ok heim á bæinn. En er þeir sjá fylking Sighvatz, var liðit meira en þeir hugðu; ok varð þeim bilt um árásina. Þá tók Sighvatr til orða: ‘Ekki þurfu vér nú at ugga þá, er þeim varð bilt í fyrstu.’ Eptir þat gengu stór-bændr ór Eyjafirði ór liði Sighvatz, ok enn nökkurir af Kolbeins-liði, meðal þeirra ok leituðu um sættir. Þar var ok með þeim Óláfr af Steini; hann var þá í fyrstu ferð út hingat ok var heima-maðr at Keldum með Hálfdani; þá var hann áttján vetra. Kom svá, at hvárir-tveggjú hlýddu góðra manna orðum ok fortölum, ok sættusk á þat, at Magnús biskup skyldi göra um öll mál þeirra. Þá var ok sætzk á víg þeirra Kálfs ok Guthorms; þvíat Óláfr í Möðrufelli, systur-son Kálfs, var aðili þessa máls. Reið Sighvatr eptir sættina norðr heim, ok dreifði liði sínu. Þórarinn spurði sættina í Reykjardal, ok snöri hann þá austr aptr. Vestfirðingar kómu þat kveld í Skagafjörð, er sleit fundinum; ok mæltusk ílla um, er þeir urðu svá seinir. Órækja fór eptir þetta vestr heim, ok hafði meir en sex tigi manna. Þeir fóru óspaklega um sveitir; tóku hesta ok mat þar er þeir þóttusk þurfa. Þeir riðu allir saman í Hvamm til bús Þórðar Sturlusonar, ok bjoggu þeir óspaklega heyjum ók öðru; þeir hjoggu þar oxa níu vetra gamlan er Þórðr átti; en hann var þá á Eyri út at búi sínu. Þaðan fór Órækja til Saurbæjar ok tók þar fé af bóndum, ok görði bú á Staðarhóli; skyldu þeir Svertingr Þorleifsson þat eiga báðir samt, ok var hann fyrir. Órækja fór þaðan á Reykjanes, ok görði þar mikit bú á Hólum; setti hann þar fyrir Snorra Magnússon. Síðan fór hann í Ísafjörð, ok görði bú mikit í Vatzfirði, ok fékk til um alla Fjörðu. En er Sighvatr spurði þetta, þótti hónum eigi haldask sættir þær er handsalaðar höfðu verit í Flata-tungu, ok bjósk hann því eigi til þing-reiðar.
104. Kolbeinn ungi fór heim á Flugu-mýri eptir fundinn í Flata-tungu, ok líkaði ílla við bændr, þá er mest höfðu þar meðal gengit. Þá urðu vísir trunaðar-menn Jóns Markússonar, at Kolbeinn ætlaði at láta drepa hann, ok görðu hónum orð. Reið Jón þá þegar á brott, ok Sveinn son hans, ok syndu vestr yfir Jökulsá; ok námu eigi staðar fyrr en þeir kómu suðr í Reykjaholt; ok tók Snorri við þeim fyrir sakir fornrar-vináttu. En Kolbeinn lét taka upp bu Jóns, ok hafði til sín. En er leið fram at þingi þá riðu höfðingjar til þings ok flestir fjölmennir. Kolbeinn reið norðan með fimm hundruð manna. Snorri Sturluson hafði fimm hundruð manna, en Þorleifr ór Görðum hundrað manna, Ámi óreiða fimm tigi manna, ok veittu þeir Snorra báðir. Ormr Svínfellingr hafði tíu manna, Þórarinn fimm tigi bróðir hans, ok vóru þeir Kolbeins vinir mestir. Gizurr Þorvaldzson hafði tvau hundmð manna, ok lét til allra skipulega. Þorvaldr Gizurar son var á þingi ok Magnús biskup; hann kom tveim vetrum áðr út. Þá hafði Sigurðr erkibiskup fekit embætti af Guðmundi biskupi. Á þinginu vóru dylgjur miklar, þvíat Kolbeinn óþokkaðisk mjök við þat er Snorri hafði tekit við þeim Jóni Markússyni. Magnús biskup bannaði öllum mönnum at bera vápn til dóma. Görðu menn þá menn til dóma vápnlausa, er þar skyldu mál fram flytja. En Kolbeinn ungi gékk með flokk sínn vápnaðan upp í virki þeirra Orms ok Þórarins, ok höfðu þeir flokka sína allir samt með vápnum. Snorri var með flokk sínn í brekkunni fyrir ofan Valhöll, ok allt vestr um Dilkinn. Var Þorleifr með hónum ok Árni. Órækja var með sínn flokk upp frá Lögréttu, ok hendi skemtan at glímum. Þórarinn, son Saka-Steingríms, hafði gengit ór flokki Kolbeins ok til búðar Jökla-manna, ok stóð við vegginn ok talaði við annan mann, ok stóð á víxl fótunum. Þá gengu þeir at, Jón prestr Markússon ok Sveinn son hans, ok hjó hann sverði á báða fótleggi Þórarins, ok af annan fótinn, en skoraði mjök annan. Síðan snöru þeir upp milli Austfirðinga-búðar ok Jökla-manna-búðar ok stefndu svá í flokkinn Snorra. Guðmundr Ásbjarnarson brá sverði; ok hljóp upp, ok spurði hverr á manninum hefði unnit. Jón snörisk við ok mælti: ‘Sveinn Jónsson vann á hónum; ok varð eigi sá fyrir af því, at eigi vildim vér heldr at þú hefðir fyrir orðit.’ Þeir Kolbeinn hljópu upp þegar ok heim til búðar, ok tóku brynjur sínar ok panzara ok spjót ok skjöldu; ok gengu síðan suðr yfir á, ok upp á Völlu. Mætti hann þá Órækju, ok bað hann ganga í lið með sér ok hefna mannzins. Órækja lét sér eigi sama at berjask við föður sínn. Kolbeinn var þá all-styggr, ok hét á þá Orm til liðveizlu ok Þórarinn, Bjoggusk þeir þá allir til bardaga, ok fylktu liði sínu á VöllunUm fyrir neðan Lögréttu, milli ok Austfirðinga-búðar. Órækja gékk til mótz við föður sínn, ok skipaði liði sínu fyrir brjóstið fylkingar Snorra; en Árni óreiða var þá at fylkja liði [Snorra], ok tóksk þat ófimlega, þvíat hann var eigi vanr því starfi. Þorvaldr Gizurarson gékk fyrst til Gizurar sonar síns, ok bað hann hvárigum veita; kvað hann vænst til friðar, ef hann misjafnaði eigi með þeim; fyrir því at áðr var lítill liðs-munr; ok hafði Snorri þó nökkuru meira. Þeir Magnús biskup ok Þorvaldr Gizurarson gengu þá til þeirra Kolbeins, ok höfðu mikinn flokk; því at biskup kallaði til sín alla lærða menn. Leituðu þeir þá um sættir; ok lagði Þorvaldr þat til, at þeir skyldu setja dóm, ok göra Svein sekjan. Ok þat görðu þeir. Ok kom svá, at biskupi var heitið með griða-setningu at allir menn skyldu skiljask óhappa-laust á því þingi. En engar urðu sættir þar. Þórarinn dó af sárum.
105. Kolbeinn reið heim af þingi, ok lauk Magnús biskup öngum görðum upp með þeim Sighvati, fyrir því at hann kom eigi til þings. En hann görði fyrir víg Kálfs ok Guthorms tíu tigi hundraða, ok greiddi Kolbeinn þat vel eptir skildögum. Vinir Kolbeins fýstu hann mjök at sættask við Sighvat; ok fóru þá menn í milli þeirra. Ok kom svá, at fundr var lagðr í Hörgárdal. En er þeir kómu til fundarins, ok menn leituðu um sættir, kom þat helzt ásamt, at annar-hvárr skyldi einn göra; ok skyldu þeir þat hluta með sér, ok kasta til tenningum. En er þeir hlutuðu fyrir kast, kastaði Sighvatr daus ok ás. Þá mælti einn af fylgðar-mönnum Kolbeins: ‘Smátt féll nú ór hendi, Sighvatr bóndi.’ En í síðustum köstum kastaði Sighvatr stærra, ok hlaut at göra. Hann lauk eigi görð upp á þeim fundi. En þat var þá ráðit, at Kolbeinn Arnórsson ok Kolbeinn Sighvatzson skyldu ríða suðr um land, ok hafa á öðru hundraði manna, ok setjask í bú Snorra, er hann átti suðr þar í Dal undir Eyjafjöllum ok á Leiru-bakka, ok enn fleiri. Þeir sátu mjök lengi um sumarit á Leiru-bakka ok görðu þar margar óspekðir, ok ræntu víða.
106. Þórði Sturlusyni þótti sem menn Órækju mundu göra margar óspekðir við þingmenn hans, ef hann sæti í Saurbæ eðr á Hólum. Er því ráð hans, at hann dregr saman lið ok Böðvarr son hans, ok ríða þeir inn til Dala ok svá til Saurbæjar með tvau hundruð manna. En hina yngri sonu sína, Óláf ok Sturlu, lét hann fara á skipum með sex tigi manna. Fara þeir á Hóla með liði sínu, ok tóku þar upp bú allt; fara síðan aptr til Saurbæjár, ok finna þar föður sínn; ok tóku þeir upp allt bú þat er þar hafði verit saman-dregit. Fengu þeir þá menn til at reka hvárt-tveggja búit út til Kross-sundz; en þeir fara út eptir firði með skipum. Þórðr ok Böðvarr riðu aptr sömu leið með flokkinum. En þeir er féit ráku, fóru til matar í Búðardal; en sendu sex menn í Hvarfsdal til matar. Þar bjó sá maðr er Eyjólfr tjúga var kallaðr, Erpsson, frændi Þorbjarnar í Búðardal. Hann vildi eigi gefa þeim mat; en þeir vildu hafa eigi at síðr. Fóru þeirra skipti svá, at hann hljóp til eins þeirra ok særði hann bana-sári; sá hét Hafliði, ættaðr af Snæfellznesi. Síðan hljóp Eyjólfr í fjall, ok höfðu þeir hans ekki. Fóru þá út eptir Strönd, ok fundu þá Óláf bræðr at Melum, ok sögðu þeim tíðendin. Gengu þeir bræðr þá á Langhúf um nóttina, ok þrir tigir manna, ok réru inn til Búðardals; vóru þeir Þorbjörn ok Bárðr bræðr farnir út til Skarðz at finna Snorra prest Narfason. En er þeir Óláfr kómu þar, báru þeir út hvat-vetna þat er laust var. Þá kom Snorri prestr Narfason ok leitaði um sættir; vildi Óláfr hafa sjálfdæmi, en Snorri bauð görð Þórðar, föður hans. Ok þat varð at sætt; ok vildi Óláfr at Sturla væri í görð með föður sínum; ok lét Snorri sér þat vel líka. Gékk þá Þorbjörn til handsala við Óláf fyrir vígit; ok skilðu sáttir. Fór Óláfr út til Bjarnar-hafnar með allt rán-féit, ok sat þar um sumarit, ok hafði fjölmennt. Þórðr hafði ok fjölmennt á Eyri um sumarit. En er þetta spurðisk til Borgarfjarðar, fór sunnan Jón Markússon ok Sveinn son hans, ok Bergr ok Ari; ok tók Óláfr við þeim öllum, ok vóru þar.
107. At á-liðnu sumri sendi Snorri Sturluson orð Órækju syni sínum, at hann skyldi koma suðr þangat með fjölmenni; ok vill Snorri fara suðr at þeim Norðlendingum er í búunum sátu. Samnaði hann þá liði um Vestfjörðu, ok fékk á fimta hundrað manna, ok fór suðr á sveitir. En er liðs-dráttrinn var um Rauða-sand ok Barðaströnd þá sendi Haukr prestr Þorgilsson ór Haga sonu sína, Óláf ok Pál, suðr til Eyrar, ok sögðu þeir Þórði liðs-dráttinn; ok sögðu at suðr þangat mundi snúit flokkunum. Lét Þórðr þá liði samna fyrir norðan Nes, en Böðvarr fyrir sunnan; ok fengu tvau hundruð hvárir. En því kómu þeir eigi saman liðinu, at þeir vissu eigi hváru-megin Órækja mundi fara út fjallzins. Þá er Órækja kom í Dali með flokk sínn, kómu menn sunnan frá Snorra; ok sögðu, at þeir Kolbeinarnir vóru brott af Rangár-völlum, ok höfðu farit norðr um land, ok höfðu gört svá mikinn skaða á búum Snorra, at þat var virt meir en til sex tiga hundraða. Snorri bað Órækju þá eigi fara suðr þangat, ok bað hann snúa heim flokkinum, ef hann ætti ekki örendi í Hvamm eðr annan veg at fara suðr þar.
108. Órækja snýr nú flokkinum út yfir Rauða-mels-heiði, ok kom í Höfða. Þar bjó sá maðr er Fjallgeirr hút, ok synir hans. Þar hafði allr flokkrinn mat, ok rændu þó meirr en til sex hundraða í öðru. Fóru þaðan í Eyja-hrepp, ok svá út í Miklaholtz-hrepp; ok fóru með inni mestu óspekð. Þórðr Sturluson hafði sent vestr yfir Flóa Þórð son sínn með sveit sína; ok hafði hann vestan alla teinæringa þá er vóru fyrir vestan Breiðafjörð. Þeir höfðu ok tólfæring mikinn er biskup í Skálaholti átti. Þórðr hafði ok mörg skip ok stór suðr þar fyrir; ok gengu þeir þar á, ok réru inn yfir fjörð til Akreyjar, ok vildi Þórðr bíða þar þess er þeir spurðu til flokksins, en synir hans, Sturla ok Þórðr, fóru vestr til Meðal-fellz-strandar eptir liði, ok fengu þarfjóra tigi manna. Þar var Guðmundr prestr undan Felli. Böðvarr Þórðarson hafði tvau hundruð manna at Stað. En er njósn kom til hans um ferðir Órækju, þá reið hann suðr með tuttugu menn á njósn; en Órækju-menn fóru óðfluga um hreppinn; ok fundu þeir Böðvarr eigi fyrr en sumir Órækju-menn váru komnir lengra út en þeir, ok höfðu riðit it neðra. Fengu þeir njósn af ferðum Böðvars, ok görðu Órækju við varan. En er þeir Böðvarr vissu þetta, tóku þeir þat ráð, at ríða til borgar þeirrar, er stendr suðr frá Hörgs-holti, er bærinn er við kenndr at Borg; ok fóru þeir þar á upp. Órækja reið þangat með allan sínn flokk; en þar mátti eigi atsókn við koma. Fóru menn þá í milli þeirra ok leituðu um sættir; vildi Órækja ekki annat en sjálfdæmi; kallaðisk vilja hafa sæmð af því; en lézk eigi vera fé-sjúkr. Áttu menn þá hlut at við Böðvar, at hann skyldi at þessu ganga sem Órækja bauð; hét ok Órækja því, at Böðvarr skyldi miklu um ráða með þeim Þórði. En Böðvarr var góðgjarn; ok gékk hann til festu við þenna skildaga. Reið hann síðan norðr yfir heiði, ok fann föður sínn í Akrey, ok fýsti hann mjök sætta; segir at Órækja mundi all-góðr drengr af verða, ef undir hann væri lagt. En Þórðr segir hann skyldu enga drengskapar-raun af því hafa at dæma um mál hans; þvíat hann lézk hónum aldri skyldu sjálfdæmi selja; en bað sonu sína fara með máli sínu sem þeim líkaði. Órækja reið með flokk sínn norðr Kerlingar-skarð, ok reið í Bjarnar-höfn í foraðs-veðri; ok tók bæinn ok alla menn þá er heima vóru. Sóttu lömb ór fjallinu, er nær allir bændr höfðu þangat rekit, ok höfðu þau til matar. Óláfr sendi Orm Starkaðarson, ráða-mann sínn, með teinæring á njósn, til Bjarnar-hafnar, hvat títt væri um fjölmenni, eðr aðra hluti. En er þeir Órækja sá skipit, fóru þeir til sjávar, ok kölluðu áþá; ok röru þeir Ormr til tals við Órækju. Þá segja Órækju-menn, at Ormr væri giptusamlegr maðr; ok slíkir menn líkastir til at koma sættum á með þeim frændum. En Ormi þótti gótt lof sítt, þótt hann væri manna ljótastr ok ólíklegastr til; ok bað sína menn róa at landi; lézk hann vilja eiga orðtak við Órækju. En er þeir gengu á land, vóru þeir teknir allir ok flettir; en Órækju-menn tóku skipit, ok röru inn í Eyjar til rána. Böðvarr bað nú Óláf at hann fyndi Órækju, sagði at hann hefði heitið sér vingan ef þeir sættisk. Kom þat svá, at þeir Óláfr fóru til Bjarnar-hafnar ok Böðvarr. Seldi Óláfr Órækju sjálfdæmi. En hann gaf upp allt málit, ok hét vináttu í mót; ok skildusk þeir með inum mestum vinmælum. Snöri Órækja þá flokkinum inn til Skógar-strandar, ok svá heim vestr. Þá er hann var á Reykjahólum, flutti hann hesta marga í Akreyjar, er Þórðr Sturluson átti; ok frétti eigi lofs at. Hann hafði ok gört bú at Hólum, þá er hitt var upp tekit, ok ræntan Þorgrím at Miðhúsum fimm hundruðum sauða. En Oddr oremus, mágr Þorgríms, fór þá norðr til Sighvatz með börn sín, Einar ok Ingiríði. Síðan fór Órækja vestr heim. Var þá Snorri Magnússon með hónum, ok skyldi vera heima-maðr í Vatzfirði. Ok er þeir kómu heim vestr, lét Órækja afla til bús síns, ok heldr harka-samlega. Þá er Óláfr Þórðarson kom heim í Bjarnar-höfn, þótti hónum þar köld híbýli; var spillt öllum heyjum ok borin út, eytt upp sumar-búinu, ok spillt öllum húsum. Tók Óláfr þá þat ráð, at Sturla færði búit inn í Hvamm. Þar höfðu verit um sumarit sjau kýr, en taða mikil. Þórðr tiggi fór fyrst inn í Hvamm með Óláfi, en reið þaðan vestr í Vatzfjörð; ok tók Órækja allvel við hónum, ok vildi ekki annat en hann væri þar um vetrinn. Ok þat var; ok var Órækja allvel til hans; en Þórðr görði sér við öngan mann kærra en Snorra Magnússon.
109. Maðr hét Einarr, góðr bóndi; hann bjó norðr í Fljótum; hann var knár maðr ok vasklegr; hann hafði komit við hvalreka um sumarit, ok hafði gótt til Föstu-matar, riklinga ok rafi ok svá fiska. Hann var mikill vin þeirra í Aðalvík, Magnúss prestz ok Snorra, sonar hans; ok vísaði Snorri Órækju þangat til Föstu-matar. Órækja sendi þangat Maga-Björn ok sveit manna með hónum ok Einar koll. En er þeir fundu Einar, föluðu þeir Föstu-mat at hónum, en hann vildi öngan selja, en bauð vætt hvals ok aðra riklinga. Þeir vildu þat ekki, ok hljópu inn sumir; en Einarr hljóp í dyrr ok hafði sviðu í hendi. Tjörvi, húskarl hans, fylgði hónum. Einarr vann á einum félaga þeirra, hljópu þeir er inn höfðu gengit, á bak hónum, ok hrundu hónum út. Tóku þeir hann þá ok lögðu niðr; en Tannr son Þorkels naddz hjó hann bana-högg. Eptir þat hlóðu þeir þaðan teinæring með mat, ok fóru heim í Vatzfjörð.
110. Í Vatzfirði var um vetrinn mikill sveitar-dráttr. Var Snorri fyrst fyrir annarri sveit, ok vóru margar greinir með þeim Órækju. En Snorri stökk á brott með Grímu, konu sína, fyrir Jól. Fór hann í Aðalvík til föður síns; en margir vóru vinir hans eptir í Vatzfirði: Íllugi Þorvaldzson, frændi hans; ok stökk hann brott eptir Jól; Snorri Loptzson, Þorsteinn Gunnarsson, Þórðr tiggi, Maga-Björn, Gunnlaugr Hrollaugsson, ok enn fleiri. Snorri Magnússon fylldisk upp ins mesta fjándskapar við Órækju, ok snöri í þat mörgum bóndum í Ísafirði: Hjálms-sonum, Atla ok Þormóði; ok sonum Halldórs Ragneiðar-sonar, Halldóri, Ároni ok Rögnvaldi; sonum Valgerðar ór Ögri, Teiti ok Páli; ok Þorgrími bratt ór Súðavík; ok gaf upp bæinn í Súðavík til þess at Órækja væri inni brenndr, er hann færi í Hvamm eptir um várit. Margir aðrir vóru í þessu ráði með Snorra, þótt hér sé eigi nefndir. Íllugi Þorvaldzson var ok vitandi þessa máls, ok fleiri heima-menn Órækju þeir er mestir vóru vinir Snorra. Snorri fór út í Önundar-fjörð at finna Guðmund Sigríðarson, ok vildi koma hónum í þetta mál; ok talði hónum upp alla þá er í höfðu gengit þetta mál. Guðmundr var vitr maðr ok frænd-margr; hann bar málit fyrir Steinþór prest í Holti ok Steingrím tré-fót. Tók Guðmundr þat upp, at margir vissu, ok lét eigi örvænt at upp kæmi; fyrir því, at þá var enn löng stund til þess er þeir ætluðu at fram skyldi koma; en þóttisk vita, at allir mundi fyrir stór-sökum hafðir þeir er Snorri hafði fundit, ef málit kæmi upp. Var þat þeirra ráð, at þeir sendu Órækju mann at vara hann við; ok segja hónum þessa ráða-görð, þat er þeir vissu af. En þá var enn í Vatzfirði sveitar-dráttr mikill; var fyrir annarri sveit Philippus Kolbeinsson, er átti Vilborgu systur Órækju, ok Játvarðr Guðlaugsson, Þórðr Tyrfingsson, Sveinn Hemingsson, Hallr Egilsson, ok margir aðrir. En fyrir annarri var Maga-Björn, Þorkell Eyvindarson, Skapti Íllugason, Þórðr tiggi; en Órækja var heldr með Philippo. Þat var á Föstu er þeir herklæddusk hvárir-tveggju. En þat varð þá til, at Skapta hvarf skyrta, ok fannsk á Játvarði Guðlaugssyni. En þat var af gört, at konur höfðu gleymt í þvætti. Aðrir vóru í skála en aðrir í stofu. Órækja átti þá hlut í at sætta þá at því; ok var þó samt kellta með þeim. Í vikunni eptir Páska-viku fór Órækja heiman ór Vatzfirði, ok hafði mikit skip, ok mart karla. En er þeir röru út með Mjóva-fjarðar-nesi, kvað hann upp, at þar væri sex menn eðr sjau, þeir er sannir væri at fjörráðum við hann um vetrinn. Hverr synjaði fyrir sik, ok buðu eiða fyrir; ok féll þat þar niðr. Þeir röru út á Jökul-fjörðu, ok vóru þeir Atli Hjálmsson á sjó [rónir], ok flestir þeir er hann þóttisk sakir við eiga. Röru þeir þá til Sléttu; ok lýsti Órækja þá yfir því, at hann ætlaði at Snorra Magnússyni. En þess vóru margir menn ófúsir, ok báðu sér orlofs at fara eigi. Þeir vóru eptir á Sléttu, Snorri Loptzson, Þorsteinn Gunnarsson, Þórðr tiggi, ok fleiri aðrir. En Órækja fór til Aðalvíkr; ok stökk Snorri af bænum ok vildi til sjávar á gnúpinn milli Aðalvíkr ok Miðvíkr; þar mátti eigi ná hónum. Hann hljóp út á bak húsum, ok var í línbrókum; hann var fót-hvatr maðr. Þeir hljópu eptir hónum, ok buðu hónum grið, ok fékk Hallr Egilsson tekit hann. Órækja kom þá at, ok bar sakir á hann. Snorri dulði eigi ok bauð fyrir sik; en Órækja vildi þat eigi heyra, ok bar sakir á hann. Fóru þeir þá með hann um hríð. Þá kvaddi Órækja Rögnvald Runa-Bjarnarson at vega at hónum ok svá görði hann. Síðan fór Órækja vestr yfir Djúp at þeim mönnum er hann bar fjörráðum; en lét þó önga menn drepa fleiri; en hafði sjálfdæmi af mörgum mönnum. Hann fór í Bolungar-vík, ok tók Hóls-land af Halldóri Ragneiðarsyni; ok fór hann út í Otra-dal; en synir hans, Áron ok Rögnvaldr, stukku suðr til Staðar til Böðvars. Hann tók ok Súðavík af Þorgrími bratt; en Ílluga Þorvaldzson lét hann fara suðr til Snorra, ok fékk til föru-neytis við hann Sigmund Gunnarsson. Þeir viku til matar í Hvamm ok sögðu þar víg Snorra þeim bræðrum Óláfi ok Sturlu. Sögðu þeir róstusamlegt ór. Fjörðunum, ok létusk eigi vita hve Þórðr bróðir þeirra mundi undan setja. Í þenna tíma fór vestan Þórðr tiggi. Þeir tóku teinæring þann, er beztr var í Breiðafirði, er Branda-genja hét, er Vikarr Þorkelsson, átti. Fóru þá í Akreyjar, ok skyldu flytja upp hesta Órækju. Þeir týndusk allir, ok svá hestarnir. En þessir menn létusk þar: Þóroddr, Loðinn Grímsson, Brandr Brandzson, Skæringr bróðir Jóns klerks, Úlfr halti.
111. Þeir bræðr, Óláfr ok Sturla, fóru um várit vestr í Búðardal um stefnu-daga ok ætluðu at sjá eptir vígs-málinu Hafliða. Þeir Þórðr höfðu þá gört um víg-smálit níu tigi hundraða. Þeir fóru upp Þverdal. En er þeir kómu vestr at Búðardals-botni kom þar á móti þeim Grímr Þorgilsson heima-maðr Órækju, ok sagði þau tíðendi ór Vatzfirði, at Maga-Björn ok Þorkell Eyvindarson höfðu særðan til ólífis Philippus Kolbeinsson: ‘En Órækja, er hann vissi, varð hann all-styggr við þat. En þeir höfðu gengit at hónum í baðstofu ok sært hann þar. Eptir þat stukku þeir ór Vatzfirði sex saman; ok eru nú hér í Búðardal: Þórðr tiggi, Maga-Björn, Þorkell Eyvindarson, Ketill Guðmundarson, Eirekr bróður-son Guðmundar biskups, ok Marteinn Miðfirðingr.’—Óláfr spurði, hvert þeir ætluðu. Grímr kvað þá ætla á fund Þórðar Sturlusonar, ok ætluðu at hann skyldi fá Þórði bústað; síðan ætlaði Maga-Björn at afla til búsins um Vestfjörðu. En í för með Óláfi vóru þeir menn er þegar létusk skyldu drepa Björn er þeir fyndi hann. Þar var Guðmundr hvíti Árnason; ok hafði Björn flett hann í Haukadal um sumarit öllum hans klæðum, ok öðm því er hann hafði út haft; en annarr var Hjálmr Ófeigsson; hann hafði verit hraktr í Svefneyjum um haustið þá er Björn rændi á Meðal-fellz-strönd. En Óláfr vildi víst, at þeir leitaði þar eigi á hann, þvíat hann var með Þórði bróður hans. Ok var þar lengi um talat, áðr Óláfr fékk heitorð af þeim, at þeir léti kyrrt á þeim fundi. Eptir þat fóru þeir Óláfr í Búðardal, ok vóru þeir Björn þar fyrir, ok höfðu þeir boðit Þorbirni at vera fyrir öllum hans málum. En Þorbjörn fór út til Skarðz með Sturlu; ok réðu þeir Snorri prestr þat, at Þorbjörn gékk í vígs-gjaldit; en Eyjólfr fékk hónum land sítt í Hvarfsdal; ok varð sú sætt með þeim Ólafi. Fór hann þá heim í Hvamm, en Sturla fór til Saurbæjar, ok réð búlag við Sverting á Staðarhóli. Þórðr tiggi fór út í Eyjar, ok ætlaði á fund Þórðar Sturlusonar.
112. Þetta sama vár um Föstu hafði Sighvatr sent norðan Magnús inn mikla, ok Odd oremus, til Þórðar bróður síns, ok mælti all-vingjarnlega til hans. Segir, at hann ætlaði at Fardögum í Dali, ok vildi at þeir fyndisk þar, ok görði ráð sín um hernað þann er Órækja hefði á þingmönnum þeirra ok vinum. Þórðr fór af Eyri heiman Laugardag, sem var í séttu viku sumarsf sem hann var vanr at fara til vár-þings í Þórsnes. En hann vildi þá eigi hafa þing, þvíat hann vildi þá búask til mótz við Sighvat. Fór hann um kveldit í Fagrey. Hann hafði sveit manna; kom þar Snorri prestr Narfason í mótz við hann, ok Atli Bassason, ok fleiri bændr. En er þeir vóru mettir, gengu þeir í svefnhús, ok ætluðu niðr at leggjask. Þá koma þeir Maga-Björn ok Þorkell, ok gengu til stofu; var þá borinn matr fyrir þá. Þórðr lét kalla förunauta sína á tal við sik. Hann sagðisk vilja [láta] drepa þá Björn ok Þorkel; ok vildi þó, at þeir næði prestz-fundi. Hann sagði, at Þórarinn stóri, son Gríms Eldjárnssonar, skyldi vega Björn; en Þorkell broddr, son Vermundar píkar, skyldi vega at nafna sínum. Ætluðu þeir þá fyrst at bera at þeim borðit; en þá var þeim sagt, at þeir vóru mettir ok farnir til hvflu. Gengu Þórðar-menn þá til skála; en þeir Björn ok Þorkell lágu í innan-verðum skála, báðir í einni hvflu, ok Jóreiðr, frilla Bjarnar, Konáls dóttir á milli þeirra. Þórðr tiggi var þá kallaðr til föður síns; en svá var til skipat at þeir Þorgils Árnason ór Tjaldanesi ok Bárðr Snorrason Skarðz-prestz skyldi taka þar Björn, en Óláfr Sigurðarson þar bóndi, ok Óláfr Hauksson, skylíu taka Þorkel; en aðrir föru-nautar Þórðar önnuðusk menn þeirra. Síðan vóru þeir út leiddir, ok skriptuðusk við prest þann er Þorgeir hét Stranda-svín. Æn er þeir vóru skriptaðir, gékk Þórgeirr prestr til Þórðar Sturlusonar ok sagði, at ‘Þorkell bar þá hluti fyrir sik, at mér þykkir hann eigi dræpr,’ segir prestr. Þórðr svarar: ‘Þá er hónum eigi líft; ok skulu þér dæma hann at því, ok hengja hann síðan.’ Þeir görðu svá sem Þórðr bauð. Vá Þórarinn at Birni; ok varð hann vél við, ok mælti fátt. Síðan lét Þórðr flytja þá vestr í Gassa-skor. Sturla, son Þórðar, ok Hallr ór Tjaldanesi ríða innan ór Saurbæ um nóttina. En er þeir kómu lít um Kross-sund varð Sturla at sofa, ok lagði höfuð í kné Halli. En er hann vaknaði mælti hann: ‘Svá dreymði mik sem faðir mínn mundi heldr harðlega hafa tekit þeim Birni.’ Þeir kómu í Fagrey þá er þeir vóru látnir, Björn ok Þorkell. Þórðr Sturluson fór ór Fagrey inn í Hvamm; en Þórðr tiggi fór suðr til Staðar, ok Ketill Guðmundarson með hónum. Eirekr ok Marteinn fóru í Hvamm, ok var Eirekr með Óláfi; en Marteinn fór til Miðfjarðar. En er Þórðr kom til Hvamms; var Sighvatr eigi kominn í Dali, ok eigi kom hann á því vári.
113. Á Meðal-fellz-strönd at Kvenna-hváli bjó Skíði Þorkelsson. Jón, son Þorgeirs grunda, hafði þar af landi ok fylgju-kona hans; ok var ílla í búsifjum þeirra; höfðu þeir Ingimundr bræðr tekit af hónum hest; ok at fleira hafði Skíði hrakt hann. Kom því svá, at Jón hljóp í brott, ok inn undir Fjall til Guðmundar. Þeir Skarðz-Snorri, frændr, áttu lítt vini saman, en Skíði var mikill vin Snorra prestz Narfasonar, ok hafði þat af hans eigu er hann vildi til mæla. Nú er Þórðr var í Hvammi, bað Guðmundr Jón fara inn þangat ok sækja Þórð at sínu máli; þvíat Guðmundr vissi, at Þórðr var lítill vin Skíða. Hann hafði verit í Hvammi fyrr, ok gört margan ójafnað þingmönnum Þórðar. Fór Jón inn í Hvamm, ok með hónum Oddr Eindriðason er skekkill var kallaðr. En er þeir kómu í Hvamm vildi Þórðr eigi hlýða á orð Jóns. Sótti Jón þá Óláf at sínu máli, ok gékk hann á leið með þeim. Sagði Oddr, at hann lézk þau heyra orð Óláfs, at Jón skyldi svá næst koma í Hvamm, at hann færði hónum öxina Droplaugu, er Skíði hafði jafnan í hendi, en Sturla bróðir Óláfs hafði gefit Sigmundi Snorrasyni. Jón kom heim Föstudag fyrir Hvítsunnu-dag, ok svaf ekki þá nótt. Laugardaginn hvatti hann öxi sína foma ok spengða er Jarla-bani var kölluð, Orkneysk. Gyríð Ara-dóttir, frilla Skíða, talaði um, at Jón var með íllu bragði; ok bað Skíða gæta sín. Skíði kvað sér eigi Jón klækis-manninn at skaða mundu verða eðr hans jafningja. Laugar-nóttina lá Jón í stofu. Þá hljóp Skíði upp í æði, ok kvað Jón vilja sitja um líf sítt; ok kvað sik dreyma, at hann vildi höggva höfuð af hónum. Gyríð hélt hónum ok svafði hann, ok var þá álitlega með þeim Sunnudaginn. En Mánadaginn kómu þeir neðan frá Amarbæli, Gunnlaugr Eindriðason, ok Guðlaugr sonr Steingríms kumbalda. Þeir mönguðu um hross við Skíða. Þá kvaddi Skíði Jón til at taka hrossin með þeim; en þau vóru inn frá garði, Hrossin hljópu inn yfir ána til Stakka-bergs; en þeir gengu eptir. Ok er þeir kómu á völlinn sezk hann niðr Skíði, ok hélt öxinni fyrir sér, ok studdi tönnum á forskeptið. Þeir sátu hjá hónum; en Jón var á bak þeim hjá hrossum. Skíði spurði hvárt vera mundi nón, ok söng Pater Nosfer. Gunnlaugr spurði hvat hann mælti um hrossin. ‘Mörk,’ segir hann. Þá skall hónum höggit, ok tók af höfuðit, svá at féll á bringuna. Jón þreif upp öxina, ok hljóp á bak hrossi Skíða, ok reið inn á Strönd. Árni Auðunnarson reið upp eptir Strönd. Hann bjó undir Ytra-fjalli; þeir riðusk hjá fyrir neðan Vígólfs-staði, ok segir Þorkell, son Árna, er reið at baki hónum, at Jón riði hrossi Skíða. Árni mætti Gunnlaugi, ok sagði hann Árna vígit; snöri Árni þá aptr, ok elti Jón í fjall upp inn hjá Barkar-stöðum, en Árni tók hross Skíða ok hvarf aptr. Jón kom í Hvamm ok var þar um hríð á laun. Síðan sendi Óláfr Jón á Eyri, ok fékk Ásgeir frænda Valgerðar til föru-neytis við hann. Þeir mættu Halli af Jörfa ok Kolbrandi, syni Skíða, hjá Barði, ok stökk Jón þar í skóg, ok lét hestinn; en Hallr sendi Ásgeir á Barði, ok hvarf hann aptr í Hvamm. En Jón fór út á Eyri, ok var þar um sumarit. Síðan var hann at Keldum með Hálfdani, ok víðara fyrir sunnan land.
Þetta vár fór Órækja um alla Fjörðu, ok tók fé af mönnum. Hann tók Haga-land af Hauki presti ok svá búit. En Haukr fór á Eyri til Þórðar, ok synir hans, Óláfr ok Páll; Oddr, ok Halldóra dóttir hans. Þorgils fór í Tjaldanes, en Steinólfr í Búðardal. Marga menn aðra rak hann af staðfestum sínum. Þat vár görði Þórðr tiggi bú í Langadal, ok bjó þar þau misseri, en annat vár fór hann í Miðgarða ok bjó þar.
114. Um várit var þat títt fyrir norðan land, at Kolbeinn ungi bjósk til útan-ferðar; en ríki sítt ok bú fékk hann Sighvati til varðveizlu. Sighvatr setti niðr á Flugu-mýri Þórð kakala son sínn ok fékk hónum allt manna-forráð Kolbeins til meðferðar. Þá var Mörðr Eireksson fylgðar-maðr Þórðar ok Snorri Þórálfsson, er verit hafði með Guðmundi biskupi. Með Kolbeini fóru þeir Þórálfr Bjarna[r]son ok Þórðr þumli, Sigurðr Eldjárnsson; okréðu þeir allir til Róm-ferðar um vetrinn, ok riðu allir suðr ok sunnan. Fann Kolbeinn Hákon konung í Björgyn, ok tók hann vel Kolbeini; en eigi görðisk hann handgenginn. Um sumarit eptir þing var fundr lagðr með þeim bræðrum, Þórði ok Snorra, við Sandbrekku. Þórðr gisti á Kolbeins-stöðum er hann fór til fundarins; ok fóru þeir Þorlákr ok Ketill, feðgar, með hrepps-menn sína til fundar með þeim Þórði, þvíat þá var heilagt. Þeir Snorri vóru sjau saman. Ok er þeir kómu sunnan at Hitará, sá þeir mann-fjölða undir brekkunni; köstuðu þeir þá um hestunum ok hleypðu suðr í hraun; en Þorlákr ok þeir nökkurir saman hleypðu eptir þeim, ok tóku þá at Svarb-hóli. Var þá langt, áðr Snorri vildi aptr ríða. En þó fundusk þeir út frá Hrauni, ok fór alla vega sem bezt með þeim bræðrum. Var Þórðr undir Hrauni um nóttina, en Snorri í Hitardal. Var þar veizla búin í móti hónum. Mjöðrinn var borinn í berlum undir Hraun um morguninn eptir, ok töluðu þeir þann dag allan. Mæltusk þeir þá allvel við; ok sögðu svá, at þeirra frændsemi ok vináttu skyldi aldri skilja meðan þeir lifði báðir. Var þat þá gört til sambandz með þeim, at Sturla, sonr Þórðar, skyldi fara með Snorra, ok vera með hónum. Þá fór ok með Snorra Páll sonr Loptz, ok vóru þeir báðir með Snorra um sumarit.
115. Þetta sumar sendi Órækja norðr til Sighvatz Snorra prest Narfason ok Guðmund undan Felli, Sverting Þorleifsson, til sætta-umleitanar; ok bauð Órækja af sínni hendi at breyta þann veg öllu sem Sighvatr vildi vera láta. En Sighvatr lagði þat til, at Órækja skyldi fara suðr til Borgar-fjarðar, ok setjask á kosti föður síns; en síðan skyldi leikast um sætt með þeim frændum. En er þeir koma aptr, samnar Órækja mönnum, ok ferr til Borgar-fjarðar með átta tigi manna. Snorri var suðr á Bessastöðum um sumarit at búi sínu. En sem hann fréttir af ferðum Órækju, fór hann upp í Stafaholt á skipi, ok reið svá í Reykjaholt; en Órækja var þá á Selja-eyri, er þeir bjoggusk útan, Andreas sonr Rafns Lögmannz af Katanesi, ok Andreas son Gunna Andreas sonar, en hann var son Sveins Ásleifar sonar. Fyrir þeim hafði Órækja látið taka um vetrinn sex tigi vætta mjöls. Fóru þeir til, Philippus ok Sigmundr Gunnars son, ok görðu þeir þá marga óspekð í þeirri ferð. Andreas Rafnsson átti sverð gótt, er hann kallaði Sætta-spilli. Þar höfðu þeir allir orð til sent um vetrinn, Böðvarr frá Stað ok Þorleifr, Gizurr ok Órækja; en Andreas gaf þá Órækju sverðit; en hann gaf þegar Markúsi á Melum. Órækja reið af Selja-eyri upp í Reykjaholt með átta tigi manna. Þar var með hónum Markús af Melum ok Ásgrímr Bergþórsson, Guðmundr Sigríðarson, ok flestir inir stærri bændr ór Vest-fjörðum. Í Reykjaholti var fyrir tvau hundruð manna; þar var Loptr biskupsson, Óláfr Þórðarson; þar kom ok Þorleifr ór Görðum. Var þar skipat mönnum í virki um allan bæinn, en Órækju-menn gengu um virkit, ok varð ekki at sætt. Þeir Þorleifr ok Loptr fóru á meðal þeirra feðga, ok leituðu um-samningar. Kom því svá, at þeir er á virkinu vóru fundu eigi fyrr en Órækju-menn vóru allir komnir í húsin, ok höfðu gengit upp eptir forskála frá laugu. Höfðu þeir Loptr þá samit með þeim, at Órækja skyldi taka við Stafaholti. Þeir vóru þar allir um nóttina. En þegar um morguninn reið Órækja í Stafaholt, ok tók þar við búi; en bændr allir fóru vestr aptr ok heim. Órækja sat í Stafaholti um haustið, ok hafði þar mikla sveit manna.
116. Þeir menn, er vóru vinir Sighvatz, ræddu þat fyrir Órækju, at hann skyldi ríða norðr á vald Sighvatz; ok sögðu, at þá mundi hans mál mest til vegar ganga. Ok þar kom, at Órækja hlýddi á þetta; ok reið norðr í Eyjafjörð um haustið, ok með hónum Svertingr Þorleifsson ok Markús Þórðarson, Játvarðr, ok Þorsteinn Gellisson,—níu vóru þeir. En er þeir kómu á Grund, tók Sighvatr við þeim forkunnar-vel; var þar in fegrsta veizla; skorti eigi góðan mjöð. En er þeir töluðu um mál sín, sagði Órækja svá, at hann lézk því þar kominn, at hann vildi at Sighvatr skipaði um mál þeirra um alla þá hluti er hann talði á við hann; lézk vera eigi fé-siúkr en sagði þat, at Sighvatr mundi eigi vilja minnka hann; lézk hónum þat ok mestu þykkja skipta. En við þessi orð Órækju varð Sighvatr eigi búinn til handsalanna; ok vóru þeir þar tvær nætr. En um daginn eptir bað Órækja þá reka heim hesta þeirra. En þeir gengu í skála at tala; innti Órækja þá til hvem enda hafa skyldi mál hans; bauð ok allt it sama. Sighvatr kvað þat eitt meðal þeirra, er þeir mætti semja: ‘En þat er þú hefir brotið við Sturlu, þar verðr [hann] ráð fyrir at göra, at hann hafi nefnur ok handsöl þau er hónum líka.’ ‘Þér vil ek bjóða, ok við þik sættask, en fyrir málum okkrum Sturlu göri ek eigi ráð fyrr en hann kemr til,’ segir Órækja. Ok nú er þeir töluðu þetta, kom maðr í skálann, ok mælti einmæli við Sighvat. Eptir þat spurði Sighvatr Órækju, hvern veg hann ætlaði at ríða. Hann lézk ætla út til Gása at kaupa sér þarfindi. Sighvatr tók þá til orða: ‘Þú skalt eigi ríða til Gása; vil ek at þú ríðir vestr Skjálgsdals-heiði eðr Villingadals-heiði, ok ríða nú þegar; þvíat vit munum eigi greiða héðan frá þat er vit höfum eigi hér til greitt.’ Gékk Órækja þá til hesta sínna, ok reið brott. Vóru þar kveðjur skipulegar. Þá vóru ok búnir hestar Sighvatz, ok reið hann út eptir héraði. En er hann kom út frá Eyrar-landi, kom þar í mót hónum Sturla, sonr hans. Hafði hann riðit frá skipi þegar er hann varð land-fastr. Sturla mælti, at þá skyldu þeir ríða eptir þeim Órækju; en Sighvatr vildi þat víst eigi, ok riðu þeir heim til Grumdar. Órækja reið vestr um heiði. En er hann reið á Víðimýri, var Þórðr kakali þar kominn til leiks. Þeir stóðu úti margir saman. Riðu þeir Órækja beint hjá þeim, ok mæltu hvárigir við aðra. Reið Órækja heim, ok sat þar um haustið; en lítlu fyrir vetr reið hann vestr til Fjarða.—Þá er Órækja reið vestr, gisti hann í Hvammi, ok vóru þeir þar fyrir, Sturla Þórðarson ok Páll Loptzson. Órækja bað þá báða, at þeir skyldi ríða vestr með hónum; ok lagði þar mörg orð til. En þat varð af, at þeir fóru þá fór ok vestr Svarthöfði Dufgusson, ok Andreas Rafnsson; hann hafði orðit aptr-reka á Eyrum um haustið. Þá var í Vatzfirði all-fjölmennt um vetrinn, ok góð híbýli; ok engi vóru þá rán berleg; en þó var kveðit á fé bónda um alla Fjörðu. Af Álpta-mýri var rekit fé nökkut inn á Eyri til brúðlaups, er Sigmundr Gunnarsson fékk Herdísar Hrafns-dóttur.
117. Snorri Sturluson sendi um haustið orð Böðvari til Staðar, ok vildi at hann væri í Reykjaholti um vetrinn. Fór hann þangat með tólfta mann; var með hónum Einarr frændi hans ok synir Halldórs Ragneiðar-sonar; hafði Snorri þá ok mart manna. Um vetrinn eptir Jól fóru menn þeirra Sighvatz ok Sturlu vestr til Víðidals; ok var [þat] örendi, at bændr skyldi járna hesta sína, ok vera búnir þá er þeir væri upp kvaddir. En Snorri átti í Víðidal vini marga ok þingmenn; ok görðu þeir Snorra varan við þetta. En hann tekr þat ráð, at hann sendir menn vestr til Órækju; ok segir, at þeir hefði norðr um sveitir, feðgar, mann-samnað, ok kallaði óráð at sér hverr þeirra væri kvíaðr. Þá tók Órækja þat ráð, at hann sendir um alla Fjörðu menn, ok lét kveðja upp hvern mann er hann fékk. Hann hafði sex hundruð manna er hann kom suðr í Dali til Sauðafellz. Reið Órækja þá frá liðinu við sveit sína suðr til föður síns; var þá kominn í Reykjaholt Þórðr Sturluson ok Þorleifr ór Görðum; var þar þá ráða-görð mikil; vildi Órækja at snúit væri á norðr, með allan afla þann er fenginn var. Vóru þess margir fýsendr þeir er framgjarnir vóru. En Snorri var eigi búinn til þess, at fara at bróður sínum á þeim hátíðum er þá fóru í hönd. Var þat þá ráð tekit, at Snorri sendi norðr Sölmund mág sínn ok Orm Klængsson, at leita um sættir; en Órækja fór í Dali at hnekkja vestr flokkinum. Þá fannsk vísa þessi á Sauðafelli ristin á kefli:—
Sex hundruð fékk sunda sól-kannaðr her manna
(frami mun) sex at sögu (sagðr) á skömmu bragði:
Órækja bað auka alldr-rýrð viðu skjalda
(mjök var frægð sú er bil brigði blekkt), en Snorri hnekti.
Órækja fór suðr í Stafahollt með heima-menn sína, ok sat þar um Föstu. Böðvarr fór þá heim út til Staðar, en Þórðr var í Reykjaholti. Órækja fór um Föstuna suðr til Kjalar-ness, ok fékk þar föng mikil, mjöl ok skreið, smjör, ok hunang, er Árni í Saurbæ gaf hónum.
118. Í vikunni fyrir Pálm-Sunnudag kómu njósnar-menn norðan, ok sögðu at liðs-dráttr væri um allar sveitir norðr. Snorri vildi þá eigi liði samna, ok fór hann á brott ór Reykjaholti, ok suðr á Bessastaði með allt skulda-lið sítt; en Reykjaholt fékk hann í hendr Þórði bróður sínum, ok eignaði hónum búit ok þat er eptir var. Órækja tók þat ráð, at hann reið vestr í Fjörðu með tólfta mann; en Sturla fór á Mýrar út, ok þeir fimtán saman, ok báru mjöl ok önnur föng á tólf hestum. Þeir fóru síð ór Stafaholti, ok út í Álptár-tungu. Um nóttina leyndisk frá þeim Hjálmr Ófeigsson á jarp-skjóttum hesti, er Sprógr hét. Hjálmr fór þar til er hann fann Sturlu upp við jökla. Þá var þetta kveðit:—
Sénn var síð á hesti seggrinn æðru-mesti;
fátt hyggjum þann fríða; fúss var hann seint at ríða:
Hér má ek hvergi kenna (hlotið hefir Sprógr at renna)
Hjálm inn herði-þunna (hizig suðr um runna).
þá er Órækja kom í Ísafjörð, færði hann föng sín öll út í Æðey, ok sat þar um várit. Þeir Sturla Þórðarson fóru þar til er þeir kómu í Bjarnar-höfn. Síðan fór Sturla út á Eyri eptir skipinu Langhúf, ok kómu í Fagrey Pálm-Sunnudag ok sátu þar til Langa-Fijádags. Þá féll land-nyrðingr. Þeir kómu í Vatzfjörð Páska-daginn um messu, ok röru til matar í Æðey. Lét Órækja þá sækja Langhúf, ok fór hann it vestra til Æðeyjar. Órækja tók um várit handarmein, ok lá lengi. Þar var hörð vist; þvíat vár var íllt, en vetr all-góðr. Fjórtán hestar dó í Æðey Uppstigningar-dag meðan menn vóru at mat. Til landauðnar horfði í Ísafirði, áðr fiskr gékk upp á Kvíár-miði. Órækja lét samna í Æðey öllum skipum þeim er vöxtr var at í Vestfjörðum. Sum kómu ór Hrútafirði.
119. Sighvatr ok synir hans, Sturla, Kolbeinn, ok Þórðr kakali, kómu Pálm-Sunnudag í Borgarfjörð með þúsund manna. En er Þórðr Sturluson spurði þat, reið hann í móti þeim, ok fann Sighvat bróður sínn í Hvítár-síðu. Veitti hann Sighvati átölur miklar um þat er hann fór at bróður sínum á hátíðum; ok segir, at hann mundi stór gjöld fyrir slíkt taka af Guði, gamall maðr. Sighvatr tók undir í gamni ok með nökkurri svá græð: ‘Hvárrgi okkarr þarf nú at bregða öðrum elli; eðr hvárt görizk þú nú spámaðr, frændi?’ Þórðr svarar: ‘Engi em ek spámaðr; en þó mun ek þér verða spámaðr: Svá mikill sem þú þykkisk nú, ok trúir á mátt þínn ok sona þínna, þá munu fáir vetr líða áðr þat mun mælt, at þar sé mest eptir sik orðit.’ ‘Reiðr ertú nú, frændi,’ segir Sighvatr, ‘ok skal eigi marka reiðs mannz mál; kann vera, okkr talisk betr annat sinn þá er vit erum báðir í góðu skapi; ok skal þess at bíða.’ Reið Þórðr þá í brott. Sighvatr reið í Síðu-múla, en Sturla í Reykjaholt, ok lét sem hann ætti þar einn allt. Tók hann þar undir sik alla eigu Snorra í Borgarfirði. Sturla sendi ok menn í Stafaholt, ok tóku þeir þar mat ór kirkju, ok báru út Föstudaginn um kropning; kölluðu at kirkja ætti eigi at halda bann-settra manna fé. Sturla lagði ok undir sik allt hérað; ok fann þorleif ór Görðum, ok játti hann öllu því er Sturla bauð. Eptir þat dreifðu þeir flokkinum; ok fóru synir Sighvatz inir yngri norðr, en hann reið vestr í Dali, ok var í Tungu at Jóreiðar um Páska; ok fór síðan norðr. Þá er Snorri spurði, at Sturla hafði lagt undir sik hérað allt, fór hann brott af Suðr-nesjum ok suðr til búa sínna, ok þaðan austr í Skál til Orms Svínfellings, ok var þar um sumarit. Órækja hafði í Æðey skipa-búnað mikinn. En er leið at Alþingi, lét hann bera föng sín öll á skip, ok fór út eptir Ísafirði með alla sína sveit. Var þat orð á, at hann mundi halda öllum skipunum suðr á Breiðafjörð eðr allt at Borgarfirði, hvat sem síðan görðisk at. En er þeir kómu vestr fyrir Dýrafjörð, snöru þeir inn til Alviðru öllum skipunum; nema ein ferja siglði vestr fyrir, er Stokkr var kölluð. Þeir lögðu eigi fyrr at en í Kópavík; þar var fyrir Jón Halldórsson, er hálf-prestr var kallaðr, ok Auðunn skyti ór Ísafirði. Þá lögðusk at stormar miklir.—Þat var einn dag, er Órækja hafði róit yfir fjörð til Haukadals at skemta sér, at Jón Ófeigsson hafði farit í Arnarfjörð á Kúlu til Ísleifs frænda síns. Hónum fylgði etju-hundr hvítr er hann átti. En er hann var á Kúlu kómu menn Sturlu á Eyri; var þeim sagt at Jón var á Kúlu. Fóru þeir þá á Kúlu; ok segir Ísleifr, at hann væri eigi þar. Þeir sjá hundinn liggja hjá bæna-húsi; ok kenndu; þóttusk þeir þá vita at hann mundi þar inni; heitask þeir þá at brjóta húsit. Jón görði þá vart við sik; ok sömðu þeir þat, at þeir hétu Jóni griðum þar til er þeir fyndi Sturlu. Þá fór Jón með þeim út í Otradal á fund Sturlu; ok tók hann all-hart á Jóni. Þó fékk hann grið at bæn manna. Órækju kom njósn í Haukadal; fór hann þá aptr í Alviðru. Görðisk þá kurr mikill í bóndum, ok vóru all-marg-mæltir ok sáttgjamir. Sturla spurði, er hann var í Otradal, til manna Órækju í Kópavík; ok sendi út þangat Þórð Guðmundarson, ok Eyvind bratt Austmann, Sigmund son Skarð-Snorra, Guðlaug Gilsson, Eirek birkibein, ÞÓri jökul, Þórð víti,—fimtán vóru þeir. Þeir kómu í Víkina svá at hinir sváfu í tveim tjöldum; hjoggu þeir á þá tjaldit þat er þeim var nær; var þar í Jón hálf-prestr, ok Auðunn skyti; var prestr veginn, en Auðunn var högginn á vangann ok kinnina, svá at af féll hárit; en trautt dreyrði á kinnina. Var þar ok högginn Styrr Hallzson ok Þorgils Saurbæingr ok Flóka-Finnr, ok fieiri aðrir. Þeir hjoggu ofan annat tjaldit; var þar í Dagr inn mikli, bróðir Játvarðar, Þórarinn balli, ok Rögnvaldr son Tannz Bjarnasonar; ok vóru þeir allir dregnir út. Vá sá maðr at þeim er Gamli hét, föru-nautr þeirra sjálfra. Eirikr birkibeinn gaf grið Halli Egilssyni; Eyvindr brattr Árna bratt Austmanni; Guðlaugr Ormi hvíta. Tóku þeir þar öll föng þeirra, ok fóru sfðan til Sturlu. Sturla flutti lið sítt yfir Arnarfjörð, ok hafði hann sunnan haft nær sex tigi manna; en þá hafði hann meirr en hundrað er hann kom í Dýrafjörð. Fóru þá menn í milli þeirra Órækju; ok var fundr lagðr á Söndum ok grið til seld. Fór Órækja yfir Dýrafjörð með sjau tigi manna, en Sturla sat í brekkunni ofan frá Söndum með allt lið sítt; en þeir fundusk jafn-nær flokkunum við jafn-marga menn. Var þá talat um sættir. Ok þarf þar eigi orð at tína, at sættin gékk greiðlega saman. En þær vóru mála-lyktir, at Sighvatr skyldi göra ok lúka upp at miðju sumri at Keldum. Órækju skyldi fara suðr þá þegar með Sturlu, ok hafa brott ór Vestfjörðum allt sítt. Hann skyldi hafa bú í Stafaholti; en Sturla skyldi hafa Reykjaholt ok fé Snorra í friði fyrir Órækju. Þat var ok mælt, at þá skyldi vel vera með þeim frændum; ok bíða svá, hverjar mála-lyktir yrði með þeim Snorra, þá er hann væri fundinn. Fór Órækja til Alviðru af fundinum, ok görði menn til Ísafjarðar eptir föngum sínum ok hestum, ok lét færa suðr. En þeir Órækja fóru þá eptir Sturlu til Arnarfjarðar ok fundu hann á Eyri; fóru suðr allir saman til Saurbæjar; ok stilltu svá til, at jafnan mötuðusk í sínu húsi hvárir, Sturlu-menn ok Órækju-menn.
120. Þeir skilðu í Tjaldanesi; ok reið Sturla til þings; en þeir Órækja fóru til Stafaholtz ok dvölðusk þar lítla hríð áðr þeir fóru suðr. Fundu þeir þá Sturlu á Bláskóga-heiði. Mæltusk þeir þat við, at þeir skyldi finnask at miðju sumri, ok mundi Sighvatr þá koma norðan, ok lúka görðum upp. Órækja reið austr í Skál at finna föður sínn, ok síðan aptr á Rangár-völlu; ok var í Klofa með Þorsteini presti bróður sínum, ok beið Sturlu; ok fundusk þeir þar sem mælt var. En Sighvatr kom eigi at norðan; ok varð engi sætt með þeim at sinni. Fóru þeir þá allir saman út í Skálaholt at Þorláks-messu, ok mataðisk Órækja, ok þeir, einir í húsi jafnan þá er Sturla var við. Þeir fóru ór Skáláholti allir samt upp í Laugardal, ok þaðan vestr á Bláskóga-heiði þar til er þeir kómu til Hallbjarnar-varðna. Þá segir Órækja, at hann vill ríða inn syðra dal til Stafaholtz; en Sturla bað hann ríða til Reykjaholtz, ok kallaði mart ótalat. Riðu þá inn syðra dal sumir menn Órækju, Markús af Melum ok þeir feðgar, Grímr Þorgilsson, ok Eyjólfr, ok Jón Árnason ór Tjaldanesi. En Órækja reið í Reykjaholt, ok Sturla Þórðarson, Svarthöfði Dufgusson, Egill kagi, Svartr Einarsson, Ásbjörn Sveinbjarnarson, Þorgeirr stafs-endi, ok Svertingr Þorleifsson. Þeir Órækja mötuðusk í Lítlu-stofu um kveldit; en um morguninn, er þeir gengu frá messu, fóru þeir í stofu. Þá var Órækja kallaðr í Lítlu-stofu ok Sturla Þórðarson. Lítlu síðarr kom Sturla Sighvatzson í stofu-dyrr þær er eru frá Lítlu-húsum, ok kallaði Sturlu Þórðarson til sín; ok gengu þeir í lopt þat er þar var. Tók þá Sturla Sighvatzson til orða: ‘Þér var kunnigt, nafni, um sætt vára í Dýrafirði; en nú kom faðir mínn eigi til; en svá var mælt at Órækja skyldi búa í Stafaholti, en ek hér; ok þykkir þat eigi heillegt, at hann siti þar við lítil efni, en ek svimma í fé Snorra. Er þar nú hnefat um annat ráð, at ek ætla hann skuli fara norðr til Skagafjarðar ok þar útan; ok mun nú skilja yðvart föru-neyti.’ Tók hann þá til sverðzins Ketlings, er lá hjá þeim, er Sturla Þórðarson hafði í hendi haft. Gengu þeir þá til stofu; ok í durum kómu í móti þeim menn Órækju, ok vóru þá allir flettir vápnum. Var þeim þá fylgt í loptið, ok settir þar menn til gæzlu. Þá kom Þorleifr með sveit sína; hann var í Bæ um nóttina, ok hafði riðit ofan Flókadal; þvíat hann var ok suðr [þar] með Sturlu. Þorleifr var nú settr til at gæta Órækju-manna. Sturla reið nú á brott með Órækju upp til jökla, ok Svertingr með hónum einn hans manna. Þeir riðu upp á Arnarvatz-heiði þar til er þeir koma á Hellis-fitjar. Þá fara þeir í Hellinn-Surtz ok upp á vígit. Lögðu þeir þá hendr á Órækju; ok kvaddi Sturla til Þorstein langa-bein at meiða hann. Þeir skoruðu af spjót-skapti ok görðu af hæl; bað Sturla hann þar með ljósta út augun; en Þorsteinn lézk eigi kunna við þat. Var þá tekinn knífr, ok vafiðr, ok ætlað af meirr en þver-fingr. Órækja kallaði á Þorlák biskup sér til hjálpar; hann söng ok í meizlunum bænina, ‘Sancta Maria mater Domini nostri Jesu Christi.’ Þorsteinn stakk í augun knífinum upp at vafinu. En er því var lokit, bað Sturla hann minnask Arnbjargar ok gelda hann. Tók hann þá brott annat eistað. Eptir þat skipaði Sturla til menn at geyma hans; en Svertingr var þar hjá Órækju. En þeir Sturla ríða þá í brott ok ofan í Reykjaholt; lét Sturla þá fara í brott menn Órækju, ok héldu þeir flestum föngum sínum; en hestr Órækju ok vápn vóru tekin. Þá er þeir Sturla ok Svarthöfði kómu til Hvítár kom þar á mót þeim Játvarðr Guðlaugsson. En er þeir sögðu hónum þessi tíðendi, lézk hann vilja upp í hellinn at finna Órækju; en þeir löttu þess. Hann vildi fara eigi at síðr, ok kallaði sik eigi saka mundu er þar var Þórír jökull móður-bróðir hans. Sturlu boðaði hónum út til Staðar at segja þeim tíðendi slík er hann væri víss. Arnbjörg var í Stafaholti, ok sendi Sturlu Þórðarsyni orð, at hann skyldi fara út til Staðar á mót föngum sínum, er þar vóru komin á skipum þeim er vestan höfðu farit. Reið Svarthöfði þá vestr í Hjarðarholt; en þeir Sturla út til Staðar ok þaðan til Helgafellz at láta skripta sér, ok svá á Eyri til Þórðar. En Þórði þóttu skriptir Sturlu of miklar, ok kvað hann skyldu fara í Skálaholt á fund biskups. Fóru þeir þá til staðar, ok var þar komin Arnbjörg ok Játvarðr; ok segir hann þau tíðendi í hljóði, at Órækja hefði sýn sína, ok var heill. Hann bað þau ríða á móti sér ef þá mætti þau með nökkuru móti; þvíat Sturla var þá riðinn norðr um land. Þau Sturla Þórðarson ok Arnbjörg riðu þá suðr, ok með þeim Játvarðr, ok Ingjaldr Geirmundarson, Hrafn Einarsson, Ásbjörn Sveinbjarnarson. En er þeir kómu í Borgarfjörð, var Órækja brott ór hellinum. Hafði hann riðit suðr um land við þriðja mann. Riðu þau þá í Skálaholt, ok kom Órækja þá til mótz við þau austan ór Klofa, ok var inn hressasti. Allvel tók Magnús biskup við þeim, ok leysti þá miskunsamlega. Fékk hann Órækju tíu hundruð vaðmála, ok lagði þat til með hónum at hann skyldi útan; sagði a.t hann mundi önga uppreisn hér fá sínna mála. Riðu þau Órækja þá ofan á Eyrar; ok tók hann sér fari með Andreasi Rafnssyni. Þá fóru útan á Eyrum þeir Magnús, son Guðmundar gríss; hann var kosinn til biskups í Skálaholti, ok Kygri-Björn, er Norðlendingar höfðu körit til biskups. Máríu-messu-dag, er þeir Órækja vóru á Eyrum, sigldi þar af hafi knörr einn lítill, ok var þar á Kolbeinn ungi ok þeir félagar; ok varð þar fagna-fundr með þeim Órækju mágum. Tók Kolbeinn þá við Arnbjörgu systur sínni, ok fór hón norðr með hónum, Þeir Sighvatr gáfu hónum upp bú sítt ok ríki sítt, ok fór þeim þat betr en getið var til þeirra. Órækja fór útan á Eyrum, ok réð til Suðr-ferðar um vetrinn, Hann fann í Danmörku Valdimar konung inn gamla, ok orti um hann vísu; en konungr gaf hónum hest þann, er hann reið suðr ok sunnan. Fóru þeir Kygri-Björn báðir samt suðr ok sunnan þar til er Björn andaðisk. Menn órækju fóru af Eyrum. Fór Sturla heim á Eyri, ok var þar um vetrinn, ok þeir þrír saman, Ingjaldr ok Hrafn Einarsson. Þenna vetr bjó Óláfr Þórðarson at Borg; hann hafði þangat fært sik um várit ór Hvammi at ráði Snorra. Þenna vetr vóru þeir allir bræðr at Stað með Böðvari.
121. Með þeim Sturlu Sighvatzsyni ok Þorleifi í Görðum tók at greinask mjök vináttan eptir meiðingar Órækju. Gékk Þorleifr ílla undir flutningar Sturlu, en hann þurfti mikils við, er flutt var ór Engey bæði mjöl ok skreið, en sumt keypt á Akranesi. En er Snorri spurði austr í Skál at fátt var með þeim, sendi hann menn ofan til Þorleifs, en sumir fóru allt til Staðar ok á Eyri. Um vetrinn eptir Jól fór Snorri ór Skál, fyrst í Dal til bús síns, en síðan vestr í Ölfus til Gizurar Þorvaldzsonar, ok svá á Bessastaði. En er þetta spyrr Sturla Sighvatzson, sendi hann vestr í sveitir eptir, ok kom vestan lið mikit til Borgarfjarðar. Siðan samnaði hann liði þar um öll héruð, ok fór út fyrir Hafnar-fjall. Þorleifr samnaði liði um Nes út ok sunnan um fjörð, því er hann fékk, ok ætlaði í mót. Þá fóru menn á milli þeirra; ok var komit á stefnu-lagi með þeim, ok fundusk þeir á Melum. Fór þá enn skipulega með þeim, við fortölur Böðvars ok annarra vina hans. En er þeir vóru skilðir, sögðu sítt hverir frá tali þeirra; en þó dreifðu þeir flokkinum. En lítlu var þat síðarr er miklu var verr en áðr. Görðu þeir þá spott mikit at Reykhyltingum, fylgðar-menn Þorleifs, Þorkell faxi ok Guðlaugr Ausu-glámr. Snorri fór af Nesjum suðr til Reykja, ok var með Gizuri um Föstuna. Var þá allvel með þeim mágum. Góð orð fóru þá millum þeirra Gizurar ok Sturlu.
122. Kolbeinn ungi sat í búi sínu at Flugu-mýri. Hann hafði mart röskra manna með sér. Guðmundr Ásbjarnarson var með hónum eptir víg þeirra feðga, Kálfs ok Guthorms. Þar var þá ok Þórálfr Bjarnarson. Með þeim Guðmundi ok Þórálfl var jafnan fátt. Guðmundr kvað vísu:—
Beiddisk íllra orða um snúð röndin borða;
fæddr var á beinum börðum bark-rjóðr í Austfjörðum:
Eltr var austan glanni; ógæfan skaut manni
(háð samir mistu-meiði) yfir Möðrudals-heiði.
Sá atburðr var á Flugu-mýri þrem vetrum eptir víg þeirra feðga, Kálfs ok Guthorms, at þeir sátu at tafli, Kolbeinn ungi ok Guðmundr, ok telfðu kvátru þar á gólfinu í stofunni þrem nóttum eptir Jól. En er hringði til aptan-söngs, gékk Kolbeinn til kirkju, ok mart manna með hónum. Guðmundr sat eptir, ok batt saman taflit. Þar kom Þórálfr í stofuna ok Helga húsfreyja Sæmundar-dóttir. Þeir menn vóru á Flugu-mýri, er annarr hét Skálp-Bjarni, en annarr Böðvarr. Þeir vóru bræðr, ok var fjándskapr með þeim Guðmundi. En er Kolbeinn var út genginn, þá höggr Bjarni til Guðmundar, ok kemr á lærit fyrir ofan kné; ok var þat mikit sár. Guðmundr vildi þá upp stand, ok hafði fyrir sér tafl-borðit. Böðvarr hjó þá í höfuð hónum; ok var þat bana-sár. Báðir unnu þeir á hónum. Þau Helga ok Þórálfr skutu þeim á brott. Varð Kolbeinn eigi fyrr varr við, en þeir vóru svá langt komnir, at þeir urðu eigi áhendir. Þeir fóru austr í Fjörðu. Fórarinn Jónsson kom þeim útan. En Kolbeinn var inn reiðasti; en þó varð engi hefnd eptir Guðmund ok öngar fé-bætr.
123. þá er þeir höfðu sætzk í Flata-tungu, Sighvatr ok Kolbeinn ok Órækja, fór Guðmundr biskup með Kolbeini á Flugu-mýri. En síðan fór hann út til Hóla, ok var þá eigi lang-vistum brott frá Hólum þaðan frá meðan hann lifði. Var hann þá jafnan í Lítlu-stofu, ok tveir klerkar hjá hónum, Helgi bróður-son hans ok Þorkell son Ketils Ingjaldz sonar. Lifði hann þá líkara hljóðlátum ok rólyndum einsetu-manni, heldr en harðlyndum ok hlutsömum lýð-biskupi, sem óvinir hans höfðu orð á. Tvá vetr fulla var hann þar, ok þat ins þriðja sem hann lifði. Löngum var hann lítt heill; þvíat hann var eigi bók-skygn þá er hann fór ór Höfða, en blindr með öllu inn síðasta vetr er hann lifði. Andlitz-mein hafði hann, ok var verkr í inni hægri kinn ofan frá auganu. Hann söng löngum, eðr lét lesa fyrir sér sögur helgra manna á Látinu þá er hann vakði.
Þenna vetr, er nú var frá sagt ok Sturla fór á Mela, kom norðan frá Hólum litlu fyrir Föstu á Eyri til Þórðar Magnús tölu-sveinn; hann var munkr ok eigi merkr, en miðlungi rétt-orðr. Hann sagði Guðmund biskup hafa sendan sik til Þórðar. Þeir töluðu á þver-palli, ok kallaði Þórðr til Sturlu son sínn at heyra til þeirra. Þórðr spyrr at örendum hans; en hann segir, at biskup sendi hónum ástar-kveðju; ‘Ok bað mik þat segja þér, at þú skyldir eigi efask í, at þit mundut finnask í vár.’ ‘Þat þykki mér nú úlíklegt,’ segir Þórðr, ‘er hvárrgi okkarr er til lang-ferða felldr.’ ‘Þetta sagði hann þó,’ kvað Magnús. ‘En hvat talaði hann um mótgangs-menn sína?’ [segir Þórðr.] ‘Um talaði hann nökkut,’ segir Magnús. Hvat?’ segir Þórðr. ‘Hann kvað fá vetr mundu líða, áðr mótgangs-menn hans mundu sjálfir hendr á leggjask ok þeirra afkvæmi, ok drepask niðr sem vargar; kvað þar mundu mest eptir sik verða, er þá var mestr uppgangrinn.’ Mart sagði hann annat, þótt hér sé eigi ritað í þessi sögu.
124. En þenna vetr inn sama tók Guðmundr biskup sótt lítlu fyrir Langa-föstu þunga ok hljóðlega. Í þeirri sótt lá hann fram um Gregorius-messu—En hana bar milli Ymbru-daga. En Föstu-daginn lét hann Jón lærdjúp olea sik við fullting djákna sínna ok annarra lærðra manna þar heima. Eptir þat vildi hann þat eitt mæla er nauðsyn krafði. Til fás skipaði hann áðr hann var oleaðr, nema skipti bókum með nökkurum klerkum sínum; en miklu áðr hafði hann fyrir sagt um leg sítt í stúkunni suðr af kirkju, á millum presta tveggja er hann hafði þar jarða látið. Hann sagði hvern mann í berri moldu eiga at andask. Nú liðu stundir fram um Dróttins dag, ok dró at um máttinn hans stund frá stundu; svá at annan morgin vikunnar sá þeir er við vóru staddir, at stundar-bið var; sem reyndisk. En á fjórðu stundu þessa dags andaðisk hann, ok inum sétta vetri ins átta tigar aldrs síns. Í andlátinu hófu þeir Helgi ok Þorkell hann af klæðum á fjöl öskudreifða. Ok þar á höndum þeim skilðisk öndin við líkamann; ok þar á fjölinni minntusk þeir við hann. Ok báru mikinn harm af því stríði er þeir skilðusk svá langælega við sínn föður; þvíat þeir höfðu frá barns-aldri af hónum þegit föðurlega ást ok blíðu. Finnsk ok varla á vóru landi eðr víðara sá maðr er þokka-sælli hafi verit af sínum vinum, en þessi inn blezaði biskup, svá sem vátta bréf Þóris erkibiskups, eðr Guthorms erkibiskups, eðr ins ágæta konungs Hákonar, ok margra annarra dýrlegra manna í Noregi, at þeir unnu hónum sem bróður sínum, ok báðu hann fulltings í bænum sem föður sínn. Lík biskups var nátt-sett þar í stofunni. Inn Þriðja dag var þat til kirkju borit ok skrýtt. Kom þá til Eyjólfr prestr af Völlum, ok gaf til gull þat, er hann hafði í gröf. Allir dáðu, er sá, þenna líkama, ok kváðusk aldri hafa sét dauðs mannz hold jafn-bjart eðr þekkilegt sem þetta. Jón prestr söng líksöng, en Kolbeinn kalda-ljós þakkaði lík-ferðina, ok mælti fagrt örendi yfir greptinum.
125. Þórðr Sturluson tók sótt á Föstunni er á leið. Var þá sent eptir Böðvari, syni hans; ok þá vóru þar allir synir, hans ok margir vinir hans. Ámundi Bergsson gékk hónum næst, ok talaði flest við hann. En er sóttin herði at hónum, bað Ámundi hann þá skipa til. En Þórðr bað þá Hauk prest Auðunnarson vita við Böðvar hvemeg hónum væri gefit um tilskipan hans; ‘Þvíat hann er arfi mínn,’ segir hann. En Böðvarr bað hann skipa öllu sem hónum líkaði. Síðan lét Þórðr hafa hundrað hundraða hvern þeirra, Óláf ok Sturlu; en átta tigi hundraða hvern, Þórð ok Guthorm. Valgerðr hafði ok hundrað hundraða, en hver hinna dætra hans fjóra tigi hundraða. En Böðvarr hlaut þá enn fimm hundruð hundraða. Sturk hafði Eyd; ok skyldi þá þegar taka við búi. Eptir þat var Þórðr oleaðr, er hann hafði til skipat. En hann andaðisk Föstudaginn fyrir Pálm-Sunnudag at miðjum degi, ok söng í andlátinu, Pater in manus tuas, eptir Hauki presti. Lík Þórðar var þar jarðat á Eyri, er hann hafði fyrir sagt, fyrir framan kirkjuna. Hann hafði tvá vetr ins átta tigar er hann andaðisk.
Magnús biskup andaðisk þat sumar, it næsta eptir, inn næsta dag fyrir Máríu-messu fyrri. Þorvaldr Gizurarson [kanúki] hafði andask tveim vetmm fyrr en þeir Magnús biskup bróðir hans ok Þórðr Sturluson; ok er ártíð hans Ægidius-messu. Á því ári, er Þorvaldr andaðisk, dó Flosi munkr Bjárnason, Sigurðr Ormsson ok Digr-Helgi.
126. Gizurr Þorvaldzson bjó at Reykjum í Ölfusi þau misseri er þeir önduðusk, Magnús biskup ok Guðmundr biskup. Hann görðisk höfðingi mikill ok vitr maðr ok vinsæll. Þá hafði hann átta vetr ok tuttugu. Þá vóru liðin frá burði várs Herra Jesu Christi tólf hundruð, þrír tigir, ok sjau ár. Gizurr hafði görzk skutil-sveinn Hákonar konungs frænda síns þá er hann skorti vetr á tvítögan. Í þenna tíma var svá mikill ofsi Sturlu Sighvatzsonar, at nær engir menn hér á landi héldu sér réttum fyrir hónum. Ok svá hafa sumir menn hermt orð hans síðan, at hann þættisk allt land hafa undir sik lagt, ef hann gæti Gizur yfir komit. Gizurr var meðal-maðr at vexti, ok allra manna bezt á sik kominn, vel limaðr, snar-eygr, ok lágu fast augun, ok skír-legr í yfir-bragði; betr talaðr en flestir menn hér á landi; blíð-mæltr, ok mikill rómrinn; engi ákafa-maðr, ok þótti jafnan inn drengilegsti til ráða-görðar. En þó bar svá opt til, þá er hann var við deilur höfðingja eðr venzla-manna sínna, at hann var afskipta-lítill, ok þótti þá eigi víst hverjum hann vildi veita. Hann var frænd-ríkr, ok flestir inir beztu bændr fyrir sunnan land ok víðara vóru vinir hans. Þá var ok vel með þeim Snorra Sturlu syni.
Óláfr Þórðarson hafði ort drápu um Þorlák biskup um vetrinn næsta fyrir andlát Magnúss biskups. Hann fór um Föstuna suðr í Skálaholt; ok gaf sér þat til örendis, at færa drápuna. En hann vildi þó hitta Snorra Sturluson; sem hann görði þá er hann fór sunnan. Var Snorri þá at Reykjum með Gizuri; segir hann Óláfi, at hann ætlaði eptir Páska til Borgarfjarðar; ok vildi þá, at vinir hans kæmi til mótz við hann þeir er hónum vildi lið veita. Óláfr fór heim at Páskum. Á Föstunni þá er Óláfr var sunnan kominn, kom sá maðr til Borgar er kallaðisk sendi-maðr Snorra; ok leyndu þeir Áskell hónum Óláfsson ok Óláfr [Þórðarson] þar í hlöðu nökkurar nætr, ok töluðu þar marga hluti um mála-ferli ok ferðir Snorra. En þenna mann hafði sendan Sturla Sighvatzson, ok görði þessi maðr hónum kunnigt allt þeirra tal.
127. Maðr hét Hafliði Höskullzson, bróðir Sighvatz ins auðga. Hann dreymði um vetrinn eptir Jól, þá er Mela-för var, at hann var úti staddr á Kolbeins-stöðum; þar átti hann heima í Hauga-tungu. Hann sá at leikr var sleginn þar skamt frá garði, ok vóru karlar einir at; þat var knatt-leikr. Þá gékk grá-klæddr maðr mikill ofan frá Mýdal, ok biðu þeir þess at leiknum. Þeir fréttu hann at nafni. Hann kvað:—
Kár kalla mik, em ek kominn héðra
heim at skelfa ok hugi manna;
borgir brjóta, ok boga sveigja,
elda at auka, ok aga at kynda.
‘Eðr hví leiki þér nú eigi?’ Þeir kvóðusk öngan hafa knöttinn. ‘Hér er,’ segir hann, ok brá steini undan kuflinum, ok laust einn til bana. Síðan tók hverr at öðrum þann stein ok börðusk með, en allir féllu þeir er fyrir urðu.—Hann dreymði ok annan draum lítlu síðarr: at hann þóttisk vera í Fagra-skógi; ok þóttisk sjá upp eptir Hitardal, ok sá ríða ofan eptir dalnum flokk manna. Kona fór fyrir liðinu, mikil ok íllileg, ok hafði dúk í hendi, ok á rauf, ok trefr niðr, ok blæddi ór. Annarr flokkr fór á móti þeim frá Svarfhóli, ok mættusk út frá Hrauni, ok börðusk þar. Kona þessi brá dúkinum yfir höfuð þeim. Ok er raufin kom á hálsinn þá kipði hón höfðinu af hverjum þeirra. Hón kvað:—
Veg ek með dreyrgum dúki; drep ek menn í hyr þenna;
þar hlægir mik ærit íll vist þar er þeir gista.
128. Þá er Sturla Sighvatzson hafði grun af um samdrátt þeirra Snorra ok Þorleifs, görði hann menn vestr í Fjörðu eptir liði, ok norðr í Reykjardal eptir Kolbeini bróður sínum ok Hrafns-sonum; ok dreif at hónum lið mikit. Í Páska-vikunni kom vestan Gísli af Sandi, ok Ásgrímr Bergþórsson, ok mikit fjölmenni ór öllum sveitum vestan. Hann dró ok lið at sér um Borgarfjörð, ok hafði eigi færa en fimm hundruð manna. Snorri kom sunnan í Páska-vikunni; ok drógu þeir Þorleifr þá lið saman um Rosmhvala-nes ok um öll Nes fyrir sunnan Borgarfjörð, ok höfðu nær fjogur hundruð manna er þeir fóru útan um Skarðz-heiði. Námu þeir staðar á Mið-fitjum ok görðu ráð sín. Vildi Snorri ríða upp þegar um nóttina, ok láta skipta um með þeim; sagði vera mega, at þeir yrði eigi við búnir, eðr komi sér eigi saman, af þá bæri skjótt at. En Þorleifi þótti þat ófæra, at hætta á svá mikinn liðs-mun sem hann segir vera mundu. Þá vildi Snorri, at þeir hyrfi aptr; en Þorleifr vildi þat eigi; ok kvað þá mundu herja út þannog, ok sagði þá mundu öngu eira. Þá spyrr Snorri hvert ráð hann vildi hafa. Þorleifr bað þá ríða upp í hérað ok fá sér vígi, ok sækjask þaðan eptir því sem auðit yrði; kallaði mega verða, at skipti þeirra færi sem um vetrinn á Melum. Snorri létzk þess geyma mundu, at hann kæmi aldri á vald Sturlu eðr annarra óvina sínna, hvat sem annat legðisk fyrir. Tala þeir þar um, til þess er Snorri ríðr frá við annan mann, ok ferr suðr á Nes. En Þorleifr ferr upp í hérað með flokkinn, ok fór um kveldit á borgina hjá Vatz-hömrum. Í Borgarfirði kómu þeir til Þorleifs, Oddr Sveinbjarnarson, ok Óláfr frá Borg, með sveit manna. Lið Þorleifs var vel búit at vápnum; ok mart hafði hann röskra manna með sér.
129. Týrs-daginn eptir Páska-viku reið Sturla heiman ór Reykjaholti. En er hann kom í Kálfanes var Þorleifr þar fyrir með flokk sínn; ok hafði hann þar fylkt á melunum við himin at sjá. Sá þeir Sturla, at fylkingin var löng, ok þunn-skipat, er þeir sjá himin millum mannanna. Þá var leitað um sættir, ok fór Böðvarr á milli. Sturla vildi þá önga sætt útan sjálfdæmi, ok kallaðisk af sér skyldu reka slytt-mælit at sinni. Böðvarr bað Sturlu mjök sætta. Var þá svá komit, at Þorleifr játti sjálfdæmi; en Sturla vildi þá öngan kost annan, en þeir Þorleifr legði vápn sín öll á víðan völl, ok gengi frá; en menn Sturlu skyldi taka öll fyrir sættir. En Þorleifr kom sér ekki at því. Gengu þeir þá til hesta sínna ok riðu heim til Bæjar, ok skipaði [Þorleifr] þar liði sínu til vamar á húsum ok um kirkjugarð. Var Þorleifr á húsum þeim er eru í út-norðr frá kirkju; hafði hann þar handboga, ok Jósteinn glenna Austmaðr hans. Fyrir austan kirkju var Klængr Bjarnarson ór Brautar-holti, ok Kjalnesingar; en fyrir framan, Markús Þórðarson, ok Akrnesingar; þar var ok Óláfr Þórðarson. Nesja-menn vóru flestir á húsum. Jörundr inn mikli ór Hvammi var á forskála á meðal húsa ok kirkju. Sturla bað sína menn ríða eptir þeim. En er þeir sóttu heim á bæinn, reið Böðvarr hjá Sturlu, ok leitaði jafnan um sættir. En er Sturla sá viðbúnað á húsunum, þá lét Sturla taka Böðvar þar hjá garðinum at Bæ, ok fékk menn til at geyma hans, Einar son Jóns Loptzsonar heima-mann sínn, ok Þórarinn prest Vandráðsson, ok enn fleiri. En Sturla reið heim á bæinn, ok skipaði mönnum sínum til atgöngu; gengu sveitungar hans framan at kirkju, en Ásgrímr ok Gísli austan. Kolbeinn Sighvatzson var fyrir Reyknesingum ok Króksfirðingum, ok gékk fast fram. Vestfirðingar sóttu at húsunum. Þorleifr skaut af handboga, ok var all-skeinu-hættr; en af Jósteins skotum varð ekki, ok lét Þorleifr ílla at hónum. Þórðr djákn„ Símonarson hélt skildi fyrir Þorleifi. Þar var harðr bardagi; ok gékk mest grjót öndurðan bardagann. Þat var ok snemma fundarins, er Eirekr birkibeinn lagði Mána Ívarsson í gegnum fyrir framan kirkju; en svá segja menn, at Jón Halldórs son, Ragneiðar sonar gengi fyrstr á húsin. Gengu menn þá eptir hónum. En þá brast flótti á Nesja-menn; ok flýðu norðr eptir húsunum til kirkju-garðzins. Jörundr inn mikli flýði eigi, ok var særðr til ólífis á for-skálanum, ok varðisk all-drengilega. Þórðr djákn, er skildi hélt fyrir Þorleifi, fékk steins-högg, ok kom á skjöldinn; ok bar hann at andlitinu, ok lamðisk tann-garðrinn; ok varð síðan lítið af hónum. Var þá flóttinn kominn í kirkju-garðinn. Sá Þorleifr þat at eigi var auðvellt at komask í kirkjuna; sá hann ok, at þá var um skipt sigrinum. Fór hann þá til kirkju, ok komst inn lítt sárr. Þá flýðu ok allir til kirkju þeir er því kómu við. En svá varð þröngt at kirkjunni, at eigi komst helmingr inn þeirra er vildu; lá þá valrinn fyrir durum kirkjunnar. En Sturlu-menn gengu þá at, ok lögðu ok hjoggu sem þeir kómusk við. Lézk þar þá mart manna, en fjölði varð sárr, áðr Sturla veitti atkvæði at hætta skyldi áverkum við menn. Þessir menn létusk þar af Þorleifi: Helgi Jónsson bróðir Bjarnar í Kvígu-vágum, Sveinbjörn Styrkársson, Sigurðr Tryggvason, ok Atli,—þessir vóru af Rosmhvala-nesi. Þórólfr ór Viðey, Guðmundr Bárðarson, Atli af Valdastöðum, Oddleifr ór Hækingsdal, Guðmundr djákn Eindriðason,—þessir vóru ór Kjós. Þórir Egilsson, Þorbjörn Gunnarsson, ór Svínadal. Þessir vóru-af Akranesi: Sörli Sveinsson, Sigurðr Sölvason, Óláfr Böðvarsson, Þorkell Jónsson, Guðlaugr Ausu-glámr Halldórsson, Már ok Oddr ór Leirár-görðum, Sigurðr Íllugason, Steinþórr, Vigfúss Þórðarson, Guðlaugr Jónsson af Melum, Skeggi Guðlaugsson af Ási, Þorsteinn Gilsson af Narfastöðum, Gunnarr Bárðarson, Máni Ívarsson, Ílíugi Jóðhildarson, Sölvi háleggr, Eyjólfr Gunnarsson. Þessir af Sturlu: Arnórr Bergsson, ok Koðrán Sörlason. Ögmundr Guðmundarson var særðr til ólífis, ok druknaði í Hvítá er hann fór heim. Þat er sögn manna at þrír menn ins þriðja tigar yrði sárir af Sturlu. Fjölði manna varð mjök sárr af Þorleifi, ok inir beztu bændr. Hafrbjörn Styrkársson, Rúnólfr bróðir hans, er síðan varð ábóti í Viðey, Jörundr inn mikli, Koðran Svarthöfðason, ok margir aðrir. Um morguninn eptir gengu þeir Þorleifr ór kirkju til griða, ok seldu allir Sturlu sjálfdæmi. Var þá ráðit, at Þorleifr skyldi útan ok Óláfr Þórðarson, ok enn fleiri þeir er þar vóru. Sturla fór eptir fundinn út í Garða; ok var þar rænt mörgu, nær þrim tigum yxna; en hundrað geldinga lét hann reka um haustið til Sauðafellz. Tekin var ok ór Görðum skemma góð ok færð út í Geirshólm. Rænt var ok í Saurbæ ok í Hvammi ok víða annars-staðar þar um sveitir. Sturla seldi Reykjaholt í hendr Þorláki Ketilssyni; en fór um várit til Sauðafellz ok görði þar bú. Hrafns-sonu lét hann fara vestr í Fjörðu, ok tóku við búi sínu.
130. Sturla fór um várit norðr til Eyjafjarðar at finna föður sínn. Sighvatr tók við þeim allvel, ok var margtalaðr um bardagann í Bæ, ok þó með eljara-glettu nökkurri. Hann spyrr þá Sturlu: ‘Hefir þar nokkur bardagi verit?’ ‘Svá létu vér,’ kvað Sturla. ‘Skamt hefir þat él verit,’ segir Sighvatr. ‘Eigi þótti oss all-skamt,’ segir Sturla. ‘All-mjök þykkisk þú nú upp hafa gengit,’ segir Sighvatr, ‘þat er svá auðsét.’ ‘Hví mun eigi svá þó?’ kvað Sturla, ok svaraði við brosu; ‘en eigi hefir ek þar orð á gört.’ Þá mælti Sighvatr: ‘Bú muntú nú ætla at efna, frændi; en mér er sagt, at þú hafir af höndum látið Reykjaholt; sér þú nú ok of-sjónum yfir flestum bústöðum; eðr hvar skal staðfestu fá þá er þér þykki sæmileg?’ ‘Þik læt ek nú allt at göra,’ segir Sturla. ‘Eigi er um fleiri at leita en um tvá,’ segir Sighvatr, ‘þegar frá eru teknir biskups-stólarnir; er þat Odda-staðr ok Möðruvellir í Hörgárdal; þeir eru bústaðir beztir, ok munu þér þykkja einkis til miklir.’ ‘Þessir líka mér báðir vel,’ segir Sturla; ‘en eigi ætla ek þá lausa liggja fyrir.’ ‘Margs þarf búit við,’ segir Sighvatr. ‘Ráða-mann þyrftir þú ok ráða-konu; þessir menn skyldi vel birgir, ok kunna góða fjár-hagi. Þessa menn sé ek görla, þat er Hálfdan, mágr þínn, á Keldum, ok Steinvör systir þín; þessi starfi er þeim fallinn í bezta lagi.’ Þá svarar Sturla: ‘Þessa er víst vel fengit.’ ‘Þá þarftú, frændi, smala-mann at ráða í fyrra lagi,’ segir Sighvatr; ‘hann skyldi vera lítill ok léttr á baki, kvensamr, ok liggja löngum á kvía-garði. Þann mann sé ek görla, þat er Björn Sæmundarson. En fylgðar-menn skal ek fá þér, þá er gangi út ok inn eptir þér; þat skulu vera bræðr þínir, Þórðr krókr ok Markús.’ Sturla kvað bræðrum sínum þat vel mundu fara. ‘Margs þarf búit við, frændi,’ segir Sighvatr. ‘Þá menn þyrftir þú ok, sem hefði veiði-farar, ok væri bang-hagir nökkut; kynni at göra at skipum ok því öðru er búit þarf. Þessa menn sé ek görla; þar eru þeir frændr þínir, Staðar-Böðvarr ok Þorleifr í Görðum.’ Sturla lét sér þá fátt um finnask, ok lézk þó ætla, at þeir væri báðir vel hagir. ‘Svá er ok, frændi,’ segir Sighvatr; ‘þá menn þarftú, er vel kunnu hrossa at geyma, ok hafa ætlun á hvat í hverja ferð skuli hafa. Þessa menn sé ek görla; þat er Loptr biskupsson ok Böðvarr í Bæ.’ ‘Engi ván er mér þess,’ segir Sturla, ‘at allir menn þjóni til mín;’ ok er slíkt þarflausu-tal.’ ‘Nú er [ok] fátt manna-skipanar eptir, þat er mér þykkir all-mikla nauðsyn til bera’ [segir Sighvatr]; ‘en þó þarftú þá menn með þér er hafi atdráttu, ok fari í kaup-stefnur ok til skipa, skilvísa ok skjóta í viðbragði, ok kunni vel fyrir mönnum at sjá, ok til ferða at skipa. Þessa menn sé ek görla; þat er Gizurr Þorvaldzson ok Kolbeinn ungi.’ Þá spratt Sturla upp ok gékk út. En er hann kom inn, brá Sighvatr á gaman við Sturlu, ok tóku þá annat tal. Sturla dvalðisk þá þar eigi lengi, ok reið heim til Sauðafellz. En er Lopti biskups-syni var hermt tal þeirra Sighvatz ok Sturlu, þá mælti hann: ‘Slíkt er all-kerskilegt ok allvel til komizt; þat er hverjum beint hent er hann hefir til fundit.’ En er þat var hermt, at þeir Böðvarr skyldi hrossanna geyma, þá mælti hann: ‘Djöfull hafi þeirra hróp! þrífisk þeir aldri! ok man þeim at öðru verða en at allir menn muni til þeirra stunda.’
131. Snorri Sturluson fór útan á Eyrum um sumarit ok Þórðr kakali, Þorleifr ok Óláfr; ok kómu þeir norðr við Noreg, ok vóru í Níðarósi um vetrinn. Var Snorri með Petri syni Skúla hertoga. En hertoginn sat í Oslo um vetrinn ok þeir Hákon konungr báðir. Fór þá skipulega með þeim mágum. Órækja var þá með hertoganum. Um várit eptir Páska fór hertoginn norðr til Níðaróss; en konungrinn fór út til Túnsbergs ok Frú Ragnhildr með dróttningimni dóttur sínni. Fæddi Margrét dróttning þá um várit, Tveggja-Postula-messu, Magnús, er síðan varð konungr. Hann var skírðr Kross-messu-dag.
Sturla sat at Sauðafelli um sumarit, ok var heldr fár til Staðar-Böðvars ok annarra sona Þórðar; þóttu hónum þeir mjök hallask undir Snorra í skiptum þeirra frænda. Þeir Böðvarr fundusk á vegum um haustið, ok fór þá álitlega með þeim. En síðarr um haustið var Böðvarr at Sauðafelli er hann fór norðan frá Kolbeins mágs síns, ok fór þá allvel með þeim. En á Jóla-föstu fóru þeir Sturla ok Þórðr til Sauðafellz með Páli Hallzsyni at ráði hans; ok tók Sturla allvel við þeim; ok hét at göra þá at sæmðar-mönnum ef þeir kynni til at gæta. Þá er þeir riðu út eptir Skógar-strönd ríðr á móti þeim kona sú er Álfeiðr hét; hón var dóttir Eyjólfs Jónssonar bróður Keldna-Valgerðar. Hón var komin frá Helgafelli, ok hafði skírt sik ok fært sik í föður-ætt sína; en hón var þó eigin-konu-dóttir ok einga-barn Eyjólfs; en Solveig vildi eigi taka við frændsemi hennar áðr hón skírði sik; þvíat hón þótti ólík frændum sínum í skapi ok atferð. En nú, er hón var skír orðin, kallaði Sturla, at hón væri orðin arfi at hálfum Odda-stað, [er] þeir höfðu tekit eptir Eyjólf prest Sæmundarson, Loptr prestr, ok Loðmundr, faðir Jóns, föður Eyjólfs, föður Álfeiðar. Tók Sturla þá heimilðir af henni á staðnum. Í þenna tíma hóf Ormr Svínfellingr ákall á fé Kols ins auðga. Kallaði Ormr Kol hafa gefit sér til hundrað hundraða, at hann léti drepa Dagstygg Jónsson. En Kolr vildi þá eigi laust láta féit. Sótti Ormr þá Sturlu at þessu máli; ok fóru þá margar orðsendingar á milli þeirra Orms ok Sturlu; ok var þat orð á, at þeir mundu fara til báðir, ok skipta fé Kols með sér. Kolr var fóstbróðir Andreas Sæmundarsonar; ok þótti hónum hann skyldr liðveizlu við sik, slíkt er hann mátti at göra. Þetta sama haust kom Björn Sæmundarson sunnan til Sauðafellz at heimboði, var þar þá mart talat um fé Kols; ok þóttisk Björn hafa nökkurar heimilðir á hálfu fénu; ok talaði vel um, at Sturla skyldi hafa þær sem hónum líkaði; en eingi handsöl höfðu þeir at því. Sturla hafði þá orð um, at hann mundi til koma um várit at skipta fénu með þeim Kol ok Ormi öllum saman. En er Björn fór frá Sauðafelli, veitti Sturla hónum sæmilegar gjafir; ok skildu þeir með kærleikum. Segir Björn svá suðr, at Sturla ætlaði sér fé Kols ok þeim Ormi, hálft eðr allt. En er Kolr spyrr þetta, fann hann Andreas fóst-bróður sínn, ok sótti hann at ráðum ok liði. En Andreas þóttisk eigi mega deila við Sturlu um mál hans. Fór Kolr þá til fundar við Björn, ok sótti hann at sínu máli. Tók Björn þá málit á sik, ok hét Kol fyrir at setjask. Sendi hann þá menn vestr til Sturlu, ok sendi hónum gullhring digran, ok þar með aðra gripi. Lét hann þá segja Sturlu hvar komit var [málum] með þeim Kol, ok bað hann vægja málit fyrir sínar sakir. Sturla varð all-styggr við þat; ok vildi víst eigi þiggja gripina; en segir mál Kols því verr skyldu fara, er fleiri ætti hlut at.
132. Sturla sendi um várit um Föstu Ketil Þorláksson ok Svarthöfða Dufgusson suðr í Ölfus til Gizurar Þorvaldzsonar, ok lét segja hónum at hann ætlaði um várit suðr um land at heimta fé Kols með þeim Ormi. Tók Gizurr vel á því. Var þat þá ráðit, at Gizurr skyldi fara með hónum, ef hann vildi, austr um ár; ok skyldi þeir finnask þá er Sturla kæmi suðr um heiði. Skyldi Gizurr halda njósnum austr yfir ár, ok vita hvat ráða-görðum þeir hefði um mál þessi. Margar orðsendingar fóru millum þeirra Sighvatz ok Sturlu er áTeið.
Um várit eptir Páska fór Sturla vestr í Fjörðu, ok kvaddi upp menn þá er hann vildi at færi með hónum, fyrst Hrafns-sonu, ok marga aðra röskva menn er þá vóru um alla Fjörðu. Sighvatr kom norðan í Dali meðan Sturla var vestr, ok gisti á Jörfa, ok lét sér mart finnask um vestr-för Sturlu; ok spyrr at, hví hann hefði farit, en þat kunni enginn at segja. Þótti flestum sem hann mundi görr vita en þeir, er hann spurði at. Þá er Sighvatr reið ofan eptir Haukadal, reið Már kumbaldi til mótz við hann, forn vin Sturlunga, ok töluðu þeir mart. Spyrr Sighvatr enn um ferðina Sturlu, ok lét sér mart um finnask. En Már kvað hann görzt vita mundu. Þá tók Sighvatr til orða: ‘Hvé lengi mun haldask ofsi sjá inn mikli er Sturla hefir um fram alla frændr vára aðra?’ Már svarar: ‘Þat þykki mér líkast at lengi haldizk fyrir þínar sakir ok annarra frænda yðarra göfgra. En þú mant slíku næst geta, bóndi; ok vilda’g heyra, hversu þér segir hugr um þetta.’ Sighvatr svarar: ‘Eigi kann ek slíkt at sjá; en fá eru óhóf langæ; en þó má vera at þetta sé langætt, ef hann drepr eigi brátt fæti. En ef hann drepr, þá mun hann drepa eigi all-lítt.’—Slíkt var tal þeirra Más kumbalda ok mart annat.
133. Sighvatr kom til Sauðafellz um hádegis-skeið, ok var lagt hægindi undir höfuð hónum í þver-pallz-horni. Talaði Solveig við hann. Spyrr hann at ferðum Sturlu ok örendum í Fjörðuna vestr. Solveig kvað hónum eigi mundu ókunnara en sér. Þá var sagt inn, at tveir menn riðu hvatlega neðan frá Leiðar-hólmi; þótti mönnum líkast at vera mundi Sturla. Ok svá var. Ok er hann kemr í bæinn, gékk hann til föður síns, ok fagnar hónum, ok minntisk til hans, ok sezk at fótum hans. Sighvatr spyrr at ferðum hans ok örendum í Fjörðuna; en Sturla lét sér fátt um finnask. Sighvatr var styggr í talinu, ok segir þat eitt örendi verit mundu hafa, er verra mundi vera en ekki. Sturla kvað hann þat mundu eigi vita. Spratt hann þá upp ok gékk út, ok kom inn aptr, ok settisk í sama stað. Sighvatr tók þá til orða: ‘Ætlar þú suðr um land?’ Sturla svarar: ‘Mælt hefir ek þat.’ ‘Þar hefir þú íllt örendi, er þú ætlar at deila um fé Kols,’ segir Sighvatr, ‘þvíat þar er þat fé er margr mun stórt íllt af hljóta; þvíat ílla er fengit.’ Þá svarar Sturla: ‘Sé ek þat fé er ek ætla, at eigi muni betra af hljótask.’ ‘Hvert er þat?’ segir Sighvatr. ‘Þat ex fé Snorra bróður þíns,’ segir Sturla. ‘Fyrr man þér þat bera en þetta,’ segir Sighvatr.—Eptir þetta ríða þeir feðgar út á Eyri til Páls prestz, ok fundu þar Böðvar frá Stað. Vildi Sighvatr fá Hvamms-land af hónum til handa Svertingi Þorleifssyni; en Sturlá mælti heldr á mót; ok fékk Sighvatr þat eigi af Böðvari. En Sturla bað hann þá til ferðar með sér suðr um land; ok hétu þeir Sturla bræðr hónum báðir at fara með hónum. Sighvatr fór heim norðr eptir þat; en Sturla dró lið saman. Þá er Fjarða-menn kómu vestan, fór hann fyrst til Borgarfjarðar, dró þar lið saman; kom þá Böðvarr til mótz við hann með mikla sveit manna. Riðu þeir suðr á Bláskóga-heiði ok höfðu þrjú hundruð manna. En er þeir kómu suðr undir Hrafna-björg; kom þar á mót þeim sendi-maðr Gizurar; ok segir at þeir vóru sáttir, Kolr ok Björn ok Ormr; ok segja at Sturla þyrfti eigi til at koma; bað hann aptr hverfa, ef hónum líkaði þat. Sturla kallaði til sín trúnaðar-menn sína, ok spyrr hvat þá skal at hafa. En flestir viku til hans ráða. Sturla kvað Sunnlendinga eigi skyldu vísa sér sem hjörð í haga, ‘Hvéregri lausung sem þeir slá á sik.’ Síðan segir Sturla mönnum sínum, at þeir mundu nær ganga áðr hann hyrfi aptr. Sendi hann þá menn til Gizurar, at hann skyldi finna hann at Apa-vatni.
134. Sturla reið til Apa-vatz með allan flokkinn snimma dags. Létu menn hesta sína á gras, þvíat eigi skorti ái-fanga; ok var þat fyrir Helgu-viku. Þat vár var allra vára bezt. Gizurr kom, er á leið daginn, með fjóra tigi manna; hann hafði valit menn með sér. Þar var Klængr Bjarnarson, frændi hans, með hónum; hann átti þá heima á Breiða-bólstað með Ormi bróður sínum. Þeir Sturla ok Gizurr ganga á tal; ok hverr annarra talaði við sínn kompán. Þeir vóru fóstbræðr, Sturla Þórðarson ok Klængr; ok gengu þeir á tal; ok spyrr Klængr Sturlu: ‘Munu þér eigi svíkja oss? þá væri þér görsimar ef þér görðut þat.’ ‘Hví spyrr þu slíks?’ segir Sturla, ‘ok mun þat fjarri fara.’ ‘Vér görðum orð á slíku með oss,’ segir Klængr. En þess hafði nær hverr spurt sínn félaga. Þeir Sturla ok Gizurr tóku tal með sér. Spyrr Sturla austan yfir ár; en Gizurr segir þar kyrt allt ok öngan samnað. Sturla spurði, hvárt hann mundi nökkut þurfa meira lið suðr at hafa en þá var þar. Gizurr segir eigi þurfa at hann færi, er eingi var samnaðr fyrir. Sturla lézk vilja at hann færi. En Gizurr talðisk undan; en lézk fara mundu sem hann vildi. Síðan spyrr Gizurr at vápnum Klængs, er tekin vóru á fundinum í Bæ, sverð ok brynja; ok lézk vilja, at þá heimtisk. Sturla kvað Lauga-Snorra vita brynjuna, en Þórð Guðmundarson sverðit; ‘Mun ek nú,’ segir hann, ‘kalla þá hingat til þín með vápnin.’ Síðan gékk Sturla til þeirra Þórðar ok Snorra, ok bað þá fara til Gizurar ok geyma hans hvat sem í görðisk. Eptir þat ferr hann til trúnaðar-manna sfnna; ok segir, at hann lézk eigi vita með hverju Sunnlendingar fóru; kallaði Gizur undan teljask at fara með þeim; lézk ok eigi vita nema samnaðr væri á Rangár-völlum; ok væri sú ráða-görð, at þeim sé ætlað at verða í klofanum; ‘En Gizurr fari eptir oss, ef vér förum suðr; vil ek þat eigi undir þeim eiga. Skulu vér taka Gizur með valdi; en taka af þeim vápnin öllum.’ Böðvarr gékk til Sturlu bróður síns, ok segir hónum hljótt hvat títt var. Klængr spyrr Sturlu hvat Böðvarr talaði. Hann kvað þat ómerkilegt; en bað þá vera báða samt hvat sem í görðizk. Klængr lézk þat gjarna vilja. Þá gékk Sturla Sighvatzson til manna Gizurar; ok kallaði hátt, bað þá leggja vápnin; kallaði eigi betr at þar létizk menn nökkurir. Gizurar-menn brugðu við hart, ok brotnuðu spjót-sköpt þeirra sum. Björn kægill, ok Teitr Álason, kómusk ór þrönginni; var Björn tekinn af bræðrum sínum. Þá kallaði Gizurr á þá, at þeir skyldu leggja vápnin, ok hafa eigi líf sítt á hættu. Gáfu þeir þá upp vápnin. Gizurr spyrr Sturlu þá, hví hann léti leggja hendr á hann. Sturla bað hann eigi efask í því, at hann ætlaði sér meira hlut en öðrum mönnum á Íslandi; ‘En mér þykkir, sem þá sé allir yfir-komnir er þú ert; þvíat ek uggi þik einn manna á Íslandi, ef eigi ferr vel með okkr.’ Síðan var bók tekin, ok fengin Gizuri; bað Sturla hann sverja útan-ferð sína, ok at halda trúnað við hann. Gizurr spyrr, hvárt hann skyldi vinna Norænan eið eðr íslenzkan. Sturla bað hann ráða. ‘Þá man ek Norænan eið vinna,’ segir Gizurr, ‘er ek skal þangat fara; en þat mun ek segja fyrir eiði mínum, at ek skal aldri til þín öfugt orð mæla ódrukkinn.’ Síðan vann Gizurr eið. Ok vóru þeir allir um nóttina þar. En um daginn eptir snöri Sturla flokkinum út í Gríms-nes ok svá til Ölfuss. Reið Gizurr fyrir allan dag. Þeir riðu út um Álpta-vatn, ok höfðu heldr djúpt. Var Sturla heldr ófrýnn; en Gizurr var inn kátasti; ok reið um kveldit út til Reykja. Vóru þá sendir ménn um Gríms-nes ok Ölfus eptir nautum, ok vóru rekin til Reykja ok étin þar um helgina. Þá kom þar Ormr Svínfellingr með sveit manna til Sturlu; þar kómu ok frændr Gizurar, Teitr bróðir hans, ok Hjalti son Magnúss biskups, ok Magnús Hallzson. Var þá talað um, hverr þeirra vildi taka við ríki Gizurar, ok halda af Sturlu, ok vera skyldr liðveizlu-maðr hans, hverr sem á móti væri. En þar gékk einginn maðr jafn-glatt undir sem Hjalti biskupsson, at heita öllu því er Sturla mælti til.—Þat er sögn Gizúrar sjálfs; at þá er þeir námu stað í hrauninu fyrir ofan Álpta-vatn ok sátu á baki, ok þagði Sturla svá um hríð. Ok er svá hafði verit um stund, mælti hann: ‘Ríðum enn!’ Hefir Gizurr þá helzt grunat, hvárt Sturla efaðisk þá eigi, hvern hann skyldi af göra við hann, ok enn fleiri menn aðra. Þeir Sturla fóru eptir helgina suðr í Flóa; var Gizurr í sveit með Böðvari. Vóru þeir í Villinga-holti nökkurar nætr. Síðan átti Sturla fund við Þjórsá; tók þá Hjalti við öllum goðorðum Gizurar; ok hét því, at veita Sturlu, við hvern mann sem hann ætti málum at skipta. Fóru þeir síðan austr yfir ár. Reið Sturla í Odda með sveit sína; en þeir Böðvarr ok Gizurr fóru á Breiða-bólstað í Fljótz-hlíð. Sturla bar sakir á Harald Sæmundarson um bjargir Árons Hjörleifssonar; ok galt hann þar fyrir lönd tvau í Skagafirði: Halldórs-staði ok Þórbrandz-staði í Norðrárdal. En eptir þat kallaði hann staðinn í Odda hálfan í arf Álfeiðar. Lýsti hann því, at hann vill öngar samningar aðrar um en hafa staðinn. Síðan var sent eptir Kol, ok kom hann á fund Sturlu. Kom þar eigi öðru við, en hann skyldi gjalda Ormi hundrað hundraða; en Sturla tók á fé Kols varðveizlu-handsölum, ok skyldi þá hafa þrjá tigi hundraða. Ormr tók við Gizuri, ok skyldi geyma hans þar til er hann færi útan. Björn reið á Kjöl norðr, ok var eigi við þat er Sturla var á Rangár-völlum. Sturla sendi Svarthöfða Dufgusson öfan í Eyjar eptir yxnum Kols. En er þeir vóru við yxna-réttinn kom Björn þar ok var með Kol í greizlum. Þeir Svarthöfði vildu hafa arðr-oxa er þar var í réttinni; en þeir Björn vildu hann undan, ok buðu fyrir annann oxa upp í Landeyjum. Þá hljóp Guðmundr bösöll í réttina, ok elti út alla oxana. Stigu þeir Svarthöfði á bak, ok fóru leið sína; ok skildi þar með þeim. Sturla fór með flokk sínn út í Skálaholt; ok fann þar Einar Þorvaldzson í kirkju-skoti, ok var Einarr svá styggr, at þeir máttu ekki tala. En Einarr fór eptir þat á Kjöl norðr, ok þeir frændr, ok fundu þar Kolbein unga. Görðu þeir ráð sítt; en Sturla fór vestr til héraða. Þeir Kolbeinn frændr réðu þat á Kilinum, at þeir skyldi flokka uppi hafa; ok slíta eigi fyrr en aðrir-hvárir væri í helju, Sturla eðr þeir. Gékk Hjalti þá í þetta vandræði með þeim. Görðu þeir þá á-kveðit með sér nær þeir skyldi finnask á Beiti-völlum með alla flokka sína. Gizurr var með Ormi, sem fyrr var ritað. Hann fékk komit bréfi austan til trúnaðar-manna sínna, at þeir skyldi ríða á mót hónum, ef frændr hans fengi afla nökkurn.
135. Kolbeinn dró lið saman um Skagafjörð ok öll héruð vestr þaðan til Miðfjarðar. En er hann kom suðr um Kjöl, reið hann frá liðinu með hundrað manna ok suðr til Keldna, ok bað Hálfdan veitta sér með allan sínn afla. En hann vildi þat eigi. Görði Kolbeinn hann hand-tekinn, ok tók til öxarinnar er hann hélt á, ok var eigi laus fyrr en fleiri tóku til. Hálfdan hélt frá sér herðunni; ok kvóðu þeir örninn fast hremmt hafa. Vóru þeir Vilhjálmr bræðr ok allir heima-menn reknir í stofu. Var Kolbeinn þar um nóttina með allan flokkinn; ok létu taka allan vápna-afla þeirra bræðra ok hesta. Hann tók þar ok sverðit Rostung er þá átti Vilhjálmr. Við þat sverð hafði Sæmundr Jónsson jafnan riðit. Eptir þat sendi hann orð bræðrum Hálfdanar, at þeir skyldi standa upp með hónum; ella lézk hann mundu fara um allt héraðit ok hrekja fyrir þeim. Stóðu þeir þá upp fjórir bræðr: Björn ok Andreas, Haraldr ok Philippus, með allan afla þann er þeir fengu. Í þenna tíma riðu þeir austr til Gizurar átján [saman], Gizurr glaði ok [aðrir] vinir hans. Þeir kómu austr í Skál, ok bundu þar hesta sína við garð; gengu heim til mótz við þá Orm ok Gizur, ok beiddu at Gizurr skyldi fara með þeim. Ormr var þess heldr tregr; en þó lagði hann eigi bann fyrir, er hann sá, at Gizurr vildi ekki annat en fara; ok fundu þeir áðr at Skarði í Meðal-landi Brand ábóta, ok Ögmund Helgason; ok var hann við þeirra ráð lauss látinn. Riðu þeir þá vestr; ok kómu á Beiti-völlu til flokkanna. Var þat þá ráðs tekit, at þeir sendu Hjalta biskupsson upp á þing; ok hleypðu þeir upp þinginu ok flettu Vestan-menn vápnum, ok hestum ok klæðum; ok gékk Guðmundr Þórðarson af þinginu, er mest var fyrir Vestan-mönnum.
Í þenna tíma dreymði konu at Munka-þverá, at maðr kæmi at henni ok kvæði svá:—
Saman dragask sveitir (svellr órói;
varir mik ok varir mik) at vinna Sturlu:
Ætla lyðir, þó á laun fari,
(kemr vél fyrir vél) vélar at gjalda.
Margir vóru þá aðrir stór-draumar, bæði fyrir sunnan land ok norðan.
136. Þá er Sturla Sighvatzson spurði sunnan um heiði liðs-drátt, dró hann lið saman um öll héruð fyrir vestan Bláskóga-heiði. Hann sendi orð Böðvari til Staðar, ok stefndi hónum inn til Dala; ok þangat stefndi hann öllu liði ór Borgarfirði. Loptr biskupsson var fyrir Mýra-mönnum; vóru þeir sex tigir. Böðvarr hafði á öðru hundraði. Sturla bróðir hans fimm tigi manna. Vestan var stefnt Hrafns-sonum ok öllum Vestfirðingum. Þeir Gizurr ok Kolbeinn héldu flokki sínum vestr um Bláskóga-heiði, ok höfðu þrettán hundruð manna. En er þeir kómu í Borgarfjörð; spurðu þeir þá at Sturla var í Dölum. Riðu þeir þá vestr Bratta-brekku. Sturla hafði hest-vörð á Brekkunni; ok sá þeir er flokkr Gizurar reið upp eptir Bjarnardal. En er Sturla spurði, reið hann undan vestr til Sælings-dals, ok kom Böðvarr þar eptir. Síðan riðu þeir til Saurbæjar, ok vóru þar til þess er Sunnlendingar riðu í Svínadal. Þá fóru þeir Sturla inn til Kleifa; kom þar Gísli af Rauða-sandi ok aðrir Vestfirðingar, sumir á skipum en flestir á hestum. Fé var rekit norðr til Kollafjarðar ór allri sveitinni. Sturla ætlaði at verja kleifarnar, ef þeir hefði riðit inn þangat. Sunnlendingar riðu til Saurbæjar; ok var þori liðsins undir Melrakka-hváli, ok fóru þaðan á bæi sem þeim líkaði. Engar urðu meðal-ferðir, svá at þat ætti stað; vóru þeir í Saurbæ nökkurar nætr, áðr þeir hnekðusk suðr aptr. Synir Árna áttu heima í Bitru. Þeir höfðu riðit á njósn suðr fjórir saman: Guðmundar tveir, Jón ok Óláfr. En er þeir kómu suðr í Glerár-dal, fundu þeir þar þrjá menn, ok höfðu drepit naut; vóru þeir þá at, ok hjoggu síðu frá hrygginum. Jón kvað þá stórt höggva, ‘Ok mun nú skamt höggva í milli;’ hjó hann þá um [hverar] herðar þeim manni er Þjóðólfr hét; ok var þat mikit sár. Síðan vágu þeir þann mann er Þorkell hét; Kriströðr hét inn þriði, son Einars, Jóns sonar, Loptz sonar; hann var vígðr; hann særðu þeir til ólífis; en hinir dó þar báðir. Kriströðr var færðr til Sauðafellz, ok dó hann þar. Árna-synir sjá, at sveit manna reið neðan at þeim; riðu þeir þá undan upp á heiði ok svá vestr til Kleifa; ok lét Sturla vel yfir þeirra ferð. En Sunnlendingar sá fyrir sínum mönnum. Þessir vóru ór sveit Sæmundar-sona. Eptir þetta fengu þeir tekit þann mann er Kári hét, Gunnsteins son, ór Laxárdal; hann fót-hjoggu þeir. Þat görði Björn Árnason, Strand-maðr útan. Eptir þat fóru Sunnlendingar til Dala; ok varask meirr síðan afreið en áðr.—Þá er Sturla vissi at flokkarnir höfðu hnekzt, dreifði hann liði sínu, en reið sjálfr suðr skyndilega; ok vildi vita, ef hann fengi nökkurn hent af þeim er seinstir yrði; en þat varð eigi. Þá skilðu þeir flokkana í Dölum. Reið Kolbeinn norðr, en Gizurr suðr með alla Sunnlendinga. Grið höfðu farit áðr á milli, en flokkarnir skilðusk, fram um mitt sumar. Sturla sat heima eptir þetta um hríð.
Í þenna tíma dreymði mann í Borgarfirði, at mikill maðr ok fllilegr kæmi at hónum, ok kvað þetta:—
Sumar man-at þetta svarf-laust vera,
rýðr rekka sjót rauðu blóði:
Herr man finnask fyrir Höfn
ofan þar man blóð vakit betra enn ekki.
137. Sighvatr sat heima á Grund um sumarit. Hann dreymði, at hann þóttisk sitja í stofu í rúmi sínu, ok þótti hónum stofan alskipuð; stóðu borð um alla stofu, ok vistir á; trapiza á gólfinu, ok skapker. Þá þótti hónum ganga inn hestr rauðr er hann átti, er Fölski hét. Hann gékk fyrir Sighvat; ok spurði hann, hví hann byði hónum eigi til öls ok matar; ok lézk vera svangr ok þyrstr. Ok síðan tók hann til, ok át bæði diskinn ok matinn, ok tók hvat at öðru þat er á var borðinu. Hér um kvað Sighvatr vísu:—
‘Lét-at mór, inn mseri mót-eflandi spjóta,’
(hræri ek Boðnar-báru) ‘boðit til Öls,’ kvað Fölski:
El-skyndir lét unda all-svangan mik ganga;
verð ek hölzti harðan Heljar-disk at velja.
Sturla var at Sauðafelli lengstum heima framan til Jakobs-messu; hón var á Sunnudag. Þann tíma sendi hann suðr Svarthöfða Dufgusson ok nær flesta alla fylgðar-nienn sína til Hvalfjarðar; ok fóru þeir út í Geirs-hólm ok drógu þar at föng, ok öfluðu heldr með harðendum til. Var þá hleypt suðr til Reykja, ok sagt Gizuri, at Sturlu-menn væri í Geirs-hólmi, ok mundu ræna um alla sveit niðri þar. Gizurr brá þegar við, ok reið ofan um heiði; en bændr eggjuðu, at hann skyldi draga skip at sér, ok leggja at þeim í hólminn. Gizurr segir, at óhægt mundi vera at vinna hólminn; ‘En þar eru þeir flestir menn er mér þykkir eigi svá mikil slægja til, at ek vilja þar í hættu leggja líf mítt eðr mínna manna; en ef Sturla væri í hólminum, munda ek freista at þeim at leggja. En nú skulu þér gæta yðrar ok fjár yðvars sem þér kunnit, ok halda saman sem bezt, hverir sem mest þurfa.’ Gizurr lét um sumarit taka upp bú Dufguss Þorleifssonar á Strönd í Selvági, ok ræna þar öllu búfé; en lið allt var óbirgt eptir; ok sá bændr fyrir því.
138. Þá er Sturla hafði senda þá Svarthöfða til Geirs-hólms, reið hann sjálfr vestr á Reykjahóla til bús síns, ok görði þaðan menn vestr í Fjörðu til Hrafns-sona ok annara vina sínna, ok stefndi vestan liði; ok lagði þeim stefnu-dag, at allir skyldi koma til Sauðafellz Laugardaginn fyrir Laurentius-messu; en hón var á Týrsdag. Hann sendi ok menn til Asgrims Bergþórssonar, at hann skyldi samna um Steingrímsfjörð ok Strandir. Hann sendi ok menn Böðvari, at hann skyldi senda hónum menn; var Einarr ósiðr fyrir Böðvars mönnum. Halldór Guðmundarson sendi hann á Eyri til Sturlu, ok bað hann koma til sín; ok fóru tuttugu menn. Hann sagði öllum ina sömu stefnu. Borgfirðingar fóru Arnarvatz-heiði, ok kómu þeir í Vatzdal Sunnudaginn síð. Þá er lið-samnaðr var um Strandir, vóru þar menn norðan um Flóa: Halldórr, son Ámunda Bergssonar, ok Snorri bláhattr, son Þórarins prestz ok Þórörnu dóttur Þorgils Gunnsteins sonar. En er þeir urðu varir við liðs-dráttinn fóru þeir norðr yfir Flóa. Fengu þeir þar hesta ok riðu norðr til Skagafjarðar; fundu þeir Kolbein á manna-móti, Sunnudaginn; ok segja hónum liðs-dráttinn vestan. Kolbeinn hafði þá ráða-görð við sína menn; ok var þat ráð tekit, at Kolbeinn valði með ser it röskvasta lið; ok lýsti því, at hann mundi ríða af húraði fyrst at sinni, nær sem hónum yrði auðit aptr at koma. Laugardaginn kom lið þat til Sauðafellz er Sturla hafði þangat stefnt; ok var þá kominn Markús bróðir hans norðan frá Grund; ok þeir fjórir: Vigfúss smiðr, ok Kolli af Espi-hóli, ok Bagal-Már. Þá kom ok Svarthöfði sunnan. En Sunnudaginn reið hann heiman norðr til Miðfjarðar; reið sumt lið Laxár-dals-heiði. Sturla görði Kálf Gilsson ok Miðfirðinga um nóttina á njósn norðr fyrir; ok fóru þeir allt í Bólstaðar-hlíð í hríðinni. Sturla reið ok um nóttina ok daginn eptir norðr með flokk sínn, ok kom í Bólstaðar-hlíð Mánadaginn síð; ok átu menn þar náttverð. Var þá spurt ór héraðinu, at Kolbeinn var brottu. Miðfirðingar riðu norðr um Vatz-skarð sjau saman. Þeir kómu um kveldit fyrir messu Laurentii í Valadal, ok slógusk þar inn, ok tóku þat er laust var. Þá kómu þar Kolbeins-menn þeir er seinni höfðu orðit, ok flettu þá alla, ok særðu einn mjök; sá hét Þorkell berklingr; en aðfa höfðu þeir suðr á Kjöl með sér; ok fundu þeir Kolbein í Hvinverja-dal, ok gaf hann þeim grið; ok fóru þeir aptr vápnlausir.
139. Sturla reið til Skagafjarðar Laurentius-messu-dag snemma með alla flokkana, ok átu þeir mat á Reykjar-hóli; var þangat borinn til þeirra matrinn. Síðan reið Sturla á Flugu-mýri með sveit sína; en flokkarnir dreifðusk um héraðit; var tekinn matr ok höggvit fé til matar mönnum. Var þat gört við ráð Sturlu; en þó var stolit hjá fram hví-vetna því sem óráðvandir menn kómu höndum á, ok eigi var í kirkjur borit.
Þá er flokkarnir vóru í Skagafirði, dreymði mann þar í héraði, at maðr kom at hónum, mikill ok ógurlegr. Hann þóttisk spyrja: ‘Hvernig mun verða um ófrið þann inn mikla er nú er hér í héraði?’ Hinn mikli maðr svarar: ‘Ílla man verða ok all-ílla, Sturla man falla, en Kolbeinn mun eigi á braut komask.’ Hann varð hræddr mjök; ok hugði at Kolbeinn Arnórsson mundi þetta eiga.—Steinvöru Sighvatz-dóttur at Keldum dreymði í þenna tíma, at hón þóttisk úti stödd, ok komin í eyði-tröð eina; hón þóttisk sjá Þorgrím ór Gunnars-holti sitja á traðar-vegginum, ok horfði á mannz-höfuð, er lá á vegginum, ok kvað:—
‘Sit ek, ok só ek þat, svarit Steinvarar:
Hví liggr hér á vegg hofuð í örtröð?’
Margir vóru aðrir draumar í þenna tíma sagðir þeir er tíðendavænir vóru, ok, svá aðrir atburðir, þó at hér sé eigi ritaðir.
Sturla var á Flugu-mýri nökkurar nætr; síðan reið hann út til Hóla, ok var Kolbeinn kalda-ljós þá fyrir ráðum á Hólum, ok lagðisk all-lítt á með þeim Sturlu; var Kolbeinn í forkirkju, ok mæltusk þaðan fyrir. Reið Sturla þaðan ok til Kolbeins-ár-óss; vóru þar tvau skip í búningi. Görði hann þaðan sveit manna út í Fljót eptir hrossum; ok fóru þeir all-óspaklega. Sveinn Ásgeirssón ór Króksfirði vá þar mann einn er Eyjólfr hét. Sturla reið þá í Hegranes, ok var í Ási Frjádaginn ok Laugardaginn fyrir Máríu-messu; ok vatn-fastaði hann hvárn-tveggja daginn. Eri eptir Máríu-messu-dag réið hann upp í Sæmundar-hlíð með flokkana ok á Langaholt. Spurði hann þá, at Sighvatr var kominn norðan í hérað ok hafði fjogur hundruð manna. Vóru þar synir hans allir, þeir er þá vóru á Íslandi. Fór Sturla þa norðr yfir Vötn, ok fundusk þeir við Valla-laug; var þá ráðit, at menn skyldi búa sik sem bezt, ok leita á suðr, ef þeir Kolbeinn kæmi eigi sunnan. Sturla sendi jafnan bændr ór héraði upp ór bygð, eðr á Kjöl suðr, eðr annan veg á njósn. En engir kómu aptr; ok leið svá fram á vikuna til Frjádags. Þá var Sturla at Valla-laug. Var þá mart talat um þat, hvárt þeir Kolbeinn mundi sunnan koma eðr eigi. Ok er menn tala þetta, tók Sturla til orða: ‘Mikinn mun ætla ek þess um oss frændr, hvern veg þat er gefit. Ef þeir hafa vald á mér, frændr mínir, þá hygg ek, at mér sé dauði einn ætlaðr; en þat veit Guð með mér, þótt ek eiga vald á þeim, at einskis þeirra blóði skal ek ut hella.’ Engar njósnir fengu þeir um kveldit af sínum mönnum; en þó fór þá pati nökkurr af því; svá at menn höfðu grun af, at flokkar mundu í nánd vera. Þá var þat ráð gört, at flokkarnir allir skyldi liggja uti um nóttina með vápnum sínum. Vóru þeir þar skamt frá lauginni, ok sváfu menn heldr lítt flestir. Um morgininn spurði Sturla nafna sínn, Sturlu Þórðarson: ‘Hvat ætlar þú, nafni, hvárt þeir komi sunnan?’ Sturla svarar: ‘Þat ætla ek nú at þeir komi.’ ‘Hvat dreymði þik?’ sagði Sturla Sighvatzson. ‘Mik dreymði,’ segir hann, ‘at ek var í Hvammi á föður-leifð mínni; ok þar vóru vér allir fyrir handan á upp frá Akri. Kross stóð hjá oss á holtz-knjúknum, hár ok mikill. Þá þótti mér hlaupa skriða ór fjallinu mikil; ok var smá-grjót eitt allt, nema einn steinn; hann var svá mikill sem hamarr hlypi at oss; ok þótti mér undir verða mart várra manna; ok mart komst undan; en Vigfús Ívarsson kennda’g, at undir varð. En þá vaknaða ek.’ Sturla Sighvatzson svarar: ‘Opt verðr sveipr í svefni,’ segir hann. Frjádags-aptaninn reið Sturla með sveit sína á Miklabæ, en Kolbeinn bróðir hans á Víðivöllu, Sighvatr í Sólheima. Markús var at Mið-skytju ok synir Skarð-Snorra með Meðalfellz-strendingum. Flokkinum var dreift eptir allri Blöndu-hlíð mjök svá; en hestar fyrir neðan.
140. Kolbeinn reið af héraði, sem fyrr var ritað, ok hafði hálft annat hundrað manna. Hann reið suðr af Kili þá er hann hafði lausa látið menn Sturlu þá er teknir vóru í Valadal. En er hann kom af fjalli, fór hann til mótz við Gizur. Hann sat þá í Vatz-hólmi um sumarit, ok hafði þangat látið færa bú þat, er hann hafði látið taka fyrir Dufgusi. En er þeir fundusk frændr, réðu þeir þá þegar, at menn vóru sendir ofan um heiði ok um alla sveit Gizurar, at samna liði öllu því er þeim þætti af héraði fært, ok kom þar skjótt saman mikit lið. Þeir sendu á Rangár-völlu eptir liði; ok vildu þeir þá ekki upp standa, bræðr, nema Björn; hann fór með fjóra tigi manna. Þeir sátu í Tungu Máríu-messu, ok drógusk þar at flokkarnir. Eptir messu-daginn fóru þeir til fjallz. Ok görði Kolbeinn þá frá sér menn til vina sínna norðr um land, ok stefndi þeim til mótz við sik á fjallinu; þeim öllum er hónum vildu lið veita. Þeir Gizurr fóru þar til er þeir kómu norðr í Kiðja-skarð; þar kómu til Vatzdælir ok fleiri Vestan-menn; Þorsteinn ór Hvammi, ok Þorsteinn Hjálmsson vóru fyrir þeim. Háttuðu þeir svá reiðinni, at Gizurr reið síðastr, ok skyldi geyma at engir hrökðisk aptr; en Kolbeinn reið fyrstr, ok sætti njósnar-mönnum sínum. Gengu ok svá njósnirnar, at þá kómu jafnan aðrir til Kolbeins, er aðrir vóru hjá Gizuri þeir er fyrr kómu. Ríða þeir þá til Skíðastaða-laugar. Þá reið Brandr Kolbeinsson frá með nökkura menn; hann hafði farit suðr með Kolbeini frænda sínum. Hann fór ofan í Hérað ok samnaði liði um Sæmundar-hlíð ok Langa-holt ok Hegranes, ok norðr yfir Vötn, ok mjök svá neðan at Flugu-mýri. Hann fékk þá mikit lið. Feir höfðu níu hundruð sunnan. En þá er þeir vóru við Reykja-laug, var nær þrettán hundruð. Þeir kómu þar Frjá-kveldit, ok var Brandr þá kominn Laugar-morguninn snemma með hundrað manna.
141. Fyrir þessum tíðendum er hér fara eptir urðu margir fyrirburðir, þótt hér sá fáir ritaðir.—Brynjólfr hét maðr á Kjalarnesi; er þat dreymði, at hann sá mann mikinn, ok var högginn af hnakkinn, ok á hálsinn. Hann kvað vísu þessa:—
Þornar heimr ok hrörnar hríð eftir ferr víða,
þjóð er hörð á heiði heldr, en vér erum felldir:
því vil ek norðr með Njörðum, náir féllu þar sárir,
spjót drifu grán á Gauta, geir-hríðar hel bíða:
geir-hríðar hel bíða.
Hafliði prestr Ljótzson hafði heyrt kveðit í Halleyjar-hóli:—
Ríðum allir róg-stefnu til
son Sigrlaðar þar er snarir berjask:
sem þeir berjask.
Þórarinn Gilsson dreymði at kona kvað þetta:—
Mun ek brátt fara berja grjóti
þar er þeir berjask Björn ok Sighvatr.
Einar kláp dreymði at þetta væri kveðit:—
Dauðr er hersir, dauðr er dólg-rögnir,
dauðir eru niðjar, log-heimr búinn:
log-heimr búinn.
142. Þá er Sturla kom á Miklabæ Frjá-aptaninn, reið hann upp á Sólheima at finna föður sínn, ok töluðu þeir um hríð. En er hann reið ofan, kom hann á Víðivöllu. Gékk Kolbeinn út, [bróðir hans] ok sveit hans; var þat frítt lið ok allvel búit. Sturla talaði um: ‘Þú hefir gótt lið, bróðir.’ ‘Svá þykki mér,’ segir Kolbeinn. ‘Svá er ok,’ segir Sturla, ‘enda man þess þurfa; þvíat hér munu þeir fyrst at sækja er þeir koma handan ór Tungunni; ok er þat mítt ráð, at þér farit upp á húsin; [þvíat] hér er vígi á husunum; en vér skulum skjótt koma ok hjálpa yðr.’ ‘Svá skal vera, sem þér skipit til,’ segir Kolbeinn. ‘Vel væri þá,’ segir Sturla. Ok reið þá braut ok á Miklabæ. Hann görði þá útvörðu, sem vant var. Sturla lá um nóttina í lok-hvílu ok Íllugi prestr Þórarinsson hjá hónum; en í annari lokhvílu lá Sturla Þórðarson ok Einarr ósiðr. Skálinn var allr skipaðr mönnum.
Þessa nótt var Gizurr við Reykja-laug; ok stóðu þeir Kolbeinn snemma upp um morguninn ok vökðu liðit. Gizurr segir Kolbeini draum sínn ok Brandi, þvíat Brandr var kominn áðr þeir vóru klæddir. ‘Þat dreymði mik,’ segir hann, ‘at mér þótti Magnús biskup, föður-bróðir mínn, koma at mér; ok mælti hann: “Standit upp, frændi, ek skal fara með yðr!” Þá vaknaða ek.’—‘Þetta er vel dreymt,’ segir Kolbeinn, ‘eðr hversu lízk þér?’ ‘Betr þykki mér þetta dreymt en ódreymt,’ segir Gizurr. Kolbeinn gékk til skriptar við Þórð prest á Reykjum, ok fékk hónum til varðveizlu spjót gótt, er hann átti; en tók kesju í hönd sér. Gizurr talaði þá fyrir liðinu; ok eggjaði þá til fram-göngu. ‘Vil ek eigi,’ segir hann, ‘at þér hafit mik á spjóta-oddum fyrir yðr, sem Skagfirðingar höfðu Kolbein Tumason, frænda mínn, þá er hann féll [í Víði-nesi]; en runnu sjálfir þegar í fyrstu svá hræddir, at þeir vissú eigi er þeir runnu yfir Jökuls-á; ok þar er þeir þóttusk skjöldu bera á baki sér, þá báru þeir söðla sína. Leitið nú yðr heldr vaskra manna dæma, þeirra er vel fylgðu Sverri konungi eðr öðrum höfðingjum; þá er æ uppi þeirra frægð ok góðr röskleikr. Efisk ok ekki í því, at ek skal yðr eigi fjarri staddr, ef þér dugit vel; sem ek vænti góðs af öllum yðr. Er þat ok satt at segja, at sá maðr má aldrigi röskr heita, er eigi rekr þessa óaldar-flokka af sér. Gæti vár allra Guð!’ segir Gizurr.—Allir rómuðu þetta örendi vel. Eptir þetta riðu þeir allir austr yfir Tunguna, ok var þá saman komit allt lið þeirra. Stefndu þeir at ánni gegnt Víðivöllum.
143. Sturla vaknaði þá er sól var lítt farin. Hann settisk upp, ok var sveitugr um andlitið; hann strauk hendinni fast um kinnina ok mælti: ‘Ekki er mark at draumum.’ Síðan stóð hann upp, ok gékk til salernis, ok Íllugi prestr með hónum. En er hann kom aptr, lá hann lítla hríð, áðr maðr kom í skálann ok kallaði: ‘Nú ríðr flokkrinn Sunnlendinga ok er herr manna.’ Hljópu menn þá til vápna. En er Sturla kom út í dyrr, ok sá lið þeirra Gizurar, mælti hann: ‘Eigi er þat svá fátt sem þat er smátt; allvel komum vér liði saman; ok fari hesta-sveinar til hrossa, ok rekit undan þeim.’ Hrossin stóðu um allar mýrar ofan til árinnar. Sturla gékk þá til kirkju, ok tók rollu ór pússi, ok söng af bænir sínar, ok söng Augustinus-bæn meðan liðit bjósk. Síðan gengu þeir upp ór garði; ok stefndu it efra til Víðivalla. Þá er Sunnlendingar riðu at Jökuls-á, féll maðr þeirra af baki, er þorleifr spaði hét, hann bjó suðr á Hrútz-stöðum; ok æpðu menn at. Gizurr bað þat óp eigi lægja. Ok varð þat at her-ópi. Þeir Sturla þögðu þar til er Kolbeinn kom at þeim með sína sveit. Þá æpðu þeir allir; ok snúa upp í gerði þat er heitir á Örlygs-stöðum. Sáuða-hús stóð í gerðinu; en garðrinn var lágr um, svá at þat var með öllu ekki vígi. Sturla nam staðar er hann kom suðr um húsit, á milli ok garðzins. Hann var í blárri ólpu, áðr Hallr Arason steypði yfir hann mórendri flekku, ok erma-laussi, ok lítla brynju. Menn Sturlu nökkurir gengu fram at garðinum ok námu þar stað, ok var þar völlr á milli ok þess er Sturla stóð. Skildir vóru bundnir í klyfjar; ok urðu þeir eigi leystir. Einn skjöldr var lauss, er á var markat crucifixum; sá var Sturlu ætlaðr, en hann tók eigi við. Gizurr með sína sveit reið á Víðivöllu; ok stigu þeir þar af hestum, ok gengu. Kolbeinn reið ok mestr hluti liðs, ok fóru þeir nær hlíðinni. Sighvatr reið þá ofan með fjallinu með sítt lið. Þeir Gizurr ok bræðr hans námu staðar í útsuðr frá gerðinu; en þeir Kolbeinn riðu mjök at gerðinu áðr þeir hlaupa af hestum. Þá mælti maðr, er stóð við garðinn, til Sturlu: ‘Skulu vér nú eigi hlaupa á þá meðan er þeir stíga af hestum?’ ‘Eigi,’ segir hann, ‘hér skulu vér bíða; ok renna eigi héðan.’ En þó runnu þá nökkurir menn út af garðinum, Svarthöfði Dufgusson; ok synir Snorra frá Skarði, Bárðr ok Sigmundr; Ormr kistill ok Hallr á Jörfa; sjau vóru þeir. Brátt hurfu þeir aptr; þvíat menn Kolbeins snöru djarflega í móti þeim, ok eggjuðusk af sér at reka fá menn. Ok hljóp Mörðr Eiriksson fyrst á garðinn, ok fylgðu hónum þá margir. Í þenna tíma ríðr Sighvatr ofan í gerðit, ok vágu Kolbeins-menn tvá hans menn á hross-baki þá er síðast riðu: Þórð Kollzson heima-mann hans; Sigurðr Eldjámsson vá hann. Þá snöm þeir Kolbeinn upp með garðinum ok fylgðar-menn hans: Einarr dragi Íllugason, þorbjörn göndlir bróðir hans, Jón kiappi, Óláfr Höskuldzson kámi, Sigurðr Eldjárnsson, Þórálfr Bjarnarson, ok margir aðrir; ok veittu harða atgöngu. Kolbeinn mælti, þá er hann gékk at garðinum í fyrstunni: ‘Gangi nú at Guðs vilja ok mála-efnum,’ segir hann. Snöru þeir Kolbeinn svá fremi, upp með gerðinu, svá at þá vóru þar engir eptir, er þeir höfðu fyrst at gengit gerðinu, ok þvert mót horft. Gizurr gékk af út-suðri at gerðinu; ok snöm þá Sturlu-menn á móti þeim, ok var þar hart viðr-nám; tók Sturla upp stein, er Kolbeins-menn höfðu kastað í gerðit, ok varp í mót þeim Gizuri; ok varð fyrir Narfi Svartzson; kom á stálhúfuna fyrir ofan hausinn, ok féll hann á bak aptr, svá at nær kastaði yfir fótunum. Hann spratt skjótt upp, þvíat haussinn var ekki skaðaðr; ok var þá inn ákafasti. Maðr einn mælti í liði Gizurar: ‘Þat skal Borgfirðingrinn vita áðr sól gengr undir [í kveld] at Sunnlendingrinn er eigi ragr.’ Eirekr birkibeinn var í hvítum panzara; hann varp steini til þessa mannz; ok brá hann við buklara ok féll á bak aptr. Hann stóð skjótt upp, ok snaraði at Sturlu-mönnum. Þá unnu margir á hónum; ok féll hann þar. Gizurar-menn grýttu á lið Sturlu í fyrstu. Þá mælti Gizurr: ‘Kastið þér eigi grjóti í lið þeirra; þvíat þér takit stór högg af því sama grjóti þá er þeir senda aptr.’ Áskell son Skeggja Árna sonar hafði verit með Sturlu, ok farit til hrossa um morguninn. Hann varð svá nauðulega staddr, at hann hljóp í flokk Gizurar, ok fór hann með þeim til bardaga. En er saman laust liðinu, komsk hann til sínna manna; ok hitti félaga sínn, er Þorkell hét, ok mælti: ‘Hér eru brögð í; ek hefi verit í liði Sunnlendinga, svá at þeir hafa eigi vitað.’ Þá mælti einn Sunnlendingrinn: ‘Eigi skyldir þú lengi eiga at hælask við oss.’ Stálhúfan var hölluð á höfði Áskatli, ok lausar kinn-bjargir. Þorkell mælti: ‘Settu vel húfu þína, en ek mun hlífa þér meðan.’ þá kom Þorkatli steins-högg, ok snarask hann við óvinum sínum. Þá lagði maðr til hans spjóti, ok hjó hann þat af skapti. Þá brá hinn sverði; en Þorkell hjó á hönd hónum; ok fleiri unnu á hónum. Þorkell komsk heill á braut, en Áskell féll þar. Í þenna tíma var kallat á Sturlu-menn, at óvinir þeirra væri komnir á bak þeim; ok vóru þeir Kolbeins-menn þat. Þá snöru Sturlu-menn á móti þeim; ok urðu þá í kvínni; ok drógu sik norðr í gerðit. Þar féll Ögmundr Kolbeinsson í kvínni. En þá var Kolbeinn Sighvatzson ok hans menn kominn á flótta upp ór gerðinu; en Eyfirðingar vóru þá komnir í gerðit, ok lagði Guðmundr Gilsson til Hallz Þorsteinssonar ór Glaumbæ, svá at hann féll. Sighvatr gékk þá suðr eptir gerðinu á mót Skagfirðingum. Hann var í blám kyrtli ok hafði stálhúfu á höfði, en öxi foma ok rekna í hendi er Stjarna hét. Hann hélt um skaptið fyrir neðan augat, ok snöri frá sér egginni, en veifði skaptinu. Maðr mælti til hans sá er gékk ór kvínni: ‘Gakk-tú eigi þar fram, þar em óvinir einir fyrir!’ Hann svarar öngu, ok gékk eigi at síðr. Þorvarðr ór Saurbæ gékk með hónum, ok Sighvatr Rúnólfsson ok Sámr húskarl Þorvarðz. Árni Auðunnarson gékk fram með Sighvati, ok hjó til beggja handa. Kolbeins-menn spurðu hví hann léti svá, ‘Lítill maðr ok gamall.’ ‘Þvíat ek ætla mér ekki í brott,’ segir hann. Þeir Sighvatr fjórir féllu út af garðinum. Þá kom at Björn Leifson ór Ási, ok skaut yfir hann skildi; en studdi höndum at höfði hónum; þvíat hann var þrotinn mjök, en lítt sárr eðr ekki. Þá kom Kolbeinn þar at, ok spurði: ‘Hverr húkir þar?’ ‘Sighvatr,’ sögðu þeir. Kolbeinn mælti: ‘Hví drepi þér hann eigi?’ ‘Björn hlífir hónum,’ segja þeir. ‘Drepi þér hann þá,’ segir Kolbeinn. Björn snöri þá í brott þaðan. Kolbeinn lagði til Sighvatz [með spjóti] þar er mættisk háls ok herðar; ok var þat lítið sár, þvíat oddrinn var af spjótinu. Sighvatr mælti: ‘Höfumk við orð, þér munut nú ráða skiptum várum.’ Þá hljóp at Einarr dragi ok hjó í höfuð hónum; ok var þat ærit bana-sár; en þó unnu þá fleiri menn á hónum. En er Sighvatr djákn sá görð þeirra, lagðisk hann [ofan] á nafna sínn; ok var þar veginn. Sighvatr Sturluson hafði seytján sár. Þá var hann á inu átta ári ins sjaunda tigar. Árni Auðunnarson lézk þar við mikinn orðz-tír. Þorvarðr [í Saurbæ] var í brynju þeirri er Fulltrúi hét, ok gengu eigi spjóta-lög á. Þat gaf hónum líf; en Kolbeinn þá er hann kom til. Sámr lézk þar. Árni var á átta tigi. Flettu þeir Sighvat öllum klæðum, nema skyrtu ok stutt-brókum.
Í annan stað er at segja frá Sturlu; hann hafði mikla atsókn, ok varðisk drengilega. Markús Þorgilsson hét ungr maðr; hann hljóp ór flokki Sturlu ofan á garðinn snemma fundarins; hann var lagðr með spjóti í gegnum; ok varðisk eptir þat sem bezt. Þá fékk hann annat lag í gegnum, svá at út féllu iðrin, ok féll hann þá. Sturla hörfaði upp ór kvínni fyrir neðan húsit, ok svá vestr um. Lauga-Snorri gékk fyrir Sturlu ok hlífði hónum með buklara, ok hafði sverðit undir buklaranum, sem þá er menn skylmask. En Sturla hafði sínn buklara yfir höfði hónum. Þá var mikil atsókn at Sturlu; en Snorri hlífði hónum, en eigi sjálfum sér; ok fékk hann því mörg sár ok stór áðr hann féll. Sturla varðisk með spjóti því er Grásíða hét, fimt ok vel, stórt mála-spjót, fornt ok eigi vel stinnt. Hann lagði svá hart með því, at menn féllu jafnan fyrir; en beyglaðisk spjótið, ok brá hann undir fót sér nökkurum sinnum. Húnröðr son Magnúss Húnröðarsonar lagði spjóti til Sturlu; en hann lagði í mót, svá at Húnröðr féll; hann var lítill maðr, ok hafði góða brynju, ok varð ekki sárr. Þá sótti Koðran Svarthöfðason at Sturlu ok lagði spjóti til hans; Sturla mælti til hans: ‘Ertú þar enn fjándinn?’ Koðran svarar: ‘Hvar væri hans meirr ván?’ þat segja fleiri menn, at Sturla skeindisk eigi af því lagi. Þá stóð Húnröðr upp, ok lagði spjóti í hægri kinn Sturlu, ok nam í beini stað. Hann mælti þá: ‘Ok nú vinna smá-djöflarnir á mér.’ Þá lögðu tveir menn senn til Sturlu. Hjalti biskups-son lagði í vinstri kinn hónum, ok skar spjótið ór tungu, ok var sárit beinfast. Böðvarr kanpi, sen Einars Nautbýlings, lagði spjóti í kverk Sturlu, ok renndi upp í munninn. Sturla lagði til Hjálms á Víðivöllum, ok féll hann við þat. Þá er, Sturla var sárr þrem sárum mælti hann við Hjalta: ‘Grið frændi!’ ‘Grið skaltú af mér hafa,’ segir Hjalti. Sturla var þá þrotinn af mæði ok blóðrás; hann studdi þá höndum á herðar Hjalta; ok gengu þeir svá út ór gerðinu. Hjalti tók annarri hendi aptr á bak sér, ok studdi hann svá. Sturla kastaði sér niðr, er hann kom skamt ór gerðinu. Mál hans var þá óskírt; ok þótti Hjalta sem hann beiddi prestz-fundar. Hjalti gékk þá í braut; en yfir hónum stóð þá Oláfr tottr, mágr Flosa prestz; hann skaut skildi yfir Sturlu; en Játgeirr Teitzson, mágr Gizurar, kastaði buklara yfir Sturlu. Þá kom Gizurr at, ok kastaði af hónum hlífunum, ok svá stálhúfunni. Hann mælti: ‘Hér skal ek at vinna.’ Hann tók breiðöxi ór hendi Þórði Valdasyni, ok hjó í höfuð Sturlu vinstra-megin fyrir aptan eyrað, mikit sár, ok hljóp lítt í sundr. Þat segja menn þeir er hjá vóru, at Gizurr hljóp báðum fótum upp við, er hann hjó Sturlu, svá at lopt sá millum fótanna ok jarðarinnar. Þá lagði Klængr Bjarnarson í kverk hónum, í þat sár er þar var áðr, ok upp í munninn; var allt saman sárit svá mikit, at stinga mátti inn þrem fingrum. Þá kom Einarr Þorvaldzson þar, ok sagði lát Sighvatz. ‘Ekki tel ek at því,’ segir Gizurr. Önundr biskups-frændi skar púss af Sturlu, ok fékk Gizuri; annarr maðr dró gull af fingri hónum, þat er átt hafði Sæmundr í Odda, dökkr steinn í, ok grafit á innsigli. Gizurr tók gullit, ok vápn Sturlu. Markús Marðarson lagði þá spjóti í kvið Sturlu hægra-megin upp frá nafla; þrjú sár hafði hann á bringunni vinstra-megin. Naddr hét maðr er hjó á barka hónum. Engi sár blæddu þau er hann fékk síðan Gizurr vann á hónum. Þórarinn Sveinsson var jafnan nær Sturlu, ok bar sik vel; en Gizurr gaf hónum grið þá er hann kenndi hann, sækir frændsemi við Gró, konu Gizurar. Hann þó líki Sturlu ok saumaði um; en þeir höfðu áðr flett lík Sturlu, svá at bert var. Marteinn Þorkelsson féll skamt frá Sturlu. Kolbeinn Sighvatzson, ok megin-flóttinn, nam stað undir hlíðinni á grjót-hörg miklum. Þar kom til Gísli af Sandi með sína sveit; ok vóru þeir á hestum; ok eggjuðu menn hann at hjálpa þeim í tröðinni; ok hann bað Vestfirðinga at eggja sína menn. Ok þá kom Máni ór Gnúpufelli neðan; ok segir, at þeir vóru báðir fallnir, Sighvatr ok Sturla; ok bað hann Kolbein forða sér sem hónum þætti líkast. Kolbeinn hljóp þá til kirkju á Miklabæ, ok allr flokkrinn; sumir á kirkjuna en sumir í húsin. Þeir Gizurr kómu lítlu síðarr at kirkjunni. Gísli af Rauða-sandi ok Tumi Sighvatzson ílýðu á fjall upp, ok mart manna; ok svá til Eyjafjarðar. Markús Sighvatzson var særðr til ólífis í gerðinu. Síðan var hann færðr á Víði-völlu, ok lagðr á grufio ok húslaðr; Brandr Úlfhéðins son sat yfir hónum. Þá sendi Gizurr til Símon knút ok Gizur glaða at drepa hann. Börkr son Þórarins, Sigurðar sonar stolz, vá at hónum. Þórðr Guðmundarson varðisk ór hús-durum á Miklabæ, þar til er leitað var í laun-dyrr á baki hónum. Þá opaði hann í stofu, ok varðisk þar lengi drengilega, áðr hann yrði sóttr. Gizurr glaði hjó báðar hendr af hónum; þat Var bana-sár. Þá er Gizurr kom til kirkju, vóru mönnum grið boðin, fyrst Eyfirðingum. Þeir Klængr ok Gizurr buðu Sturlu Þórðar-syni grið; en hann skilði Ásgrím Bergþórsson til griða með sér; ok var því skjótt játað. Dufgus-sonum vóru grið gefin fyrir flutning Óláfs Svartzsonar. Þeir vóru á kirkju uppi, Svarthöfði [Dufgusson] ok Kolbeinn [grön]. En þar kom, at öllum mönnum vóru grið gefin nema sex. Sturla spurði Kolbein Sighvatzson hvárt hann vildi at þeir gengi út, en Kolbeinn bað þá út ganga; ok sagði þat helzt til hjálpar, ef rýmðisk í kirkjunni; þvíat fólkinu hélt við spreng. Kolbeinn bað þá biðja sér griða er þeir kæmi út; ok bjóða þat allt fyrir hann er hónum sómði til lífs sér at vinna. Hann bauð útan-för sína, ok koma aldri út. En ekki var á þat hlýtt. Þeir heituðusk at brenna kirkjuna, ok kölluðu óvígða, ef þeir gengi eigi út. Þeir vóru þar til sólar-fallz um kveldit. Þá bað Kolbeinn, at þeim skyldi leyfa at ganga til kamars; ok var því játað. Þá var rökvið er þeir gengu ór kirkju. Þeir gengu um skálann; ok var hann skipaðr af sárum mönnum, ok þeim er grið vóru gefin. Þeir fögnuðu, er þeir Kolbeinn vóru komnir þar heilir. Kolbeinn segir: ‘Víst er þat vel; en þó höfu vér eigi griðin fengit.’ [En er] þeir höfðu setið í kamri sem þat vildu, þá gengu þeir út. Kolbeinn mælti til þeirra er inni vóru: ‘Vili þér fara út, ok sjá stór högg?’ Þeim varð ekki á munni. Kolbeinn mælti til Gizurar er þeir kómu út: ‘Vilda ek, at þú létir mik fyrr höggva en Þórð.’ Gizurr kvað svá vera skyldu. Þá hjó Einarr kollr Kolbein. Þá var Þórðr til höggs leiddr. Þá mælti maðr við Kolbein unga: ‘Víltú eigi árna sveininum, frænda þínum, griða?’ ‘Fór sá nú, er meiri skaði var at,’ segir Kolbeinn. Brandr Þorleifsson vá Þórð. Þá vóru þeir Hrafns-synir af teknir: Sveinbjörn ok svá Krákr. Hersteinn son Bersa prestz Halldórssonar vá at þeim. Þóri jökul vá sá maðr er hefna þóttisk bróður síns, er Þórir hafði vegit í Bæ. Þórir kvað vísu þessa meðan hann lagðisk undir höggit:—
Upp skaltú á kjöl klífa, köld er sævar-drífa;
kostaðú hug þínn herða, hér skaltú lífit verða:
Skafl beygjattú, skalli, þótt skúrr á þik falli;
ást hafðir þú meyja; ‘Eitt sinn skal hverr deyja.’
Þá var til höggs leiddr Hermundr Hermundarson; hann var manna bezt hærðr; ok mælti, at hann vildi kneppa hári sínu, svá at þat yrði eigi blóðugt; ok svá görði hann. Hann horfði í lopt upp, er Geirmundr þjófr vá hann. Klængr fékk hann til. Allir vóru þeir vegnir með öxi Sighvatz, Stjörnu. Lík Sighvatz ok Sturlu, Þórðar ok Markúss, vóru færð til Þverár; en Kolbeins lík á Grenjaðar-staði. Þessir menn létusk þar, með þeim er af sárum dó:— Sturla Sighvatzson vestan, Árni Auðunnarson, Snorri Þórðarson, Vigfúss Ívarsson, Eirekr Halldórsson, Marteinn Þorkelsson, Markús Þorgilsson, Gizurr Þórarinsson, Hermundr Hermundarson, Þórir Steinfinnzson, Valdi ok Áskell Skeggja-synir, Bersi Þorsteinsson. Ór [Vest-]Fjörðum:—Sveinbjörn ok Krákr Hrafns-synir, Markús Magnússon, Helgi Sveinsson, Þórðr Guðmundarson, Eindriði smiðr, Þórðr Hallkelsson, Ámundi, Ögmundr Sveinsson, Ögmundr Kolbeinsson, Jón kanpi, Dálkr Þorgilsson. En norðan:— Sighvatr [Sturluson], IMarkús ok Þórðr synir hans, Sighvatr Rúnólfsson, Ingjaldr stamr, Þórðr daufi, Einarr Ingjalldzson, Björn Gizurarson, ok Björn Þórarinsson, Eyjólfr, Guðmundr Halldórsson, Sámr, Þórðr Eysteinsson, Eirekr Þorsteinsson, Björn Þorgrímsson. Kolbeinn Sighvatzson norðan, Páll Magnússon, Þorgeirr Bjarnarson, Oddr Kárason, Skeggi Hallzson, Sigurðr Guðmundarson, Brandr Þorleiksson, Brandr Einarsson, Ljótr, Loðinn Helgason. Þessir af Gizuri:—Játgeirr Þórarinsson, Sigfúss Tófason, Þorlákr Barkarson, Þorgils Steinason, Þórðr Snorrason, Þorbjörn, Þóroddr húskarl Teitz Þorvaldz sonar.
144. Sunnudaginn fóm flestir menn brott ór Skagafirði er færir vóru fyrir sámm. Vóru þá enn Vestan-menn flettir á Jökulsár-bökkum af fylgðar-mönnum Kolbeins; en sumir vóru barðir. Mundu þeir fengit hafa inar mestu hrakningar, ef eigi hefði Þorsteinn Jónsson, ok Vatzdælir, holpit þeim. Var Kolbeinn í öllu snarpari en Gizurr eptir fundinn. Mart manna lá eptir í Skagafirði í sárum: synir Snorra prestz frá Skarði, Þórðr ok Sigmundr, ok vóru báðir særðir til örkumla; ok lágu þeir þar allan vetrinn á Silfra-stöðum. Sunnlendingar höfðu á þeim unnit; féll Bárðr suðr frá gerðinu, en Sigmundr í útnorðr.—Þá vóru eigi skip gengin af Íslandi er fundinum var lokit. Spurðusk tíðendin um haustið til Noregs. Teitr Styrmis son ok Sigríðar Sighvatz dóttur var á fundinum, ok komsk í braut, ok lét Sigríðr hann fara útan um haustið í Eyjafirði; ok kom hann við Orkneyjar, ok var þar um vetrinn; ok fór þaðan út aptr. Þá er tíðendi þessi kómu til Noregs um haustið, þótti þar inn mesti mann-skaði eptir þá feðga; þviat þeir vóru mjök vinsælir af kaupmönnum ok öðrum landzmönnum. Hákon konungr var ok mikill vin Sturlu; þvíat þat var mjök talat, at þeir Sturla hefði þau ráð gört, at hann skyldi vinna Island undir konung, en konungrinn skyldi göra hann höfðingja yfir landinu. Hafði Hákon konungr þar mest varat Sturlu við, at hann skildi eigi auka manndráp á landinu, ok reka menn heldr útan. Þá er Snorri Sturluson spurði fall Sighvatz, bróður síns, ok sona hans, kvað hann vísu þessa, ok sendi til Þórðar kakala Sighvatz sonar:—
Tveir lifið, Þórðr! en þeira þá var æðri hlutr bræðra,
(rán vara lyðum launat laust) en sex á hausti:
Görask svín (en verðr venjask vár ætt, ef svá mætti),
óskelfandi úlfar (afar-kaupum) sam-hlaupa.
Þótti hónum inn mesti skaði at Sighvati bróður sínum, sem var, þótt þeir bæri eigi gæfu til samþykkis sín á meðal.
145. Eptir þessi tíðendi er nú vóru sögð, lagði Kolbeinn [ungi] undir sik allan Norðlendinga-fjórðung, ok tók hann heimilðir á öllum goðorðum af þeim mönnum er átt höfðu at fornu. Yar þat þá kallaðr ójafnaðr ok rangyndi, er Sighvatr hafði haft ríki ok goðorð af mönnum norðr þar. Um várit eptir lét Kolbeinn heyja skulda-dóm eptir Sighvat í Eyjafirði; var þá dæmt af örfum allt fé þat er Sighvatr hafði átt, bæði lönd ok lausa-fé, ok jaf[n]vel Grundar-land; var þat selt Styrmi ok Sigríði dóttur Sighvatz; en tekin af þeim Bjarnarstaða-hlíð. Þeim Halldóru ok Tuma, syni þeirra Sighvatz, var fengin Grund í Svarfaðardal; ok bjoggu þau þar fyrst.
Þá er Kolbeinn fór frá skulda-dóminum, var hann út í Hörgár-dal á einum bæ; hann var leikinn mjök, ok manna fimastr. Hann hendi skemtan at, er hann hljóp yfir garðz-rúst lága; ok féll af, svá at undir hónum varð höfuðit; ok varð hónum meint við, ok mest í bringunni; þar sló í þrota, ok opnaðisk; ok hafði hann þat mein meðan hann lifði, ok þat leiddi hann til grafar. Um sumarit [eptir] á Alþingi bar Gizurr hernaðar-sök á alla þá menn er verit höfðu at Apa-vatni; ok gengu þar menn til festu fyrir ór öllum sveitum vestan; var þat stór fégjöld, ok dregit suðr um land. Þat gjald líkaði mönnum all-þungt, sem ván var at.
146. Þórálfr Bjarnason var Austfirzkr at kyni ok [þó] kominn af ætt Þorgils Oddasonar; hann vá þann mann í Austfjörðum er hét Halla-geir. Síðan sendi Þórarinn Jónsson hann til Kolbeins unga. Ok er hann var fylgðar-maðr Kolbeins var hann heldr stórr ok framdráttar-samr: en þat líkaði lítt öðrum fylgðar-mönnum Kolbeins, ok þótti hann öfunda sik. Þá vóru þeir með Kolbeini, Brandr Kolbeinsson ok Ísarr Páls son Sæmundar sonar, ok þótti þeim Þórálfr heldr í áleitni við sik, ok gaf þeim auk-nefni, ok kallaði dúnvöttu; en Kolbeinn virði annan eigi meira en Brand frænda sínn; en Þórálfi fékk hann kván-fang, Arnríði Bjarnardóttur, ok bjoggu þau á Óslandi. Hafði Þórálfr ok farit af landi brott með Kolbeini. Þórálfr var ok óvinsæll við nágranna sína; en þeir vóru þá mestir menn þar í sveit, Broddi Þorleifsson ok Álfr Guðmundarson í Gröf. Var með þeim Þórálfi all-þungt. Ok um vetrinn tveim vetrum eptir Örlygs-staða-fund, fór Álfr at finna Brand Kolbeinsson; ok minnti hann á þat, at Þórálfr hafði fast gengit at vígum þeirra feðga, Kálfs ok Guthorms; en Jórunn vildi þar ekki til leggja húsfreyja Brandz; hón var dóttir Kálfs Guthormssonar. En þó var þat niðr barit af öllum at hón hefði Brand nokkut fram kvatt. En svá kom því, at þeir réðu atför at Þórálfi, Brandr ok Broddi ok Álfr. Fékk Brandr til tíu menn eðr tólf. Var hann sjálfr, annarr Einarr auðmaðr í Vík, þriði Böðvarr botn, fjórði Sigurðr Þjóðólfsson, fimti Þorsteinn Ormsson, sétti Þorvarðr Þormóðarson, sjaundi Helgi Skaptason, átti Þorgils pávi, níundi Þorleifr Grímsson, tíundi Þorsteinn Másson, ellefti Oddgeirr Þórðarson, tólfti Björn miaul-karl. Með Álfi var sá maðr er Skopti hét, ok Þorkell brikengr, Hrafn Óláfsson. Með Brodda var Guðmundr úr Brimnesi, ok Naddr hét maðr, Þorkell snali er þá bjó í Höfða, ok Hlenni son hans. Þeir tóku hús á Þórálfi, ok gengu inn; þar vóru fyrir tólf karlar. Þórálfr komsk í brynju ok upp á lokhvílu-þilit. Hann spyrr hvárt Brandr væri þar. Þeir segja hann þar vera. ‘Þangat man ek af þilinu, sem Brandr er fyrir,’ segir Þórálfr; ok svá görði hann. Var hann þá tekinn ok út leiddr. Hann skriptaðisk við föru-naut þeirra, Sigurð Þjóðólfsson djákn; en Helgi Skaptason vá at hónum. Riðu þeir til Hóla, ok vóru leystir síðan af Bótólfi biskupi. Síðan ríðu þeir til Staðar ok höfðu þar setu. Fór þá Staðar-Kolbeinn upp á Flugu-mýri at leita um sættir, ok koma á griðum. Síðan riðu þeir Brandr allir á Flugu-mýri; en Kolbeinn hafði mart manna fyrir, ok var í all-þungu skapi. Hann sat í stofu, ok var öll skipuð stofan, ok gékk kví eptir miðju gólfi. Brandr gékk fyrst inn, ok þá hverr at öðrum. Kolbeinn spurði hví Brandr léti Þórálf drepa. Hann kvað mart vera; kvað hann lengi til sín ílla verit hafa; ‘En eigi görða ek þetta í hefnd eptir Kálf, þó at þat sé borit í eyru yðr.’ Þá spurðl hann Brodda, hví hann færi at Þórálfi vin hans. Broddi svarar: ‘Því at ek var skyldastr at reka svívirðingar þínnar; hafði hann þér lengi ótrur verit, ok lymsklega þjónat bæði hér ok útan-landz.’ Við Álf vildi Kolbeinn eigi sættask, áðr Brandr sagði, at annat-hvárt skyldi þeir allir sættask eðr engir; ok beiddi þá síns hluta manna-forráða. Áttu menn þá hlut at, at eigi skyldi í greinir fara með þeim. Ok sættusk þeir at því, at Kolbeinn görði átján hundruð þriggja álna aura fyrir víg Þórálfs. Brandr greiddi land á Þorleiks stöðum í Blöndu-hlíð, ok lagði Ósk þat til, móðir Jórunnar. Ok skilðusk þeir sáttir.
147. Um vetrinn eptir Örlygs-staða-fund vóru þeir með Skúla hertoga í Níðarósi, Snorri Sturluson ok Órækja, ok Þorleifr; en Þórðr kakali var í Björgyn með Hákoni konungi. En um várit fengu þeir skip, er átti Guðleikr af Skarta-stöðum, vin Snorra; ok bjoggu þat til Íslandz með ráði hertogans. En er þeir vóru búnir, ok höfðu lagt út undir Hólm, kómu menn sunnan frá konungs með bréfum; ok stóð þat á, at Hákon konungr bannaði þeim öllum Íslendingum at fara út á því sumri. Þeir sýndu Snorra bréfin, ok svarar hann svá: ‘Út vil ek!’ segir hann. Þá er þeir vóru búnir, hafði hertoginn þá í boði sínu áðr þeir tóku orlof. Vóru þá fáir menn við tal þeirra hertogans ok Snorra. Arnfinnr Þjófsson ok Óláfr hvíta-skáld vóru með hertoganum; en Órækja ok Þorleifr vóru með Snorra. Ok var þat sögn Arnfinnz, at hertoginn gæfi Snorra jarls-nafn. Ok svá hefir Styrmir inn fróði ritað: ‘Ártíð Snorra Folgsnar-jarls.’ En engi þeirra Íslendinga lét þat á sannask fyrir oss.—Eptir þetta lögðu þeir Snorri í haf, ok tóku Vestmanna-eyjar. Þar laust Hrani Koðransson Austmann einn; hann var þá með Snorra, ok Ófeigr Bjarnarson. Þeir gengu þar af í Eyjunum. Fór Snorri þá á Breiða-bólstað í Fljótz-hlíð. Þar var fyrir Hallveig. Órækja gékk ok þar af, ok með hónum Egill Sölmundarson, ok Hákon Bótólfsson er galinn var kallaðr.
148. Þorleifr átti hlut í skipinu, ok hélt hann því á Eyrar. En þeir Órækja riðu vestr til Borgarfjarðar; ok fann hann Gizur er hann fór vestr; fór skipulega með þeim, ok heimti Órækja af hónum sverðit þat er Ketlingr hét; þat var þá tekit er Órækja var meiddr. Órækja fór í Stafaholt, ok gaf Þórarinn Vandráðsson hónum upp búit. Sömnuðusk skjótt menn at hónum. Snorri ok þau Hallveig fóru í Reykjaholt; ok var þar fyrir Klængr Bjarnarson. Þorleifr fór í Garða heim, ok þeir með hónum bræðr: Rúnólfr ok Bergr, Hafr-björn, ok Halldórr Ásvarðzson.
Þetta sumar kómu þeir út: Sigvarðr biskup, er vígðr var til biskups í Skálaholti, ok verit hafði ábóti í Selju, ok Bótólfr biskup; hann var bróðir at Elgi-setri; fóru þeir báðir heim til stóla sínna. Þat sumar hafði Óláfr af Steini skip fyrir norðan land, ok bjó til hafs. Þeir skyldu útan með hónum, Svarthöfði Dufgusson, ok Jón son Árna Auðunnarsonar, ok Guðmundr Óláfsson, er þá lifði einn eptir þeirra manna er verit höfðu at brennu Þorvalldz. Þeir létu út, ok urðu aptr-reka í Hlöðuvík við Horn um haustið; [ok] bmtu þar skipit. Þá bjó Íllugi Þorvaldzson í Æðey. En er hann frétti þetta, fór hann heiman, ok þeir sjau. Einarr bróðir hans fór með hómjm; hann var þá þrettán vetra, ok Grímr Héðinsson; hann kom þar af hafi. Þeir fóru í Norðrfjörð, ok þaðan til Kjarans-víkr. Maðr þeirra einn skeindisk er hann skyldi á bak fara; brásk öxin Tjald-sperra á hann; ok varð hann eptir. En Íllugi hafði þá öxina. Óláfr Markússon var með hónum, Saurbæingr; var hann ætlaðr til áverka; þvíat hann einn hafði sét Guðmund. En er þeir kómu í Hlöðu-vík, þurkuðu Austmenn vöru sína. Þeir Guðmundr ok Svarthöfði vóru þar hjá. En er þeir sá manna-förina, gengu þeir til búðar. Tók Guðmundr vápn sín ok öxi. Þá kallaði Svarthöfði hann ór búðinni er hann kenndi Ílluga. Snöru þeir þá upp til sínna manna. Þeir Íllugi renna þá eptir þeim. Guðmundr fór seint; ok spurði Svarthöfði hvárt her-fjöturr væri á hónum. Hann kvað þat eigi. Þá kom Íllugi at; ok snérist Guðmundr at hónum, ok hjoggusk þeir í mót; kom hvár öx í skapt annarri. Svarthöfði vill taka Ílluga. Þá hjó Íllugi í höfuð Guðmundi, ok var þat bana-sár. Þá kómu Austmenn til, ok vóru heldr ósvifrir. En þá er Íllugi sagði mála-efni sín, svöfðusk Austmenn. Snöru þeir Íllugi þá í brott. Svarthöfða líkaði ílla, er hann hafði svá nær borit; ok var hann eingi vin Ílluga síðan.
149. Þorleifr Þórðarson bar sakir á þá [menn] alla er verit höfðu á Bæjar-fundi með Sturlu; hét hann þeim afar-kostum hvar sem hann kæmi[z] við. Þeir Snorri ok Órækja hétu hónum sínu liði til þessa mála. Þeir görðu orðsending vestr um sveitir, ok stefndu öllum mönnum vestan í Dali þeim er sættask vildi við þá. Þá bjó Solveig at Sauðafelli; ok vildi hón liðsinna sínum mönnum, ef hón mætti. Þeir Snorri fóru um haustið vestr í Dali með flokk mikinn; var þar Þorleifr, ok Órækja, ok Klængr Bjarnarson; en vestan kom Sturla Þórðarson; var hann fyrir Saurbæingum ok Strendum, okþeir Guðmundr undan Fjalli; ok Ásgrímr Bergþórsson, hann var fyrir Steingríms-firðingum. Ór flestum sveitum kómu menn vestan at, nema af Rauða-sandi, ok þeir er Gísla höfðu fylgt. En þó vóru þessir menn fyrir bóndum með Solveigu, sem nú vóru nefndir. En þat vóru þar mála-lyktir, at Snorri skyldi göra einn, ok lúka upp um várit eptir. Undir þessa sætt skyldi menn kjósa sik þeir er þat vildu, þótt eigi væri þar. Ok játtu því allir, nema Gísli ok hans sveitungar. Þessum görðum lauk Snorri upp um várit. Hann görði á hvern þeirra, er víg hafði vakit í Bæ, tíu hundruð; en fimm hundruð á þá, er menn höfðu sært; en tvau hundruð á þá, er grjóti köstuðu. En þeir menn, er vetfangs-bjargir höfðu veitt, skyldi gjalda fimm aura ok hundruð. Gékk þetta gjald um allar sveitir vestr, nema Rauða-sand. órækja fór vestr um haustið; ok fór um alla Fjörðu, ok lagði undir sik svá sem hann hafði fyrr haft. En þá er hann kom í Ísafjörð, kom Óláfr af Steini til hans ok Guðrún kona hans. Þá rézk ok Svarthöfði til hans. Dreif þá mart manna at hónum. Sat hann þann vetr í Stafaholti; ok lagðisk þá lítt á með þeim Þorleifi, ok hafði Órækja mjök tekit mál Gísla á sik um haustið.—Nú um várit eptir görðu þeir Snorri ok Þorleifr Gísla sekjan skógarmann, ok nökkura menn með hónum. Eptir þingit fór Snorri vestr undir Fjall ok háði þar féráns-dóma eptir þá Gísla. En er hann kom aptr til Sauðafellz, lýsti Solveig [yfir] því, at hón ætlaði útan um sumarit, ok dætr hennar báðar. Jón, son hennar, hafði farit útan it fyrra sumarit, ok Þórarinn Sveinsson með hónum. Solveig fær í hendr Snorra búit at Sauðafelli; en hann fékk Sturlu Þórðar-syni frænda sínum. Tók hann við búinu, ok Bjarneyjum ok Skáleyjum, ok Dranga-reka, ok fjórtán ómögum. Snorri fékk Sturlu þá þriðjung Snorrunga-goðorðz. En Böðvarr hafði áðr fengit hónum inn fjórða hlut. Órækju þótti þetta mjök í móti skapi er hann hafði eigi við öllu tekit.
150. Þetta sumar kom Eyvindr brattr, ok Árni óreiða, út með bréfum Hákonar konungs. Ok var þeim lítt upp haldit. Ok sögðu ok ófrið þann, er verit hafði um vetrinn í Noregi, ok lát Skúla hertoga. Órækja sat nú í Stafaholti um vetrinn; gazk Snorra lítt at kostnaði þeim er hann hafði á héraðs-mönnum. Þá var ok all-fátt með þeim Þorleifi ok Órækju. Um várit hafði Svarthöfði fengit Herdísar dóttur Oddz Álasonar; ok var hann á Eyri með Steinunni ok Hrafni, syni hennar. Hrafn var þá fimtán vetra. Þann vetr, er Sturla var at Sauðafelli, kom Tumi Sighvatzson norðan, fyrst til Sauðafellz ok síðan í Reykjaholt; ok tók Snorri við þeim. Þorkell dráttar-hamarr var með hónum ok Hjálmr Ófeigsson. Þeir vóru í Reykjaholti um vetrinn. En um vetrinn eptir Jól festi Tumi Þóríði Ormsdóttur, systur Hallveigar; skyldi brúðlaup vera í Reykjaholti um várit. Þá vóru þeir þar allir at boðinu, Órækja, Sturla ok Þorleifr; ok var Snorri til allra þeirra vel. En hann beiddi Sturlu þá, at hann skyldi gefa upp Sauðafell fyrir Tuma; ok var þat þá ráðit. Þeir töluðu þá mart, Órækja ok Snorri; en Órækja var þá fár til Sturlu, frænda síns, ok svá Þorleifs. Órækja fór vestr til Fjarða lítlu síðarr; ok gisti at Sauðafelli. En þeir Sturla sátu báðir í Sælingsdals-tungu hríðfastir, sumar-mála-helgi þrjár nætr, á fjórða tigi manna, ok var þá fátt með þeim. Fór Órækja þaðan vestr til Flateyjar, en Sturla á Staðarhól. Órækja kaupir þá Flatey at Fórði tiggja; ok görði þar bú á; en fékk Þórði Laugar-dal í Tálkna-firði. Eptir þat fór Órækja vestr í Fjörðu; ok fann Einar Þorvaldzson, frænda sínn, ok stefndi hónum raunar-stefnu, um þat, hvárt hann hefði réttar heimilðir á Staðarhóls-landi ok Hvíta-dal, Múla ok Þverfjalli, Þverárdal, Eysteins-stöðum, Saurhóli. Tók Órækja heimilðir á þessum löndum af Einari, ef hónum bæri. Hann stefndi málinu til Þorska-fjarðar-þings þá er fimm vikur væri af sumri. Síðan lét hann orð fara um alla Fjörðu, ok stefndi mönnum til Þorska-fjarðar-þings þá er fimm vikur eru af sumri. Kom Órækja þar þá ok Ásgrímr Bergþórsson ok menn ór öllum Fjörðum. Þar kom Íllugi Þorvaldzson með átján menn; ok var hann einn sér; ok ekki mæltusk þeir Órækja við á þinginu. Órækja hafði fram landa-riptingar, ok hafði fyrir-sögn á málinu Starkaðr Snorrason; hann var sendr sunnan frá Snorra. Sá maðr reifði málit er Brandr hét, Sigmundarson, Ísfirðingr forn. Þar dæmdusk Órækju löndin öll. Einn maðr sat í dómi ór Saurbæ, Jón son Þorbjarnar smiðs ór Holti. Með þeim Órækju ok Ílluga var auðsær fjándskapr, en Ásgrímr talaði mart við báða þá. En þat var orð á, at Órækja grunaði Ílluga; þvíat mjök fóru menn milli þeirra Kolbeins unga. Þótti Órækju sem Íllugi mundi þar hefjask til höfðingja í Ísafirði, ok hafa þar til styrk Kolbeins. Jón Ófeigsson var þar á þinginu; hann mælti svá við búðu-nauta sína, er hann hélt sveit með Órækju: ‘Nú munda ek stökkva af þinginu ef ek ætta Ílluga hlut; þvíat mér þykkir hættlegt um hérvist hans.’ Ok þó skilðu allir menn vandræða-laust. Gékk Órækja á Langhúf, ok fór vestr til Flateyjar, ok þaðan í Fjörðu vestr.
151. Í þenna tíma kom norðan frá Kolbeins Mörðr Eireksson, ok var með Ílluga um várit. Görðisk Íllugi þá vin-margr; ok þýddusk fornir Ísfirðingar þá mjök til hans, vinir föður hans. Þá er Órækja var í Fjörðum, sendi hann menn til Ísafjarðar, ok stefndi Ílluga til mótz við sik í Holt í Önundarfjörð; ok þangat fór Íllugi með nökkura menn. Þar var Mörðr,—níu vóru þeir. Þá er þeir kómu í Holt, spurði Íllugi Steindór prest, hvat Órækja mundi vilja hónum. ‘Vit fundumk,’ segir hann, ‘á Þorska-fjarðar-þingi, ok talaði hann þá ekki við mik. Nú veit ek eigi hvat hann vill.’ Prestr segir: ‘Hann mun nú vilja, at þit eigisk fleira við.’ ‘Vera má þat,’ segir Íllugi. Eptir þat koma menn þeir er segja, at Órækja sé kominn vestan um heiði. Íllugi spurði hvat manna var með hónum. ‘Sveit hans,’ segja þeir, ‘ok þeir mágar, Svarthöfði, Hrafn ok Gísli.’ Íllugi svarar: ‘Nú sé ek, er ek veit manna-skipanina, hvat Órækja man vilja.’ Bað hann þá Steindór prest, at hann væri við tal þeirra. Þeir vóru úti, þá er Órækja kom; ok var þar mart manna fyrir. Órækja kallaði Ílluga á tal við sik þá er hann kom; ok gengu þeir allir austr með kirkju-garði, ok norðr um þaðan. Órækja bað fólkit eigi eptir ganga. Þeir Steindórr prestr ok Gísli af Sandi vóru eptir í kirkju; en þeir Órækja ok Íllugi gengu frá öðru fólkinu; ok þeir með þeim, Þórarinn staurr ok Ásgrímr baulu-fótr. Þeir höfðu talat áðr um daginn þrír. Órækja tók þá til Ílluga, ok mælti: ‘Nú skal launa þér fjörráðin.’ Hann steig fyrir fætr Ílluga, ok felldi hann; en Þórarinn vá at hónum. Eptir þat fóru Ílluga-menn brott, ok eigi örendi fegnir. En þeir [Órækja] vóru leystir. Síðan sá prestr fyrir líki Ílluga. En Órækja fór at örendum sínum þar um Fjörðuna.
152. Þá er Sturla spurði, at Staðarhóll var dæmdr undan hónum, fór hann út undir Fjall til Guðmundar, ok fann þar Pál prest, er landit átti; ok görðu þeir þá ráð sín. Spurði Páll, ef Sturla vildi, at þeir fyndi Órækju ok semði við hann, ef hann vildi nökkurs fyrir unna. Sturla vildi þat víst eigi, ef Páli þætti þó óréttleg riptingin. En Páll segir, at engi væri réttindi í, ef jafnir mælendr væri at. Sturla vildi, at þeir hætti á þat. Páll segir fyrir, hversu með málinu skal fara; en Sturla tók þá málit til sóknar ok til sættar. Hann fór þá til Saurbæjar; ok stefndi Jóni Þorbjarnarsyni til Alþingis um þat, at hann hefði dæmt ólög á Þorska-fjarðar-þingi; ok stefndi til rofs dóminum. Eptir þat reið Sturla til þings, —ok tólf vóru þeir. Sámr Pálsson kom til hans með þriðja mann, ok sendi Páll hann til Gizurar, ok kallaði hann skyldi at veita at málinu. En Þorvaldr faðr hans hafði ónýtta gjöf þá er Einarr Þórgilsson hafði gefit Kolfinnu, dóttur sínni laun-getinni, undan systrum sínum, er taka áttu; en Þorvaldr rauf gjöfina af hendi Yngvildar Þorgils dóttur, mágkonu sínnar. Ketill Þorláksson veitti Sturlu at málinu; þvíat með þeim Órækju hafði stór-ílla farit, er þeir höfðu fundisk á Kolbeins-stöðum um várit. Sturla hafði fram málit; ok raufzk dómrinn. En mál Jóns var tekit ór dómi; þvíat Sturla vildi eigi hann sækja. Þá var dæmt Sturlu Staðarhóls-land, en hverjum annarra þat er hann átti. Um þingit fóru orð á millum þeirra Snorra Sturlusonar ok Gizurar; var til þess mælt, at Snorri skyldi ríða til þings, ok hafa Tuma með sér, ok sjá sætt ok fóður-bætr hónum til handa. Snorri kom á þing til dóma með hundrað manna. En daginn eptir reið Kolbeinn ungi á þing með fimm hundruð manna. Vissu þeir Snorri ekki ván til þess; ok gengu þeir Snorri þá ok Tumi til kirkju, ok mæltusk þaðan fyrir. En menn Snorra vóru úti fyrir kirkju; ok gékk Sturla þá til þeirra. Kolbeins-menn fóru óðfluga um völlinn, ok létu gífrlega. En þeir Gizurr ok Kolbeinn töluðu tveir lengi; en ekki varð um sættirnar leitað. Þeir Kolbeinn tóku eigi af hestum sínum; ok riðu af þingi um kveldit. Þá gékk Gizurr í kirkju; ok tala þeir lengi ok Snorri; ok þá fór all-skipulega með þeim.
Hallveig húsfreyja hafði tekit van-mátt mikinn um þenna tíma, ok lá hón í rekkju um allt þingit. Þá er Snorri reið af þingi, fundusk þeir Sturla í Víði-kjörrum, ok talði Snorri heldr á hann; ok kallaði hann vilja deila við frændr sína um hluti annarra manna at ósynju. Þá er Sturla kom vestr í Grísar-tungu, kómu í mót hónum húskarlar hans tveir; Snorri Steinsson ok Halldórr geitungr Þórðarson. Þeir sögðu at Órækja var kominn vestan til Saurbæjar með átta tigi manna ok ætlaði at setjask á Staðarhól. Sturla reið þá út yfir fjall til Hraundals ok þaðan á Kolbeins-staði. Senda þeir Ketill þá mann til Staðar, ok fundusk þeir Böðvarr þá í Skógar-nesi. Réðu þeir þat þá at samna liði, ok skyldi þeir finnask at Rauða-mel tveim nóttum síðarr. Kom þar þá saman á þriðja hundraði manna. Þá kom þar frá Órækju Ásgrímr Bergþórsson, ok þeir þrír; ok leitaði hann um sættir. En bændr vóru svá ákafir,—Snorri ór Skógar-nesi ok þeir er hraktir höfðu verit í Bjarnarhafnar-för,—at þeir vilja eigi annat en fara til mótz við Órækju; ok máttu þeir Ásgrímr öngum flutningum á koma; ok riðu brott við þat til mótz við órækju, ok sögðu hvat títt var, ok hvé ákafir bændr vóru. Þeir Böðvarr riðu inn til Dala, ok riðu á holtið fyrir sunnan Haukadals-á niðr frá Harra-stöðum. Órækja var þá kominn vestan í Hvamms-sveit; ok fóru þá menn meðal þeirra; ok vóru grið sett. Þeir fundusk á Kambs-nesi tuttugu menn hvárir. En er þeir fundusk, tók Órækja til orða; hann mælti til Sturlu: ‘Hvárt er þat satt, frændi, at þú vill eigi sættask við mik, ef ek kalla til Staðarhóls?’ ‘Satt er þat,’ segir Sturla, ‘at ek vil hann eigi láta.’ ‘Þá vil ek nú handsala þér’ [sagði Órækja] ‘allar þær heimilðir er ek hefi á; ok vil ek at þú sért nú slíkr vin mínn ok frændi sem þá er bezt var með okkr. En þat er dagsanna, at faðir mínn þarf eigi mér at skipa aðrar staðfestur en þá er mér var í fyrstu ætluð. Vil ek þar yðvarn styrk til hafa frænda mínna, at ek halda hlut mínum í Borgarfirði, hverir sem til mótz eru.’ Eptir þat handsalar Órækja Sturlu allar heimilðir þær er hann þóttisk eiga á Staðarhóls-landi.
Snorri prestr Narfason hafði þau orð sent Sturlu mági sínum,— Sturla átti bróður-dóttur hans,—at hann skyldi ráða fyrir Reykjahólum þau misseri, hvárt hann vildi búa þar sjálfr eðr fá Órækju, ef þat væri til greizlu með þeim. Ok því fékk hann Órækju Hóla-land til ábúðar þau misseri. Ok skilðu þeir frændr þá með vináttu; ok görði Órækja þá bú á Hólum. Þeir Sturla ok Böðvarr skilðu í Dölum; ok fór Sturla heim á Staðarhól; höfðu þeir Órækja þar drepit tvær kýr, en gört öngar aðrar óspekðir.
153. Um sumarit Jakobs-messu andaðisk Hallveig Ormsdóttir í Reykjaholti; ok þótti Snorra þat all-mikill skaði, sem var. Þá kom ok skip í Hrútafjörð nær Óláfs-messu; ok vóru þeir stýri-menn, Þorfinnr fingr, ok Arnbjörn salteyða; höfðu þeir gæzku mikla á skipi. Þá er þeir bræðr, Klængr ok Ormr, spurðu lát móður sínnar, riðu þeir vestr í Reykjaholt með sveit manna. Var með þeim Þorgeirr ór Holti ok fleiri bændr. En er þeir töluðu um fjáf-skipti, þótti sínn veg hvárum. Þóttusk þeir eiga fé allt at helmingi. En Snorri kallaði Bláskóga-heiði ráða eiga; kallaði ok Bessastaði af sínni eigu keypta. Hann vildi ok eigi staðina í skipti leggja, Reykjaholt ok Stafaholt. En þeir skiptu gripum ok bókum. En um lönd var eigi greitt. Ok þótti mjök sínn veg hvárum. Riðu þeir bræðr brott; en lögðu eptir gripina í Bæ. Þeir fundu Gizur er þeir kómu suðr; ok kallaði hann þat ófallit, at þeir hefði eigi rétt skipti af Snorra; ok lézk þar til vilja veita þeim sínn styrk.
154. Órækja sat á Reykjahólum um sumarit, ok þóttisk hafa þær fréttir ór Ísafirði, at bændr mundu vera óvinir hans sem mestir, þeir er verit höfðu frændr eðr vinir Ílluga. Var mest fyrir hafðr Þórðr Heinreksson ok Hjálms-synir, Atli ok Þormóðr, synir Valgerðar í Ögri; ok Gleiðungar: Pétr Sveinsson ok Þorbjörn háseti. Órækja reið vestr, ok hafði á þriðja tigi manna; hann ætlaði at taka Þórð Heinreksson. Þeir kómu í Reykjar-fjörð í lýsing. Þórðr hafði lítt sofit; ok var hann genginn út til hlöðu þá er þeir riðu at bænum. Þeir tóku húsin ok gengu inn. En Jón svarta-kanpi var á húsum; hann sá, at maðr hljóp út hlöðu-vindauga upp í fjallit ok á hamrana; ok sagði hann þeim eigi fyrr en maðrinn var horfinn. En er þeir vissu at hann var í brottu, þóttusk þeir vita at hann mundi göra öðrum mönnum njósn, þeim er þeir vildu finna; ok riðu þeir þá heim á Hóla. En þeir sömnuðusk saman Ísfirðingarnir, ok fóru norðr til Kolbeins níu saman; ok tók Kolbeinn við þeim. Eptir þat sendir Kolbeinn orð Órækju, at þeir skyldi finnask í Miðfirði. Ok er Órækju kómu þessi orð, reið hann suðr í Saurbæ; ok riðu þeir Sturla báðir norðr til skips í Hrútafjörð, ok ætluðu þaðan til mótz við Kolbein. Þá spurðu þeir þar andlát Orms Svínfellings. Þá kom ok maðr með bréfi frá Kolbeins; ok var þar beðit fyrir Vestfirðingum, at Órækja skyldi selja þeim grið; ok skyldu þeir fara heim vestr; en þeir Órækja ok Kolbeinn skyldi semja mál þeirra þá er þeir fyndisk. Kolbeinn lézk þá eigi tóm at eiga, at ríða til mótz við Órækju at sinni. Þá kómu þeim Órækju orð sunnan frá Sauðafelli, at Snorri Sturluson var þar kominn, ok vildi finna Órækju. Riðu þeir þá suðr þangat, ok var Snorri inn kátasti. Töluðu þeir í Lítlu-stofu, Snorri, Órækja ok Sturla; en Tumi skenkti. Þar var bjórr heim borinn frá skipinu. Snorri segir frá skiptum þeirra, ok sona Hallveigar. Hann hafði þar ok bréf, er Oddr Sveinbjarnarson á Álptanesi hafði sent hónum; var þar á stafkarla-letr, ok fengu þeir eigi lesit; en svá þótti þeim sem vörun nökkur væri á því. Snorri lézk ílla trúa Sunnlendingum; ‘En þó mun ek suðr fara fyrst, ok skipa til búa mínna,’ sagði hann, ‘ok fara þá vestr; en vera þá hríðum á Hólum, en stundum í Saurbæ.’ Mart var þar talað. Ok riðu þeir allir samt inn í Hjarðarholt. En þaðan reið Snorri suðr, en þeir vestr.
155. Þeir Kolbeinn ok Gizurr fundusk í þenna tíma á Kili, ok görðu ráð sín, þau er síðan kómu fram. Þetta sumar var veginn Kolr inn auðgi; Árni, er beiskr var kallaðr, vá hann. Árni hljóp síðan til Gizurar, ok tók hann við hónum.—Þá er Gizurr kom af Kili stefndi hann mönnum at sér; vóru þeir þar bræðr, Klængr ok Ormr, Loptr biskupsson, Árni óreiða. Hélt hann þá upp bréfum þeim er þeir Eyvindr ok Árni höfðu út haft. Var þat þar á, at Gizurr skyldi láta Snorra fara útan, hvárt er hónum þótti ljúft eðr leitt, eðr drepa hann at öðrum kosti, fyrir þat er hann hafði farit út í banni konungs. Kallaði konungr Snorra landráða-mann við sik. Sagði Gizurr, at hann vildi með öngu móti brjóta konungs-bréf; en lézk vita, at Snorri mundi eigi ónauðigr fara útan; lézk Gizurr þá vilja fara til at taka Snorra. Ormr vildi eigi vera við þessi ráð; ok reið hann heim á Breiða-bólstað. En Gizurr dró þá lið saman, ok sendir þá bræðr vestr til Borgarfjarðar á njósn, Árna beisk ok Svart. Hann reið með sjau tigi manna frá liðinu. En Lopt biskupsson lét hann vera fyrir því liði er síðast fór. Klængr reið á Kjalarnes eptir liði, ok svá upp í hérað.
156. Gizurr kom í Reykjaholt um nóttina eptir Mauritius-messu. Brutu þeir upp skemmuna, er Snorri svaf í. En hann hljóp upp, ok ór skemmunni, ok inn Lítlu-hús er vóru við skemmuna. Fann hann þar Arnbjörn prest, ok talaði við hann. Réðu þeir þat, at Snorri gékk í kjallarann er var undir loptinu þar í húsunum. Þeir Gizurr fóru at leita hans um húsin. Þá fann Gizurr Arnbjörn prest, ok spurði hvar Snorri væri. Hann lézk eigi vita. Gizurr kvað þá eigi mega sættask, ef þeir finnask eigi. Prestr segir, at vera mætti hann fyndisk, ef hónum væri griðum heitið. Eptir þat urðu þeir varir við hvar Snorri var. Ok gengu fimm í kjallarann: Markús Marðarson, Símon knútr, Árni beiskr, Þorsteinn Guðinason, Þórarinn Ásgrímsson. Símon bað Árna höggva hann. ‘Eigi skal höggva!’ segir Snorri. ‘Högg þú!’ segir Simon. ‘Eigi skal höggva!’ segir Snorri. Eptir þat veitti Árni hónum bana-sár; ok báðir þeir Þorsteinn unnu á hónum.
157. Um daginn eptir kómu þeir Loptr, Klængr, ok Árni með flokkinn. Þegar daginn eptir gékk njósn vestr í Dali til Tuma; ok fór hann þegar inn í Hvamm, ok fór þaðan út í Hrappsey, en Svertingr sendi Steinar son sínn vestr til Sturlu. En hann görði Órækju njósn; ok fór hann vestan, ok fundusk þeir Sturla í Tjalda-nesi. Þá spurðu þeir, at Kolbeinn var kominn norðan í Dali, ok var at Kvenna-brekku með þrjú hundruð manna. Lét Órækja þá eptir Langhúf í Salt-hólmum; skyldi Sturla þar á ganga, ef hann þyrfti; en Sturla skyldi láta hest-vörð halda á hvárri-tveggi heiði meðan flokkrinn væri í Dölum. Gizurr reið vestr í mótz við Kolbein með flokkinn; ok sendu þeir orð Böðvari til Staðar, at hann færi á fund þeirra. En er hann kom, var þat ráðit, at Böðvarr skyldi taka við búi at Sauðafelli, ok sitja þar um vetrinn, ok halda njósnum fyrir þeim Gizuri til Órækju ok þeirra sem hónum veitti. En þeir skyldi vera í gíslingu með Gizuri, Þorgils skarði son Böðvars, ok Guthormr bróðir hans. Fóru þeir Kolbeinn þá norðr, en Gizurr fór suðr. Var þat ráð gört, at Klængr skyldi eiga bú í Reykjaholti. Gizurr sendi orð Sölmundi ok þeim Helgu, at þau skyldi finna hann. En er þau kómu í Reykjaholt, vóru menn settir þar at telja um fyrir þeim at þau skyldi handsala Gizuri arf Snorra. Var þat talt, at þau mundu eingi réttindi fá af Órækju; en Hallveigár-synir mundu þeim verða harðir í skiptum. Kom því svá, at þau handsöluðu Gizuri arfinn [Snoira]. Egill skyldi hafa af eigi minna en tvau hundruð hundraða, en Gyða heiman-fylgju sem hón þurfti. Þau höfðu handsalat áðr Sturlu Sveinssyni féit til varúðar. Gizurr fór þá heim suðr; en Klængr út í Brautar-holt, ok skipaði menn fyrir bú í Reykjaholti. Kolbeinn fór norðr ór Dölum. Böðvarr fann Sturlu, bróður sínn, í Hjarðarholti, ok lagðisk lítt á með þeim. Þótti Sturlu undarlegt, at hann hafði í óróa þann gengit, at halda njósnum fyrir Gizur. En hann þóttisk eigi einn hafa við mælzk, er þeir Gizurr ok Kolbeinn sátu báðir um hann, en öngir aðrir til mótmæla. Órækja var réttr aðili eptir föður sínn, at þeim lögum sem þá vóru á landi hér. En hónum vóru engin boð boðin. Ok leið svá fram til Jóla-föstu; en þá fór Órækja í Fjörðu vestr. Hann kom vestan til Saurbæjar at Thomas-messu, ok hafði nær þrjú hundruð manna. Þar var með hónum Gísli af Sandi, Ásgrímr Bergþórsson, Vigfúss Gunnsteinsson, ok flestir inir betri bændr ór Fjörðum. Þeir Órækja ok Sturla fóru af Staðarhóli daginn eptir Thomas-messu, fyrst í Hjarðarholt. Þaðan fóru synir Dufguss, ok kómu til Sauðafellz um nóttina; ok höfðu þeir Böðvarr sét liðit, ok vóru þar vígásar í durum, ok mart manna fyrir. Reið Sturla at durum, ok töluðusk þeir við bræðr. Lauk svá þeirra tali, at Böðvarr gékk út til Órækju; ok lagðisk vel á með þeim. Gengu þeir inn, ok lögðusk til svefns; ok fóru þaðan eigi fyrr en þeir vóru mettir; ok þar í Dölum átu þeir nátt-verð Þorláks-messu.
158. Atfanga-dag Jóla riðu þeir um Bratta-brekku, ok kómu er rökvit var í Norðrár-dal. Riðu þeir þá frá, Órækja ok Sturla, með átta tigi manna; en öðru liði stefndu þeir til Brúar [til] mótz við sik. Þeir riðu í Síðu-múla, ok spurðu þar til sannz, at Klængr var í Reykjaholti. Hafði hann þar komit fyrir Þorláks-messu; hafði hann haft útan á fjórða tigi manna. Var þar Koðran Svarthöfða son, ok fleiri bændr af Nesjum; þar var ok mart héraðs-manna fyrir, svá at allz var nær átta tigum. Þar var virki öruggt um bæinn í Reykjaholti, er Snorri lét göra. Þeir Klængr höfðu hest-vörð við Brú, ok öll vöð á Hvítá nema Steins-vað; þar hafði eigi geymt verit. En þeir Órækja riðu þat vaðit. Ok höfðu stiga frá Skáney en annan af Gríms-stöðum. Vakat var í Reykjaholti, ok sá þeir, er þeir máttu, reiðina, ok vökðu þá menn upp. En Órækju bar skjótt at. Ok riðu þeir Órækja í kirkju-garð, ok settu stiga við dyrr þær er þar vóru. En Sturla reið til dura þeirra er til laugar vóru, ok settu þeir þar stiga við; ok gengu þeir þar upp fylgðar-menn hans; ok kómu þeir jafn-snemma at upp-gangnum í virkit, Ingjaldr Geirmundarson ok Klængs-menn þeir er út ætluðu. Lagði Ingjaldr til þess er fyrst gékk, ok hrökk sá inn í húsin, ok leituðu þeir síðan ekki útgöngu. Fóru þeir Sturla þá upp á húsin, ok sá inn í ljórana. Höfðu þeir Klængr þá vápn sín, ok gengu um skálann. Kom þá Órækja á skálann, ok bað þá upp gefask, ok leggja vápnin. En þeir báðu þeim griða. En Órækja kvað þá grið skyldu hafa þann inn helga dag, er yfir þá var þá kominn. Gáfu þeir upp vörnina. En héraðs-menn gengu þá til griða, Eirekr birkibeinn í fyrra lagi. Gengu þeir þá inn Órækju-menn, en Klængr var færðr í lopt [þat], er var yfir kjaflara þeim, er Snorri lézk í. Var þá farit til tíða; en þá drifu menn þeirra Órækju at allan daginn. Þar kom ok um daginn Börkr Ormsson ór Þingnesi; hafði Böðvarr er Bæ sent hann, ok bað hann Klængi griða; sagði Þorleifi þat ok mundu ok [þykkja] gört til skaps síns, ef hann ætlaði þar til nökkurrar liðveizlu er hann var. Órækja varð fár við þat; en Sturla bað hann at Böðvarr kæmi til; ok segir, at menn mundu þá með hónum beiða Klængi griða, ef hann vildi fyrir bindask. En er þeir Órækja ok hans menn töluðusk við um málit Klængs, dró hónum þat mest til dauða, at þeim þótti ekki verða örendi sítt, ef Klængr rækisk undan, svá ílla sem þeir vóru beiddir. Annan dag Jóla, þá er óttu-söngr var sunginn, lét Órækja kalla Klæng út; ok gengu þeir suðr um hds. Kvaddi Órækja þá til Odd sjáraf at vega at hónum. Báðu menn þá enn hónum griða, ok mest Asgrímr Bergþórsson; ok tjáði þá ekki; ok lézk hann þar, ok varð all-drengilega við. Þá var Sturla genginn til messu er hónum var sagt lát Klængs. Menft hans unnu líkinu, ok var hann jarðaðr þriðja dag Jóla. Órækja lét fara um hérað allt at samna liði. Þeir fengu ok tekit tvennar njósnir Gizurar. Héldu þeir Órækja þá á búnaði sínum ok ætluðu suðr at Gizuri. Órækja gaf grið mönnum Klængs öllum; en vápn þeirra vóru tekin flestra. Hann spurði Koðran Svarthöfðason, ef hann vildi fara með hónum; en hann neitti því. Þá var leitað við Þórð, son Þorsteins á Hvalsnesi, at hann færi; ok játaði hann með ráði Dufgus-sona, frænda sínna. Ásgrímr var sjúkr mjök; vildi hann ok eigi fara; kallaði Órækju lítils hafa virt orð sín um griða-gjöf við Klæng. Ok fór hann vestr, ok flestir hans menn. Klængs-manna var geymt þar eptir í Reykjaholti. Þeir Órækja fóru ór Reykjaholti sétta dag Jóla, fyrst ofan til Bæjar; ok léði Böðvarr þeim vápna margra. Fóru þeir upp í Reykjadal um kveldit. Sjaunda dag fóru þeir suðr Gagn-heiði, ok höfðu fimm hundruð manna. Þeir Órækja ok Sturla fóru á Þingvöll með sínar sveitir; en annat lið fór á Kárastaði ok Brúsastaði. Þeir höfðu þá öngar fréttir sannlegar sunnan.
159. Gizurr sat í Tungu um vetrinn. Hann hafði fjölmennt. Hann hafði boðit til vinum sínum at inum Átta degi. Þar var mjöðr blandinn ok mungát heitt. Þar var Óláfr Svartzson, ok Þorkell son Þorsteins frá Hólum, Bersi hvíti, Gizurr glaði, ok enn fleiri vinir hans ór Hruna-manna-hrepp ok Biskups-tungum. Hann var varr um sik, ok hafði vörðu mikla. Þeim þótti undarlegt, er njósnar-menn hans kómu eigi [aptr], þeir er hann hafði sent til Borgarfjarðar. Þar var alþýðu-drykkja inn Átta aptan Jóla, ok setið þó skamma hríð. Var þar nær átta tigum vígra manna. En þá er menn kómu ór baði um kveldit, lét Gizurr bera inn vápn allra manna í skála, ok leggja hjá hvers mannz rúmi. Ok er hann kom ór baði, fór hann í klæði sín, ok lét sauma at höndum sér. Lagðisk við þat niðr. Hann lá í lok-hvílu. Ok er hann hafði skamma stund í hvílu verit, kemr Þorsteinn langr; ok gengr í skálann, ok til lok-hvílu, ok biðr upp lúka. Ok var svá gört. Heilsaði Gizurr hónum ok spurði tíðenda. Hann segir hónum víg Klængs, með þeim atburðum sem verit höfðu; ok hann segir at Órækju sé vestan ván með miklu liði á hendr hónum. Gizurr segir nú í hávaða þessor tíðendi, ok biðr menn upp standa ok klæðask; ok vápnask sem hvatlegast. Ok eptir þat ganga allir menn út. Ok er nú þat ráðs tekit, at Gizurr ferr þegar í Skálaholt með því liði er þar var, en setr eptir í Tungu nökkura menn at bera í kirkju gripi sína ok allt þat er laust var. Skulu þeir ok svá fylgja [Þóru] móður hans í Skálaholt um morguninn; en Hall, son sínn, níu vetra gamlan, hafði hann með sér. Gizurr kom í Skálaholt fyrir miðja nótt. Gékk hann þá þegar at finna herra Sigvarð biskup; en lét menn sína bíða sín í kirkju-garði. Biskup var sofnaðr, ok vaknar þegar er Gizurr gékk at hvílunni. Gizurr kvaddi hann, ok segir hónum slík tíðendi öll er hann hafði spurt; lézk nú þurfa traust biskups ok ráða hans. Biskup biðr hann vel kominn ok alla hans menn; létzk veita skyldu allt slíkt traust sem hann má. Er Gizurr þar um nóttina. Þegar um morguninn, er lokit var morgin-tíðum, ganga þeir á tal, Gizurr ok biskup ok Loptr biskups-son. Tala nú með sér um ráða-görðir. Er nú þat til ráðs tekit, at Þorleifr hreimr, systur-son Gizurar, var sendr at draga lið saman um Gríms-nes ok Ölfus. Í Flóa ofan var sendr Torfi prestr, at draga þaðan slíkt er fengisk. Um alla Hreppa vóru menn sendir at stefna liði tiL mótz við Gizur, slíku sem fengisk. Sá maðr hafði vaxit upp í Skálaholti, er Auðunn kollr hét; hann var vel tvítögr, ok lítill, frár á fæti ok einarðr. Þat er nú ráð tekit, at hann er sendr vestr á heiðar á mót Órækju.
Þá er þeir Órækja vóru at náttverði á Þingvelli, kom inn sauða-maðr, ok segir at flokkr mikill var kominn sunnan at Gjá-bakka; ok segir at þá mundi skjótt at bera. Hljópu þeir Órækja til vápna ok út. Sendu þeir menn á Kárastaði ok stefndu [mönnum] á Almanna-gjár-hamar til mótz við sik þeim er þar vóru. Þeir görðu ok njósn suðr á hraunit, at vita hvat títt væri. En er þeir kómu sumir vestr yfir brú, var hlaupit eptir; ok sagt, at menn urðu við öngar manna-ferðir varir. Hurfu menn þá aptr; ok vökðu þá mestan hlut nætrinnar með vápnum, ok gættu sín svá.
160. Snemma Átta dag Jóla riðu þeir Órækja af Þingvelli með lið sítt. Ok er þeir kómu á Lyngdals-heiði þar sem Búða-brekka heitir, kemr Auðunn kollr í móti þeim. Ok þeir sem fyrstir fara, taka hann, ok kalla hann njósnar-mann, ok færa hann Órækju; en hann kenndi hann þegar, þvíat hann hafði opt séð hann í Skálaholti; ok spyrr hvé af stæðisk um ferðir hans. Hann segir [at] biskup hefði sent sik til Viðeyjar; lézk hafa bréf biskups; ok sýnir þat Órækju. Órækja lézk skilja, at hann var biskups sendi-maðr; ok segir, at hann skal fara í friði; en spyrr þó hvárt Gizurr sé heima. Auðunn svarar: ‘Heima var hann í gær-kveld.’ Órækja spyrr hvé fjölmennr hann væri. Kollr segir, at hann hafi jafnan fjölmennt; ‘Ok nú hefir hann at Átta-degi boðit til sín mörgum vinum sínum; ok var heitt í móti þeim mjöðr ok mungát.’ Drifu nú þangat til menninnir, sem gjarnt er þá nökkut er til ný-næma. Nú kalla þeir. ‘Drekki þeir! drekki þeir! ok bíði vár svá!’ Þá spurði Sturla Þórðarson: ‘Mun Gizurr heima vera?’ Kollr svarar: ‘Engir menn fóru þar í milli í morgin.’ Kollr beiddisk nú at taka við öxi sínni, er af hónum var tekin. Órækja sagði hann hafa skyldu öxi sína; ‘Ok ver oss nú tryggr, Auðunn.’ Margir menn þutu upp, ok sögðu hann njósnar-mann vera, ok báðu hann fara með þeim. Rézk þó þat af, at hann var lauss látinn. Ferr hann nú leið sína þar til er leiti bar á milli. Snýr þá þegar aptr leiðinni þangat sem heiðrin liggr lægra; ferr aldrei meira en áðr, þar til er hann kom jafn-framt þeim er síðastr ríðr. Ok er þeir kómu gegnt Reyðar-múla, tekr at rökkva; snúa þeir Órækja leið sínni til Laugardals. Auðunn tekr nú at auka sína för slíkt er hann má. Þorir þó eigi at stefna til gatnanna; hleypr nú heiðina þvert til Lyngdals, ok svá austr fyrir ofan Svína-vatn til Þóru-staða; ok fær sér þar hest Ríðr nú til Eskidals-vaðs; var áin mikil, ok syndir hann þar yfir. Síðan hljóp hann heim í Skálaholt; ok kom þar er þriðjungr var af nótt. Fór þegar í kirkjuna, ok fann þar varðmenn. Gizurr svaf í stöplinum; ok allt lið var í svefni í kirkju, en sumt var í stöpli. Kollr gengr inn, ok vekr Gizur; en hann lætr þegar segja biskupi kvómu Auðunnar. Ganga nú út í kirkju-garðinn. Lætr nú Gizurr kalla til sín alla þá menn er hann vildi ráð við hafa. Auðunn segir nú frá ferðum sínum ok fundi þeirra Órækju, ok hvé mikit lið hann hafði. Auðunn lézk ætla, at hann hefði nær fimm hundruð; ‘Munu þeir hér koma áðr lýst er.’ Allir menn þökkuðu hónum hvé njósn var borin. Gizurr spyrr nú biskup ok frændr sína ok vini, hvat nú skal til ráðs taka. Allir skutu til sjálfs hans órskurðar, hvers hann væri fúsastr. Gizurr svarar: ‘Þrjú lítask mér ráð þar til: Þat er eitt, at fara í nótt ofan í Flóa í mót liði vóru, [ok] spara eigi at þeir rekisk eptir oss um hríð, er áðr eru far-móðir; ok vita af vér mættim ráða stund ok stað, hvar vér finnumk. Þat er annat ráð, at fara ofan um ísinn hjá Iðu;’—þar var mjó spöng yfir, en þítt var at tveim megin,—‘ok vaka ísinn; ok vita, ef vér fáim varit spöngina. Þriðja ráð er, at bíða hér sem nú höfu vér um búisk, ok senda einn hvern góðan mann á móti liði vóru, [þann] sem bæði kann at skunda ok skipa atreiðinni sem helzt gegnir.’ Biskup ok Loptr fylgðu því ráði, at ríða í móti liðinu. Jón toddi ok Símon knútr, ok flestir fylgðar-menn, vildu bíða; köfluðu vígi gótt, en lið frítt; sögðu fjölmenni skjótt mundu at koma, en létu skömm í at flýja. Ok með áeggjan þeirra var þat ráð tekit. Var þá Loptr biskupsson sendr eptir liðinu í Flóa ofan. En skipat nú til varnar, hvar hverir skyldi verja kirkju-garðinn: Skal Ketill Þorvaldzson, ok Óláfr tottr ok Skeiða-menn ok Biskups-tungna-menn, verja fyrir austan [kirkju]-garðinn ok allt til gesta-húsa. Óláfr Svartzson ok Grímsnesingar vestr þaðan til Líka-hliðs. Þá Gizurr glaði, ok Hreppa-menn, til þess hliðs er til kirkju er gengit neðan frá húsum. Gizurr Þorvaldzson ok fylgðar-manna-sveit hans skulu verja forskálann ok húsin. Stóð þar fremstr við rana Jón toddi, Simon knútr, Önundr biskups-frændi, Guðmundr Þórhildarson; ok þá hverr hjá öðrum fylgðar-manna Gizurar. Vaka þeir nú allir með vápnum þat er eptir var nætrinnar. Þeir Guthormr ok Þorgils skarði biðja Gizur orlofs, at vera eigi í bardaga móti frændum sínum; lofar hann þeim þat, ok fær vápn þeirra sínum mönnum; en þeir ganga í kirkju.
161. Frá ferð Órækju er þat at segja:—at þeir koma til Laugarvatz um dagsetrs-skeið; þar bjó sá maðr er Sokki hét; hann taka þeir til sín, ok hafa af hónum sannar sögur. Segir hann þeim, at Gizurr er í Skálaholti; lézk eigi vita, hvé marg-mennr hann var, en sagði vera liðs-drátt um allt hérað. Þeim Órækju þótti þetta íll frétt; en réðu þó þat af at halda fram sínni ferð. Ríða síðan austr um nóttina yfir Brúar-á at Reykja-vaði. Fóru síðan sem leið lá til Skálaholtz; koma þar í öndurða dagan. Stíga af baki norðr á Stöðlum. Búa sik þá sem hvatlegast til atgöngu. Ganga þeir nú heim með garðinum allir í einum dun, snúðigt ok þó hljóðlega. Ok er þeir koma heim at geila-garðz-hliðinu, verða þeir Gizurr varir við þá, ok hlaupa út á kirkju-garðinn; slá upp herópi, ok berja á skjölduna. Órækju-menn, þeirr er síðarr fóru, hyggja nú, at þeir Gizurr hlaupi út á þá; bregða nú vápnum ok berjask sjálfir. bar varð sárr mjök Kjartan Helgason; ok fleiri menn skeindusk þar. Ok allir hlaupa þeir vestr með garðinum; en þeir er vitrari vóru, sjá nú hvat títt var, ok hlaupa fyrir þá, ok fengu stöðvat þá. Gengu síðan inn á túnit, ok biðu þar til þess er ljóst var. Gizurar-menn vildu nú hlaupa út eptir þeim ok reka flóttann; en Gizurr bannaði þat, ok segir þetta prett einn. Einn Órækju-maðr hét Þorkell, Breiðlingr einn; hann hafði gengit undir kirkju-garðinn vestr þar sem Grímsnesingar vóru fyrir, ok spurði hljóðlega hvárt Órækja væri kominn í kirkju-garðinn. Þeir segja hann þar vera, ok buðu hónum þangat. Hann rétti hendr á móti þeim, ok bað þá draga sik upp. Drógu þeir hann upp, flettu ok bundu síðan; ok færðu upp undir kirkju; ok lá hann þar um daginn. Sigvarðr biskup görði nú til Órækju tvá presta, at spyrja hvárt nokkut skal tjá at leita um sættir eðr grið. Þeir vildu eigi grið selja; en vel líkaði þeim at biskup færi á milli ok leitaði um sættir. Bauð Órækja, at Gizurr biskupsson skyldi fara þangat í gisling, en Svarthöfði Dufgusson færi heim í kirkju-garðinn. Svarthöfði skynjar hvat liðs var fyrir, ok svá hvar hverjum var skipat fyrir til varnar. Biskup fór nú á milli, ok bauð órækja í hans dóm öll málin óskoruð; en Gizurr bauð í dóm Hákonar konungs öll mál, ok utan-ferð sína þegar um sumarit. Ok gengu við þat aptr gíslamir. Biskup kemr þá ok skjótt, ok segir vísa-ván atgöngu, ok biðr menn herða hugina, ok verjask drengilega; lofar ok öllum lærðum mönnum at berjask með Gizuri. Hann lézk ok vega skyldu þeim vápnum sem hann hafði til. Gékk hann þá í kirkju ok klerkar hans, ok skrýddusk. Sveitir Gizurar gengu nú þangat, hverir sem hann hefir skipat. Órækja skipar nú mönnum sínum til atsóknar; skal hann þar at ganga með sína sveit sem Gizurr var fyrir. Sturla með sína sveit skal þar at ganga sem þeir Ketill Þorvaldzson ok Óláfr tottr vóru fyrir. Svarthöfði ok bræðr hans gengu at söðla-búri þar er Grímsnesingar vóru fyrir. Þá er þeir Órækja vóru komnir austan á völlinn mjök at kirkju-garði, koma prestar á móti þeim, ok sögðu, at þá hefði Gizurr játað sættum þeim er Órækja bauð; sagði hann þá Sturlu hvar komit var. Sturla spurði hvern hann vill þá upp taka. Órækja segir: ‘Freista vilju vér þeirra um hríð.’ Eptir þat æpa þeir heróp; ok ganga at hverir þar er skipat var. Ok lýstr þar saman bardaga fyrst, er þeir sækja at Sturla ok Svarthöfði. Göra þeir harða grjót-hríð ór garðinum; koma þar ok hvárir-tveggju spjóta-lögum á aðra, ok verða hvárir-tveggju sárir. Skil-lítill strákr einn var í garðinum er Birgir hét; hann fór óvarlega út á garðinn; hann fékk lag af spjóti í vangann; lét hann þegar lífit. Björn Beinisson hét maðr; hann barðisk all-djarflega, ok hafði staur einn, ok barði spjótin af sköptum ok var hlífar-lauss. Lauk svá, at hann fékk mörg sár ok varð óvígr. Svarthöfði, ok þeir margir, sóttu at söðla-búr[inu] drengilega; vóru brotnar mjök af þeim hlífarnar. Órækja gékk sunnan á húsin með megin-liðit; sótti svá norðr eptir for-skálanum þeim er til kirkju liggr. Þeir Gizurr höfðu borit vatn á for-skálann, ok var hált á þekjunni. Flestir Órækju-menn höfðu skó-brodda, ok máttu þeir fáir jafn-fram ganga. Gengu þeir fyrstir, Sigmundr Gunnarsson ok Jón Ófeigsson, Játvarðr Guðlaugsson; þeir gengu vestan eptir for-skálanum. Gísli af Sandi gékk austan at for-skálanum; hann var í brynju, ok grám kufli, ok hafði gyrðan sik með álu. Önundr biskups-frændi lagði til hans með spjóti; varð Gísla hált, ok féll hann á þekjunni. Stóðu á hónum spjótin, ok tóku tæpt til hans. En hann komsk eigi upp áðr Teitr son hans tók til hans ok reisti hann upp. Þá kom Jón Ófeigsson at, ok sagði hann fara óvarlega, gamlan mann ok stirðan. Gísli svarar: ‘Þar skulu vit enn hvergi koma, at ek ganga verr en þá.’ Gísli var lítt sárr. Sigvarðr biskup kom nú at, ok klerkar hans; hleypr hann þegur út yfir viðuna. Hann var skrýddr, ok hafði mítr á höfði ok bagal í hendi; bók ok kerti í annarri. Hefr hann nú upp bannsetning við Órækju ok hans menn alla. Slævar þetta þar heldr bardagann; er hvárir-tveggju vildu hlífask við, at göra biskupi mein eðr klerkum hans. Nú kallar Órækja á biskup; lézk eigi vilja sættum níta, ef þær eru boðnar er hónum líkar. Biskup biðr nú stöðvask bardagann; ok fóru menn um allan kirkju-garðinn, ok sögðu at Órækja vill eigi berjask láta. Kallar þá eingi meirr en Eirekr birkibeinn, ok hleypr fyrir framan kirkju-garðinn. Þá flýgr steinn ór kirkju-garðinum, ok kemr við eyra hónum, svá at þegar kastar fótunum fram yfir höfuðit; ok var lokit hans kalli at sinni. Í þann tíma bar biskup at söðla-búrinu, ok hljóp þegar upp á mæninn, ok flaug grjót á hvára-tveggju hlið hónum ok yfir höfuðit, sem í drífu sæi. En er menn kenndu hann, vildu menn hónum fyrir öngan mun mein göra; ok stöðvaðisk þá bardaginn. Gengu þeir Sturla þá til Órækju; ok var talat um sættir. Ok var á þat sætzk, sem Órækja bauð, at biskup einn skyldi göra um öll óskoruð mál. Þessi sætt játar Gizurr. Ganga nú hans menn frá víginu; en Órækju-menn gánga inn í kirkju-garðinn til mótz við Gizur; ok takask þeir í hendr, ok handsalask við sættina, full grið ok föst hvárr öðrum fyrir alla sína menn. Eptir þat ganga í kirkju allir Órækju-menn, ok leysir biskup þá ór banni. Síðan var Gizuri færðr kross, er í var ‘lignum Domini,’ ok sór hann eið, at halda þessa sætt. Talask þeir nú við um hríð; ok falla allar ræður til hófs með þeim. Órækja beiddisk nú birgða af biskupi; þvíat lið hans var allt mat-laust. Biskup býðr þeim öllum í Mikla-holt, at hafa þaðan slíkt er hann vildi. Oddr brattr hét maðr, er sárr var af Órækju svá at eigi var færr, annarr en Kjartan; ok sá biskup fyrir þeim. Hann skriptaði þeim öllum, at vatna fyrir báðar Þorláks-messur, ok gefa sex hundruð til staðarins. Eptir þetta stigu þeir Órækja á bak, ok riðu brott. En er Gísli af Sandi reið fram með kirkju-garðinum, spurði Gizurr hverr þar væri. Gísli nefndi sik. ‘Langt hafa slíkir til sótt,’ segir Gizurr. ‘Nauðsyn þótti á vera,’ kvað Gísli. ‘Far eigi optarr at mér,’ segir Gizurr, ‘þú munt eigi standa yfir höfuð-svörðum mínum.’ ‘Meiri ván at satt sé,’ kvað Gísli. Órækja ríðr nú í brott um ofan-verðan dal um kveldit; síðan til Borgarfjarðar; ok dvalðisk þar um hríð. Þá handsala þau Helga hónum í annat sinn arf Snorra, mjök með þeim skildögum sem Gizurr hafði haft. Þá gipti hann Margrétu Brandzdóttur Þórði Bjarnarsyni. Ferr hann eptir þat vestr í Fjörðu; ok setzk um kyrrt. Gizurr gaf þeim Guthormi ok Þorgilsi orlof. Ok fóru þeir heim til Staðar. Var nú tíðenda-laust um vetrinn.
162. Um várit á Páskum finnask þeir Gizurr ok Ormr, bróður-son hans; kærir Ormr þá um vígs-mál Klængs [bróður síns]; ok vill þat eigi eiga undir biskupi, svá at þat væri sekða-laust; kallaðisk hann aðili máls, ok kvað Gizur eigi mega sættask á þat mál, ef hann tæki eigi af hónum málit. Gizurr kallaðisk ok eigi hafa sætzk á þat mál. Er nú þat til ráðs tekit, at þeir frændr, Gizurr ok Ormr, ríða báðir norðr til Skagafjarðar á fund Kolbeins unga, frænda síns. Þeir eru saman þrír tigir manna. Sigvarðr biskup reið ok þann tíma norðr, ok býðr sik til meðal-ferða, at eiga enn hlut at sættum með þeim Órækju. En er þeir kómu norðr, ríða þeir á Flugu-mýri; ok tekr Kolbeinn allvel við þeim. En biskup ríðr til Hóla á fund Bótólfs biskups. Kolbeinn sendir menn vestr til Órækju, at leita um sættir eðr fundi. Fara sendi-menn vestr, ok bera fram örendi, er þeir finna Órækju. En Órækja svarar svá, at hann vill bjóða Ormi jafn-sætti, at sínn mann taki hvárr til görðar um öll þeirra mál; en önga fundi lézk hann þá eiga vilja er Gizurr sé við; lézk hónum ekki trúa. Fara nú sendi-menn norðr, ok segja þessi svör Órækju. Ormr vill eigi ok svá sættask, at Gizurr væri eigi við. Skorask með því móti sundr sættin. Reið biskup nú heim suðr; en þeir frændr dveljask eptir á Flugu-mýri. Er þá þat talat, at Ormr kaupir at Kolbeini hundraði hundraða, at hann veitti hónum til sætta þeirra er hónum líkaði, bæði fé-gjöld ok mann-sekðir. Þetta greiddi Ormr fyrír Kolbein þá um sumarit, Hálfdani Sæmundar-syni; fyrir þat er Kolbeinn tók hann ok hrakði Ölygs-staða-sumar. Eptir þat ríða þeir heim suðr, Gizurr ok Ormr. Fám dögum síðarr ríðr Ormr til Borgarfjarðar með nökkura menn, at búa til vígs-málit Klængs á hendr Órækju ok Sturlu, ok fleirum mönnum, er þar höfðu verit. Þessi mál býr hann til Alþingis. Ríða heim eptir þat. Nú líðr fram at þingi; draga þeir nú lið saman, Gizurr ok Ormr, ok Kolbeinn norðan. Órækja hefir njósn af þessu, ok dregr hann lið at sér; ok hefir fátt manna ór Vestfjörðum eptir því sem hann var vanr. Kolbeinn ríðr it vestra til Borgarfjarðar, ok kemr Föstudaginn í Reykjaholt með fjogur hundruð manna. Þeir Gizurr ok Ormr ríða til öndurðz þings með þat lið er þeir höfðu fengit. Koma Fimtadag á þing, ok skipa svá þingit at þar mætti löglegar sóknir fram hafa. Selr nú Ormr af höndum málin á hendr Órækju ok hans mönnum. Taka við Norðlendingar, menn Kolbeins. Höskollr Gunnarsson sótti Sturlu; Orms-menn sóttu Órækju. Eptir þetta ríða þeir Gizurr ok Ormr til Reykjaholtz, Föstudag, til mótz við Kolbein; hafa þeir tvau hundruð manna. Var Kolbeinn heima á bænum. En þeir reisa búðir í Nesjum niðri við ána. Kolbeinn sendir vestr í Dali til Órækju, Böðvar mág sínn ór Bæ, at bjóða hónum til fundar við sik ok at leita um sættir. Órækja var fúss at finna Kolbein, þvíat hann trúði hónum vel. En þó spurði hann Jtöðvar hvárt Kolbeinn mundi unna hónum jafn-sættis, sem hann beiddisk. Böðvarr svarar: ‘Ek var sendr eptir þér; ok vil ek eigi draga í sundr sættir yðrar. En eigi þarftú at ríða til Borgarfjarðar, ef þú vill eigi sættask, nema þú fáir jafn-sætti.’ En Órækja vildi eigi at síðr ríða, þótt Böðvarr mælti slíkt. Órækja bað þess Böðvar, at þeir Kolbeinn sendi eptir biskupi ok Brandi ábóta; ok vildi hann þá við hafa, ef fundirnir yrði. Var þat þegar gört er Böðvarr kom suðr. Ok koma þeir sunnan báðir, Sigvarðr biskup ok Brandr ábóti. Er nú fundr lagðr við Hvítár-brú, er þeir Órækja koma suðr. Kom Kolbeinn þar til mótz við Órækju, biskupar báðir ok Brandr ábóti; en Gizurr var at Hurðar-baki ok Ormr með sína flokka. Var þat fyrst ráðit, at gíslar vóru seldir. Fór Loptr biskupsson til Órækju, en Sturla til Kolbeins. Síðan gékk Órækja suðr yfir á til mótz við Kolbein, ok féllu allar ræður skipulega með þeim. Var Órækja samr í boðum sínum, at biskup skyldi göra. Ok görðisk ekki at þann dag. Reið Órækja í Síðu-múla um kveldit, ok Loptr með hónum; en Kolbeinn í Reykjaholt, ok Sturla með hónum, ok tveir hans menn. En um morguninn eptir ríða þeir allir til Brúar. Náði Sturla þá eigi at ganga vestr yfir ána; ok vóru menn settir til at gæta hans. Gizurr ok Ormr riðu til Brúar. Ok bað Gizurr þann eigi þrífask, er eigi væri hjá öðrum mönnum. Biskupar fóru meðal ok ábóti; ok kom þá svá, at Órækja játar görð Sigvarðar biskups ok Kolbeins á öllum málum, ok skilði undan goðorð ok staðfestur, útan-ferðir ok héraðs-sekðir. Vildi hann at þeir biskuparnar, færi í milli með handsölum; ella fyndisk þeir á brúnni; en hón var mjó. Lézk Gizurr eigi vilja á hana ganga. Þeir biskuparnir báðu þá Órækju, at hann skyldi ganga yfir brúna, ok láta þat eigi fyrir sættum standa. Sturla sendi þau orð Órækju, at hann þóttisk þess víss orðinn, at hónum var ætlað norðr með Kolbeini mági sínum, ef hann gengi yfir ána; en kallaði sér heitið at fara vestr. Órækja vill nú hætta á, at ganga suðr yfir brú með ráði biskups. Þá tók Böðvarr til orða: ‘Nú er sem í Dölum sagða ek þér um ferðirnar; eigi þarftú nú at ganga yfir ána, ef þú ætlar at eigi skuli harðna sættin þín ór því sem þú játar nú.’ Órækja gékk eigi at síðr. Ok áðr Órækja gékk yfir brúna, töluðu þeir Kolbeinn ok Gizurr tveir lengi; ok eptir þat gengu þeir til fiokka sínna. Órækja gékk yfir brúna með sveit manna. Svarthöfði gékk eigi lengra en at brúar-sporði, ok latti Órækju at ganga. En er þeir kómu yfir ána ok víkja upp frá brúnni, hlaupa þeir Gizurr ok Ormr fyrir brúar-sporðinn með allan sínn flokk; ok er engi kostr at fara yfir ána, vestr eðr suðr. Nú hleypr upp allr flokkr Kolbeins; ok þykkir þeim biskupunum nú undarlega við bregða. Sigvarðr biskup sendir nú Gizur biskupsson til nafna síns at vita hverju þetta gegnir. Gizurr svarar skjótt: lézk nú vilja ráða sínum skildögum; lézk vilja sættask við Órækju; ok með því einu efni, at hann görði um öll mál þeirra, ok til skilðar útan-ferðir þeirra Órækju ok Sturlu, ok Dufgus-sona; ok skyldi þeir vera í valdi þeirra Kolbeins þar til er þeir færi. Segir Gizurr, at öngra skal annarra sætta kostr. Gengr biskupsson nú, ok segir Sigvarði biskupi í hávaða allt tal þeirra Gizurar. Þeir biskup ok Brandr bregðask mjök reiðir við þetta, ok kalla in mestu svik við sik gör, ok alla þá er hlut áttu at þessum málum. Þeir Órækja stóðu allir samt upp frá brúnni. Slógusk þá Gizurar-menn sumir á bak þeim, en sumir kringðu um þá. Bændr nökkurir ór flokki Kolbeins gengu þá fyrir Órækju, ok létusk skyldu berjask með hónum, ok kölluðu þetta in mestu svik. Var þar Guðmundr Gilsson, Þorgils Hóla-sveinn, Sökku-Guðmundr, Þorvaldr ór Viðvík, Kálfr Gilsson, ok fleiri aðrir. Þá tók Órækja til orða: ‘Eigi munda ek hafa gengit yfir brúna, ef ek vissa ván afar-kosta þessa; en at þessu efni verðr nú at taka ár sem gengr; skal nú játa þessum sættum öllum sem beitt er.’ Gengr nú Gizurr biskupsson til nafna síns; ok segir at Órækja játti þessi sætt er Gizurr bauð. Þá gengu til Gizurr ok Ormr, ok inntusk þeir þá til um sættirnar, hverr skildagi skyldi vera. Ok eptir þat tókusk þeir í hendr, Gizurr ok Ormr, Órækja ok Sturla, ok skyldi Kolbeinn ungi göra um öll mál; skilðar til útan-ferðir, ef Kolbeinn vill þær göra, goðorð ok staðfestur. Gékk Órækja skörulega at þessi sætt. Sigvarðr biskup ok Brandr ábóti ámæltu Gizuri mjök um þessar mála-lyktir, at hónum hefði ílla farit. Gizurr svarar; lézk á öllu öðru meiri mein sjá en þessu. Órækju-menn gengu vestr yfir brú ok Sturla með þeim; þvíat hónum var heitið at fara vestr. En er hann kom yfir ána, var kallat, at Kolbeinn vildi finna Sturlu. Sneri hann þá aptr; en þeir Svarthöfði tóku þá til hans, ok vildu eigi at hann færi. En Sturla sleizt ór höndum þeim, ok kvað sér leyft vestr at fara. En er hann kom suðr yfir ána, var hónum eigi kostr aptr at fara. Riðu þeir þá allir í Reykjaholt. Var Órækja með lvolbeini; en Sturla var í nesjum niðri í tjaldi Arna óreiðu; en þeir Símon knútr ok Ketill Þorvaldzson geymðu hans; ok gengu eptir hónum hvert er hann fór. Leið svá fram Sunnudaginn; en Mánadaginn var Órækja fenginn í hendr Halli á Möðruvöllum, en Sturla Brandi Kolbeinssyni; ok riðu þeir með þeim til Skagafjarðar; en fóru síðan báðir á Flugu-mýri. Þá var þetta kveðit:—
Nú erum tveir (en trúra trautt vættir mik sætta)
(el ek með önn ok bölvi aldr) á Kolbeins valdi:
Muna eigut ér, at órum (eirlaust) saman fleiri
(ruðusk hjaldr-borin hildar hjól) í vetr á Jólum.
Þeir vóru þrjár nætr á Flugu-mýri áðr Kolbeinn reið með þá-norðr til Eyjafjarðar. Ok er þeir riðu um Skjálgsdals-heiði, spurði Órækja Sturlu: ‘Skammr er nú hali okkarr í dag, frændi: eðr hvat ætlar þú Kolbein fyrir ætlask?’ Sturla lézk eigi vita; ok kvað vísu þessa:—
Skammr er, eld-stökkvir, okkarr (af gékk sveit in teita)
skeiðs, á Skjálgsdals-heiði, skaut-borðz, hali orðinn:
Sékka-ek, lýs, nær lausum log-reifandar hreifa
(skal ek hvass á þrek) þessum (þat hlægir mik) bæjar.
Þeir riðu um kveldit í Miklagarð; en annat kveld á Grenjaðar-staði; it þriðja á Skinnastaði, ok koma þar at nóni. Var þá sendr þaðan Jón bóndi út á Melrakka-sléttu, at taka þeim Órækju þar far með Roðgeiri Álfssyni. Hann bjó þar útan skip þat er Rapta-buzza hét. Koma þeir Jón út at nátt-máli, en Roðgeirr hafði út siglt at nóni. En er Kolbeinn spyrr þat, ríðr hann aptr sömu leið; ok kemr til Gása; þar lágu tvau skip, ok tekr hann þar Órækju far. Reið Kolbeinn þá heim. Var þar kominn á Flugu-mýri Lambkárr ábóti. Hann átti heima á Staðarhóli at búi Sturlu. Hann segir þau orð vestan Páls prestz ok annarra mága Sturlu, at þeir mundu görask vinir Kolbeins, ef hann léti hann vestr fara til eigna sínna. En Kolbeinn tók eigi á því, svá búit. At Óláfs-messu hafði Gizurr boð í Tungu, ok bauð þangat Kolbeini; skyldi hann þá lúka upp görðum þeim, er undir hann vóru lagðar við Brú. Órækja vill eigi fara; ok var hann með Brodda at Hofi meðan Sturla fór með Kolbeini. Ok er þeir koma suðr, var þar fögr veizla. En er málin skyldi tala, var Sturla til kallaðr at inna þetta mál. En hann lézk eigi mundu inna annat en víg Snorra; kvað þat saka-giptir þeirra til Gizurar ok Klængs. Þar var mart vitra manna, Teitr lögmaðr, bróðir Gizurar. Kolbeinn spurði fyrst Teit, hvárum hann bæri arf Snorra, Gizuri eðr Órækju. Þá skaut Árni óreiða því við: ‘Láttú nú sem þú dæmir um sál þína,’ sagði hann. Þá brostu sumir menn. Skipt var mönnum í sveitir til görða. En þat vissa ek eigi hvat hverir görðu. En sú var upp-saga Kolbeins, at hann dæmði Órækju arf Snorra; en Gizurr skyldi hafa af tvau hundruð hundraða fyrir handsöl sín; en fyrir víg Snorra lézk hann göra tvau hundruð hundraða. En fyrir þat er Gizurr hafði farit með þrjú hundrað manna vestr at Órækju um haustið, skyldi gjalda hundrað fyrir mann hvern. En þat er Órækja fór í Skálaholt með fimm hundruð manna, skyldi koma hundrað fyrir mann hvern. Ok var þat fimm hundruð hundraða. En þau tvau hundruð hundraða sem fóru at skakka skyldi koma fyrir víg Snorra Sturlusonar. En fjörráðum lézk hann saman vilja jafna með þeim Órækju ok Gizuri, ‘Þótt mér þykki þeir eigi jafnir menn,’ segir hann; ‘þykkjumk ek þat eigi hér sýna. En fyrir víg Klængs göri ek tvau hundruð hundraða, sem gört var fyrir víg föður hans; ok útan-ferðir Órækju ok Sturlu ok Dufgus-sona, ok vera útan þrjá vetr. Þar skal gjaldask Reykjaholt hálft, Bessastaðir hálfir, goðorð þau er Snorri hefir átt.’ Þá var þetta kveðit: —
Skjótt mun ek skökkum sáttum, (skjald-linnz) svarat vinna
(él-sveigir dregr eigi orð-slæðr á þat) græði:
þeim komi várr eða verra (víss sköllr er á öllu
langa hríð með lyðum) land-rekstr at fjör-grandi.
Eptir þat talaði Kolbeinn til Gizurar, at hann skyldi taka við Sturlu, ok láta hann fara útan með sér. Gizurr vill víst eigi. Þá lézt Kolbeinn hann mundu lausan láta. Gizurr vill þat eigi; ok skilja þeir við þat með vináttu ok gjöfum. Fór Kolbeinn norðr, en Gizurr rézk til útan-ferðar. Þá er Kolbeinn kom heim, fór hann skjótt til Eyjafjarðar með Órækju, ok sat þar til þess er Órækja fór útan. En Sturla var eptir; þvíat þeir Kolbeinn höfðu þá gört orð vestr til mága Sturlu, at þeir kæmi norðr í móti hónum, ef þeir vildi leysa hann, sem Kolbeinn beiddi. Þá kómu ok menn vestan, at leita vináttu við Kolbein: Skeggi ór Alviðru ok Jórsala-Bjarni, mágr hans. Þá kom ok vestan Þórdís Snorra dóttir ok Einarr son hennar; ok vildu allir Kolbeins vinir vera. Eptir þat koma þeir vestan: Páll prestr, Gunnsteinn bróðir hans; synir þeirra, Vigfúss ok Sámr; Snorri undan Fjalli. Þar var ok Ketill Þorláksson, Lambkárr ábóti. Sturla sór nú [eið] Kolbeini til trúnaðar, ok þessir flestir, nema Ketill, hann var eigi beiddr. Þá var þat ráðit, at Kolbeinn sendi vestr í Fjörðu Einar lang, bróður Þorsteins í Hvammi, ok Einar draga.—Fleiri vóru þeir. Skyldu þeir sjá eiða at öllum búöndum á Vestfjörðum. Fóru þeir fyrst til Ásgríms á Kallaðarnes, ok þaðan til Ísafjarðar, ok svá um Fjörðu. Gísla fundu þeir á Barðaströnd; ok sóru flestir bændr þeim eiða. Fóru þeir við þat norðr. Sturla fór þá norðan. Ok er hann kom í Hrútafjörð á Borðeyri, vóru þar ný-komnir af hafi, Þorfinnr ok Arnbjörn, ok höfðu orðit aptr-reka. Þar var með þeim Svarthöfði, ök Hrafn mágr hans. Þeir skyldu þar útan hafa farit. Sturla kom heim nökkurum nóttum fyrir Máríu-messu [ina] síðari. Nökkuru síðarr kómu þeir norðan, Lambkárr ábóti ok Einarr skálphæna; skyldu þeir sjá eiða at Strendum ok Saurbæingum. Sturla fór með þeim út til Skarðz, at treysta vináttu Snorra prestz ok vina hans.
163. Nú er þeir Sturla vóru at Skarði, var þar sögð skipkváma ór Eyjafirði; var þar kominn út Þórðr Sighvatzson, er kakali var kallaðr, ok Solveig; Jón son hennar, ok dætr þeirra Sturlu. Þórðr reið þegar frá skipi ok Snorri Þórálfsson með hónum. Hann var prestr at vígslu; ok var þá leikmaðr; því at hann hafði verit at vígi Knútz prestz í Óláfs-firði. Þeir riðu inn til Grundar. Þar bjó þá Styrmir, ok Sigríðr systir Þórðar. Þar fékk hann leiðtoga þann er Ámundi auga hét. Riðu þeir norðr um heiði, ok upp Bleiks-mýrar-dal; svá suðr um land; ok koma niðr at Keldum. Þórðr var þar skamma hríð. En þar kom til hans Nichulas Oddzson, Jón Tostason, Áron barka-bassi, Öxna-Börkr, Þorgeirr korna-sylgja. Þeir riðu þaðan vestr í sveitir; fyrst í Hvamm til Svertings. Fór hann með þeim fyrst á Staðarhól. Tók Sturla vel við þeim. Átti Svertingr allan hlut í, at draga saman vináttu með þeim frændum. Var þat ok auðvellt.
164. Einum vetri eptir lát Snorra Sturlusonar hófusk þeir atburðir er mörg tíðendi görðusk af síðan: útan-för Gizurar Þorvaldzsonar sunnan-landz; en Órækja fór útan í Eyjafirði. Þat sama haust kom út Þórðr Sighvatzson at Gásum; ok Jón Sturluson, ok var þá barn at aldri; ok Solveig móðir hans, ok dætr hennar. Jón lindi-áss var stýri-maðr á skipi því. Í þenna tíma var Kolbeinn Arnórsson mestr höfðingi á Íslandi, ok hafði þröngt undir sik mestum hluta landzins. En þá er Gizurr fór útan, þá setti hann Hjalta frænda sínn í rúm sítt; ok skyldi hvárr þeirra Kolbeins veita öðrum, ef ófriðr væri görr á öðrum-hvárum, Sunnlendingum eðr Norðlendingum. Vóru ok útan reknir synir Dufguss, Svarthöfði ok Kolbeinn; en Björn skyldi vinna eiða Kolbeini, at fara aldri í móti hónum, við hverja sem hann ætti um. Sturla Þórðarson var tekinn með valdi við Brú með Órækju, ok skyldi annat-hvárt fara útan eðr fá ellifu menn ina beztu ór Vestfirðinga-fjórðungi með sér; skyldi þeir vinna Kolbeini tylptar-eið, at eigi Sturla, ok eingi þeirra, skyldi vera í móti þeim Kolbeini, þótt Þórðr kakali kæmi til. Páll prestr Hallzson reið norðr, ok Ketill prestr Þorleiksson, Gunnsteinn Hallzson ok Vigfúss son hans, Þóroddr prestr, ok allir inir beztu menn ór þeim sveitum sem hann átti forræði. Sór Sturla eið, ok þessir menn með hónum; ok reið heim síðan. Þetta it sama sumar reið Einarr Þorvaldzson ok Þórdís Snorradóttir, ok inir beztu bændr með þeim ór Ísafirði, norðr á fund Kolbeins; ok fengu þar sæmilegar viðtökur ok gjafir góðar. Ok at skilnaði þeirra játuðu þau öllu því er Kolbeinn vildi eðr beiddi. Riðu þá vestr með þeim Einarr Jónsson ok Einarr dragi ok þeir sex saman af fylgðar-mönnum Kolbeins. En þá er þau kómu til Staðar í Steingríms-fjörð, görðu þeir menn til Ásgríms Bergþórssonar á Kallaðar-nesi. Kom hann til mótz við þá, ok festi trúnað sínn með eiðum við Kolbein, ok var til þess trauðr í fyrstu. En þá er þeir heyrðu, at annat-hvárt skyldi allir menn vinna Kolbeini eiða í Vestfjörðum, eðr sæta afar-kostum ella. Fór hónum þá sem öðrum, er ekki var til annarrar handar, at hann sá ekki annat sítt ráð, en göra svá sem beitt var. Riðu þeir þá vestr til Ísafjarðar, ok stefndu þar fund búöndum; höfðu þá uppi eiða-málit. Gékk það auð-vellt, sem ván var; þvíat þar vóru margir vinir Kolbeins inir stærri búendr. En í annan stað vildu allir göra vilja Einars ok þórdísar. Sóru þá allir bændr eið Kolbeini. Eptir þat fóru þau vestr til Barða-strandar, ok áttu þar fund við höfðingja; stefndu til Gísla af Rauða-sandi, ok höfðu upp orðsending Kolbeins, at Gísli skyldi sverja eið, eðr mæta ella því mun meira fjándskap af Kolbeini sem hann hefði í fleira því verit, sem hónum var til mótgangs, en aðrir. Gísli kvazk aldri mundu eið sverja. Fór þá í fjándskap ok heitan af hvárurn-tveggjum. Þar var Eyvindr prestr Þórarinsson, góðr maðr ok göfugr, er optast var vanr at vera umbótar-maðr með Gísla ok öðrum þar sem þess þurfti við. Þar var ok Þórarinn KoUason, systur-son Eyvindar. Kölluðu þeir þá Gísla á tal við sik; báðu hann at hyggja í hvert efni komit var; sögðu nú eigi vera Sighvat eðr Sturlu til liðveizlu við hann, eðr aðra þá er hónum hefði mestir fulltings-menn verit. Gísli kvað annars vera maklegan Kolbein eðr þá menn er drepit höfðu Sighvat ok Sturlu, en at hann vildi þeim né einn trúnað veita. Eyvindr kvað þá á hitt at líta, at hann fengi eigi svá breytt, at hann tæki sjálfr upp afar-kosti, en sveitin hefði ófrið; ok þætti öllum þat af hónum hljótask. Gísli kvazk þó aldri mundu Kolbeini Arnórssyni eið sveija, hvat sem í skurðinn gengi. Eyvindr þagnaði þá um hríð, ok mælti síðan: ‘Sver þú eið Kolbeini unga. Ek á þann son sem Kolbeinn heitir, heitinn eptir Kolbeini Sighvatz syni; ok má þá réttr vera eiðr þínn, er þú veizt þat í hug þér, ar þú þykkisk hónum sveija.’ Gísli kvazk þetta göra mundu með forsjá þeirra. Gengu þeir þá með þessu ráði til mótz við þá Einar ok Norðlendinga. Sagði Eyvindr þá, at Gísli vildi göra fyrir bæn hans ok vina sínna annarra, eptir því sem beitt var. Stafaði Einarr Jónsson þá Gísla eið; en hann sór eptir því sem þeir Eyvindr höfða ráðit; ok sá eingi maðr í þat. Sóru þá allir bændr eið á þeim fundi þeir sem kvaddir vóru. Skilðu þeir slíkir vinir sem þeir fundusk. Fóru þeir Einarr þá norðr í Fjörðu. Gengu þá allir inir stærri bændr til eiða, fyrir útan fá eina menn. Sanda-Bárðr ok nökkurir menn vildu eigi sverja. Eptir þat riðu þeir Einarr norðr. Með slíkum hætti, sem nú heyrðu þér, fékk Kolbeinn vald yfir Vestfjörðum. Þetta sama haust varð þorfinnr fingr aptr-reka í Hrútafirði; vóru þeir Dufgus-synir á því skipi, ok margir aðrir íslenzkir menn. Riðu þeir þá heim í Hjarðarholt. Fór þá Björn drumbr norðr á fund Kolbeins ok Þorsteinn Hjálmsson með hónum; ok skyldu þeir þá friða fyrir þeim bræðrum við Kolbein. En þá er þeir kómu á hálsinn hjá Svína-vatni, þá reið þar maðr á móti þeim; sá hét Jón ok var kallaðr liðs-maðr. Þorsteinn spyrr hann tíðenda. Hann segir skip-kvámuna á Gásum; kvað þar á vera Þórð Sighvatzson ok fleiri Íslenzka menn aðra. Þorsteinn spyrr, hvert hann skyldi. Jón svarar: ‘Ek skal fara í Vestfjörðu, ok finna yðr ina stærri bændr.’ Þorsteinn spyrr hvat örendum væri. Jón segir Kolbein hafa til þess orð sent, ‘Ef Þórðr Sighvatzson kæmi nökkut í þeim sveitum fram, at þér skyldut láta taka hann ok færa hónum.’ Þorsteinn bað hann finna aðra bændr, ‘En vit munum ríða á fund Kolbeins.’ Þá skilðusk þeir. Reið Jón vestr; en þeir Þorsteinn riðu þá norðr. Ok er sýn fal milli þeirra, þá mælti Björn: ‘Þau tíðendi hefi ek frétt, er ek mun aptr hverfa ok ríða eigi lengra.’ ‘Hví sýnisk þér þat?’ segir Þorsteinn. ‘Þvíat ek veit,’ segir Björn, ‘at jafn-skjótt munu bræðr mínir fara til Þórðar, sem þeir ná hónum, hverigu sem ek heit Kolbeini; en ek vil þeim fylgja.’ Þorsteinn varð við fár, ok kvað hann ráða mundu. Þetta var um dagmála-skeið. Sneri Björn nú aptr, ok reið svá norðan, at hann fann ekki menn. Kom heim í Hjarðarholt er lítið var af nótt; vakði hann þá upp bræðr sína, ok sagði þeim þessi tíðendi. Þeir urðu þessu fegnir, ok þótti hónum hafa vel farit. Sátu þeir nú heima um hríð.
165. Nú er Þórðr var á land kominn í Eyjafirði, þá vóru þar fyrir heima-menn Kolbeins; ok hleypðu þegar til fundar við hann, ok sögðu hónum at Þórðr var út kominn. Þórðr varð land-fastr Laugardag inn næsta fyrir Máríu-messu síðari; hón var á öðrum degi viku. Vóru þar í kaup-stefnunni margir inir stærri bændr, þeir sem verit höfðu ástvinir föður hans. En í annan stað ríðr Halldóra til mótz við Þórð son sínn; ok aðrir vinir hans urðu hónum all-fegnir í fyrstu. En er þeir hugsuðu um ríki Kolbeins unga, hversu mikit vorðit var, þótti þeim nálega sem hann væri látinn. Vakði þá upp fyrir þeim at nýju harm, er Halldóra hafði beðit; þvíat eingi inna meiri manna treystusk at veita Þórði eðr hans frændum; en alþýðan var svá hrædd at ekki þorði at mæla við hann þat er eigi væri á allra manna viti. En margir vóru í sökum vafðir við Þórð, er farit höfðu með eignir þær er faðir hans ok bræðr höfðu átt. En þá er Þórðr sá, hversu alþýðu var snúit af hræzlu-geði til mótgangs við hann, fyrir ríki Kolbeins, svá at hverjum þótti sem at láta sjálfan sik eðr eignir sínar, ef hónum görði nökkurn góðan hlut: þá fékk hann sér hesta, ok reið inn til héraðs. Þórðr reið nú inn á Grund. Þar bjó þá Styrmir Þórisson ok Sigríðr Sighvatz-dóttir; þau áttu tvau börn; hét Teitr son þeirra en Halla dóttir. Teitr var farinn út í Grímsey. En þá er þeir Sighvatr ok Sturla vóru látnir, lét Kolbeinn eiga skulda-dóm eptir þá, ok görði Sighvat félausan; ok vafði í því alla ina stærri bændr, annat-hvárt at þeir kallaðisk átt hafa fé at þeim feðgum, eðr keyptu eignir þeirra með sínu frjálsu, til þess at þá væri alþýða meirr bundin í mótgangi við Þórð, ef hann kæmi til Íslandz. Þá lét hann sem hann keypti Grundar-land, sumt af Halldóru ok Tuma, ok gaf þeim við eignir í Skagafirði; bjoggu þau þá at Þverá. Þótti Kolbeini sem Tumi mundi síðr þar koma né einu áleiðis til mótgangs, er um-hverfis sátu óvinir hans. En Styrmi ok Sigríði rak hann norðr á Grund; kvað hana þat skyldu hafa er sæmilegast var, ok setjask í rúm föður síns. En þau bjoggu áðr í Bjarnarstaða-hlíð, ok þótti hónum þau þar sitja fyrir njósnum. Sigríðr kvað sik mega reka brott af staðfestu sínni; en aldri kvazk hón at heldr eiga Grund. Þá er Þórðr kom á Grund, kom til hans Árni ábóti, inn sjaundi at Þverá, ok Guðmundr Gilsson; þeir báðu at Þórðr skyldi vera sem fyrst í brottu; sögðu, þann tíma at Kolbeinn yrði varr við út-kvámu hans, at hann mundi þegar göra til hans. Tóku þat þá flestir upp fyrir Þórði, at Hálfdan mágr hans væri líkastr til at veita hónum nökkurn styrk fyrir sakir kosta ok ættar; en kölluðu Steinvöru systur hans höfuð-skörung, ok vera líklega til framhvata við Hálfdan bónda sínn. Tók Þórðr þá þat ráð, at ríða suðr um land. Var þá eigi meiri sveit hans ór Eyjafirði en tveir menn: Snorri Þórálfsson er út kom með hónum, ok Hámundr auga Þorsteinsson var leiðtogi þeirra. Riðu þeir þá norðr yfir Vöðla-heiði, ok svá upp ina nörðri leið á Sand.
En er Kolbeinn Arnórsson spurði útkvámu Þórðar, þá sendi hann þegar norðr til Eyjafjarðar þrjá tigi manna; vóru þar fyrir heima-menn hans. Ok er þeir kómu til Gása, könnuðu þeir búðir allar með brugðnum vápnum; ok fundu þar eigi Þórð, sem ván var. Þeir urðu ílla við sína för. Tóku þá Leif Austmann, er síðan var kallaðr Knarrar-Leifr; ok létu sem þeir mundu reka fót undan hónum. Hann var vinr Þórðar ok félagi. Þeir tóku vápn hans; en Austmenn allir sögðu hann saklausan. Eptir þat létu þeir Leif lausan; en ræntu tvá íslenzka menn, Starkað Einarson ok Björn skakk, til þriggja tiga hundraða. Eptir þat fóru þeir heim, ok sögðu Kolbeini at Þórðr var riðinn á Sand. Kolbeinn sendi þegar menn Hjalta biskups-syni; bað hann gæta sín, ok setja þar gíslar fyrir sem hónum þætti vænst at þeim mundi duga. Hjalti eykr þegar fjölmenni. Þórðr reið þegar þar til er hann kom til Keldna. Hálfdan ok Steinvör tóku vel við hónum. En er Þórðr hafði þar fár nætr verit, þá heimti hann á tal mág sínn ok systur; ok sagði, at þeim mundi kunnigt vera um skaða þann inn mikla er hann hefði beðit í manna-missi ok fjár-látum; en lét sér vera hvergi óhætt. ‘Nú em ek til þess kominn, at biðja hér nökkurar liðveizlu; ok vita ef Guð gæfi þann tíma, at vér mættim með nökkuru móti fá sæmðir várar. Er þat fyrst, mágr, at þú ert kosta-mestr mínna venzla-manna, enda væntir mik hér bezt at er þit erut.’ Steinvör tók vel máli hans; ok kvað ein-sætt vera Hálfdani at drýgja dáð sína ok veita hónum slíkt allt er hann mætti, þótt hann hefði eingi styrjaldar-maðr verit hér til. ‘Hefi ek þik ok sjaldan eggjat ígöngu í stórmálum. En nú mun ek þat bert göra, at lítið mun verða samþykki okkart, ef þú veitir eigi Þórði bróður mínum; mun þá svá fara ok, sem miðr er at sköpuðu, at ek mun taka vápnin, ok vita ef nökkurir vilja mér fylgja; en ek mun fá þér af hendi búr-luklana.’ Steinvör var þá mál-óða um hríð; en Hálfdan þagði ok hlýddi til. En þá er Steinvör þagnaði, þá svaraði Hálfdan: ‘Svá lízk mér sem fleira muni hér við þurfa en ákafa einn saman, ef þetta mál skal nökkurn stað eiga er Þórðr beiðisk. En mér er kunnast hvat manna ek em sjálfr; eru mér lítt hentar stór-deildir; ek em heldr hniginn fyrir aldrs sakir, en verit þó ofallt úsamr at eiga hlut í stór-málum. En mér sýnisk þeim er í þetta mál ganga, sem nálega hafi allt landz-fólk í móti sér; vil ek ok fyrr vita hvern afla Þórðr fær annars-staðar þar sem frændr hans ok vinir eru; mun ek, ef þeir koma hingat með nökkurn styrk liðs, ganga í mál með hónum lengr.’ Steinvör eggjar þessa mjök. Görðu þau þá þat ráð öll saman, at Þórðr skyldi fara í Vestfjörðu, ok leita eptir hverir menn hónum vildi fylgja. Sagði Hálfdan þar marga þá menn, er harma sína áttu at rétta við Kolbein ok Sunnlendinga; kvað þá ok gjamari vera mundu ófriðar en sik eðr sína menn.
166. Tumi Sighvatz-son átti þá bú í Amarbæli. Kom hann til Keldna er hann spurði, at Þórðr var þar kominn. Verðr þar fagna-fundr með þeim bræðrum. Rézk Tumi til Vestr-ferðar með Þórði, ok nökkurir menn með hónum. Nichulas hét maðr, ok var Oddzson; hann var ættaðr austan ór Fjörðum. Móðir Nichulásar var Herdís dóttir Barkar af Baugsstöðum; hann var fylgðar-maðr Hálfdanar; hann var mikill maðr ok sterkr ok vel viti borinn; hann fengu þau Steinvör ok Hálfdan til fylgðar við Þórð. Börkr hét maðr ok var Guðmundarson; hann rézk enn til ferðar með Þórði. Urðu þeir Þórðr ok Tumi, bræðrnir, saman nær þrír tigir manna, þá er þeir riðu frá Keldum. Riðu þeir þá vestr yfir Þjórsá; ok fóru svá um héraðit, at Hjalti varð eigi varr við. Riðu þá leið sína vestr til Borgarfjarðar ok svá vestr til Dala. Svertingr hét maðr, ok var Þorleifsson; hann bjó þá í Hvammi. Fór Tumi þangat, ok var þar meðan Þórðr fór vestr í Fjörðu. En er Órækja var útan rekinn, þá dreifðisk víða sveit sú er hónum hafði fylgt. En er þeir spurðu, at Þórðr var kominn í Dala, þá þótti þeim hann vænastr til nökkurrar uppreistar móti þeirra óvinum. Drifu þeir þá flestir allir til Þórðar. Tók hann við þeim öllum vel. Vóru þar fremstir í þeirri sveit frændr hans Dufgus-synir: Björn kegill, ok Kolbeinn grön; Þorgeirr Hroðbjartzson, er kallaðr var stafsendi, bræðrungr Dufgus-sona; Guðmundr Jónsson, er kallaðr var sorti, son Þórdísar Sveins dóttur Sturlu sonar; Ásgrímr baulu-fótr; ok enn fleiri, þótt vér nefnim eigi alla. Reið þá Þórðr vestr til Saurbæjar. Sturla Þórðarson bjó þá á Staðarhóli; fékk Þórðr þar góðar viðtökur. Þá er hann hafði þar verit eina nótt, gengu þeir Þórðr ok Sturla á tal; kvað Þórðr sér þat sagt, at hann væri mestr maðr ok vitrastr í þessum sveitum af hans frændum; ‘Hefi ek þat ok spurt, at öngan mun nær borit hafa þeim hrakningum er á Örlygs-stöðum urðu, en þik; hefir þú jafnan síðan verit lið-sinnaðr mínum frændum, þeim er síns réttar áttu at reka; vænti ek enn at svá munir þú til min göra. Var mér þat ok sagt, at eigi ynðir þú betr við skilnað ykkarn Órækju, en at þér mundi þá þat í hug at veita þeim, ef nökkurr vildi þessar réttar reka.’ Sturla kallaðisk óhaglega við kominn; ‘Muntú þat spurt hafa, at ek hefi eið unnit Kolbeini unga, ok þar í bundnir þeim eiðum allir inir beztu menn í mínni sveit.’ Þórðr kallaði eiða þá ekki verit hafa annat en nauðung eina. Sturla kvazk vilja verða hónum at liði eptir því sem hann mætti sér við koma; en kvazk búinn mundu til slíkrar liðveizlu sem hann mundi í ganga, þá er Þórðr kæmi vestan. Þórðr fór þaðan vestr yfir Breiðafjörð til Barðastrandar. Þá bjó í Haga Eyvindr prestr Ragneiðarson, sem fyrr var getið. Hann átti Þórunni Gellisdóttur; hennar móðir var Vigdís Sturludóttir. Gísli Markússon bjó á Rauða-sandi; hann átti Þórdísi Gellisdóttur, systur bórunnar; ok var hann svá mægðr við Þórð. Hann var mestr bóndi fyrir vestan Amarfjörð, ok var þa mjök kominn a inn efra aldr; hafði hann ok alla æfi verit í ferðum, fyrst með Sighvati, en þá með Sturlu er hann kom í Dali; hafði ok eingi maðr verit einfaldari í öllum mála-ferlum við Sturlunga en hann; átti hann þar ok allt sítt traust er þeir vóru; en þurfti jafnan til at taka, þvíat hann var inn mesti ójafnaðar-maðr. Synir Gísla, inir skír-getnu, vóru lítt á legg komnir; en laungetna sonu átti hann marga, ok þá fullkomna at aldri. En er Þórðr kom í Haga, sendi hann menn eptir Gísla, ok stefndi at sér öllum bóndum er nökkur mála-skil kunnu. Þórðr bar þá upp örendi sín, fyrst við Gísla, ok þá við alþýðu; beiddi Gísla ferðar suðr um land til mótz við Hálfdan, ok þar með alla aðra, er hans flokk vildu fylla. Talði hann þá upp vandræði sín, sem ærin vóru til; sagði þat saman bera, skaða sínn ok alþýðunnar í þessum sveitum; kveðr ok vel sama, at hann væri fyrir-maðrinn í málunum, en þeir veitti hónum eptir-gönguna; ‘Mun þá vera annat-hvárt af bragði,’ sagði hann, ‘at vér munum rétta várn hlut, eðr falla ella á fætr frændum várum; ok er þar góðr, hvárr[gi] er upp kemr.’ Gísli kvazk elldr vera mjök frá ófriði, ok væri sér mál af at láta; en kvað þó ærna nauðsyn á vera at allir drýgði dáð ok veitti hónum; ‘Hefi ek ok þá eiða unnit Kolbeini, at mér samir allvel fyrir þá sök at vera hónum mótgangs-maðr; mun ek fá til ferðar með þér, Þórðr, fjóra sonu mína; ok hvetja alþýðu þá, er ek má orðum við koma; ok ætla ek þat skulu mikit stoða.’ Þórðr tók því vel at einu; ok kvazk aldrigi ætlað hafa, at hann mundi sjálfan sik undan draga. Þórðr fór þá norðr til Eyrar í Arnarfjörð. Þá bjó á Eyri í Arnarfirði Steinunn, dóttir Hrafns Sveinbjarnar sonar, Bárðar sonar ins Svarta. Móðir hennar var Hallkatla, Einars dóttir, Gríms sonar, Ingjaldz sonar, Gríms sonar glammaðar, Þorgils sonar erru-beins-stjúps. Steinuðr átti sex börn, dætr tvær ok sonu fjóra. Hrafn hét son hennar inn ellzti; annarr Guðlaugr, þriði Óláfr, fjórði Oddr. Herdís hét dóttir hennar inn ellri; hón var gipt þeim manni, er vér nefndum fyrr, Svarthöfða Dufgus-syni, frænda Þórðar. Svarthöfði var þá vistum á Eyri með Steinunni. Önnur dóttir Steinunnar hét Halla.
167. Þat var tíðenda, er Þórðr kom á Eyri, at Hrafn ok Svarthöfði vóru eigi heima. Þeir vóru þá farnir norðr í Dýrafjörð í Hjarðardal til brúðlaups. Þá var it næsta kveld fyrir Michaelis-messu, á Sunnudaginn h Þegar um nóttina sendi Þórðr mann norðr í Hjarðardal, at þeir Hrafn ok Svarthöfði skyldi koma til iríótz við hann á Söndum. Bárðr Þorkelsson bjó þá á Söndum, er kallaðr var Sanda-Bárðr; hann átti Ceceliu, dóttur Guðmundar Sigríðar-sonar. En þá er þeim kom orðsending Þórðar, þá fóru þeir til mótz við hann á Sanda. Þórðr heimti þá á tal Hrafn ok Svarthöfða ok Bárð, ok segir slíkt sem í var hans ráða-görð; kvezk þar fyrst bezt at vænta, er Svarthöfði var, frændi hans. Svarthöfði sagði sér þat þá í hug, ‘Er Sturla bróðir þínn var drepinn frá oss, en allir vér hrakðir ok skammaðir, at vér mundim fegnir verða, ef nökkurr vildi þess réttar reka; skaltú ok eigi bæna-stað til þurfa slíkt er vér megum veita þér.’ Bárðr segir, at hann mundi þat ráð upp taka, ok þeir Eyrar-menn, ‘Hefir mér lengi þat vel gefizk.’ Bárðr var landseti Hrafns; Þórðr spyrr: ‘Hverr er sá inn ungi maðr? Hví leggr þú ekki til?’ Hann kvazk Hrafn heita ok vera Oddzson. Þórðr kvazk heyrt hafa hans getið; ‘Eða villtú nökkut vera í ferðum með oss?’ Hrafn sagðisk vera ungr ok lítt til ferða fallinn; ‘Hefir ek,’ segir hann, ‘eigi í ferðum verit með höfðingjum hér til;’ kvazk hann ok eigi vita, hvárt hann mundi harðnaðr vera nökkut, þar er hann var lítt kominn af barns-aldri.—Hrafn var þá sextán vetra, er Þórðr kom í Vestfjörðu.—Þórðr segir Hrafni ærna nauðsyn til bera, at vera mótgangs-maðr Kolbeins, fyrir sakir dráps móður-bræðra sínna; ‘Létusk þar ok öngir menn jafn-göfgir, fyrir útan þá Sighvat föður mínn ok sonu hans, sem þeir Sveinbjörn ok Krákr.’ Hrafn kvað ok eigi bæði vera skyldu, ‘At mega lítið veita þér, enda láta þik ílla at komask því, er ek má.’ Þórðr þakkaði hónum vel; ok kvazk ætla sér mundu þat mikit mega fyrir sakir frænda styrks þess er Hrafn átti.
Þessir vóru þá inir stærri bændr norðr í Fjörðum, er Þórðr kom þangat: Jón Þorkelsson bjó á Álpta-mýri; hann átti Guðrúnu dóttur Tomass ór Selárdal; Halla var móðir hennar, dóttir Þórðar Sturlusonar. Guthormr, son Helga Sveinssonar, bjó í Lokin-hömrum; Þóríðr hét móðir hans, dóttir Hrafns Sveinbjarnarsonar. Guthormr hafði látið föður sínn á Örlygs-stöðum, ok tvá móður-bræðr. Bjarni Brandzson bjó þá á Mýrum, góðr bóndi. Steinþórr prestr Steinþórsson bjó þá í Holti í Önundar-firði. Þessir bændr bjoggu í Ísafirði; Sigmundr Gunnarsson bjó í Súðavík; hann átti Herdísi Hrafns dóttur síðarr; en fyrr hafði hana átta Eyjólfr Kársson, ok áttu þau einn son, er Kyjólfr hét. Einarr Þorvaldzson var þá ungr; ok áttu þau Þórdís móðir hans bú í Vatzfirði. Annat sumar áðr var Íllugi Þorvaldzson drepinn. Eptir þat óþokkuðusk bændr svá mjök í Ísafirði um dráp Ílluga við Órækju, at þeir vildu fara at hónum. Var þar höfuðs-maðr Páll Bárðarson ór Ögri; móðir hans var Valgerðr Snorradóttir; hann var systrungr Ílluga. En er Órækja varð þessa varr, stukku þeir sumir, er í þessu höfðu verit, með Páli norðr um land til Kolbeins ok görðusk þá ástvinir hans, sem fyrr er sagt. Þormóðr Iljálmsson bjó í þemu-vík. Áron, son Halldórs Ragneiðar sonar bjó í Ögri; Þórðr Heinreksson bjó í Reykjarfirði, Atli Hjálmsson bjó í Grunna-vík. Þórðr Sighvatzson fór norðr í Hjarðardal, ok kom þar er menn vóru í brott farnir frá brúðlaupinu. Vóru þar allir inir beztu menn fyrir útan, fram ór Ísafirði. Talaði Þórðr þá langt örendi. Hafði hann upphaf at sínu máli; at hann krafði alla menn þar liðveizlu ok uppstöðu svá skjótrar, at allir skyldi komnir í Saurbæ at Allra-heilagra-messu. En er Þórðr hafði lokit sínni ræðu, þóttusk menn þat finna, at hann mundi vera vitugr maðr, þegar er hann fengi stillt sik fyrir ofsa. En nökkut þótti mönnum hann stirt tala í fyrstu; en þess at djarfari ok snjallari var hann í málinu er hann hafði fleira mælt ok fjölmennara var við. Þeir menn svömðu í fyrstunni, er í eiðum höfðu bundizk með Kolbeini um haustið; kölluðu sér eigi sama at fara at Kolbeini, meðan hann görði ekki afbrigði við þá. Kvóðu ok eigi þurfa um þat at leita, at þeir mundi upp standa með Þórði; en vera kvóðusk þeir vilja vinir hans í öðrum hlutum. Þórðr kvað svá lúka mundu sínum vandræðum, at hann kvað annat-hvárt göra skyldu þeim er væri í Vestfjörðum, at vera með hónum, eðr í móti ella. Kvað sér ok eigi minna ætlað mundu, ef hann kæmi aptr ór þessi ferð, ‘En ek muna mega skripta yðr eptir maklegleikum, er nú láta sér verst fara.’ Bændr segja hann ærit mörgum eiga íllt at launa, þótt hann heitaðisk eigi við þá. Þórðr kvað þá eigi þurfa at minna sik á harma sína. Sló þá í heitan með þeim; ok kvóðusk bændr eigi blotna mundu við þat. Skilðusk þeir við svá búit. Fór Þórðr á Sanda um kveldit. En um daginn eptir bauð Bárðr hónum bú sítt. Þórðr tók við búinu. Þótti þetti geysi-stórmannlegt.
168. Litlu síðarr sendi Þórðr menn sína út í Fjörðu at kveðja menn upp; en hann sjálfr fór norðr til Önundar-fjarðar; ok fékk þar fátt eitt af mönnum. Þaðan fór hann til Ísafjarðar, ok fékk þeir nær önga menn, en Ísfirðingar, vinir Kolbeins, görðu njósn hónum. Þórðr fór þaðan norðr til Steingríms-fjarðar. Bjó Asgrímr Bergþórsson á Kallaðar-nesi, sem vér gátum fyrr; fundusk þeir frændr; ok krafði Þórðr hann ferðar; kvað hónum sízt munu sama annat en vera í ferð með sér; ‘Fyrst fyrir sakir frændsemi; en þat annat, hversu mjök Sturla, bróðir mínn, hóf þik; sá inn þriði hlutr, hversu þú vart við allar hrakningar á Örlygs-stöðum, ok sátt lát frænda þínna, ok þeirra manna sem þér mundi aldri ór hug ganga.’ Ásgrímr varðisk marga vega ok kænlega; ok kom laga-grein fyrir sik, þvíat hann var forvitri; fyrst með eiðum þeim er hann hafði svarða Kolbeini; þá segir hann, sem satt var, at hann sat [í] nærra lagi þeim Norðlendingum, þegar er hann væri í nokkurri fjándsemi við þá. Dró hann svá sítt mál um síðir, at hann lézk hvergi fara mundu. Þá átti Þórðr tal við aðra bændr. Drógu allir sik undan þá er þeir vissu at Ásgrímr mundi heima sitja.
169. Ásbjörn hét maðr, Guðmundar son smiðs, Solomons sonar. Hann var einhleypingr ok vaskr maðr; eigi var hann ættstórr. Hann gékk fyrir Þórð ok mælti: ‘Hví sætir þat, at þú kveðr Ónga menn aðra til ferðar þessar en bændr? viltú eigi aðra nýta? Ek vil bjóðask til ferðar með þér; ok ætla ek at vera þér miklu meiri en einn hverr bóndi. Fá þú mér sveit nökkura, ok mun ek freista at krefja þá upp bændrna; er þat maklegra at vér eigim saman; hér er hvárga til at spara.’ Þórðr tók því vel; ok kvað svá vera skyldu. En um morguninn eptir fékk Þórðr Ásbirni níu menn, ok kallaði þá alla saman Gesti. Fór þá Ásbjörn út eptir Steingrímsfirði; var þat flest bænda, at brottu vóru af bæjum sínum, ok höfðu fólgizk; höfðu þeir heyrt kvitt af þessi ráða-görð um kveldit. En þeir urðu allir at fara, er heima vóru staddir. Fór Ásbjörn þar til er hann kom í Húsavík. Högni hét bóndi er þar bjó; var hann í brottu. Ásbjörn tók konu hans, ok hafði með sér; ætlaði þá, at bændr mundu eptir ríða, ok mundi þá ná fundi þeirra. En heima-menn görðu Högna njósn, at kona hans væri í brott tekin. Högni fór eptir þeim Ásbirni við fjórtánda mann. Þeir fundusk við hey-garð nökkurn. Beiddi Högni þá, at Ásbjörn vildi láta lausa konu hans; en Ásbjörn bað þá fara með sér, en húsfreyja færi heim. Bændr vildu þat eigi; sögðu hann annars maklegan fyrir slíkar tiltekjur. Fór þá í heitan með þeim. Eggjaði Högni at bændr skyldi at þeim ganga; en ekki varð af því. Þá skaut Ásbjörn spjóti; ok kvazk þeim leiða skyldu at þeir færi at mönnum Þórðar í annat sinn; kom spjótið á Högna upp í hrörana, ok renndi ofan í lærit; var þat sár mikit ok banvænt. Sá var inn fyrsti áverki er menn Þórðar veittu. Gengu þá bændr upp nökkurir; en sumir fluttu Högna heim. Þórðr reið þaðan suðr til Saurbæjar; mættusk þeir þá fiokkamir ok þeir er vestan fóru. Var þat um kveldit fyrir Allra-Heilagra-messu. Fundusk þeir þar, Þórðr ok Sturla. Spurði Þórðr þá hvárt Sturla væri búinn til ferðar með hónum. En Sturla kvazk eigi nenna at svá búnu at brjóta eiða sína ok svá margra manna sem í vóru með hónum; ‘En skamt mun líða áðr Norðlendingar brjóta við mik, ok skal mín þá eigi á bak at leita; en ríða mun ek með þér suðr til Borgarfjarðar, ef þú villt.’ Þórði fannsk fátt um; ok kvazk eigi vita hverju hann skipti þat. Reið Þórðr suðr yfir heiði til Hvamms-fjarðar ok Sturla með hónum. Kom þá Tumi bróðir hans til mótz við hann. Teitr Styrmisson, systur-son Þórðar, var þá norðan kominn við sjaunda mann. Reið Þórðr þá með allan flokkinn suðr til Dala; heimti hann þá saman alla ina beztu menn, ok leitaði ráðs við þá hvert á skyldi snúa. Var þá rannsakat hversu mart liðit var; var þá nær tvau hundruð manna. Þótti þá eigi liðs-fjölði til vera at ríða norðr á. Lögðu þat flestir til, at Þórðr skyldi suðr á snúa; þótti þar minni vörn fyrir landi; en æmar sakir. Liðit var ok lítt vápnað. Lögðu þat margir til ráðs, at þangat skyldi á leita er nökkurr vápna-afli væri fyrir. Þórðr spurði hvar þat væri. Hónum var sagt, at Loptr biskups-son ætti skjöldu marga ok drjúgum önnur vápn. Þórðr segir hann maklegastan til vera, at fá nökkura skjömm af hónum; ‘Hann hefir lengi verit ann-streymr oss frændum; var hann ok mest manna í ráða-görðinni í móti þeim feðgum.’ Þessa eggjuðu allir. Ok var þat ráðs tekit at ríða suðr til Hitardals.
170. Loptr biskupsson bjó þá í Hitardal at Húsafelli. En er Þórðr kom upp á heiðina ór Svínbjúgs-dal, þá kallaði hann til sín Teit Styrmisson; ok bað hann at ríða fyrir í Hitardal; ok bað hann at handtaka Lopt biskupsson, en göra hónum ekki, ok láta eigi menn komask í brott af bænum. Teitr reið fyrir með fimtán menn. Tóku þeir bæinn, en Loptr var eigi heima. Hann hafði riðit í brott áðr um daginn ofan undir Hraun. Þá bjó undir Hrauni Skúli Þorsteinsson. En Lopti kom njósn um kveldit; ok reið hann ofan til sjóvar, ok fékk sér þar skip, ok fór hann þá suðr yfir fjörð til Garða; þar bjó þá Þorleifr Þórðarson; var Loptr með hónum um hríð. Þórðr var í Hitardal um nóttina. En um morguninn eptir lætr Þórðr reka saman hross öll; ok svá lét hann taka vápn öll þau sem fundusk; vóru skildir bornir út ór kirkju. Þaðan fór Þórðr suðr til Reykjadals ins syðra. Þar kom til mótz við hann Þórðr Bjarnarson; hann bjó þá í Eskiholti, ok átti Margrétu dóttur Þórdísar Sveinbjarnardóttur. Þeir Þórðr ok Sturla fundusk um daginn, er Þórðr fór ór Hitardal; ok áttu þá tal saman; ok hvarf Sturla vestr aptr; var þá ekki til tíðenda. Reið þá Þórðr suðr um Skarðz-heiði, Skarða-leið, til Laugardals þar til er hann kom í Tungu til búss Gizurar. Þar var þá fyrir Þóra Guðmundar-dóttir, móðir hans. Var þar allt í kirkju borit, svá at þar var engi hlutr inni til matar nema flauta-ker. Vildu menn þá drepa fé; en Þórðr bannaði þat; kvað eigi dveljask skyldu at því; kvað hermenn verða þann mat at hafa sem til væri. Fékk hann þá njósn af, at Hjalti hafði flokka saman dregit niðri í Flóa. Bað Þórðr þá hvern mann söðla hesta sína. Ok svá var gört. Sneru menn þá í brott. Ok þá bað Þórðr, at þeir [menn] skyldi fyrir ríða er kunnigt var ofan í Flóann. Tumi bróðir hans kvað þat fjarri skyldu fara, ‘Ok ríði allir austr yfir ár, þeir er mér vilja fylgja.’ Gékk þá liðit í tvá staði. Áttu menn þá hlut at við Þórð, at heldr skyldi ríða austr yfir Árnar; kvóðu þangat liðveizlu ván. Þórðr lét eptir bænum manna; ok reið austr til Keldna um nóttina; átti þá tal við Hálfdan mág sínn, ok beiddi hann liðveizlu; en Hálfdan var inn seinlegasti; kallaði þó öngan afla verða, at hann stæði upp. Þórðr bað hann fá sér menn til liðsemðar, þótt hann sæti heima. Hálfdan kvazk vilja finna bræðr sína áðr. Steinvöru konu hans líkaði þá stór-ílla. Ok við þetta reið Þórðr á brott.
171. Ormr hét maðr ok var Bjarnar son, Þorvaldz sonar, Gizurar sonar, bróður-son Gizurar Þorvaldz sonar; hann bjó þá á Breiðabólstað í Fljótz-hlíð. Hann var goðorðz-maðr, ok hafði átt mikinn hlut at drápi Snorra Sturlusonar. Fórðr reið þá austr á Breiðabólstað; en Ormr stökk undan austr í Ver; en Þórðr sat í búinu á Breiðabólstað um hríð. Þá sömu nótt er Þórðr var í hérað komínn, ok Hjalti spurði þat, at hann var þar með flokk sínn, tók hann þat ráðs, at hann reið norðr um land á fund Kolbeins Arnórs sonar; en bað bændrat haldasetum sem fjölmennustum í Skálaholti; en beiddi [Sigvarð] biskup at fara á fund Þórðar með sáttar-boðum; ok draga þat efni til þeirrar stefnu er Kolbeinn mætti til komask norðan. Reið Sigvarðr biskup austr á Breiðabólstað á mótz við Þórð at bæn Hjalta, ok leitaði um sættir fyrir hönd bónda. Steinvör kom ok til með biskupi. Biskup flutti ákaflega; en Þórðr var inn þverasti. Biskup bauð af hendi bónda, at sex menn skyldi göra fyrir hvárra hönd; en Þórðr neitti því; en bauð, at Steinvör ok Hálfdan skyldi göra allt óskorat. Biskup kvazk því hvárki kunna neita né játa fyrir hönd bónda, fyrr en þeir keyri sjálfir. Fór biskup þá heim í Skálaholt til mótz við bændr; en hann skyldi senda sem skjótast Þórði mann, ok segja hvárt bændr vilja sættir eðr eigi; ok var á kveðin stund nær sá skyldi aptr koma. Á þessi stundu fóru menn millum þeirra Þórðar ok Bjarnar Sæmundar-sonar, at leitask um, hvárt Þórðr vildi vera í sættum þeim sem bróðir hans Tumi hafði áðr tekit fyrir báða þá við Björn, fyrir þat er hann hafði verit á Örlygs-stöðum. Þórðr bað Björn ríða á fund sínn í griðum, ok ræddizk þeir við sjálfir. Reið Björn til mótz við Þórð á Breiðabólstað. Átti þá Tumi mikinn hlut at við Þórð bróður sfnn; kallaði eigi fleiri en svá at hónum hefði sóma gört af þeim málum; ‘En mér þykki þat eigi fjarri, at þú héldir þæc sættir.’ Þórðr kvað Björn mundu mestu um ráða sjálfan, hvárt hann vildi görask hans vinr eðr óvinr; ‘En eigi mun ek trygðir veita Birni fyrr en ek veit hverr maðr hann vill vera.’ Björn kvezk þat skjótt sýna mundu hónum. Gaf hann þá Þórði sæmilegar gjafir. Þórðr þekðisk þat; ok skilðu þá laglega. Tveim dögum síðarr en á kveðit var, kom sá maðr er biskup sendi Þórði; sagði sá, at bændr neituðu þeim sættum sem Þórðr beiddi. Þórðr reið þá þegar til Keldna með flokk sínn; var Hálfdan riðinn ofan í Odda, en Steinvör var heima. Görði Þórðr þegar þá Dufgus-sonu, Kolbein ok Björn, til mótz við Hálfdan; en Steinvör stefndi saman bóndum öllum í einn stað; bað þá búna vera, at ríða þann veg sem þeir Þórðr ok Hálfdan. Þeir Kolbeinn fundu Hálfdan, ok segja hónum orðsending þeirra systkina. Hálfdan kvað þat vera óráð, at ríða á helgan stað at bóndum þeim er eigi væri slægja til; ‘Mun ek hvergi fara, ok engir mínir menn; en Þórðr má fá sóma sínn á annan veg á bóndum í tómi.’ Sendi Hálfdan þá menn til bónda, ok bað þá fara heim. En er þeir Kolbeinn kómu aptr, ok sögðu [Þórði] orð Hálfdanar, þá varð hann all-reiðr; kvazk þá skyldu ríða at bóndum, ok sjá hvat í görðisk. Hafði hann þá ok sanna njósn um fjölmenni þeirra, at þeir vóru nær sex hundruð, ok höfðu búizk um í kirkju-garði í Skálaholti. Þórðr reið út yfir á, ok kannaði lið sítt; var þat tíu tigir ok hundrað manna. Sögðu þá margir, sem satt var, at þat var óráð at ríða at þeim. En Þórðr kvezk svá opt mundu hætta verða í óvænt efni, ef nökkut skyldi á vinnask um hans mál. Suðr frá Auðsholti kom biskup í móti Þórði; ok bauð allt it sama af bónda hendi sem fyrr. Þórðr var þá inn styggasti við biskup; sagði hann allt draga til óliðs sér. Biskup kallaðisk jafn-fram skyldu bannsetja Þórð ok alla menn hans, sem hann riði á staðinn. Þórðr bað hann, at hann léti þá brott fara af staðnum; kvað þat ósætilegt, at hann drægi þá í kirkju-garð, slíkir hernaðar-menn sem þeir væri, ‘Þá er þeir brutu kirkjuna á Miklabæ Laugar-kveldit, ok leiddu út sex menn, ok létu hvern drepa á fætr öðrum.’ Biskup vildi þá ríða fyrir, ok göra njósn bóndum. En er menn Þórðar vissu þat, létu þeir hann bíða þess er Þórð bar eptir, er hann reið síðarr. En er Þórðr kom eptir, lét hann biskup ríða hvert er hann vildi, ok reið eptir sem ákafast þar til er hann kom í geilar hjá Skálaholti; ok bað hann menn þá stíga af baki ok búask til atgöngu. Þá sendi hann þá heim Hrafn Oddzson ok Teit [Styrmisson] at vita hvárt bændr væri í sama skapi um sætt sem fyrr; eðr hversu þeim litizk á umbúnað þeirra, hvé tor-sóttlegir þeir væri. En er þeir kómu heim, þá var biskup skrýddr ok þrír tigir klerka með hónum; ok sagðisk þegar skyldu bannsetja bórð, er atganga tækisk, ok alla hans menn. Teitr lögmaðr, vitr maðr ok góðgjarn, bróðir Gizurar, hann bað biskup at freista at ganga á niilli, ok vita ef nökkut stoðaði. Sagði, sem satt er, hversu mikil vár-kunn Þórði var á, svá mikinn mann-skaða sem hamf hafði fengit, ‘En sviptr öllu fénu, ok hefir ekki til viðr-lífis sínum mönnum, annat en þat er hann verðr at deila til í hendr óvinum sínum, eðr ræna saklausa menn: þótt hann leiti eptir sínum hluta með því móti sem hann þykkisk helzt mega.’ Linuðusk bændr þá, ok báðu at þeir biskup ok Teitr færi í millum, ok gáfu sítt mál á þeirra vald ok forsjó. Gékk biskup þá at finna Þórð ok þeir Teitr. Sögðu þeir Hrafn Þórði, at þeir væri tor-sóttlegir, ef nökkur dáð væri í þeim. Tumi var þá ok all-sáttfúss. Sömðusk þá sættir með því móti, at biskup ok Steinvör skyldi um göra; en þat er þau yrði eigi ásátt, þat skyldi göra Steinvör ein; bændr skyldi í öngum mót-ferðum vera við Þórð þar til er Gizurr kæmi til Íslandz. Skyldi þá lokit sættum með þeim Þórði ok bóndum, ef Gizurr kæmi til; en haldask ella. Gengu þá bændr til handsala við Þórð. Reið Þórðr þá austr á Breiðabólstað eptir sættina; ok settusk þá enn í bú Orms; en Ormr var í Veri meðan Þórðr var á Breiðabólstað. Fóru menn í millum þeirra; ok vannsk ekki at um sættir. Þórðr sendi Björn Dufgusson vestr í Breiðafjarðar-dali, en Þórð Bjarnason til Borgarfjarðar at vera á njósn um ferðir Kolbeins Arnórssonar; fyrir því, at þat var þá kvittað, at mann-samnaðr væri fyrir norðan land. En Þórðr reið út yfir á í Biskups-tungur. Kom þar biskup ok Steinvör, ok luku þá upp görðum; ok görðu á hendr alþýðu, bónda þeirra er þingfarar-kaupi áttu at gegna í sveit Gizurar, þrjú hundruð; en á hendr inum stærrum bóndum fimm hundruð. Eptir þat reið Þórðr sunnan af hémðum til Borgarfjarðar.
172. Nú yerðr frá því at segja, er vér gátum fyrr,—at Hjalti biskupsson kom á fund Kolbeins; ok segir hónum um ferðir Þórðar, ok bað hann suðr-reiðar. Kolbeinn brást við skjótt, ok sendir þegar menn norðr til Öxarfjarðar. Ok þeir drógu lið saman um allar sveitir fyrir norðan Öxnadals-heiði. Aðra menn sendi hann vestr til Hrutafjarðar; skyldi þeir krefja menn upp um vestr-héruð, ok fjölmenna sem mest. En er flokkar kómu saman, þá vildi Hjalti at flokknum væri stefnt suðr um Kjöl ok svá til mótz við Þórð. En Kolbeinn kvað vera þykkja mega, at Þórðr væri þá vestr um riðinn, ‘Áðr vér komim suðr; ok munu vér þá eigi ná þeim. Vil ek stefna inar vestri heiðar ok svá til Borgarfjarðar; má svá sízt bera í sundr fund várn, hvárt er Þórðr er suðr eðr vestr.’ Hjalti kvað Sunnlendinga yfrit lengi þolt hafa þenna ófrið. Kolbeinn kvað þá vel mátt hafa hrundit af sér, ef þeir hefði karlmennzku til, svá at þeir þyrfti eigi annarra manna liðveizlu. Norðlendingar allir báðu Hjalta íllz; kvóðu þetta allt af hónum hljótask. Kolbeinn reið þá með allan flokk sínn vestr til Miðfjarðar, ok þaðan suðr um Tvídægru. En er þeir fóru upp ór Gnúpsdal, lét Kolbeinn telja lið sítt; var vel sex hundruð manna. Kolbeinn kvezk þá ærit lið hafa, ef gipta félli. Svá var veðri farit, er þeir riðu á heiðina, at um morguninn var á krapa-drífa ok vindr lítill; ok urðu menn alvátir. En er á leið daginn tók at frysta; hljóp þá veðrit í norðr. Görðisk þá hríð svá mikil sakir fjúks ok frostz, at sjaldan verða þvílíkar. Leið eigi langt, áðr þeir vissu eigi hvar þeir fóru. Drósk þá liðit mjök af kulða. Bað Kolbeinn menn þá stíga af baki, ‘Ok taki menn glímur stórar, ok viti ef mönnum hitnar við þat.’ Urðu þar svá miklar hrakningar, at margir menn týndu vápnum sínum, ok fengu eigi á haldit fyrir kulða. Gengu þá þegar nökkurir menn til heljar af, en margir meiddusk til örkumla. Tók þá heldr at birta veðrit. Kenndusk þeir þá við, at þeir vóru komnir á vatn þat er Hólma-vatn heitir. Hóf þá hverr annan á bak. Fóru þeir þá þar til er þeir kómu á Gils-bakka nökkuru fyrir dag. Var Kolbeinn þar um nóttina. En um daginn eptir reið hann ofan í Reykjaholt með allan flokkinn; en þat liðit, er eigi var fært, lá eptir í Síðunni.
173. En er Þórðr kom ofan í Reykjadal at Englandi, þá kom í móti hónum Þórðr Bjarnarson; ok segir hónum, at Kolbeinn var norðan kominn með fjölmenni, ok sat þá í Reykjaholti. Ari hét maðr; hann bjó þá á Lundi í Reykjadal inum Syðra; en Böðvarr Þórðarson bjó þá í Bæ. Hann átti Herdísi Arnórsdóttur, systur Kolbeins. Böðvarr var manni firnari Þórði en bræðrungr. Þórðr reið ofan eptir Reykjadal til Lundar, ok beið þar til þess er flokkrinn kom allr eptir. Ok þá er menn vóru saman komnir, leitaði hann ráðs til inna betri manna, hvat. upp skyldi taka. Lagði þá næsta sítt hverr til; eggjuðu þeir, er áræða-mestir vóru, at ríða skyldi í Reykjaholt; kölluðu þar marga mundu vera lítt til færa at verjask fyrir kulða sakir. En allir inir vitrari menn sögðu þat óráð, at svá fáir menn riði at, þar sem slíkt fjölmenni væri fyrir; sögðu þá allskörulega riðit, þóat hann riði vestr um, svá at hann ætti ekki við þá. Var þat ráðs tekit. Reið þá Þórðr ofan eptir dal; ok ætlaði yfir um á at Gufu-skálum, ok svá vestr Langa-vatzdal. En er hann kom ofan á Völlu, þá var ságt at eigi var hross-íss yfir ána. Snöri þá flokkrinn allr ofan til Grófar-vaðs. Ok er menn kómu upp frá Þingnesi, þá reið Þórðr á síki eitt; brast niðr íssinn undir hestinum, ok var hvárr-tveggi á kafi, hestrinn ok hann. Ok er hann kom á land, var hann alvátr; ok snöri ofan aptr til Þingness, ok sex menn með hónum. Þa bjó sa maðr í Þingnesi er Börkr hét, ok var Ormsson; hann tók vel við Þórði, ok skipti við hann klæðum. Þar létu þeir menn Þórðar eptir hesta nökkura. Setti Börkr þá inn í hús hjá hrassum sínum. Reið Börkr þá með Þórði upp til Grófar-vaðs. En er hann snöri ofan eptir héraði, heyrði hann til hvárs-tveggja flokksins, Þórðar ok Kolbeins. Þórðr reið til Stafaholtz ok áði þar, ok þaðan út yfir Norðr-á. Í Svigna-skarði setti hann eptir sex menn til njósnar; vóru þar Dufgus-synir þrír; Sanda-Bárðr, ok Þorsteinn [kollr] Þorbergsson, Þorgeir stafs-endi; en Þórð Bjarnarson ok Kægil-Björn setti hann eptir í Eskiholti ef Kolbeinn riði it neðra. En Þórðr ríðr útá Mýrar með allan flokkinn; ok var all-íll færð.
En er Ari á Lundi varð varr við flokk Þórðar, tók hann hest sínn ok reið til Bæjar sem hvatast. En er hann kom til Bæjar, var Böðvarr í rekkju. Ari segir Böðvari, at flokkr Þórðar riði ofan eptir Reykjadal; ok bað hann gæta hrossa sínna, at þau yrði eigi tekin. En fyrir vóru komnir menn Kolbeins, Þorvaldr keppr ok tveir menn aðrir. En er þeir heyrðu hvat Ari sagði, spruttu þeir upp, ok riðu sem mest máttu þeir til Reykjaholtz, ok segja Kolbeini hvat títt var. Hann bað hvern mann spretta í klæði sín, ok ríða eptir sem hvatast. Ok er þeir vóru búnir, riðu þeir ofan eptir Reykjadal, ok kómu í Bæ; var Böðvarr úti, ok spurðu þeir hann um ferðir Þórðar. Hann kvezk ætla at löngu mundi hann vestr um riðinn. Riðu þeir Kolbeinn þá ofan á Völlu; ok spurðu þar, at Þórðr hefði upp snúit til Grófar-vaðs. Snúa þeir þá upp til Þingness; var Börkr úti. Spyrja þeir hann at um ferðir Þórðar. Hann kvazk eigi vita þat, hvárt Þórðar-menn vóru eðr aðrir; kvað þar ríða annan flokk at öðrum, ‘Í alla nótt.’ Kolbeinn bað hann ganga á leið með þeim. En er Kolbeinn reið á brott, dvölðusk þar eptir nökkurir menn hans, ok fundu hesta í húsi einu þá er alvátir vóru ok ný-teknir undan söðlum. Riðu þeir þá eptir Kolbeins; ok segja hónum, at þeir höfðu fundit hestana; ok kvóðu, at þar mundi vera menn Þórðar nökkurir. Reið Kolbeinn þá heim aptr á bæinn. Einarr Lauga-djákn Jónsson reið at Berki, ok setti spjótz-halann millum herða hónum, ok bað djöfulinn segja þat er hann vissi. Börkr kvazk eigi vita hvat hann segði hónum; ‘En ekki mun ek þér fleira segja.’ Börkr hóf upp öxina, er hann hafði, ok laust til Einars; en Einar bar fram hjá, ok kom höggit á lend hestinum. Í því kom at Hallr Jónsson; ok kvað öngan mann skyldu Berki íllt göra. Hann var annarr maðr en Brandr Kolbeins son mest virðr af Norðlendingum. Var þá rannsakaðr bærinn allr í Þingnesi, ok tekit fé þat sem laust var innan-gátta; en rænt fram hjá hrossum öllum; ok varð þetta löng dvöl. Riðu þeir Kolbeinn í brott. En Börkr kvezk ætla, at skamt mundi líða, at þeir sjálfir mundi verst una við dvöl sína, ok verr en hann við félát sítt. Kolbeinn reið nú í Stafaholt. Þar fengu þeir sanna njósn af um ferðir Þórðar, ok riðu þá eptir sem ákafast. Njósnar-menn Þórðar hvárir-tveggi sá er Kolbeinn kom í Stafaholt; brugðu þeir þá við ok riðu fram eptir Þórði. Höfðu þeir Kolbeinn þá skeið-reitt eptir stignum. Dró þá saman skjótt; kafðisk þá hestrinn undir Þórði Bjarnarsyni, en annarr undir Kægil-Birni. Görðu þeir þá ýmist, at þeir runnu eðr riðu at baki þeim Svarthöfða ok Bárði. En er þeir kómu at Langá, þá bar leiti á milli. Þá hljóp Svarthöfði af baki, ok bað bróður sínn á bak stíga; ‘Ek sé, at oss dugir eigi lengr tvímenning; en vit Þórðr Bjarnarson munum forða oss sem verða má.’ Björn kvazk aldregi mundu frá hónum ríða. Þeir Þórðr ok Svarthöfði tóku þá skeið ofan eptir ánni; en þeir Björn riðu fram eptir flokkinum Þórðar sem ákafast. En þeir Svarthöfði ok Þórðr köstuðu sér í snjóinn, ok jósu á sik mjöllinni. Þeir Kolbeinn sóttu þá svá fast fram, at ekki var nær í milli þeirra. En er þeir Bárðr [kómu eptir], þá var Hrafn Oddzson á hala-ferðinni. Þeir báðu hann hvata eptir Þórði, ok segja hónum hvat er títt var, er hann hafði hvílðan hest. En er hann hitti Þórð, þá gékk Þórðr ok leiddi hestinn eptir sér. Hrafn bað hann fara á bak; segir, at Kolbeinn var þá nálega kominn á hæla þeim; ‘En meiri ván, at þeir Svarthöfði ok Þórðr sé teknir.’ Eptir þat sté Þórðr á bak; ok reið þá fram eptir skógar-götunum, þar til er klif var lítið. Þar bar þá leiti í milli. Bað þá Þórðr alla sína menn af baki stíga; kvað þar við skyldu nema, ok hlaupa á þá. En þar varð, sem víða annars-staðar, at flótta-manninn er eigi hægt at hepta. En er Þórðr sá þetta, at þá hleypði margr sá mest, er áðr kvazk hafa þreyttan hest, svá at hvergi mátti ganga, þá bað Þórðr, er því mátti eigi áleiðis koma at nema þar við, at fólkit skyldi eigi svá geyst ríða; ok sendi þá frá fram, Guðmund sorta; ok bauð, at eigi skyldi brott ríða af bænum í Álptár-tungu. En er Þórðr kom á bæinn, þá sté þar af baki alþýða. Ok þá segir hónum Ingjaldr skáld Geirmundarson, ok kvað sét vera hversu þá mundi fara; ‘Nú flýr öll alþýða; en inir betri menn munu eigi frá yðr ríða. En ef þú bíðr hans, þá verðr þat þínn skaði ok þeirra manna er þér fylgja.’ Stigu þeir þá á bak. Tók þá ok svá at batna færðin, at þá var allt skeið-reitt. Þórðr bað þá menn fara í kirkju er þrotna höfðu hesta. Hljópu þá í kirkju nær þrír tigir manna. Brú var á Álptá; ok var þar sein-fært yfir. En er Þórðr kom yfir ána, hleypði sínn veg hverr; Þórðr sendi menn fram eptir liðinu, ok bað menn saman halda hvat sem í görðisk. En því kom ekki til leiðar. Varð þá eigi fleira í reið með Þórði en hans menn; ok vóru þat sex tigir manna. En er Þórðr var brott riðinn ór Álptár-tungu, þá kom þegar flokkrinn Kolbeins. Varð þá svá nær farit; at þeir sem norðr höfðu snúit frá kirkjunni fyrir húsin, at þá er þeir snöru aptr, náðu þeir eigi kirkju. Vóru þá vegnir tveir menn í kirkju-garðinum, Sigmundr Hallzson ok Torfi Þorgeirsson. Gengu þeir Kolbeins-menn þá til kirkju-dura, ok rannsökuðu hvat manna þar væri inni, í því bili kom Kolbeinn; kvað þá óvitrlega göra; lágu þar ok görðu ekki þat er framkvæmð væri í; ok Þórð bæri undan ok alla þá er nökkut mannz-mót væri at. Setti hann þá þar eptir er ófærir vóru. Síðan tóku þeir eptir-reið sem ákafast. En er þeir kómu at Álptá, varð þeim eigi þar greið-fært yfir, þvíat Þórðr hafði látið af draga brúna. Þá varð þeim Kolbeini allt saman mikil dvöl. Þórðr snöri þá út eptir Mýrum. Ok er hann kom yfir Hitará, þá sté Teitr Styrmisson af baki ok Kolbeinn grön ok enn fleiri menn, ok vötnuðu hestum sínum, er vatn féll á ísinum. Þá riðu Kolbeins-menn sunnan at ánni. Ok er þeir Teitr stukku upp af ánni, þá snöri Þórðr aptr; en Kolbeins-menn snöru þá aptr undan, þvíat þeir vóru fáir eptir komnir. Teitr bað þá menn skunda á bak; kvóðu þetta ekki vera annat en dvöl þeirra. Reið þá hverr undan sem mátti. En Þórðr reið um daginn jafnan síðast; ok vildi hann aldri svá mikit ríða sem alþýðunni var í hug. Töluðu þá sumir við hann, en sumir keyrðu hestinn undir hónum. Bar þá enn undan. Kolbeins-menn tóku þá drjúgum menn af Þórði, er hestana þraut; vóru þeir allir flettir, en á sumum unnit. En er Þórðr reið út á Vöðlana, þá sá þeir Kolbeins-menn, at undan mundi bera, ok hurfu þá aptr. Þórðr reið í Mikla-holt, ok dvalðisk þar um hríð. Þar bjó þá Guðmundr Oláfsson; hann var vinr mikill Sturlunga; fýsti hann Þórð sem fyrst brott-reiðar. Reið Þórðr þaðan vestr Kerlingar-skarð ok vestr til Helgafellz. Fékk Þórðr sér þar skip, ok fór út í Fagrey;—en hestana lét hann reka it iðra;—kom hann þar Laugardaginn fyrir hádegi. Þat var inn næsta dag fyrir Andreas-messu. Þótti þat öllum mikil furða, ok varla dæmi til finnask, at menn hefði riðit inum sömum hestum í einni reið af Þingvelli ok til Helgafellz í svá miklum ófærðum sem þá vóru. Þórðr reið Fimtadag um hádegi af Þingvelli, en kom til Helgafellz Föstu-nóttina er stjarna var í austri. Þóttusk þá allir þegar vita, at Þórð mundi til stórra hluta undan rekit hafa. Kolbeinn reið til Álptár-tungu með allan flokkinn, ok var þar um nóttina. En um morguninn eptir vóru menn leiddir ór kirkju. Var þá höggin hönd af þeim manni, er Þórhallr hét, ok var Oddleifsson. Annarr maðr hét Naddr, er enn var hand-högginn; hann hafði riðit norðan með Teiti Styrmissyni. Fengu þá allir aðrir menn lífs-grið ok lima, en vóru flettir vápnum ok hestum. Reið Kolbeinn eptir þat í Hitardal; ok var sagt þar allt it sanna um ferðir Þórðar.
174. Nú er at segja frá þeim Svarthöfða ok Þórði:—er þeir lágu í fönninni þar til er flokkr Kolbeins var um fram riðinn. Stóðu þeir upp ok gengu til bæja, ok fengu sér hesta. Riðu þeir í Stafaholt, ok drápu á kirkju-dyrr. Dufgus karl gékk til dura, ok fagnar vel syni sínum; ok spurði hvárt hann vissi at Óláfr kámi var þar með þrjá tigi manna. Þeir Svarthöfði hljópu þá þegar á hesta, ok riðu í brott. Þá spurði Svarthöfði Þórð: ‘Hvar veiztú bæ þann, er kominn sé frá almanna-veg?’ Þórðr segir: ‘Bær heitir í Skógum, er vit skulum til ríða.’ En er þeir kómu þar, þá fóru þeir í baðstofu ok af-klæddusk. En er þeir höfðu litla hríð sofit, þá var þeim sagt, at menn Kolbeins riðu at garði. Hljópu þeir Svarthöfði þá upp, ok skutu inn brynjunum ok stál-húfunum í ofninn, en þeir hljópu út; Skilði þá með þeim; hljóp Þórðr í skóg, en Svarthöfði til hestanna. Reið hann þá undan sem ákafast; en þeir eptir, ok kvíuðu hann fram á hamar nökkurn. Hann hratt þar fram af hestinum, ok hljóp þar sjálfr eptir. En hvárki sakaði hann né hestinn, þvíat mikill lausa-snjór var borinn undir hamarinn. En einginn þeirra vildi þar eptir fara. Riðu Ivolbeins-menn þá leið sína. Svarthöfði fór heim á bæinn til vápna sínna, ok reið þaðan vestr til Sauðafellz. Síðan fór hann út í Fagrey til bórðar. Þórðr Bjarnarson fór heim í Eskiholt.
Kolbeinn Arnórsson hvarf aptr í Hitardal, ok reið norðr Holtavörðu-heiði, ok svá heim á Flugumýri, ok lét hafa setu einhverja jafnan. Þann vetr lét hann mjök fjölmenna í ymsum stöðum þar sem hónum þótti bezt fallit. Þórarinn hét maðr ok var kallaðr ballti; hann setti Kolbeinn til njósnar í Miðfirði; dró hann at sér marga íll-hreysinga, ok hafði setu at Ósi; görðisk hann inn óvinsælasti; rændi hann hvern mann þann er hónum var í nánd.
175. Þórðr Sighvatzson var í Fagrey nær til Jóla fram. Fór hann þaðan inn til Ballar-ár; þá bjó þar Bárðr Hjörleifsson; hann átti Valgerði Sighvatzdóttur, systur Þórðar. Þórðr fékk þar góðar viðtökur. Báðu þau hann þar fyrir öllu sjá sem hann ætti. Lét Þórðr þar eptir suma menn sína. En hann fór sjálfr til Búðardals, ok sat þar um Jólin. Þar bjó þá Þorbjörn Ingimundarson. Á ofan-verðum Jólum ríðr Sturla Þórðarson til fundar við Þórð; riðu þeir þá út í Dögurðar-nes. Kom Böðvarr Þórðarson þar til mótz við þá. Leitaði Þórðr á við Böðvar um liðveizlu. En Böðvarr segir, sem satt var, at hónum var mikill vandi á við hvárn-tveggja þeirra Kolbeins; þvíat hann átti Sigríði Arnórsdóttur systur Kolbeins; kvazk Böðvarr vilja fyrst um leita ef nökkurum sættum mætti á koma með þeim Kolbeini. Var þat þá ráðs tekit, at Böðvarr reið norðr; ok var áðr skorat, at hverjum [kostum] Þórðr vildi ganga. En Þórðr fór vestr yfir Breiðafjörð til Barðastrandar, ok þaðan vestr á Sand. Fór þá enn eigi all-marglega með þeim Gísla. Þaðan fór Þórðr til Selárdals. Þar bjó þá góðr maðr ok göfigr, Thomas prestr Þórarinsson. Hann átti Höllu, dóttur Þórðar Sturlu-sonar. Þau vóru börn þeirra: Þórarinn hét inn ellzti þeirra, annarr Krákr, þriði Auðunn, Snörtr hét inn yngsti. Þeir vóru allir mann-vænir. Dóttir Thomas hét Guðrún, önnur Ragneiðr, þriðja Guðfinna, fjórða Guðríðr, fimmta Halldóra. Fór Þórðr þaðan norðr á Sanda. Var hann þar um vetrinn; ok var þá allt tíðenda-laust. Á öndverðri Langa-föstu kom orðsending Böðvars Þórðarsonar til hans, at Þórðr skyldi koma til mótz við hann til Helgafellz. Brásk þá Þórðr skjótt við, ok fór norðr til Ísafjarðar. Sendi hann þá Ásbjörn Guðmundarson til mótz við Atla Hjálmsson; ok beiddi, at Atli skyldi koma á hans fund ok görask hans maðr; ella bað hann Ásbjörn at sjá þat ráð fyrir Atla, at Þórði yrði ekki mein at hónum. En er Ásbjörn kom í Grunna-vík, bar hann upp örendi sítt við Atla. En Atli kvazk vilja sitja kyrr hjá málum þeirra Kolbeins; kvezk eiga Kolbeini gótt at launa. Ásbjörn kvað hann eigi mundu svá hjá sitja málunum, at eiga ekki við Þórð, en vera vinr Kolbeins. Fékk Ásbjörn ekki af Atla. Fannsk þat á Þórði, er þeir Ásbjörn fundusk, at hónum þótti lítið örendi Ásbjarnar orðit hafa. Fór Þórðr þá suðr til Saurbæjar, ok þaðan í Dögurðar-nes; svá suðr um fjörð til Helgafellz. Var Böðvarr þar kominn. Þótti Þórði Böðvarr allt hafa þar mælask látið; ok vildi öngar þær sáttir sem Kolbeinn bauð hónum. Sagði Þórðr, at þat mundi upp koma um hans mál sem auðit yrði; en aldri kvezk hann ganga mundu at þeim sáttum sem dugandi mönnum þætti hónum eigi sæmð í at taka, eptir frændr sína. Fór Þórðr þá vestr í Fjörðu, ok heim á Sanda; var hann þá þar fram um Páska. Um várit fór Þórðr á Gagndögum suðr um Dali; var hónum þá mikit sagt af uppgangi Þórarins balta ok óspekðum; ætlaði Þórðr þá at fara at hónum; ok komsk eigi lengra en á Dönu-staði. Bar þat þá við um ferðina, at Þórðr fékk lítinn hesta-kost. Hvarf hann þá vestr í Fjörðu, en setti eptir Kægil-Björn ok Þorgeir §tafs-enda. Hákon hét maðr, hann var Bótólfsson, Norrænn maðr at föður-ætt; hann var kertis-sveinn Skúla hertoga; hann kom út með órækju Snorrasyni; hann var nú heima-maðr Þórðar. Almarr Þorkelsson var þá ok heima-maðr Þórðar. Þessa menn setti hann eptir í Dölum; ok bað þá ríða at Þórarni ok drepa hann þegar er hann dreifði setunni;—allz vóru þeir tíu menn saman. Ásbjörn Guðmundarson sendi hann norðr til Steingrímsfjarðar ok þá tuttugu saman; bað hann Ásbjörn taka öll in stærri skip í Steingrímsfirði ok á Ströndum ok flytja vestr á Dýrafjörð. Hafði Þórðr þá nökkurn pata af, at Kolbeinn mundi fara skipa-leið norðan, ok eyða svá Vestfjörðu. En er Þórðr var vestr kominn, þá fór hann fyrst á Sanda. Gaf hann Bárði Svefneyjar, er tóku hálfan fimta tog hundraða; ok enn görði hann Bárði fleiri sæmðir. Um Fardaga fór Þórðr á Mýrar. Þar bjó þá Bjarni Brandzson. Leitaði þá Þórðr eptir við Bjarna, at hann vildi taka þar við búinu. Bjarni lét þat uppi. Var hann með Þórði um vetrinn ok allt lið hans.
176. En millum þings ok Fardaga, þá fóru þeir Björn ok Hákon norðr til Miðfjarðar. Þórarinn bjó þá á Breta-læk. Þeir kómu þar árdegis áðr menn vóru upp staðnir; gengu inn þegar með brugðnum vápnum. Þórarinn spratt upp, ok fékk eitt sverð vápna, ok varðisk bæði vel ok lengi. Þar féll hann; þeir rændu því er laust var. Þar fengu þeir njósn af, at Kolbeinn lét draga saman fjölmenni allt, slíkt er hann fékk, ok svá stór-skip; setti hann þá Brodda, mág sínn, ok Hafr Bjarnarson, höfðingja yfir skipa-liðinu. Skipti hann þá liðinu í tvá staði; en hann ætlaði sjálfr at fara landveg. Var þat þá eitt í orði at eyða Vestfjörðu, svá at Þórðr mætti þar eigi heldr friðland hafa en annars-staðar á Íslandi. Þeir Björn fara nú vestr í Dali, ok sendu Þorgeir stafs-enda til mótz við Þórð. Þorgeirr fann Þórð á Mýrum, ok segir hónum víg Þórarins, ok slíka fyrir-ætlan Kolbeins, er þeir höfðu frétt. Þórðr reið heiman þat sama kveld, ok ætlaði til Ísafjarðar ok draga saman menn ok skip.
177. Ásbjörn Guðmundar son fór til Steingrímsfjarðar, sem vér gátum fyrr; tók hann ferju á Heydals-á. Fór hann þaðan norðr fyrir Strandir allt til Trékyllis-víkr. Þar sömnuðusk saman Stranda-menn, ok vildu verja skip sín ok önnur föng. Létu þeir þá Ásbjörn eigi ná á land at ganga; ok var þá gijót-flaug, ok skotið spjótum ok því öllu er laust var. En er þeir höfðu barizk skamma hríð, fengu Stranda-menn af verra, ok gáfusk upp. Tóku þeir Ásbjörn ferjuna Trékyllinn, ok annat skip gótt er Hringa-skúta var kölluð, ok allt þat sem þeir þóttusk þurfa. Fór Ásbjörn þaðan ok norðr til Dranga; þar bjó þá Gunnlaugr smiðr Þorvaldzson; hann átti tvá sonu roskna; hét annarr Auðunn en annarr Þorvaldr; þeir vóru vasklegir menn ok þjóð-hagir. Ásbirni þótti þeir verit hafa í óþykkju við sik, en inir mestu vinir Kolbeins. Ásbjörn lét taka þá báða bræðr ok hand-höggva hvárn-tveggja þeirra; kvað þá nú skyldu með öngar njósnir hlaupa á fund Kolbeins. Fóru þeir Ásbjörn norðr til Horns, þar lét hann særa til ólífis einhleyping þann er Þóroddr hét, ok var kallaðr kuggi; var þar ok enn ekki til saka annat, enn at hann vildi eigi laus láta vápn sín fyrir þeim Ásbirni. Tók hann þá öll þau skip er nökkurr vöxtr var at. Fór hann þá vestr til Ísafjarðar. Atli Hjálmsson hafði farit norðr á Strandir eptir hval Þórdísar Snorra dóttur; hón bjó þá í Æðey. Atli fór norðan nökkut fyrr en gestirnir, ok vissu þá hvárir til annarra. Atli kom í Æðey með farminn; ok lítlu síðarr kom Ásbjörn í Æðey; kvaddi hann þá Atla til ferðar með sér til mótz við Þórð. Atli kvazk fyrst vilja fara heim eptir vápnum sínum ok klæðum. Ásbjörn segir, at hann mundi vilja fara til liðs við Kolbein en vera í móti Þórði; ‘Skaltú nú eigi svá lausum hala um veifask;’ ok bað sína menn höndla hann. Þórdís Snorra dóttir ok Bárðr Hjörleifsson vildu veita Atla; ok hélt þar maðr á manni. Bauð Ath fyrir sik slíkt er hann mátti. Ásbjörn kvað hann þá deyja skyldu. Var Atli þá veginn; hét sá maðr Skeggi er at hónum vá. Líkaði Þórdísi þetta verk verr en ílla. Fóru þeir Ásbjörn þá til Þernu-víkr; ok var Þormóðr, bróðir Atla, eigi heima. Var þeim sagt, at Þormóðr væri at seli sínu; kunnu þá eigi heima-menn at varask; þvíat eingi vissi Þormóði ótta vánir. Þeir Ásbjörn fóru til selsins. Gékk Þormóðr út; var hann þegar hand-tekinn. Hann spurði með hverju móti ferð þeirra skyldi vera. Ásbjörn kvað hann þat brátt vita mundu; ok segir hónum þá víg Atla bróður síns. Þormóðr spyrr ef nökkura hluti skyldi tjá at bjóða til lífs sér. Ásbjörn kvað þá eigi því mundu við koma; þvíat drepinn var áðr bróðir hans; ok kallaði hann aldri trúan mundu verða. Þormóðr kvað yfir-bætr liggja til allz. Ásbjörn kvað þá ekki mundu tjá skreiðing. Þormóðr skriptaðisk ok bjósk við dauða sínum. Þormóðr lagðisk eptir þat niðr; en sá maðr hét Atli er hann vá, ok var Hallzson. Eptir víg Þormóðar fóru þeir Ásbjörn til skipa sínna ok sigldu út eptir Ísafirði. Þetta it sama kveld kom Lórðr Sighvatzson í Arnardal í Skutulsfjörð; kómu þá til hans Sigmundr Gunnarsson ok nökkurir Þver-fjarða-menn. Um kveldit sendi Þórðr menn á hestvörð fram á Arnarnes. Ok er þeir höfðu skamma stund verit á nesinu, þá sá þeir at sjau skip siglðu innan eptir Ísafirði. Riðu þeir heim sem skjótast. Spruttu menn í klæði sín, ok gengu ofan til sjófar. Var þá umræða mikil hvat skipum þetta mundi vera; var flestra manna ætlan, at vera mundi skip þeirra Kolbeins-manna. Bað Þórðr menn hlaupa ofan á skerin, ok verja þeim landgöngu. En er skipin kómu at landi, þá kendusk menn [við]. Gékk Ásbjörn þá á land ok þeir sveitungar; sagði hann þá allt slíkt er í hafði görzk þeirra ferð. Þóttusk þat allir finna á Þórði, at hónum líkaði þessi verk lítt. Tók ok alþýða ílla á. Lítlu síðarr um morguninn kom Eyjólfr Eyjólfsson; sagði hann þá at hann hafði varr orðit við skip þeirra Kolbeins-manna á Horn-ströndum. Þórðr görði þá sína menn á alla vega frá sér til liðs-samnaðar; en setti njósn fyrir þá Kolbeins-menn, at hann yrði varr þann tíma er þeir kæmi. Stefndi hann öllum skipum ok mönnum saman á Sléttu-nesi í Selvágum. Kómu þá saman þrír tigir skipa, ok þrjú alskiput mönnum; heimti þá Þórðr saman ina beztu menn, ok leitaði ráðs við þá hvat til ráðs skyldi taka. Spurðisk þá ok, at þeir Broddi ok Hafr Bjarnarson vóru komnir undir Æðey átta skipum. Var Þórði þá mest um, at leggja norðr til mótz við þá. Teiti Styrmissyni ok Svarthöfða var meira um at leita suðr á Breiðafjörð; segja þar allt í vinnask ef Kolbeinn næðisk; kvóðu norðr frá ekki mundu vera nema bú-karla ok fiski-menn, ok þá er ekki mannz-mót væri at. Sögðu ok, sem satt var, at suðr frá væri allir fylgðar-menn Þórðar þeir sem fræknastir væri. Var þat þá ráðs tekit, at Þórðr hélt suðr öllu liði sínu til Breiðafjarðar.
178. Nú er þat til máls at taka, er Kolbeinn Arnórson hafði sent Brodda til Vestfjarða. En um vetrinn áðr hafði hann sent menn suðr til Þóru Guðmundar dóttur, móður Gizurar,—vóru þeir fyrir þeirri ferð, Einarr Jónsson ok Höskuldr Gunnarsson,—þess örendis, at þeir tóku hernaðar-sök af Þóru Guðmundar dóttur á hönd Þórði ok þeim fjórtán mönnum öðrum. Riðu þeir Einarr ok Höskuldr til þings með þessi mál. Kolbeinn reið upp á þingit at dómum. Kom þar Hjalti biskupsson til mótz við hann. Varð Þórðr sekr, ok þeir menn allir fjórtán: Teitr Styrmisson, Hrafn Oddzson, Dufgus-synir fjórir, Eyjólfr Eyjólfsson, Hrafn Sveinbjarnarson, Hákon galinn, Þorsteinn Þorbergsson. Var þetta ílla ræmt af alþýðu; þótti öllum sýnask í þessu inn mesti ákafi. Ok kölluðu þeir Þórðr þetta ‘flauta-sekð;’ fyrir því at þeir Þórðr höfðu náttverð einn í Tungu, ok höfðu flautir einar. Eptir þat riðr Kolbeinn Arnórsson ok Hjalti biskupsson ok Ormr Bjarnarson af þingi vestr til Breiðafjarðar-dala, ok höfðu nær sex hundruð manna. Sturla Þórðarson var þá í Sælingsdals-tungu. Kolbeinn sendi þangat sína menn, ok bað þá drepa Sturlu. Hann fékk njósn, ok reið undan vestr til Saurbæjar. En er Kolbeins-menn kómu í Tungu, var Sturlu leitað með brugðnum vápnum um öll hús, ok svá í kirkju. Var þá rænt því er laust var. Reið Kolbeinn þá með allan flokkinn vestr til Saurbæjar. En Sturla fékk sér skip í Tjaldanesi, ok fór þaðan út til Kross-sundz. Kómu þar til mótz við hann Dufgus-synir, Hákon galinn, ok þeir heima-menn Þórðar er suðr þar höfðu verit. Riðu þeir Kolbeins-menn þá ofan eptir Langey at sundinu. Ok er þeir fundusk skorti þar eigi íllt orðtak er hvárir völðu öðrum. Röru þeir Sturla brott frá sundinu. Skilðu þeir Sturla þar ok Dufgus-synir. Skyldi hann þá fara suðr um fjörð í lið-samnað. Kolbeinn Dufgusson ok Hákon galinn röru inn til Ballar-ár ok þá suðr til Bíldz-eyjar, ok vildu vita hvat títt væri um hesta sína; höfðu þeir þá ok frétt af, at Kolbeins-menn höfðu fengit skip nökkur. En Björn kægill ok Jón Árnason vóru í Tjaldanesi, ok röru innan til Akreyja ok ætluðu at taka skip þau sem þar vóru. En er þeir kómu fyrir lendinguna þá sá þeir menn hlaupa með vápnum uppi um eyna, ok upp um Kýr-auga. Þeir kenndu, at þar vóru komnir Norðlendingar; ok hljópu þeir þegar á land; vóru þeir mjök jafn-margir. Þar var fyrir þeim Óttarr, bróður-son Guðmundar biskups. Þeir Óttarr hljópu þegar á borg eina. En þeir Björn sóttu at þeim, ok báðu þá upp gefask. Gáfu þeir Óttarr þá upp vápn sín, ok gengu til handa ok fóru með þeim Birni. Röru þeir þá út til Fagr-eyjar. Nú er þeir Kolbeinn ok Hákon kómu í Bildz-ey, vóru þar menn fyrir, ok höfðu bundit hesta þeirra, ok ætluðu þá ok at leggja þá á skip. Hljópu þeir Hákon þégar upp á eyna. Þar var fyrir Jón Oddason, er kallaðr var Skegg-barn, ok þeir níu saman. Stukku þeir upp frá sjónum ok á borg eina, ok bjoggusk til varnar; en þeir Kolbeinn ok Hákon héldu eptir þeim. Ok þegar er þeir Kolbeinn kómu at borginni, hljóp Kolbeinn upp, ok tók Jón höndum, ok féllu þeir báðir saman ofan fyrir borgina; var þá þegar unnit á Jóni. Hákon Bótólfsson greip af hónum stálhúfuna, ok laust í höfuðit, ok var þat högg svá mikit, at Jón leiddi til bana fám dögum síðarr. Eptir þat vóru þeir allir handteknir ok flettir; ok höfðu þeir Kolbeinn þá heim með sér til Fagreyjar. Ekki varð af mann-samnaði Sturlu; ok urðu þeir ílla við þat. Hafði hann verit kyrr meðan í Fagrey, ok hafzk ekki at. Fengu þeir þá njósn af, at lið Kolbeins var nökkut komit í Arney, ok höfðu þar eitt skip. Tók Sturla þá þat ráð, at göra menn vestr í móti Þórði; ok bað at hann skyldi hvata suðr sem mest. En hann sjálfr, ok Dufgus-synir, röru inn til Arneyjar-sundz fjórum skipum, ok ætluðu at verja Kolbeins-mönnum landit, þar til er Þórðr kæmi vestan. Var þar svá til farit, at þrösköldr lá í sundinu, en djúpt at tvá vega; var þar riðit at fjörum en eigi flóðum. En er þeir Sturla kómu at sundinu, lögðu þeir skipum tveim-megin hjá þröskeldinum, ok ætluðu inn, at grýta á þá, svá at þeir næði eigi útan at ríða. En er fjara tók, herðu þeir Kolbeins-menn á, ok riðu útan á þrösköldinn. Tók þá at mjókka sundit, ok mátti þá grýta á skipa-menn ór báðum eyjunum. Hrukku þeir Sturla þá ór sundinu; en Kolbeins-menn riðu inn í Langey, ok fluttusk þeir þá þegar inn yfir Kross-sund. Eptir þat riðu þeir þegar inn um Meðal-fellz-strönd, ok svá inn til Dala; en Sturla fór heim í Fagrey. Sendimaðr Sturlu mætti Þórði í Flatey, ok segðr Þórði hvat títt var suðr þar. Þórðr bað sína menn ferma hvert skip af grjóti. Tók hann þá heit mikit til Guðs, ok talaði langt örendi ok snjallt, ok herði alla í ákafa ef fundum manna bæri saman, at hverr skyldi duga sem mannlegast. Eptir þat gengu menn á skip sín; var þá bæði gört, siglt ok róit suðr um flóana. En er skipin sóttu suðr undir eyjarnar, þá sá þeir Kolbeinn Arnórsson; ok þóttusk þegar vita, at þat mundi vera lið Þórðar. Þeir Þórðr fundu einn bát, er fiski-menn vóru á; ok sögðu þeir slíkt sem í hafði görzk með þeim Sturlu ok Kolbeins-mönnum. Hélt Þórðr þá út til Fagreyjar; ok fundusk þeir Sturla þar. Var þat þá ráðs tekit, at Teitr Styrmisson var sendr suðr til Böðvars, at beiða hann liðveizlu; en þeir Þórðr ok Sturla héldu skipum sínum inn til Hólm-látrs; skyldi Böðvarr ok þeir Teitr þar koma til mótz við þá. Kómu þeir Böðvarr ok Teitr at á-kveðinni stundu; fór þá sem fyrr, at Böðvarr vildi eigi veita Þórði á móti Kolbeini. Lá Þórðr þá um hríð undir Hólmlátrs-eyju með þrjá tigi skipa, ok hafði þá á fjórða hundraði manna. En frá þeim Kolbeini er þat at segja, at þeir riðu inn í Hvamms-sveit, ok svá yfir í Laxárdal. Tóku þá at herja, meiða menn en ræna fé. Ráku menn þá bú sítt á fjöll, ok forðuðu sér svá ok fé sínu.
Tosti hét maðr; hann var fylgðar-maðr Hjalta biskups-sonar. Hann reið upp á hálsana fyrir sunnan Laxárdal, at leita farar-skjóta manna, ok þeir þrír saman. Þeir sá hvar undan þeim vóru rekin naut ok hross, ok vóru með þrír menn; vóru þeir allir slyppir. Sá maðr hét Ingólfr er féit rak; hann var mikill maðr ok sterkr. Hann sá at þeir mundi hvergi undan komask; ok bað, at þeir skyldi renna á þá þegar er þeir mætti. En er Tosti kom eptir, þá báðu þeir þá Ingólf laus láta föngin. En Ingólfr kvazk þat eigi mundu [göra] at óreyndu; ok rann hann þegar á Tosta; en þeir félagar þeirra sóttusk í annan stað. Hvárr-tveggi þeirra, Tosti ok Ingjaldr, vóru sterkir menn. Fór þá svá með þeim, at Tosti féll; greip Ingólfr þá meðal-kaflann á sverðinu, því er Tosti var gyrðr með, ok hjó þá undan Tosta fótinn þar er kálfi var digrastr, en annan í ristar-liðnum í einu högginu. Eptir þat flettu þeir þá alla vápnunum ok hestunum; en félagar Tosta fluttu hann til húss, ok segja Hjalta at Tosti hefði fengit áverka. Þeir Hjalti sá þá hvar menn slógu á engi-teig; lét Hjalti þá taka; hét annarr Áslákr en annarr Árni; þeir vóru gamlir menn ok heilsu-lítlir, ok höfðu þeir því eigi forðat sér. Hjalti lét hvárn-tveggja þeirra fóthöggva; ok mæltusk þau verk ílla fyrir. Þá lét Hjalti enn brjóta fótleggi í tveim mönnum í Laxárdal. Eptir þat reið hann heim suðr, en Kolbeinn norðr til Skagafjarðar. En er Þórðr spurði þetta, þá siglði hann vestr til Barðastrandar. Gékk hann þá af skipum; en lét menn fara með skipin it ytra. Spurði Þórðr, at þeir Broddi ok Hafr höfðu haldit skipunum norðr um Ísafjörð, ok höfðu gört þar áðr nökkut her-virki, en drepit öngan mann. Fór Þórðr þá heim til Mýra, ok aliir menn til búa sínna. Var hann þá heima um hríð. Var nú af látið at leita um sættir; þótti þá sýnt at annarr-hvárr þeirra [Kolbeins] mundl hníga fyrir öðrum.
179. Þenna vetr hafði Tumi Sighvatzson verit í Skálaholti með Sigvarði biskupi, sem fyrr var sagt. En eptir þing, er þeir Hjalti vóru suðr komnir, reið Tumi leynilega sunnan með þrim mönnum, ok fór hann þá vestr í Flatey til fundar við Teit Styrmisson. Var þat þá ráðit, at þeir Tumi ok Teitr skyldi þar eiga bú báðir saman. En er Tumi hafði þar skamma stund verit, þá hófu þeir ferð sína suðr til Dala, ok vóru tólf saman; vóru þar Dufgus-synir, Björn ok Kolbeinn. Þaðan fóru þeir suðr til Borgarfjarðar, ok þá suðr Gagnheiði þar til er kómu á bæ þann er at Ölfus-vatni heitir. Þar bjó sá maðr er Símon hét, ok var kallaðr Knútr; hafði hann frá blautu barns-beini verit fylgðar-maðr Gizurar Þorvaldzsonar; hann var á Örlygs-staða-fundi með Gizuri; hann var einna manna tillaga-verstr við Sturlunga. Hann var ok í Reykjaholti at vígi Snorra Sturlusonar; vóru hónum þar eignaðir áverkar við hann. Með hónum var ok sá maðr er Þorsteinn hét, ok var Guðinason, Kjósverskr maðr; hónum var ok eignat bana-sár Snorra. En þeir Tumi tóku bæinn ok rannsökuðu þegar, ok fundu Símon í baðstofu; ok hafði hann þar gört reyk; var hann út leiddr ok högginn; sá maðr vá at hónum er Gunnarr hét, ok var Hallzson; hann var kallaðr nauta-tík. Þeir spurðu at Þorsteinn var í seli; þangat reið Björn Dufgusson ok þeir fimm saman. Þeir tóku Þorstein höndum; ok spurði Björn hverr höggva vildi af hónum höndina. Sigurðr hét maðr, ok var kallaðr vegglágr, hann var Norrænn ok hafði verit kertis-sveinn Skúla hertoga; hann fór út hingat með Snorra, ok var þá í Reykjaholti er Snorri var veginn. Hann bað fá sér öxina; sagði sér þat þá í hug, er þeir drápu húsbónda hans, at hann skyldi göra einhverjum þeirra íllt er þar stóðu yfir, ef hann kæmisk í betra færi um. Þorsteinn rétti fram höndina vinstri. Björn bað hann ina hægri fram rétta; kvað hann með þeirri mundu á Snorra hafa unnit, frænda hans, ‘Enda skal sú af fara.’ Eptir þat hjó Sigurðr hönd af Þorsteini; görðu þeir fyrir því eigi meira at, at Þorstein mæddi blóðrás. Eptir þat rændu þeir hrossum ok lausa-fé; ok síðan riðu þeir vestr yfir heiði, ok svá til Dala. Fóru síðan heim í Flatey.
180. Þat var Óláfs-messu-dag, at Þórðr Sighvatzson spurði þessi tíðendi er nú var frá sagt, ok skip-kvámu í Dögurðar-nesi. Því skipi stýrði Eyvindr brattr, sonr Eyvindar skalla. Þórðr fór suðr yfir Breiðafjörð við heima-menn sína, ok var nökkurar nætr við skip í Dögurðar-nesi. Kómu þá menn norðan ór sveitum, ok segja hónum öll tíðendi [þau] er hann frétti; svá þat ok, at Kolbeinn var heima ok allt kyrrlegt. Frétti hann þá, at allir menn sátu heima vestr frá Skagafirði, hverr at sínu búi. Síðan sendi hann þá Nichulas ok Hrafn Oddzson suðr til Dala, at samna þar hestum sem leynilegast; en hann görði þat yfir-bragð fyrir alþýðu, at hann mundi fara vestr í Fjörðu. En þegar er hann kom suðr á Eyri, þá lýsti hann því fyrir heima-mönnum sínum, at hann mundi snúa inn til Dala ok þaðan norðr á sveitir, svá sem hónum þótti sér færi vera lengst. Snorri Þórálfsson, er út kom með Þórði ok fyrr var getið; hann var Norðlenzkr at ætt; vóru þeir náfrændr hans, Mörðr inn sterki ok Ásbjörn Íllugason, ok margir aðrir Norðlendingar. Hann svarar þessu máli fyrst, at hann vildi fara þessa ferð með Þórði, ef hann skyldi ná at ráða griðum fyrir frændr sína. En Þórðr kvazk öngum manni mundu griðum játa, meðan hann hefði öngra manna vald; en sagði þá mundu eigi hans orð stoða ef hann væri hvergi næri. Snorri var ok inn stærsti, kvazk því at einu mundu fara, ef hónum væri áðr þessu heitið. Skilðusk þeir við þat, at Snorri fór vestr í Fjörðu, en Þórðr fór leið sína suðr á Skóga-strönd, ok svá inn til Dala. Fann Þórðr menn sína alla Laugardaginn at Höfða við Haukadals-á. Riðu þeir þá um kveldit, manni miðr en hálfr sétti tögr, suðr um Bratta-brekku, ok suðr yfir Kálfs-háls til Höfða um nóttina, ok svá upp eptir Kjarra-dal, ok kómu fram Dróttins-morgin í sólar-roð til Fljótz-tungu, svá at eingi maðr varð varr við reið hans um héraðit. Reið hann Dróttinsdags kveldit á Arnarvatz-heiði. Annan dag viku var Laurentius-messa; þá skyldi vera manna-mót fjölmennt at Giljá. Kómu þar til Miðúrðingar ok Langdælir bk Vatzdælir, ok alþýða fyrir vestan Skagafjörð. Gékk þá sú frétt, at Þórðr var farinn vestr í Fjörðu ór Dögurðar-nesi. Þótti þá öllum vænt um þat, at þeir mundu mega vera í firði. Þorsteinn Jónsson bjó þá í Hvammi; þá var Eyjólfr son hans nítján vetra. Hann var manna efnilegastr í þann tíma, mikill maðr ok vænn; manna var hann bezt á sik kominn, sterkr svá at þá vóru engir hans jafn-aldrar þvílíkir. Hann var þá ýmist heima með föður sínum eða heima-maðr Kolbeins at Flugu-mýri. Þá var á vist með Þorsteini í Hvammi Mörðr Eireksson, mágr hans; hann átti Borghildi dóttur Þorsteins. Þorsteinn átti Ingunni Ásgríms dóttur. Þorsteinn ok Mörðr höfðu verit á Örlygs-stöðum með Kolbeini þá er Sighvatr féll ok synir hans. Merði vóru eignaðir áverkar við þá feðga. Mörðr hafði á Örlygs-stöðum spjót mikit, sem þá var siðvenja. En þá er þeir riðu norðan um Vatz-skarð, þá ræddi maðr um, at spjótið væri hlykkir einir. Annarr maðr svarar, er reið með þeim, er verit hafði í ferð með Merði: ‘Þat hefir hallask mjök í goða-beinunum.’ Þessi orð hafði Þórðr spurt, ok hafði þungan hug á Merði fyrir þat. Helgi hét maðr, ok var Hámundarson; hann bjó á Másstöðum; hann var annarr beztr bóndi í Vatzdal en Þorsteinn; hann átti Valgerði, dóttur Kolbeins kalda-ljóss; hann var læknir mikill, ok hafði enn verit á Örlygs-stöðum móti Sturlungum. Einarr hét maðr, ok var Hallzson; hann bjó á Gilj-á; hann var inn vasklegasti maðr ok var jafnan í ferðum með Kolbeini; hann hafði ok verit á Örlygs-stöðum í móti Sighvati.
181. Nu er frá því at segja, at Þórðr reið á Arnarvatz-heiði Dróttins-kveldit, ok reið þá annan dag vikunnar allt at bygðinni í Vatzdal, en um nóttina, er myrkva tók, ofan í dalinn. Var þá tekinn fyrst bær á Hauka-gili; ok hafði hann þá fréttir at heima vóru bændr allir í dalnum. Var þá skipt liði í sveitir; var Ásbjörn í sveit einni ok Gestir með hónum, en fyrir annari var Teitr Styrmisson ok Svarthöfði Dufgusson. Þar var ok Egill Sölmundarson, ok Einarr Ásgrímsson; vóru þá áttján menn í hverri sveit. Var þá umræða, hvert hvárir skyldi fara; vildu allir í Hvamm sízt, fyrir sakir vinsælða Þorsteins. Þórðr kvað þat maklegast, at hann færi þangat er öðrum væri minnzt um; ‘En þó veit ek eigi,’ segir hann, ‘þann mann fyrir norðan land, at eigi sami mér betr yfir at standa en Þorstein Jónsson.’ Fóru þeir Teitr ok Svarthöfði með sveit sína á Másstaði. Gestir skyldi ríða til Hofs, ok svá ofan fyrir vestan ána, á Breiðabólstað, ok taka þann mann er Hallvarðr hét, ok var Josepsson; ok ríða svá ofan til Hóla-vaðs; ok skyldu menn þar finnask. Nú er þar fyrst frá at segja, er Þórðr reið í Hvamm, ok kom þar nökkuru fyrir sólar-roð; vóru þar byrgðar hurðir allar, en ekki manna á fótum. Skipuðusk menn þá fyrir dyrr allar, en Hákon galinn hljóp á hurðina fyrir þeim durum er næstar vóru kirkju, ok braut upp; ok við þat vöknuðu heima-menn. Hljóp þá prestr upp ok út í dyrrin. En þeir Hrafn ok Nichulas hljópu inn, ok báðu hann út ganga. Hann færðisk milli hurðarinnar ok veggjarins ok vildi eigi út ganga. Ok í því þá kom Mörðr í dyrrin ok lagði út, ok enn fleiri menn, með vápnum. Í því hrukku þeir Hrafn út; en hann varð lauss prestrinn; ok þá sóttu þeir at, en hinir vörðusk. Í því kom Þórðr; ok bað, at þeir skyldi ganga inn skörulega. Sá maðr gékk fyrstr inn, er Almarr hét, ok jafn-fram hónum Kolbeinn Dufgusson; en Þórðr sjálfr, ok Hrafn, ok Nichulas, gengu inn allir jafn-snemma. Þá hrukku þeir Mörðr ór durunum ok í skálann. Eyjólfr varð seint vakðr, ok vaknaði hann eigi fyrr en þeir Mörðr hrukku í skálann. Þá mælti Bárðr prestr: ‘Leita til dura er til fjallz eru, þvíat þar vóru engir menn fyrir áðan.’ Ok svá görðu þeir. Ok er þeir kómu at durunum, var þar einginn fyrir; hljóp Bárðr prestr út; tók sér hest með söðli. Hann bað Eyjólf hlaupa á bak hestinum ok ríða í fjallit sem skjótast; ‘En mér mun við öngu hætt,’ segir hann. Hljóp Eyjólfr þá á bak, ok reið undan. En er þeir Þórðr kómu í skálann, þá fékk Mörðr áverka; ok komsk við þat út. Þá kómu menn Þórðar at, ok særðu hann. Féll Mörðr þá. Þorsteinn bóndi komsk ok út, ok varð hand-tekinn; var hónum fylgt á fund Þórðar. Þorsteinn bað sér griða; en Þórðr kvað þá hafa skyldu þau grið sem þeir létu hafa Sighvat föður sínn á Örlygs-stöðum. Þorsteinn kvað eigi Sighvat þar drepinn mundu vera, ef hann hefði þar mestu um ráðit; en kvazk vilja bjóða Þórði alla hluti til lífs sér, þá er hónum sómðu vel; en biðja ekki griða sér svá at Þórði væri leiðindi í því. Áttu þá margir hlut at, ok vóru tillaga-góðir. Ingunni húsfreyju fór ok all-skörulega. Þórðr segir at Þorsteinn skyldi grið hafa; sagði, at eigi væri fleiri en svá í Norðlendinga-fjórðungi, er við hann hefði vel haft, áðr hann færi útan, en eigi skyldi hann þat meirr á nýja; ‘En tak vápn þín ok klæði ok far með mér.’ Ok svá görði Þorsteinn. Eptir þat gékk Þórðr upp á völlinn, ok spurði hverr þar lægi. Hónum var sagt, at þar var Mörðr Eireksson. Þórðr bað Hrafn til ganga, ok sjá hvé mjök hann var sárr. Hrafn gékk til, ok spurði at sárum Marðar, en hann lézk vera græðandi, ok beiddi sér griða. Hrafn kvað hónum einsætt at búask svá við sem hann mundi eigi grið hafa. Mörðr spyrr fyrir hvat Þórðr var hónum svá gramr, ‘Svá vel sem með okkr hefir verit.’ Hrafn segir hann mundu vita þat, at hónum hefði kenndir verit áverkar við þá feðga á Örlygs-stöðum. Mörðr kvezk eigi sannr at því. Hrafn fór þá, ok segir Þórði at Mörðr var græðandi. Þórðr bað þann mann er Árni hét, at vega at hónum. Ok svá görði hann; hann var Eireksson. Bjarni hét maðr, ok var Húnröðarson; hann var særðr til ólífis. Á þremr mönnum var þar öðrum unnit. Þorsteinn fór með Þórði. Reið hann þá ofan eptir dal.
Þeir Teitr ok Svarthöfði kómu á Másstaði; skutu þá stokki á dyrr ok brutu upp hurðina; hljópu þeir síðan í skálann. Helgi hljóp upp í því er hann varð varr við ófriðinn, ok ætlaði til duranna. Hann var allra manna knástr; hratt hann þeim af sér, svá at þeir hrukku í sætin af hónum. Í því gat Svarthöfði tekit hann. Helgi beiddi sér griða, ok hafði þá fengit áverka. Þeir segja, at eingi kostr mundi griða vera; báðu hann rannsaka ráð sítt, ok tala við prest. Ok svá görði hann. Eptir þat var Helgi leiddr út, ok vá sá maðr at hónum er Álfr hét, ok var Þorgilsson. Því næst rændu þeir hrossum, ok því sem innan gátta var, ok riðu þaðan út til Giljár; ok tóku þeir þar Einar Hallzson; var höggin hönd af hónum, ok særðr mörgum sárum öðrum; rændu þeir þar. Riðu þeir eptir þat til Hóla-vaðs; var Þórðr þar kominn ok svá Ásbjörn. Þeir Ásbjörn höfðu rænt öllu á Breiðabólstað öðru en ganganda fé. Hallvarðr hafði undan komizk, en Lær-Bjarni var særðr til ólífis; á höfðu þeir unnit fleirum mönnum. Reið þá Þórðr vestr ok allr flokkrinn; var þá rænt því sem fyrir varð, þar til er þeir kómu í Miðfjörð,. Þar lét Þórðr öngu ræna. Reið hann þá vestr til Hrútafjarðar um kveldit. Tvennir vóru þeir hlutir er Þórðr bauð mestan varnað á; at þeir skyldu eira konum ok kirkjum. Reið Þórðr þá vestr til Dala ok svá til Saurbæjar. Þaðan fór hann út til Skarðz. Þaðan hvarf Þorsteinn Jónsson, ok vann Þórði áðr trúnaðar-eið; skilðusk þeir þá með vináttu. Fór Þórðr þá aptr í Fjörðu ok til bús síns á Mýrar. En er Eyjólfr Þorsteinsson komsk í brott, reið hann norðr á Flugumýri ok segir Kolbeini þessi tíðendi. Kolbeinn stefndi þegar saman mönnum, ok eflði setur; hafði hann ávalt einhverja þat er eptir var sumars. Þótti hónum þá skjótara til eptir-reiðar, ef nokkur íllvirki væri gör á héruðum hans.
182. En er Þórðr hafði lítla hríð heima verit, þá sendi hann menn alla vega frá sér til mann-kvaðar; ok var sú mann-kvöð svá frek, at hverr vígr maðr skyldi fara. Dró Þórðr flokk þann allan til Saurbæjar. Stóð þá Sturla upp it fyrsta sinni með Þórði frænda sínum. Vóru þá ok menn kvaddir allt um Dali fyrír vestan Bratta-brekku; var orpit á þat, at lið Þórðar mundi vera á átta hundraði. En er þeir kómu í Ljár-skóga, þá spurði hann þat, at setur vóru at Asgeirs-á; vóru þeir þar fyrir Ílluga-synir, Ari ok Rögnvaldr. Þá sendi Þórðr til Teit ok Svarthöfða með sex tigi manna, at hleypa upp setunni. Riðu þeir norðr til Hrútafjarðar um kveldit, ok um nóttina á Miðfjarðar-háls. Laust þá á myrkri svá miklu, at menninir skilðusk; kómusk þeir Teitr eigi betr en nítján menn norðr á Auðunnar-staði. Urðu þeir þá varir við, er á hestverði vóru af Norðan-mönnum; sýndisk þeim sem fjölði liðs væri at kominn. Hleypðu þá Norðlendingar upp á fjall allir [þeir] er í setunni höfðu verit. Ásbjörn reið til Ásgeirs-ár ok nökkurir, ok sá at ekki görði eptir at ríða. Hurfu þeir Teitr þá aptr, ok riðu suðr Holtavörðu-heiði til Borgarfjarðar. Fundu þeir þá Þórð í Stafaholti. Reið Þórðr þá með flokkinn allan á Ferju-bakka, ok settisk þar. Kom þá Böðvarr Þórðarson útan frá Stað. Þorleifr Þórðarson kom ok útan ór Görðum, ok höfðu hvárir-tveggju þeirra mikinn flokk. Michaelis-messu-dag hafði Þórðr fund í Stafaholti; var þar Sturla, Þorleifr, ok Böðvarr. Þórðr krafði þá frændr sína liðveizlu ok ferðar norðr um land, eða ella suðr um Heiði, svá at hann mætti rétta skaða sínn við aðra-hvára. En þeir kvóðusk eigi mundu veita hónum til hernaðar á aðra menn upp. Sögðu at þeir mundu ríða til þings með hónum at sumri, ok veita hónum til einhvers órskurðar, svá at hann fengi sóma sínn. Þórðr tók því vel, ok þakkaði þeim; kvezk þenna kost þiggja vilja, þótt hónum væri sá starfa-meiri. Reið Þórðr þá ofan á Ferju-bakka, ok lét alla flokkana sofa undir Þjóðólfs-holti um nóttina. En um morguninn í dagan þá kom Hákon galinn ofan ór héraði, er hann hafði verit á njósn; sagði hann, at Kolbeinn Arnórsson hefði verit um nóttina í Fljótz-tungu með þrjá tigi manna. Þótti þá öllum at sýnu ganga, at stór-flokkar mundu komnir í héraðit. Þórðr bað þá halda saman flokkinum öllum um daginn. Hafði hann þá svá mikit lið, at orpit var á tólf hundruð manna. En hann reið upp í héraðit á njósn, at vita hvat títt var. Reið hann þá upp á Gilsbakka; ok frétti þar, at Kolbeinn hefði riðit norðr á Heiði. Görði Þórðr þá menn á njósn norðr á Tvídægru. En hann sat á Ferju-bakka á meðan. En er þeir kómu aptr, segja þeir, at setur væri þrennar í Skagafirði; en kölluðu kyrrt allt annat; sögðu Kolbein hafa riðit norðan á njósn; en engir höfðu til orðit aðrir. Þótti mönnum þar enn mjök sýnask hvatleiki Kolbeins, at hann reið með svá fá menn at slíkum stór-flokkum, sem þar vóru fyrir. En er Þórðr frá þetta, þá dreifði hann flokkunum. Fóru þeir Böðvarr ok þorleifr þá heim; en Þórðr reið vestr í Fjörðu ok Sturla. Þóttusk þá allir skilja, þeir er í þessi ferð höfðu verit með Þórði, at hann mundi verða inn mesti höfðingi, ef hann héldi sér heilum. Þótti ok mönnum mikils um vert, er hann hafði slíkum stór-flokkum saman-komit í svá fátækjum sveitum. Fór Þórðr nú heim á Mýrar. Sat hann þá heima um vetrinn allt um Jól fram. Eri at Jólum bauð hann til sín öllum inum beztum mönnum ór Vestfjörðum; hafði hann þá veizlu mikla á Mýrum. Strengði Þórðr þá heit, ok allir hans menn. Þórðr strengði þess heit, at láta aldri taka mann ór kirkju, hveregar sakir [er] sá hefði til við hann. Ok þat efndi hann. En er menn fóru í brott, veitti hann mörgum mönnum gjafir; vóru þá allir meiri vinir hans enn áðr.
183. Þenna vetr var Þórðr Bjarnarson í Görðum með Einari frænda sínum, hann hafði verit með Órækju í Reykjaholti at drápi Klængs Bjarnarsonar. Ormr Bjarnarson reið með þrettánda mann í Garða til Einars. Kómu þeir þar síð um kveldit í þann tíma er þeir Einarr ok Þórðr ætluðu at ganga til baðs. Tóku þeir Ormr Þórð þar höndum. Leiddu þeir hann þá inn til stofu. Þórðr varð við alla vega sem bezt, ok bauð fyrir sik allt þat er hónum sómði. En þá er hann sá, at Ormr vildi ekki annat hafa en líf hans, þá beiddisk hann prestí-fundar. Ok svá var gört. Eptir þat var hann leiddr í ytri stofuna. Lagðisk Þórðr þá niðr opinn; ok bað þá hyggja at, hvárt hónum blöskraði nökkut. Ormr fékk þá mann til at höggva hann; sá hét Einarr munkr. Eptir þat reið Ormr heim austr á Breiðabólstað.
184. Þat er nú at segja þessu næst:—at Tumi Sighvatzson unði eigi í Flateyju; fór hann þá inn til Meðal-fellz-strandar at finna Snorra prest at Skarði Narfason. Hann var manna auðgastr í Vestfjörðum; hann var ok göfugr at ætt, Hann hafði verit alla æfi mesti ástvin Sighvatz ok Sturlu; hann átti annat bú at Hólum á Reykja-nesi. Vóru þar fyrir synir hans, Bárðr ok Sigmundr. Tumi beiddi Snorra at taka við búi at Hólum til Fardaga. Snorri lét þat uppi, ef hann fengi hónum handsala-menn þá er varða vildi, at hann tæki þar við jafn-miklu fé at vári. Tumi leitaði eigi eptir handsala-mönnum, en settisk í búit at Hólum. Drifu þá til hans menn, Björn Dufgusson ok Þorgeirr stafs-endi, Þorkell dráttar-hamarr. Þenna vetr í móti Jólum tók at fættask með þeim Þórði Sighvatz-syni ok Ásbirni Guðmundar-syni; görðisk Ásbjörn þá svá stórr, at hann vildi nær jafnask við hann sjálfan. Bað Þórðr hann þá göra annat-hvárt, hafa sik brott eðr vera í hófi. Ásbjörn kvað hann eigi þurfa [at] reka sik í brott; en kvað þat vel fyrir því, at þær einar mundu verða fram-kvæmðir Þórðar þegar er hann færi í brott; sagði ok at sá mundi heita mestr maðr þeirra ávallt, er hann var með. Þórláks-messu-dag reið Ásbjörn í brott ok þeir þrír bræðr, Grímr, ok Þorkell hnjóð-hamarr. Riðu þeir þá suðr á Hóla. Tók Tumi þá við hónum; ok var hann þar í góðu yfir-læti um Jólin. Drifu þá at Tuma mjök margir menn aðrir. Litlu eptir Jólin reið Tumi heiman við áttjánda mann norðr í Hrútafjörð. Tók Ásbjörn þat upp fyrir hónum, at hann skyldi vinna nökkur stór-virki; ok kvað þá eigi mundu þykkja minna um hann vert en [um] Þórð bróður hans. Þessir vóru í förinni: fyrst Tumi, þá Ásbjörn, Grímr, ok Þorkell bræðr; Björn kægill, Bitru-Keli, Bárðr [Skarðz-prestr], Einarr Oddason, Húnbogi Svíns-bógr, Bergþórr Snorrason, Vestliði Bassason. Tóku þeir þá þat ráðs, at þeir skyldu ríða norðr á sveitir á hendr nökkurum þeim mönnum er í sökum væri við Sturlunga. En er þeir kómu í Hrútafjörð til Fögru-brekku, þá spurði Björn kægill Tuma hversu ferð sjá var ætluð. Tumi segir, at hann ætlaði at ríða norðr á sveitir at bóndum einhverjum. Birni kvazk þykkja lið lítið, en hesta-kostr eingi; ‘Þætti mér ráð, at þú værir eptir, en létir oss ríða þangat sem þér líkaði,’ kvað þar hóflegt til hætta. Tumi kvazk ríða vilja. En þó kom þar at um síðir, at hann varð eptir at Fjarðar-horni. En þeir Ásbjörn ok Björn riðu norðr til Miðfjarðar til Línakra-dals á þann bæ er í Múla heitir. Þar bjó sá maðr er Magni hét; hann var löngum heima-maðr með Kolbeini á Flugumýri; hafði hann þar verit um Jólin. En er hann fór heim, gaf Kolbeinn hónum einn inn bezta hest, grán at lit, ok skyldi hann halda njósnum til Þórðar þegar, ef hann hrærðisk nökkut ór Vestfjörðum. En er Magni varð varr við at ófriðar-menn vóru komnir á bæinn, leitaði hann út um laun-dyrr. En er hann var skamt kominn frá húsunum þá sá þeir Björn hann, ok hljópu eptir hónum. En er Magni sá, at hann mundi eigi undan komask, þá snörisk hann við; hjoggusk þeir Björn í móti; ok varð hvárrgi sárr. Björn hjó til hans í annat sinn, ok kom höggit fyrir ofan eyra á hálsinn, ok varð þat mikit sár ok banvænt. Eptir þat tók Björn í fætr hónum ok snöri hónum í lopt upp, ok lagði sverði til hans, ok varð þat lítið sár. Í því kom Ásbjörn at, ok spurði hví hann drepi hann eigi. Hann kvazk at hafa gört þat er hann mundi. Ásbjörn gékk þá at hónum ok hjó af hónum höfuðit. Kom síðan at Vigdís Markús dóttir kona Magna. Þerði Ásbjörn blóðit af sverðinu á klæðum hennar; en hón bað þeim margra forbæna, ok bað Guð hefna skjótt á þeim sína mótgörð. Eptir þat snöru þeir aptr; ok spurðu at njósnar-maðr Kolbeins var á Torfastöðum; sá hét Ásgeirr, ok var kallaðr Kollu-geirr. Riðu þeir þangat at, ok brutu upp úti-dura-hurð, ok hljóp Ásbjörn inn, ok bað kveykja ljós. Kollu-geirr hljóp upp, ok greip upp sínni hendi hvárt senn, hand-sax ok spjót, ok lagði hváru-tveggju senn til Ásbjarnar; kom annat lagit í bringuna, en annat í neðan-verða brynjuna. Ásbjörn mælti þá: ‘Taki þér djöful þenna, hann vill vinna á mér.’ Ásgeirr er tekinn, ok leiddr út. Ásbjörn hét þá á sína menn at nökkurr skyldi til verða at drepa hann; en eingi varð til. Ásbjörn snaraði þá buklara-fetil at hendi hónum. Bað hann þá einhvern mann at halda; en hann brá sverðinu, ok segir [at] hann skyldi láta höndina; ok hjó síðan; ok kom á handlegginn uppi við öxl; en sverðit renndi með beininu, ok skar ór allan vöðvann allt ofan í ölnboga-bót; var þat all-mikit sár. Ásbjörn vildi höggva annat, en Björn bað hann láta vera. Var Ásgeirr þá inn borinn, ok varð við sár sítt all-hraustlega. Kom þar til svá mikil blóðrás, at eigi varð stöðvat. Lézk Ásgeirr áðr en þeir Ásbjörn riði í brott. Þessa nótt kom þeyr mikill, ok hljópu vötn fram, ok leysti árnar. Ok er þeir Ásbjörn riðu vestr Hrútafjarðar-háls, sá þeir troll eitt mikit, ok fór þat á svig við þá; varð þeim sumum ósvipt við, en Ásbjörn hrakði þá þar um. Ok er þeir riðu inn at Branda-gili, sá þeir eld mikinn brenna fyrir fjarðar-botninum. Ok varð þeim þar ílla við. En er þeir Ásbjörn kómu til Starðar í Hrútafjörð, var flæðr sæfar; ok eigt reitt yfir vöðla. Var fjörðrinn eigi ruddr af ísum; en þeyr mikill hafði á verit. Vóru vötn í leysingu, ok ófærar árnar it næsta. Biðu þeir þar lengi um daginn fjörunnar. En er á tók at líða daginn, vildu þeir fyrir hvern mun yfir ána vestr; þvíat þeim þótti eigi örvænt at eptir þeim mundi riðit. Ríða þeir nú til vöðlanna, ok hverfa aptr; ríða nú upp með ánni, ok finna hvergi þar er þeim þætti yfir fært. Ásbjörn eggjaði at þeir skyldi á ríða, ok kallar þá raga, ok segir ekki áræði með þeim. Björn kvað ána ófæra þar er hón lá á bökkum uppi. En er þeim vóru minnztar vánir, hleypir Ásbjörn út á ána; en hestrinn misti þegar fóta, ok rak hvárn-tveggja í kaf. En er Ásbjörn kom upp, þá var hann af baki, ok hélt sér í stigreipit. En þeir er á landi vóru, réttu til hans spjót-sköptin; ok er hann vildi til taka, varð hónum lauss hestrinn. Þar druknaði Ásbjörn, ok fannsk eigi fyrr en um várit eptir. Eptir þat riðu þeir föru-nautar til vöðlanna, ok kómusk þar yfir um nóttina við íllan leik, ok fundu Tuma at Fjarðar-horni. Riðu þeir síðan til Dala, ok svá vestr til Hóla.
185. Þann sama vetr eptir Jól fór Þórðr norðr til Ísafjarðar; en hann sendi Hrafn Oddzson ok Svarthöfða suðr til Dala at segja vinum sínum, at hann ætlaði at ríða norðr í Skagafjörð. Í þenna tíma tók mjök at sækja at Kolbeini Arnórssyni þat it mikla mein sem hann fékk eptir Örlygs-staða-fund, er hann tók svá fast, at hann varð löngum banvænn af. En þann sama vetr stefndi Kolbeinn fjölmennan fund í Geldingaholti; kómu þar til allir inir stærstu bændr í Norðlendinga-fjórðungi. Bauð Kolbeinn þá bóndum tvá kosti. Talaði langt örendi, ok sagði deili á um vandræði þeirra Þórðar; talði upp manna-lát þau er hvárr hefði fengit fyrir öðrum; kvazk þann kost vilja bjóða þeim annan, at fara útan ok gefa Þórði’ upp rfkin öll, ok bæta Þórði svá föður sínn ok bræðr; ‘Munu þér þá eiga verða yðart mál á hans miskunn. Varir mik, at yðr muni þat vel gefask; þvíat þá gafsk Þórðr mér bezt er ek hætta mínum hlut mest undir hann; vóru þér þá ok vinir, Skagfirðingar ok hann.’ Þeir kvóðusk þenna kost eigi vilja; kvóðu þar tvennt til vera þat er fyrir beit, ‘Annarr sá, at vér viljum öngum manni [öðrum] fylgja meðan þú lifir; en hinn annarr, at Þórði mun þykkja vér hafa gört miklar sakir við sik, svá at vér munum eigi bera mega þær refsingar er hann leggr á oss.’ Kolbeinn segir enn vera þann kost, at þeir héldi setum þat er eptir var vetrar, einni í Skagafirði, annarri í Vatzdal, þriðju í Víðidal; væri ok uppi almenningr þegar [er] sú njósn kæmi at Þórðr væri nökkur í nánd þeim. Þeir kvóðusk þenna kjósa, hvat sem þá kostaði, at þeir héldi sér saman. Þá mælti Kolbeinn til Þorsteins Hjálmssonar, at hann vildi senda hann á fund Þórðar at leita ura grið framan til þings. Þorsteinn kvazk þá ferð eigi vildu undir höfuð leggjask, ef hann fengi til fleiri dugandi menn með hónum. Kolbeinn bað hann kjósa mann til fylgðar við sik. Þorsteinn kvazk kjósa Eyvind bratt stýrimann. Kolbeinn kvað svá vera skyldu. Gengu þeir þá á tal þrír samt. Bað Þorsteinn [Kolbein] at göra fyrir Guðs sakir at gefa hónum nokkut sættar-efni at flytja til Þórðar. Kolbeinn kvezk vilja, at hann flytti jafn-sætti. Þorsteinn kallaði, at Þórði mundi þat eitt jafn-sætti, at hann tæki eignir sínar allar. Kolbeinn kallaðiþk] allar at lögum fengit hafa, ok kvazk öngar láta mundu fyrir dóma fram. Eptir þat riðu þeir Þorsteinn; ok reið Kolbeinn á leið með þeim til Jökuls-ár. Þá spurði Þorsteinn Kolbein, ef Þórðr væri kominn á leið með flokkum ór Vestfjörðum, ef Kolbeinn vildi þá nökkut auka boð sín, ok yrði þeim flokki þá heldr hnekkt en áðr. Kolbeinn kvað Þorsteinn heyrt hafa tal þeirra bónda á fundinum ok sítt; ‘En hversu sem með oss fór, þá vil ek á þat hætta, at gefa upp Þórði frænda mínum allan Norðlendinga-fjórðung, ok ráðask frá með öllu; vil ek þá at allir menn hafi frið, lifs-grið ok lima.’ Þorsteinn bað hann segja þetta Eyvindi, er hann var undan fram riðinn. Kolbeinn kvað öngu þat skipta hvárt þetta vissu fleiri menn; ‘Austmenn eru opt skjót-orðir; þvíat ek vil boð þessi því at eins uppi láta, at þú sjáir, at vér höfum ófrið í annan stað.’ Riðu þeir Þorsteinn þar til er þeir kómu vestr í Dali; fengu þeir þá brátt njósn af at Þórðr var vestan kominn. Fundu þeir Þórð at Skarði. Ok gengu þeir Þórðr ok Þorsteinn á tal; bar Þorsteinn þá fram orðsending Kolbeins bæði um grið ok sættir. Þórðr kvazk eingi grið vilja; segir ok, at hann vildi í öngra manna dóm leggja eignir sínar eðr manna-forráð í Eyjafirði. Þeir Þorsteinn ok Eyvindr þóttusk þá skilja, at Þórðr mundi ætla at ríða norðr á sveitir, af viðr-búnaði þeirra; urðu þeir ok þess varir, at Sturla mundi þá í ferð vera með Þórði. Lét Þorsteinn þá uppi öll þau boð er Kolbeinn hafði fremst boðit. Eyvindr kvazk eigi kunna at segja þetta, ok kvazk eigi þessi boð heyrt hafa. Þorsteinn bauð eið sínn, ef Þórðr vildi þá heldr trúa. Þórðr görði þá ráð sítt, ok vinir hans; lögðu þá margir gótt til. Tók Þórðr þat upp, at hann seldi grið fram um Páska-viku, en játaði sættum. Þorsteinn skyldi ok þess vera skyldr, at senda Þórði mann norðr á Langa-föstu, ef Kolbeinn vildi þessi sættar-boð halda; ok svá þótt nökkut væri annat efni í. Þorsteinn reið nú norðr á mótz við Kolbein; en Þórðr fór vestr í Fjörðu. En er Þorsteinn kom norðr ok bar upp örendi sítt fyrir Kolbeini: lézk Kolbeinn þá þat aldri mælt hafa at gefa upp Þórði Norðlendinga-fjórðung. Þorsteinn segisk ekki annat flutt hafa, en þat sem Kolbeinn bauð hónum, hver raun sem til var gör við hann. Tók Kolbeinn þá grið af hónum fram um Páska-viku, en vildi eigi þá sætt er Þorsteinn hafði boðit [Þórði] af hans hendi. Reið Þorsteinn við þetta heim, ok líkaði stór-ílla. Lézk aldri síðan skyldu fara með sættar-boðum af Kolbeins hendi. Sendi hann þegar Þórði mann, ok segir hvar komit var. En er þetta fréttisk, mæltu menn misjafnt til Þorsteins.
186. Um várit í Páska-viku átti Kolbeinn fjölmennan fund. Kómu þar til Eyfirðingar. Segir Kolbeinn þá öllum mönnum, at þeir skyldi við því búask, at hann mundi ríða vestr á sveitir þegar eptir Páska-viku. Stefndi hann Eyfirðingum norðan á nefndan dag mótz við sik. Kom norðan Hallr Jónsson af Möðruvöllum, Þorvarðr Þórðarson ór Saurbæ, Þorvarðr Örnólfsson ór Mikla-garði, Guðmundr Gilsson undan Hvassa-felli. En er þeir kómu í Skagafjörð, þá var þar saman dregit lið mikit. Rézk þar til fylgðar með Kolbeini Brandr Kolbeinsson frá Stað, ok Broddi Þorleifsson, mágr Kolbeins. Riðu þeir þá með flokkinn vestr til Langa-dals; vóru þar allt þá menn upp teknir. Reið Kolbeinn þá vestr til Staðar í Hrútafjörð. Höfðu þeir þá á öðru hundraði manna. Skipti þá Kolbeinn liðinu í tvá staði; setti hann þá höfðingja fyrir aðra sveit, Brand Kolbeinsson ok Brodda. Riðu þeir til Laxárdals. Bað Kolbeinn þá muna Vatzdals-för. Var þá nefndr til Sturla Þórðarson, at þeir skyldi hann drepa, ef þeir næði hónum, ok Björn drumbr Dufgusson. Kolbeinn lýsti þá, at hann mundi ríða með sína sveit at Tuma Sighvatzsyni á Reykjahóla. Skyldu þeir finnask í Gilsfjarðar-botni þá er þeir riði norðr aptr. En er þeir riðu yfir vöðla á Hrútafirði, þá sá menn reið þeirra fyrir vestan fjörðinn; hljópu þá menn vestr til Dala, ok svá til Saurbæjar. Fór þá Sturla út í Eyjar. En Böðvarr frá Hváli, ok Þorgeirr stafs-endi, ok Hallr ór Tjaldanesi fóru vestr á Hóla, ok segja Tuma at ófriðar mundi ván vera. Tumi brá við skjótt, ok lét setja fram skip, ok fékk þar menn til gæzlu, at eigi skyldi uppi fjara. En Björn kægil sendi hann inn í Króksfjörð, ok Þorkel Árnason, ok Halldór barm; skyldu þeir halda þar hest-vörð. Þeir riðu á bæ þann er at Tindum heitir; þar bjó þá Þórðr Gilsson; þar máttu þeir sjá inn fyrir Króksfjarðar-múla. Héldu þeir þar vörð.
Nú er þar til at taka er fyrr var frá horfit, at Kolbeinn reið út með Hrútafirði. Ok er þeir kómu í Bæ til Torfa, þá hljóp Gils son hans út, ok vildi göra njósn nábúum sínum. Ok er Kolbeins-menn sá þat, riðu þeir eptir hónum. Gegnir Íllugason kom fyrst at hónum, ok lagði þegar í gegnum hann. Þar lézt Gisl; þótti þat verk all-íllt, þvíat þeir feðgar vóru með öllu saklausir. Þeir Kolbeinn riðu þat kveld í Bitru, ok tóku þar alla bæi um nóttina. En um morgininn eptir riðu þeir til Kleifa; ok fengu þar sannar fréttir, at njósnir vóru allt gengnar fyrir þeim á Reykjahóla. Þá sögðu margir, at ekki mundi ríða þurfa lengra; ok báðu, at aptr væri horfit; kvóðu Tuma eigi mundu heima vera. Kolbeinn kvað ríða skyldu allt at einu; ok kvað Tuma heima munda ef hann væri feigr. Riðu þeir þá út með Gilsfirði. Þá bjó í Garpsdal Gunnsteinn Hallzson ok Vigfúss son hans. Þeir Kolbeinn létu þar alla hluti í friði, en hvergi annars-staðar; ok renndu menn grunum á fyrir hvat þetta var. Annan dag viku riðu þeir í Gilsfjarðar-múla; þar særðu þeir til ólífis Jón Hallzson. Þeir létu eptir sex tigi manna í Garpsdal. Þeir kómu á Gróstaði. Þá mælti kona sú, er Helga hét, einmæli við Kolbein; hón var Jóns dóttir. Eptir þat hrökði hann hestinn, ok kvað konuna vel segja. Þeir fundu fyrir Króksfjarðar-múla Halldór hornfisk ok Ingiríði konu hans, ok Óláf Brandzson. Gísli Barkarson reið fyrir; hann bað Halldóri griða, ok kvað hann frænda Vigfúss. Kolbeinn spyrr hann hvar njósnar-menn Tuma væri. Halldórr kvað þá vera at Tindum. ‘Ok munu feigir,’ segir hann. Þeir lustu Óláf með exi. Veðr var kaf-þykkt ok drífanda; ok mátti trautt sjá. At Tindum í Króksfirði vóru njósnar-menn Tuma á hest-verði, Björn kægill, Halldórr barmr ok Þorkell Árnason. Þeir svófu í skála, ok vóru vakðir er þeir Kolbeinn riðu í tún, ok hljópu út; komsk Björn inni á hest, ok reið út ok í fjall upp; reið í dý, ok lét þar hestinn, ok rann þeim hvarf. Halldórr komsk seint á bak, ok var veginn við húsin sjálf; en [Þorkell] Bitru-keli komsk upp í tindinn, ok varðisk þar drengilega. Þá kómu sumir á bak hónum í skarðit, ok vágu hann þar. Er skjótast af ferð þeirra at segja, at hvern karlmann börðu þeir til meiðinga, eðr særðu; en rændu fé öllu því er þeir kómu höndum á. Þenna dag var þoka svá mikil, at engir menn sá flokkinn fyrr en þeir kómu í tún. Varð þeim Birni þat ok, at þeir sá eigi fyrr en þeir vóru at þeim komnir. Björn hleypti upp í fjallit, ok komst svá undan fyrst ok ætlaði at komask fyrir þá fram í Króksfjörð, þvíat hann vissi hvar skip stóð, ok ætlaði hann þar til, ok bera svá njósn á Hóla, þvíat hestr hans var þrotinn. En er hann kom ofan í brekkuna milli Kambs ok Tinda þá var kominn fyrir hann ferðar-broddrinn. Komst hann þá skamt undan, þvíat hann var þá á fæti. Bersi Tumason kom fyrst at hónum. Björn beiddi sér griða. Bersi kvað hann grið skyldu af sér hafa; ok færði hann Kolbeini. Kolbeinn spyrr hví hann ynni eigi á hónum. Þá lögðu þeir til hans fimm senn; ok gengu þau lög öll á hol. Eptir þat bjó Óttarr biskups-frændi á hals Birni. Lét hann þar líf sítt; ok segja þeir svá, at hann dæi hlæjandi. Síðan riðu þeir til Kambs, ok þá Magnús grið af orðum Hallz af Möðru-völlum. Síðan riðu þeir fram í Króksfjörð til Bæjar. Þar bjó sá maðr er Steinn hét, ok var Arason. Ari hét son hans, ok var hann nær tvítögum manni. Þeir feðgar sátu í stofu, ok gékk Ari Steinsson út, er hann heyrði gnýinn ok talaði við Hall Jónsson. Þá hljóp at Þorvarðr matkrákr, ok hjó á höndina ok í sundr hand-legginn uppi í afl-vöðvanum. Ari gékk inn; ok ristu konur klæði af hónum. Steinn faðir hans sat öðrum-megin í bekk ok hafði lagit hendr á víxl á kné sér. Þá kom matkrákr í stofuna, ok hjó með sverði á báðar hendrnar, ok af aðra; en önnur loddi við; ok varð aldri nýt. Síðan riðu þeir á Gillastaði, ok þar bjó Halldórr Einarsson; hann hljóp til vápna er hann heyrði gnýinn af reiðinni, ok hljóp upp ok brá sverði. En þeir særðu hann til ólífis. Þaðan riðu þeir til Reykjahóla.
187. Á Hólum varð þat tíðenda, þá er þeir Þorgils kómu með njósnina, sendi Tumi þá Björn á njósn. Hann lét ok flota skipi miklu er þar var, ok ætlaði þar á at ganga ef tóm yrði til. Þar var kominn Böðvarr Oddason ok Þórálfr Kolbeinsson með hónum, ok vóru þeir þá farnir út á Miðja-nes. Sendi Tumi þá eptir þeim; ok fóru þeir þá aptr á Hóla. Þar var margt manna fyrir. Ok gengu þeir til matar um kveldit. Vóru menn á húsum uppi á verði, Árni Snorrason ok Þorsteinn djákni titlingr. En er þeir höfðu matask um hríð, þá kallaði Árni, at menn riði innan hjá Miðhúsum. Tumi kvað þá Björn mundu þar fara. Þá var kallat, at fleiri væri menninir. Tumi kvað þar mundu vera Króksfirðinga er hann hafði þangat stefnt. Þá var kallat at ófriðr væri. Ok sagt at sumir væri komnir til Kjarbóla-garðz, en sumir á Skeiðit. Þeir Tumi hljópu þá upp, ok út; sumir til skips, en sumir af vellinum. Sumir hljópu til kirkju; ok fara sundr-laust, nær sér hverr. Bárðr Snorrason komz skamt af vellinum; var hann veginn skamt frá stöðli. Steífan Bjarnarson vann á hónum. Skamt þaðan var tekinn Böðvarr frá Hváli, ok kom fyrst at hónum Þorsteinn göltr Íllugason; ok tók Böðvarr annarri hendi um háls hónum, en annarri milli fótanna; ok skaut hónum at höfði í keldu eina. Þá kom at Ásbjörn Íllugason ok lagði hann með spjóti til bana; ok fleiri unnu þeir á hónum. Þórálfr Kolbeinsson var særðr til ólífis skamt þaðan í frá, ok fékk hann komiz heim. Þorgeirr stafs-endir var þar fundinn ofan í mýrinni, ok kom Ögmundr Vandræða-mágr eptir hónum; ok hjó Þorgeirr á bæði lærin áðr hann komz af baki; ok varð hann ekki sárr. Síðan kómu fleiri at ok sóttu hann; en hann hjó sem hann horfði. Þeir unnu þó fleiri á hónum; en Ögmundr bar sér vígit. Grímr son Guðjnundar Solomons sonar var særðr skamt frá Biskups-brunni; ok skreið hann í brunninn um nóttina, ok var heim færðr um morguninn; ok fékk alla þjónustu. Árni Snorrason komsk lengst í mýrarnar; ok var hann þar veginn; ok höfðu þeir heim höfuð hans með sér. Hjálmr af Víðivöllum ok Ásgeirr Ormsson tóku Tuma, ok var hann lítt sárr, ok fluttu hann heim. Var hann lagðr undir kirkju-garð. Þorkell dráttar-hamarr var þar fyrir, frændi hans; ok gáfu þeir hónum grið. Kolbeinn var í stofu þá er Tumi kom heim; gékk hann þá út til kirkju-garðzins. Tumi settisk upp, ok bað sér griða, ok bauð útan-ferð sína, ok þat er Kolbeinn vildi þiggja; en Kolbeinn þagði ok allir aðrir um hríð. Þá mælti einn maðr: ‘Ekki mun þurfa um sættir at leita.’ Kolbeinn gékk þá frá, ok kvaddi til Þórarinn grautnef at vega at hónum. Tumi kastaði sér niðr áðr hann var veginn. Kolbeinn var á Hólum um nóttina, ok fór þaðan til Kleifa.
188. Kolbeinn sendi Brand Kolbeinsson ok Brodda Þorleifsson mág sínn, ok Hafr Bjarnarson til Dala. Riðu þeir ofan Laxárdal; ok höfðu á öðru hundraði manna. Þeir kómu á Dönu-staði, ok var þar ekki manna heima. Brandr fór ok hans sveit fyrir norðan ána ofan. Ok vóru menn hvergi heima, þvíat njósn hafði komit sú er Þórðr viti hafði gört. En þeir Broddi ok Hafr riðu fyrir sunnan ána, ok kómu í Gröf ok hljópu þar inn. Þar bjó þá Jón son Páls Mássonar; hann hafði skeint sik [á ljá] ok lá í rekkju; ok særðu þeir hann til ólífis, ok dó hann af þeim sárum um sumarit. Þaðan riðu þeir á Leiðólfs-staði, þar bjó Hallr Hallz son Hallz sonar; hann hafði farit á fjall um nóttina, var hann þá kominn til matar. En er hann var mettr, bað móðir konu hans hann verða í bröttu; kvað þar fara óvina-fylgjur. Hann kvað sik syfja mjök. Ok er hann vildi upp standa, féll hann af út sofinn. Þá var mornat. Lítlu síðarr kómu þeir Broddi þar, ok brutu upp hurðina, ok hljópu inn. Hallr varð allvel við, ok varði sik drengilega. Hann hörvaði undan til fjóss, ok fékk lag í gegnum it efra holit. Síðan komsk hann út fjóss-dyrr, ok stefndi ofan til ár; hón var óreið. Þeir riðu þá eptir hónum, ok höfðu hesta góða. Tóku þeir hann niðr í mýrunum, ok særðu hann þá enn mörgum sárum til bana. Eptir þat riðu þeir á Höskullz-staði, ok hljópu þar inn. Gunnlaugr bóndi lá í útan-verðum skála ok huspreyja, en öðrum-megin gegnt lágu þeir Ari son hans, ók Þórðr son Lauga-Snorra. Þeir snöru at því rúminu, ok lögðu sverðum upp í rúmit, ok skeindisk Þórðr á fæti. Síðan tóku þeir þá, ok leiddu út at hárinu. Var Ari þá lostinn í andlitið með buklara, ok varð hann sárr af því; en þeir lögðu fetil á hönd Þórði, ok ætluðu af at höggva, áðr Þorbjörn Sælendingr ok Þorsteinn lýsu-knappr fengu grið til handa öllum þeim, þvíat þar vóru tengðir í millum. Síðan létu þeir Þórð ríða til vaðs með sér. Ok er þeir kómu í Hjarðarholt vóru þeir Brandr þar fyrir, ok vóru á svefni; höfðu þeir á öngum mönnum þá unnit. Björn var eigi heima, ok hvergi karlar á bæjum. Riðu þeir Brandr þá inn til Hvamms, ok sá þar mann undir hlíðinni upp frá Akri; var þat Þorleifr son Gils Þorleifssonar. Hann vildi hlaupa undan ok í fjallit, er hann sá þá. En þá kom á hann herfjöturr; ok kunni hann ekki at ganga nema í móti þeim, ok þó seint. En er þeir fundu hann, vágu þeir hann. Snöru þeir þá upp til Tungu, ok kómu þar mjök á óvart; ok komsk Helga húsfreyja, kona Sturlu, nauðulega í kirkju, með Snorra son sínn, er þá var fjogurra vikna. En þeir unnu á þeim manni er Valbjörn hét; særðu hann þrem sárum, ok ræntu þar til tuttugu hundraða með því er spillt var. Kerling ein var þar í Tungu með Jóreiði húsfreyju; hón kvað vísu þessa um þá flokks-menn:—
Beinir Brandr til rána bróðir Páls í hljóði;
hykk at hvergi þykki hvinn Broddi þó minni;
ólmr var hér með Hjálmi, Hallvarðr of dag allan;
hann mun hef[n]dar vinnu Hafr Bjarnarsou varna.
Síðan riðu þeir til Saurbæjar hvárir-tveggju; leituðu þeir Sturlu kirkju í Tungu ok svá á Staðarhóli er þeir kómu þar. Þaðan riðu þeir á Bjarnarstaði, ok eltu þar í fjall upp Þorfinn í Múla ok Þjóðulf Þorgeirsson. Þeir fundusk í Tjaldanesi, ok þeir er Svínadal höfðu riðit. Riðu þaðan inn til Kleifa, ok þar fundusk þeir Kolbeinn allir. Ok riðu þaðan norðr, ok þótti sjá verit hafa in mesta herferð.
En þeir menn er Tumi hafði á skipin sett, þá er þeir urðu varir við ófriðinn, sigldu þeir vestr til Flateyjar. Var þaðan gör Þórði njósn vestr í Arnarfjörð; var hónum svá sögn borin, at Tumi mundi vera í kirkju, en Kolbeinn sæti þar um. Þórðr bað sína menn þegar [her-]klæðask; ok gengu til skips; var þá ýtt skipinu; ok kafði þegar fyrir hvass-viðri; ok gengu menn heim aptr. Hét Þórðr þá á Krist, at veðrit skyldi lægja. Ok jafn-skjótt féll veðrit. Fór Þórðr þá inn til Otra-dals á skipi. Vóru þar þá komnir menn af Barða-strönd, ok sögðu hónum öll þau tíðendi sem görzt höfðu í ferð Kolbeins, ok svá þat með, at Þóríðr Ormsdóttir var komin í Flatey með son þeirra Tuma, er Sighvatr hét; ok vildi hón finna Þórð sem fyrst. Fór hann þá sem hvatast til mótz við hana. Kvómu þar þá ok menn Þórðar innan ór Króksfirði. Þeir höfðu höndlat mann er Loðinn hét, ok var Ingimundarson; hann hafði verit með Kolbeini í Hóla-ferð. Lét Þórðr leiða hann norðr á Ferju-vág; ok fékk til þann mann at vega hann er Þorkell hét, ok var bróðir þeirra Guðmundar-sona, Ásbjarnar ok Gríms. Þóríð spurði Þórð at um fé þat er Tumi hafði átt, hversu hann vildi því skipta. Þórðr lét sem lítið mundi til skiptis, þótt þeir hefði átt lönd nökkur saman í Dölum. ‘Þætti mér þat ráð,’ segir hann, ‘at þú hefðir fé þat allt sem vit eigum í þessum sveitum, en ek hitt sem fæst af félagi váru Kolbeins.’ Ok því játaði hón; ok þau handsöl áttusk þau við. Þótti Þóríði þetta vera gört af ástúð við sik. Vóru þar ok undir skild öll manna forráð, ef til þyrfti at taka, þau er Sighvatr hafði átt. Var Hrafn Oddzson váttr, ok Teitr Styrmisson, Kolbeinn grön, ok Nichulas Oddzson, ok margir aðrir. Fékk Þórðr af þessu gótt orð af alþýðu; þótti öllum mönnum hónum þetta vel fara. Eptir þetta fór Þóríðr til Sauðafellz, ok var þar [vistum] in næstu misseri. Þórðr fór ór Flatey vestr í Fjörðu, en sendi til Borgarfjarðar Ingjald Geirmundarson at vitja heita þeirra er þeir Þorleifr ok Böðvarr höfðu hónum heitið um haustið á Ferju-bakka, at þeir skyldu veita hónum til laga á þingi. Ok er Ingjaldr fann þá Þorleif ok þá bræðr, gengu þeir ór skugga, at þeir mundu eigi til þings ríða með Þórði. Fór þeim svá sem mörgum, at ‘minna þykkir fyrir at heita en at efna.’ Ok er þeir gengu ór þessu máli, þá segir Sturla sem satt var, at þeir Þórðr hefði eigi afla til þing-reiðar móti fjölmenni Kolbeins ok Sunnlendinga; en þó kvazk hann vilja veita Þórði slíkt allt er hann mætti. Eptir þat fór Ingjaldr vestr aptr, ok segir Þórði til svá búins. Þenna sama vetr sendi Kolbeinn Einar draga ok nökkura menn norðr á Langanes at drepa þá Blásius-sonu, Álmgeir ok …. Þá görðisk svá, at Eyfirðingum, ok þeim er verit höfðu vinir Sighvatz, þótti þungt undir at búa þeim afar-kostum er menn urðu undir at liggja í mann-drápum ok ránum. Kom þá svá, at þeir görðu Þórði orð, at þeir mundu veita hónum, ef hann kæmi norðr þangat með nökkum afla til mótz við þá.
189. Eptir dráp Tuma gengu menn mjök undan Þórði í lið-semðinni; varð hann af þessu hugsjúkr, ok vissi ógörla hvat hann skyldi ráðs taka. Gaf hann nú upp bústað á Mýrum. Bauð Hrafn Þórði þá at taka við búi á Eyri. Ok þat þektisk Þórðr, ok þakkaði hónum með mörgum fögrum orðum, sem aðra vinsamlega hluti þá er Hrafn veitti hónum.—Nú tekr Þórðr þat til ráðs, at búa öll þau in stærstu skip í Vestfirðinga-fjórðungi; ok þar til fékk hann menn, svá at þau vóru öll alskipuð. Kom Teitr til mótz við hann ór Breiðafirði með eitt skip. Þar vóru með hónum Barð-strendingar ok heima-menn hans. Svarthöfði ok Hrafn stýrðu einu skipi. Arnfirðingar stýrðu tveim skipum. Bárðr af Söndum stýrði því skipi er Rauð-síðan hét; þat var mest af öllum skipum Þórðar; vóru þar á Dýrfirðingar. Helgi Halldórsson ok Ingjaldr Geirmundar son stýrðu teinæringi einum. Bjarni Brandzson, ok Páll gríss Kálfsson, stýrðu skipi því er Trékyllir er kallat; vóru þar með þeim Dýrfirðingar. Kolbeinn Dufgusson ok Hakon galinn stýrðu staðar-ferju ór Holti, vóru þar á Önundfirðingar. Annat skip var búit ór Önundarfirði, þat var teinæringr, því stýrði Sigurðr rábiti Eyvindarson. Ór Ísafirði vóru búin þrjú skip:—Nichulas Oddzson, ok Eyjólfr son Eyjólfs Kárssonar, ok Sigmundr Gunnarsson, stýrðu Ógnar-brandinum; þat var mikil skúta; þar vóru á Ís-firðingar; Bárðr Hjörleifsson stýrði teinæringi; öðrum teinæringi stýrði Sigurðr vegglágr, Norrænn maðr.—Ketill Guðmundarson ok Álmarr Þorkelsson stýrðu því skipi er þeir höfðu tekit á Ströndum, er Snækollr hét; þar var á Gesta-sveitin. Þórðr Sighvatzson stýrði skútu einni mikilli; þar vóru á heima-menn hans ok þat mann-val er hónum þótti knálegast. Á hvert skip setti hann nökkura heima-menn sína þá er hann trúði bezt, ok lét þá þar vera.
190. Þá er þessi skip fimtán vóru búin, hélt Þórðr þeim norðr yfir Ísafjarðar-djúp, ok svá norðr til Horn-stranda. Þar kom til Þórðar Ari frændi hans Ingimundarson; hann var þá áttján vetra. Áðr Þórðr sigldi ór Vestfjörðum, sendi hann orð Sturlu Þórðarsyni, at hann skyldi vera fyrir-maðr til gæzlu sveitanna vestr þar ef nökkurr ófriðr væri görr af Norðlendingum. En er Þórðr var á Horn-ströndum, settusk fyrir hann veðr; en þar var eingi bygð í nánd; fengu menn þá öngar vistir; ok vóru þar fimm dægr. Þaðan tóku þeir Þórðr róðrar-leiði til Trékyllis-víkr allt fyrir Strandirnar, ok fórsk heldr erviðlega, þar til er þeir kómu í Trékyllis-vík tveim nóttum fyrir Jóns-messu-baptista—hón var þá á Frjádag. Vóru þá tekin strandhögg stór. Þórðr lagði Jóns-messu-kveld öllum skipum ót undir Trékyllis-ey, ok átti þar stefnu við lið sítt; kom þá Ásgrímr Bergþórsson til Þórðar, ok segir hónum þá sögu, at Kolbeinn dragi lið saman fyrir norðan Flóa, ok hefði þangat mart skipa, ok ætlaði þeim at halda it ytra til mótz við Þórð, en sendi suman herinn vestr landveg fyrir. En þat kunni hann eigi at segja hváru liðinu Kolbeinn mundi fylgja. Þeim Þórði þótti sem þetta mundi vera kvittr nökkurr um liðs-dráttinn Kolbeins sá er ótrúlegr væri; ella mundi þat eigi vera meira lið, en it fyrra sunar fór norðan til Ísafjarðar. Fór þá Ásgrímr heim. Þórðr talaði langt örendi fyrir liðinu; minnti menn á harma sína, ok eggjaði í ákafa at menn skyldi vera sem hraustastir þótt í raun kæmi. Sagði hann mönnum deili á, at menn skyldi allir leggja til einnar hafnar. Vóru þegar uppgöngur ætlaðar, ok at fara með hernaði. Þóttisk hann ok eiga vánir liðs ef hann kæmi til Eyjafjarðar. Hann hafði þá eigi meira lið en níu tigi manna annars hundraðs. Báru menn þá grjót á skipin; ok bjoggusk til brott-lögu. Röru þeir þá inn fyrir Reykjanes. Austræn gola var innan á Flóa, svá at í-fellt var; ok sigldu þeir þá norðr á Flóa.
191. Nú er at segja frá Kolbeini.—Þegar er várar, dró hann saman öll stór-skip í Norðlendinga-fjórðungi. Þessi skip öll lét hann verða saman dregin í Skagafjörð, ok bjósk hann í höfn þeirri er heitir í Selvík fyrir vestan Skaga. Sá atburðr var, þá er þeir bjoggusk Eyfirðingar undir Hrísey áðr þeir héldu skipunum norðr til Skagafjarðar, at þá er þeir gengu millum skipanna, steypðisk einn maðr á kaf, ok kom aldri upp síðan,—sá hét Jón;—ok þótti þetta íll furða. En er skip þessi öll vóru komin til Skaga ok búin, þá var ok komit lið allt norðan um Öxnadals-heiði þat sem ván var. Skipti Kolbeinn þá flokkunum í tvá staði; setti hann þá Brand Kolbeinsson höfðingja yfir annan flokkinn; skyldi hann fara með sínu liði landveg vestr til Fjarða, ok hafði hann tvau hundruð manna. En er hann kom vestr til Miðfjarðar, fékk hann þar sanna njósn um ferð Þórðar, at hann var kominn á Strandir, ok ætlaði at sigla norðr yfir Flóa. Hafði Brandr þá setur í Miðfirði, ok ætlaði at bíða þar þess er hann spyrði hvert Þórðr sneri. En er Sturla spurði, at Brandr var kominn í Miðfjörð með flokk, ok ætlaði vestr á sveitir, þá dró hann þegar lið saman. Kom þá til hans Þorgils Böðvarsson ok Vigfúss Gunnsteinsson. Riðu þeir þá norðr yfir Haukadals-skarð, ok höfðu nær tvau hundruð manna. Tóku þeir þá ái-fanga fyrir norðan Skarðit. Kómu þá aptr njósnar-menn þeirra Sturlu; ok segja, at Brandr var í Miðfirði ok fór heldr óvarlega. Eggjar Þorgils þá, at þeir skyldi ríða at þeim skörulega. En Vigfúss svarar svá, at hann vildi veita Sturlu til þess at verja hérað með hónum, en fara kvezk hann mundu hvergi á sveitir annarra með ófriði. Töluðu þeir um þetta langa hríð, ok urðu eigi ásáttir. Þorgils segir, at hann vildi, at þeir riði norðr á þá Brand sem hvatast, ok vefðisk eigi lengi í þessu ráði. Sturla segir, at hann vildi gjarna at þeir héldi norðr á, ef engir vildi undan skerask fyrir-menninir. Segir þá mundu lítil verða efni þar til atreiðar er eigi yrði allir á einu ráði er fyrir-menn skyldu heita. Gékk Vigfúss þá ór þessu máli, ok reið í brott með sína menn; dreifðisk þá allr samnaðrinn þeirra Sturlu. Þá reið Sturla vestr til Dala: en er þeir Brandr spurðu liðsamnað þeirra Sturlu, þá brugðu þeir öllum setunum ok riðu norðr til Skagafjarðar. Ok vildi hann fá lið meira.
192. Þá er Kolbeinn var búinn til brott-lögu þá varð þat til tíðenda, at menn kómu til hans sunnan um land, ok segja hónum þau tíðendi, at Gizurr Þorvaldzson var út kominn suðr á Eyrum, ok stefndi fund við Kolbein. En Kolbeinn segir, at hann var þá búinn til ferðar þeirrar, er hann vildi fyrir öngan mun bregða. Þat var Jóns-messu-kveld at Kolbeinn sigldi út eptir Skagafirði; ok svá út fyrir Skaga, ok síðan vestr á Flóa. Hafði hann þá tuttugu skip, ok nær ellifu tigum ins fjórða hundraðs manna. Kolbeinn sjálfr stýrði því skipi er nær var haf-færanda, ok var þrennum bitum út-bitað. Þar var ok kastali á við siglu. Öðru skipi stýrði Ásbjörn Íllugason. Sökku-Guðmundr stýrði mikilli ferju. Ketill Gnúpsson ok þeir Gríms-eyingar höfðu enn mikit skip. Hjalti Helgason ór Leirhöfn stýrði mikilli feiju. Hrani Koðransson var enn skipstjómar-maðr. Einarr dragi styrði enn einu skipi. Óttarr biskups-frændi hafði feiju. Víga-Bútr stýrði mikilli ferju. En þó vér telim eigi alla skipstjómar-menn norðan, þá hafði Kolbeinn marga ina röskustu menn setta á hvert skip. Mátti svá at kveða, at öll skip Kolbeins væri at-skjölduð framan. til siglu. Höfðu öngir menn séð á vóru landi þvílíkan herbúnað á skipum. Sigldi Kolbeinn svá útleið vestr á Flóa, ok ætlaði eigi fyrr við land at koma en fyrir vestan Horn.
Nú er frá því at segja, at Þórðr sigldi vestan á Flóa. Ok er þeir vóru komnir á miðjan fjörðinn, þá mælti maðr á skipi Ketils Guðmundarsonar er Þorgeirr hét, ok var kallaðr korna-sylgja. Hann leit til hafs út ok spurði hvárt selar lægi á ísinum. Ok er fleiri menn sjá þetta, segja þeir, at þar sigldu skip Kolbeins. Vóru þá lagin seglin. Tóku menn þá ráða-görðir; mæltu flestir, at þá skyldi þegar róa út at þeim; þvíat þá féll veðrit í logn; en sumum þótti þat ófært, fyrir þá sök, at allir sá at mikill mundi liðs-munr vera. Var þat þá ráð vitra manna, at heita nökkuru. Þá hét Fórðr á Guð Almáttkan, ok Heilaga Máríu móður Guðs, ok inn Helga Óláf konung, til árnaðar-orðz. Var því heitið, at allir menn, þeir er þar vóru með Þórði, skyldu vatna allar Föstu-nætr innan þeirra tólf mánaða, ok fasta Laugardaga alla til vetrar fram, ok láta kaupa tólf mánaða tíðir fyrir sál Haraldz konungs Sigurðarsonar. Þá var fest heitið með handtaki. Eptir þat bað hórðr létta skipin ok búask til róðrar; var þá þegar skipat hversu skipin skyldi fram leggja.
Var þá tekinn róðr út eptir Flóa til mótz við þá Kolbein þegar er þeir vóru búnir. En er Kolbeins-menn sá at skip Þórðar réru innan á Flóann, þá felldu þeir seglin ok lögðu skipin saman í tengsl. Var þat nær Skaga en Horni. En þat var í þann tíma dægra, er sól var skamt farin um morguninn. Kolbeinn lagði skip sítt mjök í miðjan flotann. Skip Sökku-Guðmundar lá næst Skaga, en skip Ásbjarnar Íllugasonar lá í annan arminn næst Horni. Sneru þeir Kolbeinn fram-stöfnum á land inn. En er Þórðr kom í skotmál við Kolbein, bað hann þá leggja sín skip í tengsl, ok greiða atróðr. Var svá skipat, at Ógnar-brandrinn, er Nichulás Oddzson stýrði, var næstr Horni í móti skipi Ásbjarnar Íllugasonar; en þar næst lagði Þórðr sínu skipi; en þá var skip Helga Halldórs sonar; þá var skip Teitz Styrmissonar. En í annan arminn mótz við skip Sökku-Guðmundar, var skip Sanda-Bárðar. En þar í milli lögðu menn fram skipum sínum sem drengskap höfðu til. Eptir þetta gékk Þórðr í fram-stafn á skipi sínu. Ok er hljóð féksk, þá talaði hann, ok bauð Eyfirðingum ok öllum mönnum fyrir norðan Öxnadals-heiði grið. En er Kolbeins-menn heyrðu hversu horfði talit, þá þótti þeim eigi örvænt, at nökkut mundi digna hugir manna þeirra, er frændr sína höfðu látið á Örlygs-stöðum, ok þá vóru enn óbættir. Þá svarar einn af Kolbeins-mönnum;—bað óvininn þegja, ok kvað aldri sættask skyldu. ‘Muntú fara slíka för sem Tumi bróðir þínn för í vár á Hólum, ok því verri sem þú færir þik sjálfr til beina-lagsins.’ Eptir þat æpðu hvárir-tveggju heróp; ok tóksk þá bardaginn. Ok var fyrst vakinn af Kolbeins-mönnum með skotum ok grjót-kasti; ok var þat hörð hríð áðr skipin kómu saman, ok hvárir kómu stafn-ljám á skip annarra.
193. Tóksk nú harðr bardagi, ok í fyrstu með grjóti ok skotum. Skutu menn Þórðar svá hart at þeir Kolbeinn fengu eigi annat gört en hlífa sér um hríð. Hallaðisk þá bardaginn á Norðlendinga. Kom þat mest til tveggja hvárt, at Kolbeins-menn höfðu grjót eigi meira en lítið á tveim skipum, en Þórðar-menn höfðu hlaðit hvert skip af grjóti; hinn annarr, at á skipum Kolbeins vóru fáir einir menn þeir er nökkut kunnu at göra á skipum þat er þeim væri gagn at; en á Þórðar-skipum var hverr maðr öðrum kænni. Nú má þat skilja, at með þvílíkum atburðum má sigrinn skipask með auðnu milli höfðingjanna. En eigi volli þat, at eigi hefði hvárir-tveggju mart it bezta mann-val. En áðr grjót-hríðinni var lokit þá hrukku Kolbeins-menn flestir allir á sínum skipum aptr um siglu. Eggjaði Þórðr þá sína menn, at þeir skyldi greiða uppgöngur. Eyjólfr Eyjólfsson, ok Nichulas Oddzson, ok Sigmundr Gunnarsson, gengu fyrstir manna upp á skip Kolbeins. En er Kolbeinn sá þat, þá herðu þeir at þeim, ok báru þá alla fyrir borð á spjótum; vóru þeir þá dregnir af sundi upp á skip sín. Eptir þat tekr bardaginn at festask; ok var þá mest barizk um stafna, er fættisk grjótið. Tóksk þá mann-fall, ok hallaðisk þat mest í lið Kolbeins; gékk ok eingi jafn-djarflega fram af Þórðar-mönnum sem hann sjálfr. Svá sem segir Ingjaldr Geirmundarson í atlögu-flokki þeim er hann orti um bardagann á Flóa. Nú er þetta því merkilegt, at Ingjaldr var þar í bardaganum, ok orti þetta kvæði þegar um vetrinn eptir:—
Þórðr óð í styr stríðum (strengs kom hagl á drengi)
(endr rufu ímun-vindar Yggjar-tjöld) fyrir skjöldu:
Gunn-mána vann grennir galdrs-Freyr Sigars-tjalda
(ormr rauzk í val vörmum) víg-skóð drifin blóði.
Rít varð rauð at mæta, roðin spjóti, val-grjóti;
gjóstr knúðisk mjök mistar; mein fékk herr af steinum:
Stærðisk hjaldr (en hurðir Hárs reiddusk; skip meiddusk;
búkr féll á val víka) vápna-dóms at rómu.
Þetta enn:—
Þórðr vann flest, þar er fyrða, flein-hregg, bitu eggjar;
framr gat sonr at semja Sighvatz dunur vigra:
Ógn-rökkum frá ek ekki all-snart í styr hjarta,
þar er hraut á sjá sveiti, sverð-álfi mjök skjálfa.
Taka nú skipin at leggja sem næst hvert öðru til högg-orrostunnar. Tóksk þeim Kolbeini ógreitt atlagan, svá at eigi komsk fram þat it mikla skipit er sjálfr hann var á, ok enn fleiri in stærstu skipin þeirra; ok varð þar á bugr nökkurr; ok hallaðisk í þessi svipan bardaginn í lið Kolbeins. Hann hafði sik lengst [um] lítt við orrostuna um daginn. Bar þat til þess, at hann þóttisk hafa liðs-kost gnógan; en sá annarr, at hann var heill lítt, ok þótti hónum sér varla hent at ganga í stór-erfiði. En allir menn vissu, at Kolbeinn var inn fræknasti maðr ok höfuð-kenpa til vápna sínna. Stóð hann við siglu á kastalanum, ok skipaði þaðan til atlögu. En er hann sá, at eigi var víst at svá búit hlýddi, þá hét hann á sína menn, ok biðr þá ganga af sínu skipi ok á þau er lá við at hroðin mundi verða. En Hjalta Helgason ór Leirhöfn bað hann leggja sítt skip á skut skipi Þórðar; ok enn hét hann á fleiri skipstjórnar-menn at leggja skyldu á skut Vestan-manna, ok göræ hring at þeim; ‘Er þat eigi meðal-skömm, ef þeir skulu vinna yðr með inum smám ok inum fám skipum, er þeir hafa, við þann inn mikla skipa-afla er vér höfum at dregit.’ Leysa þeir nú skipin ór tengslum, ok fara svá at sem Kolbeinn hafði fyrir sagt. En nú var áðr svá komit orrostunni, at þeir menn af liði Þórðar, sem fremstir vóru, höfðu þá greiddar uppgöngur; en sumir ætluðu þá at ganga upp á skip þeirra Kolbeins. Ok hér urðu nú margir hlutir jafn-snemma, þeir er mikillar frásagnar eru verðir; en nú verðr þó um eina hverja fyrst at tala. Verðr þessi hríð mjök skaðsöm í liði Kolbeins, áðr en it snarpasta mann-val Kolbeins kom þeim Þórði í opna skjöldu, er þeir höfðu eytt skip sín mjök, ok var allr þori manna kominn fram um siglur. Ok þá er kall kom á skip Þórðar, at tveggja-vega væri at þeim sótt; urðu þeir þá við hváru-tveggja at sjá. Gékk þá Þórðr aptr á skip sítt, ok svá görðu nú margir aðrir hans menn. En Þórðr hafði lítið deildar-lið. Eggjar hann þá at þeir ræki af sér þá fyrst inu óþarf-legu bak-jarla er þá vóru komnir þeim til óhaglegra íhöggva. Bað þá þegar, at þeir gengi upp á skip Hjalta; varð þar lítil viðtaka, áðr uppgöngur tókusk. Gékk sá maðr fyrst upp er Áron hét, ok var sonr Halldórs Ragneiðar sonar; þar næst Þórðr sjálfr. Lagði Þórðr til Hjalta í gegnum brynjuna ok sjálfan hann, ok nisti hann svá dauðan út við borðinu. Ruddu þeir þat skip svá vandlega, at nálega var hverr maðr drepinn, eðr fyrir borð rekinn; varð ok fám einum af sundi hólpit. En meðan Þórðr hafði þetta at starfa, þá höfðu Kolbeins-menn komit stafn-ljám á skip hans, ok dregit fram í milli skipa sínna. Féllu þeir þar, Ánn Áskelsson ok Snorri Loptz son ok Steinólfr Þorbjarnarson, í stafni á skipi Þórðar, ok vildi eingi þeirra flýja. Fjórði maðr féll þar, Clemet; ok særðu hann bæði Kolbeins-menn ok Þórðar-menn; en allir aðrir flýðu á þau skip er næst lágu. Tókusk þá hlaup mikil milli skipanna. En er Kolbeins-menn gengu upp a skip Þórðar, þá görðisk þeim ávinnt er næstir lágu. En í þenna tíma höfðu þeir Kolbeinn grön, ok Teitr Styrmisson, ok margir menn, greitt uppgöngur á skip Kolbeins. Ok er til kómu heima-menn Kolbeins, þeir er hann sendi til af sínu skipi, þá vóru þeir Teitr ok Kolbeinn bomir ofrliði, ok reknir fyrir borð, ok kómusk nauðulega aptr til sínna manna; ok var þá bardagi inn ákafasti. Kómu Kolbeins-menn stafn-ljám á skip Teitz ok drógu fram á millum sínna skipa. Ok í þeirra hríð vóru særðir, Teitr, ok Ásgrímr baulu-fótr, ok Álmarr. Flýði þá allr þori manna af því skipi á skip Kolbeins Dufgussonar. Teitr hljóp ok þar á. Varð þat svá hlaðit ok þröngt at inn féll um söxin ok há-reiðarnar. Hljóp þá megin-þorin á skip Sanda-Bárðar. Tók nú bardaginn at losna, ok hljópu menn nú títt í millum skipanna. En er Þórðr ætlaði aptr á sítt skip, þá sá hann at skipit var autt af hans mönnum, en hann hafði þá eigi liðs-kost til at sækja þat. Gékk hann þá á skip Svarthöfða, ok dvalðisk þar um hríð. En þá er hann sá, at þeir Nichulas Oddzson ok Eyjólfr, ok öll þeirra sveit, var hrokkin aptr um siglu á Ógnar-brandinum, ok þar var þá búit til uppgöngu, hljóp hann þá upp á skipit til þeirra, ok eggjar ákaflega, at þeir skyldi herða sik. Hleypr hann þá fyrstr alla manna fram í stafn, ok hefir skjöld yfir höfði sér en sverð í annarri hendi; fylgja þeir hónum þá all-djarflega. Ok verðr nú it snarpasta él, ok verða nú hvárir-tveggju sárir. Höfðu Kolbeins-menn áðr komit akkeri í stafn því skipinu. Gengu þeir Þórðr þá svá skörulega, at í þessu slagi kómu þeir af sér akkerinu. Ok þá kenna þeir Norðan-menninir Þórð; eggjar þá hverr annan at hann skyldi þá eigi undan komask, er hann var svá mjök köminn í greipr þeim. Þórðr svarar þá: ‘Rétt kenni þér,’ segir hann, ‘ok sækit nú at fast, þvíat sannlega skal yðr í dag reynask fyrir-maðrinn Vestfirðinga óragr! Segir mér ok svá hugr um, at aldri síðan munu þér fá jafnt-vænt efni við mik.’ Leggja þeir nú ok at frýju-laust Norðan-menninir; drífr nú ok þangat til af öðrum skipum fólk er fræknast var; ok lauk svá þeirri hríð at eingi varð ósárr þeirra manna er fram höfðu gengit með Þórði. Finna þeir eigi fyrr er aptr vóru í skipinu, en vaxa tók austrinn. Bað þá Sigmundr Gunnarsson at ausa skyldi. Eptir þessa sókn losnaði heldr bardaginn víðast á skipunum. Tóku nú teinæringarnir allir at höggva sik ór tengslum, nema þeir Helgi Halldórsson. Jón Álptmýringr flýði fyrstr allra manna, ok nökkuru síðarr Bárðr Hjörleifsson, þar næst Sigurðr vegglágr. Þá kallaði Svarthöfði á Sigurð, ok bað hann at leggja. Hann görði svá; gékk þá Svarthöfði þar á skip ok Hrafn snati, ok nökkurir menn aðrir. Svarthöfði bað Hrafn mág sínn fara með sér. Hrafn spurði hvat hann vissi til Þórðar. Hann lézk ekki til hans vita. Hrafn bað hann þá fara sem hónum líkaði, ‘En hér er nú Óttarr snoppu-langr, bróður-bani þínn.’ Svarthöfði segisk ekki þat hirða; segir, at unninn mundi sá sigr þá at sinni er auðit yrði. Hafði Svarthöfði þá fengit stór sár; en Hrafn vissi þat eigi. Réru þeir Svarthöfði þá frá, ok til landz. En er Teitr var af stokkinn skipi sínu, þá gengu Kolbeins-menn þar upp; var þá óðr vápna-burðr á skipi Kolbeins Dufgussonar, svá at menn þolðu eigi við. Flýði svá vandlega af því skipi, at Kolbeinn stóð einn eptir; tóku þá menn hans ok drógu hann öfgan á milli skipanna til sín. Ok í þeirri rimmu fékk hann fjogur sár, þrjú í lærit, ok vóru tvau í gegnum lærit; en eitt neðan í ilna, ok skar út í klaufina við þumal-tána, ok var þat sár mikit. Þeir Ketill Guðmundarson, ok Almarr Þorkelsson lögðu all-djarflega fram. Þeir Bjarni Brandzson ok Páll gríss héldusk einir menn bezt við. En frálagan tóksk þeim giptusamlega. Sanda-Bárðr hafði skip borð-mest, ok lagði vel fram. Sóttu þangat flestir, sem helzt þótti hléit. Fundu þeir Bárðr ok hans félagar eigi fyrr en skipit var svá hlaðit, at við því var búit at sökkva mundi undir þeim. Var þá sú orrosta mest, er kastað var handsöxum ok bolöxum milli skipanna. Þá var ok skotið sel-skutlum ok hval-járnum, ok barizk öllu því er til féksk, bæði beiti-ásum ok ára-hlumum. Var þá bæði, at flestir menn vóru nökkut tann-sárir, tók þá ok flestum heldr at leiðask högg-orrostan. Leituðu heldr flestir menn at hafa hættu-minna, þess at þeir verði sik frýju. En á því skipi, er Þórðr er á staddr, þá stóðu menn þar einart í austri; ok var við sjálft, at eigi mundi varit verða; finna þeir nú at skipit var meitt neðan. Biðja þeir Nichulas ok Sigmundr at hafa skyldi í árarnar, ok leggja frá. En er Þórðr varð þess varr, þá bað hann þá eigi verða svá at undri at flýja þegar bardagann. Þeir segja, at sum vóru skipin flýin, en þetta var nálega meitt til ófærs, ‘En öll eru vár skip,’ segja þeir, ‘búin frá at leggja.’ En Þórðr trúði því eigi, fyrr en hann gékk sjálfr til at sjá austrinn. En þeir létu á meðan síga á hömlu skipit; ok því næst snúa þeir frá. Ok þegar er þat sá af öðrum skipunum, at hann lagði frá, þá hét hverr skipstjórnar-maðr á sína liðs-menn at leysa sik ór flotanum. Ok flýr nú hvert skip sem skjótast verðr búit. Hér um kvað Ingjaldr Geirmundarson:—
Mundi sízt á sundi svip-knýjandi flyja
hildar-garðz frá hörðu hret-viðri geir-fletjar:
Ef hjaldr-reitar hóti hlunn-fáks sumir runnar
(gunn-látrs ruðu Gautar glæðr) fastara stæði.
Hér segir Ingjaldr, hversu mörg skip hruðusk af Kolbeini:
Hrauð þar er hermenn kníðu hlut-vandir dunur randa
(menn vissu þat) þrenna pórðr hlaup-mari borða:
Lýð frá ek líf við dauða lið-veljanda selja;
en þess er grið greinðusk galt Leir-hafnar-Hjalti.
Frá því segir Ingjaldr hverr liðs-munr var:—
Ims hafði lið ljóma leik-herðandi ferðar
(ruðusk méi í styr stála stinn) tveim hlutum minna:
því frá ek pundar skýja þing-eggjanda leggja
gunnar seims frá glaumi Göndlar-skíðs um síðir.
En er snúit var skipinu Þórðar, kallaði hann til Hrafns Oddzsonar ok biðr hann fá sér menn nökkura. Hrafn segir, at þeir þykkjask hvergi of margir. En þó hljóp Hrafn á skip til Þórðar, ok hljópu fjórir menn eptir hónum. Héldu þeir nú til landz, ok svá hverr sem búinn var. Var þá umræða mikil á skipi Þórðar, hversu langr bardaginn hefði verit. Kom þat ásamt með þeim, at þá mundi sól vera í miðju land-suðri; en þá var lágr veggr undir sólina er þeir fundusk. Var Þórðr all-hugsjúkr, þvíat þá var vant skipsins Sanda-Bárðar ok svá Trékyllis er stýrði Bjarni Brandzson; ok hugðu menn, at því mundi eigi Kolbeinn reka flóttann at þeir mundi hafa þessi skip í sínu valdi. Þeir Bárðr höfðu látið árarnar allar nema fjórar einar. Lagði þá Bjarni at þeim, ok tók af þeim nær þrjá tigi manna, en fékk þeim árar, svá at þeir urðu birgir. Réru þeir þá undan allir samt. Kolbeins-menn réru eptir á tveim skipum lítlum, ok þorðu eigi á þá at ráða er þeir kómu eptir; ok snéru aptr til flotans. Lágu þeir Kolbeinn þar á hafinu ok biðu hafgolu, þvíat feijurnar vóru þungar undir árunum.
194. Þórðr ok hans menn tóku róðr sem ákafast, ok stefndu upp undir Reykja-nes, þvíat þeir hugðu at þangat mundi skemst til landz; ok var þar at lagt ok upp gengit. Tóku menn þá vatn á skip sín, þvíat margir vóru mjök þyrstir. Var þá nón dags. Þórðr bað Hrafn Oddzson þá ganga á skip sítt ok róa fyrir inn til Árness, ok láta taka öll þau hross sem vóru í Víkinni. ‘Vil ek,’ segir hann, ‘at þeir menn er mest eru sárir, ríði undan óvinum sínum, en eigi taki þeir menn hrossin, er vel megu fætrnir bera þá á fjöll upp.’ Görði nu Hrafn svá; en Þórðr fór meirr af tómi. Ok er hann kom í Víkina þá kenndu þeir ferju Sanda-Bárðar ok [svá] Trékyllinn, at þau röru þá at útan. Urðu þar fagna-fundir þá er þeir hittu Þórð. Könnuðu menn þá liðit; ok fundu, at þeir höfðu fá eina menn látið; en nálega var hverr maðr nökkut sárr, sá er með Þórði hafði verit; en öll alþýðan var lítt sár. Hét hann þá kalla saman liðit, ok skaut á húsþingi. Þakkaði hann mönnum þá góða fylgð, ok fór þar um mörgum orðum ok fögrum: ‘Vænti ek ok þess, at nú í dag þykki yðr um hafa skipzt hamingjan með okkr Kolbeini þann tíma er vér spyrjum þann inn mikla mann-skaða, er ek hygg, at þeir skulu fengit hafa hjá því sem vér. Vil ek nú biðja yðr, góðir hálsar, at þér leggit til þat er yðr þykkir ráðlegast, upp at taka. Er nú svá komit vóru máli, at þegar er Kolbeini gefr byr, mun hann sigla vestr hingat; ok sýnisk mér sem vér munim lítt koma við undan-ferðinni á skipunum, þvíat vér höfum látið tré-reiði á flestum skipum várum. Vil ek nú at þér ráðit um með mér.’ Lögðu menn þá til all-misjafnt. Flestir þeir er skip áttu, fýstu at eigi skyldi við þau skiljask; en þeir sem ekki áttu í skipum, hugðu meirr at því hvat þeim mundi hent; ok verðr þat at endr-mæli einu. Ok þegar er Þórðr sá, at hann nýtti lítið af tillögum alþýðunnar, þá tók hann svá til orða: at, ‘Svá góða raun hafa mér [gefit] þessir inir góðu mínir félagar ok fóstbræðr, er mér hafa nú veitta í dag svá drengilega fylgð, at varla munu á vóru landi dæmi til finnask, at menn hafi við jafn-mikit ofr-efli átt at skipta, ok svá drengilega í móti gengit; sem Guð þakki yðr. Ok eigi vil ek nú því launa yðr, at leiða yðr á nýja-leik í háskann fyrir mínar sakir; þvíat meira þykki mér verðr einn góðr drengr en allir þessir skip-tötrar. Þarf hér eigi langt um tala, at menn skulu ryðja skipin, ok bera reiðann í kirkju ok öll önnur föng; skulu ok þeir menn í kirkju er sárir eru, ok sé þó eigi með oss færir. Þeir menn skulu með oss fara er vér hyggjum at eigi muní fá kirkju-grið.’ Var þat um nátt-mála-skeið er þetta var allt at gört, ok Þórðr snéri á leið upp með fjalli frá Árnesi. Skilðu þeir þá við hann, Teitr Styrmisson, ok Egill Sölmundarson, Kolbeinn grön, ok Ásgrímr baulu-fótr, ok allir þeir er hónum þótti eigi færir með sér. Fékk hann þeim hross, ok menn ósára til fylgðar, ok skyldu þeir flytjask til Steingríms-fjarðar. En er þeir kómu skamt á fjallit, þá görðisk Ásgrfmr svá farinn af sárum, at hann mátti eigi fara lengra. Varð hann þá eptir, ok Gunnarr nauta-tík, ok nökkurir menn aðrir. En Þórðr, ok sú sveit er með hónum var, snýr upp í dal þann er verðr skamt upp frá Árnesi. Beiddi þá liðit hvíldar er þar var komit.
195. Nú er þar til at taka er þeir Kolbeinn lágu eptir á Flóanum. Lét hann nú rannsaka skip sín, ok skynjaði hvé mart fallit var, eðr hvat svá væri sárt at hann vildi eigi með sér hafa. Finnr hann nú, at mart er fallit, en fjölði sárr. Fær hann nú til tvau skip ok liðfæra menn svá at birgt var; lætr nú flytja norðr til Skaga lík ok sára menn. Var nú ok at hugat, hvé mörg skip Þórðar þar lágu eptir; ok fundusk þrjú. Vóru á Þórðar skipi fallnir fjórir menn, ok eigi þá enn látnir. Vóru þá gefin grið Snorra Loptzsyni ok Áni Áskelssyni, þvíat hann nefndisk nafni Þórðar bróður síns. Steinólfr Þorbjarnarson var þegar högginn fyrir borð, en Clemet smiðr var drepinn uppi á skipinu. Var Ánn þá leiddr upp á skip Einars [langs] Jónssonar. Tóku þeir Kolbeinn þá hvíld, ok biðu byrjar, ok átu mat. Ok nú hugðu þeir at víst, hvé marga menn þeir höfðu látið. Lézt í þessum bardaga af Kolbeini á sétta tigi manna allt saman, ok sfðan andaðisk af sárum. Þessir menn vóru mest virðir af þeim er létusk: Guðmundr frá Sökku, ok Hjalti Helgason, þeir Ílluga-synir Einarr dragi ok Þorsteinn, Snorri Þórálfsson, Sigurðr Rögnvaldzson. Bað Kolbeinn nú at Einarr Jónsson skyldi taka Snorra Loptzson til sín; ‘Er þér kunnast, hverr hverrgi þeirra er Vestfirðinganna.’ Sjá [þeir] ok nú at kyrrlegt görir. Ok er Snorri kemr á skip Einars, þá tók hann svá til orða, er hann kenndi Án Áskelsson: ‘Guð sé lofaðr, Ánn félagi, er ek sé þik á lífi!’ Ok er Einarr Jónsson heyrði þetta, mælti hann: ‘Er svá,’ segir hann, ‘at Ánn fjándinn er hér, er flest íllt hefir oss gört!’ Lét hann þá þegar taka Án ok höggva fyrir borð. Snorra þótti þetta verk svá íllt, ok of mjök af sér hljótask; vildi nú gjarna heldr þagat hafa, ok heldr láta allt er hann átti; ok mátti þó ekki at hafa. Eptir þetta biðr Kolbeinn reisa viðuna ok taka til segla. ‘Vil ek því nú lýsa fyrir yðr, at nú skal sigla vestr um Flóa, at leita Þórðar þar til er vér finnumk; ok láta nú sverfa til stáls með oss. En ef vér fám eigi fundit þá, þá skulu vér sigla til Vestfjarða, ok herja, brenna bæi, en drepa menn, ok eyða svá bygðina, at Þórðr megi eigi þaðan eflask með ófriði á hendr oss. En þó segir mér svá hugr um, at eigi sé víst at mér verði auðit at standa yfir höfuð-svörðum Þórðar, svá sem hann rak nú ór færi at sinni; ok nær er þat mínum hug, at yðr mun þykkja hamingju-skipti orðit með okkr Þórði. Hafit nú þá stefnu, er þér sát þeir höfðu undan.’ Sigldi nú sá fyrst er fyrst var búinn vestr um Flóann.
196. Nú er þar til at taka er fyrr var frá horfit, at Þórðr hefir tekit hvfld uppi í dalnum, ok hafa menn sofnat fast. Ok er komit var at sólar-setri, lét Þórðr vekja liðit, ok varð at ausa köldu vatni á marga menn áðr vaknaði. Þá bað Þórðr, at tveir hverir menn skyldi ganga fram á fjallit yfir Árnes, ok hyggja at, ef þeir sæi nökkut til flota Kolbeins. Fóru þá tveir menn á fjallit; ok kómu aptr skjótt, ok segja, at Kolbeinn sigldi útan at Trékyllis-vík. Segir Þórðr þá, at eigi vóru setu-efni. Gengu þeir þá upp á fjallit, ok kómu ofan í Ingólfs-fjörð ok [þaðan] til Ófeigs-fjarðar. Vóru menn þá svá mæddir af mæði ok blóðrás ok svefnleysi, at þá vildu menn eigi lengra fara. Lögðusk menn þá niðr, ok tóku á sik svefn. En Dróttins-daginn er Þórðr vaknaði, kallaði hann saman menn sína, ok spurði þá alþýðuna hvat helzt væri til ráðs at taka. Fann hann þat skjótt at bændr vóru heim-fúsir; hann kvazk ok gjarna gefa þeim heim-leyfi ef þeir kæmi til hans þegar er Kolbeinn sigldi vestr skipunum it ytra. Hétu flestir þar góðu um. Snéru þeir þá flestir á fjall upp, ok kómu ofan í Ísafjörð; en sumir gengu it efra um fjöll allt til Barða-strandar; kómu hverir þar ofan í Fjörðuna er heima áttu. Þórðr sendi menn sína at leita at smá-skipum. En áðr menn skildusk í Ófeigs-firði, þakkaði Þórðr mönnum fylgð sína, er þeir höfðu hónum veitt; kvazk öllum þeim góðu launa skyldu, ef Guð gæfi hónum tíma til. Þá fór Þórðr út á Engines, ok þaðan til Dranga, ok þaðan til Furu-fjarðar. Setti Þórðr þá menn til út á Stiga-gnúp, at verða varir við ef Kolbeinn sigldi it ytra með herskipum. En hann fór þar til er hann kom Pétrs-messu-morgin í Holt í Önundarfjörð.
197. En er Kolbeinn kom í Trékyllis-vík gékk hann á land í Árnesi, ok lét kanna kirkjuna; ok vildi vita hvat þar væri þeirra manna er hónum væri slægr til. En er hann fann engan þann þar, er hann vildi nökkut at göra, þá ræntu þeir kirkjuna, ok tóku slíkt er þeir fengu. Dróttins-myrgin fékk Kolbeinn njósn af, at nökkurir sára-menn mundi vera uppi á fjallinu. Görði hann þá sveitir upp á fjallit at leita. Þeir hittu þar Ásgrím baulu-fót, Gilsson; hann beiddi sér griða til fundar við Kolbein. Þeir játuðu hónum því, ok fluttu hann heim í Árnes. Frændr hans báðu hónum griða við Kolbein, ok hann mundi hann láta njóta mágsemdar, þvíat hann hafði fyrr fylgt Hallberu syrju systur hans. En Kolbeinn kvazk eigi vilja sjá hann, ok bað háls-höggva hann. Fékk hann þá til mann at drepa hann. Eptir þat lét Kolbeinn taka skip öll; hafði sum með sér, en sum lét hann brenna. Í þessi ferð var þat gört, er aldri hafði verit fyrr gört á Íslandi; hann lét taka hvala; en suma lét hann brenna upp. Segir hann, at eigi skyldi þeir Þórðr ala sik við þat til ófriðar við hann. Rænti Kolbeinn þá allar Strandir ok sigldi þaðan til Vestfjarða, ok kvazk þá afla eyða skyldu svá at Þórðr mætti þaðan eigi eflask með ófriði. Enn næsta dag eptir Pétrs-messu sigldi Kolbeinn inn eptir Ísafirði. Geirmundr son Fanga-Ljótz sá þá skipin er hann var á njósn, ok fór hann þar til er hann kom á fund Þórðar, ok segir hónum. En Kolbeinn fór þá með skip sín inn til Æðeyjar, ok lagði hann þar til hafnar. En er Geirmundr kom í Holt, sat Þórðr yfir borðum ok hans menn allir. En þegar er Geirmundr mátti segja tíðendin, þá bað hann.Þórð úti verða; segir at Kolbeinn mundi ókominn at eins, nema hann hefði siglt inn til Ísafjarðar. Vár þá hrundit fram borðunum; hljópu menn þá til vápna, ok her-klæddusk; en sumir hljópu at hestum. En er hestar kómu at, sendi Þórðr alla vega menn til lið-samnaðar. Hrafn Oddzson sendi hann vestr á Rauða-sand ok um Barða-strönd, ok um alla Út-fjörðu; ok um alla Vestfjörðu sendi hann menn; en Ingjald Geirmundarson sendi hann til mótz við Sturlu Þórðarson, ok Böðvar Þórðarson, ok Þorleif Þórðarson, at þeir kæmi allir til fundar við Þórð í Breiðafjörð; en Eyjólf Eyjólfsson sendi hann til Ísafjarðar, at samna þar mönnum; en Þórðr sjálfr skyldi samna liði um Önundar-fjörð; ok skyldu finnask allir saman úti í Dýrafirði Laugar-kveldit. En er Kolbeinn kom í Æðey fann hann þórdísi Snorra-dóttur ok Einar Þorvaldzson. Senda þau þá orð inum stærrum bóndum fyrir norðan Ísafjörð, ok öllum þeim er í friði vildu hafa fé sítt ok fjör, þá skyldu allir koma til mótz við Kolbein, ok sverja hónum trúnaðar-eiða. Skutusk þá margir við bórð í trúnaðinum, ok fóru til fundar við Kolbein; en sumir lágu úti á fjöllum með bú sín, svá at aleyða vóru bæirnir eptir. Þórðr kom eigi mönnum upp fyrir norðan Dýrafjörð; gafsk þá upp samnaðrinn. Fór hann þá út á Eyri; kom þá Hrafn ok Gísli vestan til Arnarfjarðar með níu tigi manna. Fundusk þeir bórðr þá. Þótti hónum þá eingi föng á viðr-töku, þótt Kolbeinn sigldi vestr á Fjörðuna. Lét hann þá fara heim allt it óknálega liðit, en fjóra teinæringa lét hann flytja til Barðastrandar, ok steig þar á með sex tigi manna, ok fór suðr um Breiðafjörð til Fagreyjar. Fann hann þar Sturlu frænda sínn. Spurði hann þá, at Gizurr Þorvaldzson var kominn í Breiðafjarðar-dali með fjölmenni; hafði hann þá sætzk við Jón Sturluson; ok vóru öll mál þeirra lögð í dóm Hákonar konungs. En er Þórðr spyrr, at Gizurr var þar kominn, þá sömnuðu þeir liði bórðar-synir, Sturla ök Böðvarr, um Borgarfjörð ok Snæfellz-nes, ok útan um Skógar-strönd, ok [um] Gilsfjörð. En er Gizurr spyrr, at Þórðr var vestan kominn, ok hafði lið-samnað, þá ríðr Gizurr þegar suðr aptr. betta sumar var Tosti Dagfinnzson fót-högginn; hét sá maðr Ingólfr, ok var Óláfsson, er hónum veitti áverka. Kolbeinn sigldi vestan, þá er hann þóttisk þess búinn vera, ok sat þá heima á Flugumýri um kyrrt. Þórðr fór þá vestr í Fjörðu, ok sat á Eyri um sumarit. Var þá kyrrt um hríð.
198. Þórðr fór vestan milli Máríu-messna við mikla sveit manna; ok riðu þeir Sturla suðr til Dala með hundrað manna, ok svá norðr Haukadals-skarð, ok ætlaði til Skagafjarðar at Kolbeini. beir riðu til Miðfjarðar; ok svá þar til er þeir kómu norðr í Miðhóp. Þá vissu þeir, at njósn hafði komit fyrir þá til Þingeyra. En þar vóru fyrir menn Kolbeins, Oláfr kámi ok annarr maðr, Harri bóndi er þar bjó á Miðhópi. Hann var þá í brott riðinn, ok hafði hest allgóðan. Riðu þegar norðr. Síðan reið Þórðr norðr til Hóla-vaðs. Sá þá norðr til bæjanna at menn hleypðu á fjöll upp, en sumir norðr á leið. Görðisk þá kurr mikill í liðinu, at óráðlegt væri at ríða lengra. Mæltu menn við Sturlu, at hann skyldi tala við Þórð, at aptr væri snúit. Sturla vildi þat eigi; þvíat hónum þótti þeir hafa ámælt sór um sumarit, at þeir hefði slælega riðit at þeim Brandi. Ok er þeir kómu til Giljár, þá mælti Þórðr, at aptr skyldi hverfa, ‘Ok sé ek nú, at þér metið við mik atkvæði um þetta.’ Þeir vóru í Miðhópi um nóttina. En annan dag riðu þeir til Hrútafjarðar, ok lágu úti um nóttina á Hrútafjarðar-hálsi. En þann aptan kom Kolbeinn með þrjú hundruð manna í Miðfjörð. Ok kómusk þeir Gils-synir, Kálfr ok Úlfhéðinn, nauðulega í kirkju. En síðan sendi Kolbeinn Kálf Úlfhéðins son vestr eptir þeim Þórði at leita um grið eðr sættir; ok fann hann Þórð á Staðarhóli. Vóru þá enn grið sett til vetr-nátta. Jafnan leitaði Kolbeinn um sættir; en aldri vildi hann sveitir eðr goðorð upp gefa, þau er Sighvatr hafði átt. Þetta sumar urðu tvau skip aptr-reka í Hvítá: Höfða-búzan er út hafði látið í Dögurðar-nesi, ok Eyvindr brattr er þaðan lét ok út. Þórðr fór nú í Fjörðu vestr, ok var á Eyri um vetrinn, [en] stundum suðr í sveituin. Þenna vetr kvángaðisk Hákon galinn. En um várit gengu menn millum þeirra. Ok var þat mælt, at hvárr-tveggi þeirra skyldi útan fara, Kolbeinn ok Þórðr; ok skyldi Hákon konungr göra um mál þeirra; ok skyldi Kolbeinn fá Þórði sex tigi hundraða vaðmála til farar-efna. Ok þat kom fram, ok var sú vara færð til Hvítár.
199. En er á leið várit, tók mein Kolbeins at vaxa, ok lagðisk hann í rekkju. Sá hann þá, at hann var eigi færr til útan-ferðar. Var þá sent eptir Gizuri, ok kom hann norðr. Leið þá mjök at Kolbeini. Hann vildi þá fá öll manna-forráð í hendr Gizuri ok þeim Brandi Kolbeins-syni. En Gizurr var þess eigi búinn; en hét at veita Brandi, frænda sínum, ef hann væri fyrir sveitunum, allt slíkt gótt er hann hefði föng á ok færi. Var þat þá ráðs tekit at sent var vestr til Þórðar, ok vóru hónum þá upp gefnar sveitir fyrir norðan Öxnadals-heiði ok svá öll föður-leifð hans. Skyldi hann þar selja grið í móti, ok játa sættum. Öll héruð fyrir vestan Öxnadals-heiði vóru fengin Brandi Kolbeinssyni, allt til Hrútafjarðar. Skyldi hann veita Gizuri slíkt er hann mætti, ok hvárr öðrum. Vóru bændr í Skagafirði til Brandz fúsastir þegar Kolbein leið, þvfat hann var vinsæll af allri alþýðu. Vildi Kolbeinn ok Brand helzt í sínn stað. Lýsti Kolbeinn þvf ok þá fyrir öllum mönnum, þeim er þá kómu at finna hann í sjúkleikanum, at Brandr ætti allan þora goðorða í Skagafirði ok mikit fyrir vestan Heiði, ‘Þó at hann hafi mér unnt vel með at fara.’ Var við þetta tal Kolbeins Brandr prestr Jónsson, er síðan var biskup at Hóluim Hann kom sunnan með Gizuri, ok var systrungr Brandz Kolbeins sonar. Staðar-Kolbeinn var þar við, ok eggjuðu þeir báðir Brand viðr-töku sveitanna. Fylgðar-manna-sveit Kolbeins unga báðu hann allir til, at hann skyldi fyrir-bindask málum þeirra. Var Brandr þá á Flugumýri. En Gizurr reið suðr.—Kolbeinn ungi andaðisk þat sumar, Márie-messu Magdalene. Þá var hann hálf-fertögr at aldri, sem Arnórr faðir hans, ok Kolbeinn Tumason, föður-bróðir hans, er hann var heitinn eptir. Kolbeinn var mjök harmdauði sínum mönnum ok kunningjum, ok svá allri alþýðu í Skagafirði. Hann var færðr til Hóla út, ok grafinn fyrir kirkju-durum hjá Kolbeini Tumasyni.
200. Eptir þat var fundr áttr at Hesta-þings-hamri. Kom þar fjölmennt um héraðit ok svá vestan um Heiði. Var þá Brandr þar kosinn yfir allar sveitir þær er áðr vóru til nefndar. Hafði hann þá tekjur allar af sveitunum, þær er Kolbeinn hafði áðr haft, ok sauða-toll. Hafði hann þá bú mikit at Stað, ok fjölmennt, Um haustið kómu þeir menn til Brandz er verit höfðu fylgðar-menn Kolbeins unga: Gegnir Íllugason, Hámundr Þórðarson, Gísli Barkarson, Halldórr nef, Óttarr snoppu-langr, Ögmundr vandræða-mágr, Ásgrímr Ormsson, Ölviðr Einarsson; Ásbjörn Íllugason var þar löngum um vetrinn, ok svá Broddi Þorleifsson. Árnórr Eireksson, systur-son Brandz, var þar um vetrinn.
201. Í þenna tíma bað Hrafn Oddzson Þóríðar Sturludóttur. Flutti Þórðr þat mjök; ok var brúðlaup þeirra at Sauðafelli um sumarit. Þat sumar fór Svarthöfði útan í Hvítá með vöru þeirri er Kolbeinn ungi hafði fengit Þórði. Þórðr fór norðr eptir brúðlaup Hrafns; ok var svá mælt, at Eyfirðingar skyldu koma í móti hónum í Miðfjörð. Þórðr reið norðr með heima-menn sína; var þat á þriðja tigi manna. Sturla fór með tuttugu menn. Þorleifr ór Görðum með tuttugu manna. Þar var Ketill Þorláksson, ok Guðmundr undan Felli, ok margir bændr at boði Þórðar; ok hafði Þórðr allz meirr en níu tigi manna. Ok er þeir kómu til Miðfjarðar, vóru Eyfirðingar þar fyrir með átta tigi manna. Riðu þá norðr allir saman. Þórðr kom í Eyjafjörð Lafranz-messu-dag. Þann dag sigldi þar skip af hafi; var þar Gunnarr brattr. Þeir segja andlát Órækju Snorrasonar; hafði hann andask á Jóns-messu baptista um sumarit. Þórðr keypti þar við skip bjór mikinn, ok lét flytja inn til Grundar. Var þar búit til veizlu Máríu-messu. En Sunnudag fyrir hafði hann fund í Krist-nesi við alla héraðs-menn. Þeir unnu hónum eiða, ok gáfu upp eignir þær er þeir höfðu at varðveita ok Sighvatr hafði átt. Hann veitti vel Máríu-messu, ok gaf þeim stór-gjafar er hónum höfðu norðr fylgt. En Þórðr var eptir með sveit sína, er þeir riðu vestr. Fylgðar-menn Kolbeins vóru flestir með Helgu á Flugumýri. Þeir vóru gems-miklir, Einarr langr ok Gegnir Íllugason ok enn fleiri aðrir.
202. Brandr Kolbeinsson átti þá bú á Stað í Skagafirði; hann var vinsæll maðr, ok hafði þá mart manna með sér, ok hélt sér vel upp, ok hafði mikla rausn í búi. Hann var örr af fé, ok hafði orðz-tír góðan. Svá segir Ingjaldr Geirmundarson í flokki þeim er hann orti um Brand Kolbeinsson:—
Vell gaf varga-fyllir vingóðr kyni þjóðar;
veitti auð, sá er átti oddrógs-boði, gnógan:
Blíðr var örr af auði odd-stiklandi miklum;
þær lifa víst er váru vinsæls skörungs minjar.
Mætr fékk orðz-tír ýta álm-rjóðandi góðan;
ítr kunni blik brjóta Brandr glym-fjöturs landa:
Sízt unni sá sleitum (seim, hyr-broti-geima,
opt-gefnan lét jafnan odd-rjóðr) vanaðr hodda.
Fylgðar-menn Kolbeins, er verit höfðu, ok þá vóru með Brandi, fóru með danza-görðir; ok kom þat til eyrna Þórði, ok líkaði hónum lítt. En er Brandr varð varr við flimtan þeirra, bað hann þá eigi með fara slík fllendi; segir at þar mundi mikit íllt af standa. Görðisk þá mikill orða-sveimr á milli héraðanna. Þórðr var fá-orðr um; ok líkaði þó þungt allt saman, gems þeirra, ok þung mála-efni er hónum þóttu þeir hafa við sik. Mart var þá í Skagafirði röskra manna. Þessir vóru mest til ráða-styrkðar með Brandi: Broddi Þorleifsson mágr Kolbeins, Ásbjörn Íllugason, Einarr langr, Óláfr kámi; hann bjó í Miklabæ í Blöndu-hlíð; ok fleiri aðrir er verit höfðu vinir Kolbeins. Þórðr hafði mart fylgðar-manna með sér. Eptir Jól um vetrinn görðisk berr fjándskapr milli héraða, en við bárusk öll vandræði framan til Páska; en grið stóðu meðal allra manna fram um Alþingi. Var sú sætt stofnuð, at tólf manna dómr skyldi á öllum málum, [þeirra] manna er bezt þætti til fallnir á öllu Íslandi. Opt sásk stjarnan Cometa um vetrinn. Menn Þórðar fóru jafnan vestr í sveitir um vetrinn at örendum sínum; ok hann sendi orð vinum sínum, þeim er hann vildi at norðr kæmi at finna hann. Teitr Styrmisson fór norðr milli Jóla ok Föstu; hann átti bú í Flatey, ok hafði um haustið fengit Sigríðar Hálfdanar-dóttur. Hrafn Oddzson, ok Eyjólfr frændi hans, kómu vestan á Föstunni, Þórarinn Thomasson, ok Hákon galinn, kómu vestan frá Sturlu. Þórarinn var heima-maðr Þórðar. Björn drumbr fór þá ok norðr, ok Páll kapp-gnógr. Um várit á Páskum sendi Þórðr Nikulás Oddzson ok Álmar Þorkelsson norðr til Öxarfjarðar í lið-samnað, ok stefndu liðinu norðan Páska-viku.
203. Snimma Föstunnar sendi Brandr menn sína suðr til Gizurar, Gegni Íllugason ok Hámund Þórðarson, með bréf þat er svá sagði:—
‘Gizuri Þorvaldzsyni sendir Brandr af Stað kveðju Guðs, ok sína fullkomna vináttu:—Slíkt it sama er mítt skap-lyndi um samband við yðr, frændi, sem [it] fyrra sumar mælt var; ok fyrir þvf at eigi minnkar nauðsyn hvárra-tveggju at vér haldim; saman sem bezt. Kyrrt má kalla um hagi Þórðar allt til Föstu-inngangs. Þá görðisk mörg um-leitan um handsöl á löndum í Skagafirði í héraði vóru; ok heitask til, ok kalla sættar-rof, ef þat er eigi uppi látið. Mjök leita ok Þórðar-menn sína vini undan oss at heimta, með slíku sem þeir fá helzt við komit. Leitað hefir ok við verit, at semja aðra sætt en áðr var gör með oss. Talar Þórðr þat, at engar megi heilar sættir verða, nema hann hafi allan Norðlendinga-fjórðung til umráða. Hann þykkisk allan Borgarfjörð eiga, ok kallar Þorleif í Görðum öngan vin sínn. Nú gör svá vel, frændi, reyn slíka menn fullri raun. Þat vildu vér, at þú tækir alla kosti af Borgarfirði eptir boði konungs; þvíat oss þykkir þat all-gótt þar at at veita. Sann-spurt höfu vér ok, at Þórðr sendi bréf Sigvarði biskupi at leyfa sér kirkju-göngu ok sex mönnum með hónum; ok þat með, at hann skyldi halda yðr frá málum við oss Skagfirðinga; ok hann hafði því heitit. En þat vitu vér, at biskup sendi bréf Steinmóði presti, at leiða hann í kirkju; ok svá görði hann. Vel treystu vér héraðs-mönnum flestum öllum víst, ef þú sýnir þik hjá oss. Tregt veitir oss heldr at fá görðar-menn; þykkir vant ok mikit í at ganga. Nú at svá komnu öllu, þá vilju vér, at þér sækit norðr hingat várn fund, svá sem þú mátt fyrst, þvíat vér treystumk eigi vóru sambandi nema þú komir til; en vér megum fyrir öngan mun, fyrir sakir háska héraðs-bygðarinnar, yðvarn fund sækja.’
Þeir Gegnir kómu saman frá Gizuri til Brandz í Páska-vikunni ok segja at Gizurr mundi sunnan koma.
204. Þat er sagt at Þórðr átti fund á Grund fjórða dag Páska við alla bændr þar í héraði, nema Hall á Möðru-völlum, þvíat hann var þá heima-maðr í Bæ suðr. Þórðr görði þá bert, at hann ætlaði vestr til Skagafjarðar með flokk þann er hann fengi til, ok reka harma sínna við þá Skagfirðinga. Klyppr Ketilsson svaraði fyrst máli Þórðar: ‘Vel er, þótt vér farim nú til Skagafjarðar; eigi munu vér nú skjótlegar í brott fara en næstum er vér vórum þar með flokkana.’ Engi maðr mælti þar í móti Þórði, en fylgðar-menn hans fýstu mjök, ok lögðu harðlega til. Sunnudaginn eptir Páska-viku fór Þórðr heiman, ok út í Hörgárdal; en Þriðja-daginn vestr yfir Heiði. Riðu fylgðar-menn Þórðar fyrir. Eyjólfr Þorsteinsson var fyrir þeim. Þá kvað Ingjaldr vísu:—
Hvatr ferr höldr at vitja (hlyr-garðz) Skaga-fjarðar
(ván er hreggs, ef heima hjarl-stríðandar bíða):
Nú görisk norðr á Heiði (níðs mun herr reka errinn).
(þjóð dregsk á veg víða) vindlegt Glerilz strindar.
Allr flokkrinn fór á Silfra-staði um kveldit. Þórðr hafði þá nær fimm hundruð manna.
Brandr spurði fið-samnað þenna Þórðar í Páska-vikunni; dró hann þá lið saman um allt héraðit, ok svá vestan um heiði ok ór Fljótum. Svá segir Skáld-Hallr í drápu þeim er hann orti um Brand Kolbeinsson:—
Brandr drósk ýta undir, (at-reið var þar skatna);
brátt um breiðar sveitir búendr saman stefndu:
þustu Vatz-skarð vestan vinir Brandz, ok svá handan,
skjótt frá ek heldr at hittisk Héraðs-drótt ok lið Fljóta.
Þat er nú at segja af þeim Þórði, at þeir lágu um nóttina úti, er þeir vóru á Silfra-stöðum, niðri á vellinum. Vindr kom á þá, er flest fólk hafði sofnat, ok þaut mjök í spjótunum. Þá vakna þeir við þytinn, ok hugðu at ófriðr væri at kominn; hljópu þeir upp, ok brugðu vápnum, ok börðusk þar sjálfir. Sumir hljópu á hús upp, ok vörðusk þaðan; en sumir sóttu þar at í ákafa. Ok var löng hríð ok snörp atlaga áðr þeir kenndusk. Miðvikudaginn riðu þeir Þórðr ofan í Valla-holt. Einn maðr hafði fallit, er Eirekr hét, en sárir urðu margir. Brandr var þá á Víðimýri ok hafði sex hundruð manna. Fóru menn þá í millum þeirra: Ísarr prestr Pálsson, ok Vermundr Halldórsson, er síðan var ábóti á Þingeyrum, ok aðrir kenni-menn. Vóru þá grið sett til meðal-göngu. Buðu Skagfirðingar Gizur til görðar, hvern sem Þórðr tekr til; en Þórðr vildi ekki nema sjálfdæmi. En þeir æptu þá í mót; ok varð ekki af sættum. Björn hét prestr, ok var Starrason; hann fór í lið-samnað um Laxárdal ok Reykja-strönd. Hann var at Sauðá Miðviku-nóttina þá er þeir börðusk Fimta-daginn eptir. Hann dreymði þegar hann sofnaði um kveldit, at maðr kom at hónum, ok laut upp yfir hvílunni, ok mælti þessi orð: ‘Domine Jesu Christe, accipe spiritum meum.’ Þá vaknaði prestr, ok gékk út, ok síðan til hvílunnar, ok sofnaði; ok þat.sama bar fyrir hann þrysvar. Þann mann þóttisk hann görla kenna, bæði at hárferð ok yfir-litum, at Brandr var þar Kolbeinsson. Ok þá er Skagfirðingar vóru á Víðimýri, kom sótt í lið þeirra, með því móti, at þeir féllu í óvit nær þrír tigir manna, ok vóru ófærir. Þar var Páll, bróðir Brandz, í því flóði.
205. Miðvikudags-kveldit reið Þórðr á Úlfs-staði með allan flokk sínn. En Skagfirðingar vóru á Víðimýri um nóttina, ok fóru snemma Fimta-daginn [norðr] yfir Jökuls-á, ok námu stað fyrir sunnan Djúpa-dals-á á skriðunni, ok fylktu þar liði sínu, ok höfðu framarlega á sétta hundraði manna. Eysteinn hvíti [Austmaðr] fylkti liði Brandz. Þar biðu þeir Þórðar ok hans manna. Hafði Þórðr nær sex hundruð manna, ok var lið þat allt vel búit. Fylking Skagfirðinga horfði í mót vestri, ok ætla at Þórðr skyli þaðan at ganga. En Þórðr ok þeir riðu ofan með brekkunum, ok stigu af hestum. Þeir horfðu á jaðarinn Skagfirðinga-fylkingar. Þeir Brandr snérusk við, ok brást þá fylking þeirra, ok vóru torf-grafar fornar milli þeirra, ok gengu þeir Þórðr þar yfir. Þórðr var í miðri fylking sínni, ok þó fremstr; en í inn nörðra arminn vóru Svarfdælir ok Norð[an]-menn. Eyfirðingar vóru í syðra arminn, ok fórsk þeim hvárum-tveggjum seinna um grafarnar. Þar vóru þeir Brandr fyrir ok fylgðar-menn hans. Þórðr réð þegar á, þar er mættusk fylkingar. Var fyrst grjót-hríð, en þá spjóta-lög. Losnaði þá fljótt fylking Skagfirðinga sem klambrar-veggr væri á rekinn. Þar heitir Haugs-nes upp frá er bardaginn var ofan frá á grundinni. Svá segir Skáld-Hallr:—
Brátt varð ferð at fréttum fundr á Haugs-ness grundu,
hættr sá er hölðar áttu (hlíf rauzk) fíra lífi:
Lagði lyðr, þar er dugði landz-fólk, saman randir,
ok full-harðra fyrða fylkingar at gingusk.
Ruddisk brýndum broddi (Brandr neytti vel handa)
af þar er eggjar skífðu, auð-baldr, hluti skjaldar:
Geystusk geirar traustir (gékk hrafn af því drekka)
fast at fyrða brjóstum (fen dreyrugra benja).
Þess getr Hallr ok, at Brandr var framarla í fylkingu öndurðan daginn, ok gékk þá fram Jón Skíðason fyrir hann, er kallaðr var kjappi, mikill ok sterkr maðr. [Svá segir Hallr]:—
Gékk þar er geirar stukku Goði várr með hjör roðinn
fyrstr í fylking trausta framm, ok Þórðr inn rámmi:
Fast hvkk fjándr at lysti, (ferð ofraði sverðum)
(él varð Yggjar bála öndótt) saman röndum.
Jón Skíðason, er fram hljóp fyrir Brand, lagði tveim höndum spjóti til Þórðar, svá at hann fóll við; en Skagfirðingar æpðu at. Þorsteinn Gunnarsson hljóp fram yfir hann. Þá urðu margir atburðir senn í höggum ok spjóta-lögum. Var þetta snörp orrosta, svá at engi hefir slík verit á Íslandi, bæði at fjölmenni ok mann-falli. Þórðr stóð skjótt upp eptir fallit, ok kvað sik ekki saka. Gegnir Íllugason gékk ok einnig vel fram; hann lagði til Hákonar Galins, kom spjótið í augat, ok bryddi út [um] hnakkann; varð þat hans bani. Varð þá mikit mann-fall af hvárum-tveggjum.—Einarr Auðunnarson hdt maðr; hann bjó í Vík út frá Stað; hann átti Ingibjörgu Bergþórs-dóttur, frændkonu Þórðar. Hann var til þess settr sem hann görði, at hann flýði fyrstr manna, ok Brandr son hans, ok þar margir eptir þeim. Þeir Þórðr gengu þá at fast, er þeir sjá at flóttinn brast; ok var þá mikit mann-fall enn af hvárum-tveggjum. Hafr Bjarnarson, Brandr Atlason, ok fleiri menn með þeim, Fljóta-menn ok Slétt-hlíðingar, kómu á fylkingar-arrn Þórðar inn nörðra, ok gengu at drengilega, ok drápu þar tuttugu menn af Norðan-mönnum svá at hverr lá hjá öðrum. Þá brast flótti á Héraðs-mönnum ok Vestan-mönnum yfir Heiði, ok mart manna með þeim. En ef þeir hefði staðit kyrrir, þótt þeir görði eigi at fleira, þá hefði Skagfirðingar kosit á við Norðan-menn. En nú bar eigi svá til. Þórarinn Thomasson komsk á hest, ok rak flóttann. Þorbjörn Sælendingr Snorrason reið undan með öðrum flótta-mönnum. Þá heyrði Þorbjörn kall á bak sér aptr, at hann skyldi drýgja dáð, ok duga sér. Þorbjörn sneri skjótt aptr, ok sér, at tveir menn sóttu Svein eldboðung, ok var annarr á hesti. Þorbjörn lagði þegar til þess er á hestinum var, ok í gögnum hann, með spjóti; var þat hans bani, var þat Þórarinn Thomasson; drepinn var sá ok, er at Sveini sótti annarr. Ari Finnzson er bjó í Bjarnarstaða-hlíð, hann vildi eigi flýja; ok studdisk á öxi sína, ok söng versit, ‘Ave María,’ er menn heyrðu síðast til. Álmarr Þorkelsson hjó hann bana-högg. Broddi Þorleifsson, ok Einarr langr, Gegnir Íllugason, Jón kjappi, Ásbjörn Íllugason, Skarf-Helga-synir þrír: Kollsveinn, Þorvaldr, Bergþórr—þeir gengu allir fram rösklega, ok mikil sveit með þeim. Gengu þeir svá fram fyrir Brand, meðan þeir vóru heilir, ok eigi sundr-skila, at hónum var við öngu hætt. Í mót þeim kom Þórðr, ok fylgðar-manna-sveit hans, ok mikil sveit önnur; var þá af nýju it harðasta él. Þá varð Gegnir frá-skila félögum sínum; sóttu hann þá þrír eðr fjórir; varðisk hann drengilega; varð hann móðr mjök, þvíat hann hafði þunga brynju; ok féll hann fyrir þeim. Þeir flettu upp um hann brynjunni, ok vágu hann svá. Hjalti járn-auga hét maðr, hann var vasklegr maðr, ok féll bleikt hárit niðr á herðar undan stálhúfunni. Þar ætla Norðan-menn Pál Kolbeinsson, ok sóttu at hónum þrír menn. Hann segir, at engi ein-hleypingr eðr leysinginn skyldi síðr hlífa þeim en hann. Þeir sóttu hann lengi áðr hann féll. Hann hafði þrjá tigi sára, ok lét við góðan drengskap líf sítt. Jón Skíðason lét sem öngan sæi hann annan en Þórð, ok sótti hann í ákafa. Svá sagði Þórðr síðan, er um var talat, ef slíkir hefði þrír verit kjapparnir, at hann hefði aldri síðan sól séð. Sóttusk þá allir í ákafa, þeir er við héldusk með Brandi. Svá segir Hallr í Brandz-drápu:—
Harðr frá ek heldr at yrði Hildar-leikr, þar er gildir
baug-skerðandar börðusk; (bitu sverð í hlym rítar):
Yggs varð annarr-tveggi (at gengusk þá skatnar)
odda-meiðr í óðu allz gny-hreggi falla.
Létu líf fyrir spjótum (lásk eigi þar háski)
(sungu vópn á vanga víg-hljóð) búendr góðir:
Vítt lá valr á grýttu (varð tafn gefit hrafni)
(gunnar-már yfir gaurum gall) Haugs-nesi fallinn.
Ok er löng hríð hafði svá gengit, þá riðlask sveitir Brandz, ok urðu þá mann-drápin. Hrani Koðransson færði stein mikinn at Jóni Skíðasyni, ok kom á bringuna, ok gengu inn bring-spelirnir, ok varð þat hans bani. Jón varðisk þó nökkura stund síðan, en hann hafði nær engi önnur sár; ok lét hann líf sítt með miklum drengskap ok hreysti ágætrar karl-mennsku. Brandr komsk á hest, ok var tekinn millum grunda í flóttanum. Kolbeinn grön tók hann; ok færðu hann upp á grundina, ok þar sem nú stendr krossinn. Kolbeinn fann Þórð, ok segir at Brandr var hand-tekinn. Þórðr mælti: ‘Hví drepi þér hann ekki?’ Þórðr sat uppi á grundinni. Var þá lokit mjök bardaganum. Kolbeinn mælti: ‘Ek vissa eigi, nema þú vildir til ganga.’ Þá stóð Þórðr upp. Þá mælti Hrafn Oddzson: ‘Gangit eigi til, Þórðr, ef hann skal eigi grið hafa.’ Þá fékk Þórðr til Sigurð Glúmsson at vega at hónum. Gékk Kolbeinn grön þá til þar sem Brandr var hand-tekinn, ok margir menn með hónum. Sigurðr hjó öxi til Brandz; hann skaut yfir sik buklara. Kolbeinn snaraði af hónum buklarann. Þá hjó Sigurðr um þvert höfuð Brandi, ok klauf höfuðit at eyrum niðr. Lét Brandr þar líf sítt. Við líflát Brandz vóru þrír tigir manna. Var þar sett upp róða er Brandr féll, ok heitir þar Róðu-grund síðan. Eyjólfr Þorsteinsson fékk tekit Einar lang frænda sínn, ok gaf hónum grið; ok hafði hann drengilega barizk. Fleiri menn vóru þar teknir, þeim er grið vóru gefin af ymsum frændum sínum ok vinum; en þeir flýðu allir er því kómu við. Þar féll fjölði manna af hvárum-tveggjum, ok fjölði varð sárr. Ok inir beztu bændr féllu ór Eyjafirði: Klyppr Ketilsson, Þorgils Hóla-sveinn, Guðmundr Gilsson, Magnús Narfason, Vigfús Þorgilsson.—Nær fjórum tigum féll af Þórði. Af Brandi féll nær sjau tigir manna: Þar féll Brandr Kolbeinsson, Jón Hafliðason, Kleppjarn Hallzson, Óláfr kámi, Íllugi frá Svína-vatni. Svá segir Ingjaldr í flokki þeim, er hann orti um Brand, ok kveðr á, hversu mart látisk hafi:—
Hregg-sulli tók halla, hné ferð í dyn sverða
sköglar-fúrs at skýra Skagfirðinga stirðum:
Hvítz hefir hundrað látizk hjaldr-landz í styr manna
(trautt má tal þat er hittir) tírætt (ór því fætta).
Skiptu sköp sem optarr (skörungr féll í dyn hjörva
æztr með orðz-tír beztan) ósvífr fíra lífi:
Fár má fleina-skúrar frægr aldr-lagi bægja,
seiðs, né sínum dauða, svip-skorðandi forða.
Él-grundar bjarg þú öndu, æztr þjóð-konungr, mæstri
(góðs samir buðlung beiða) Brandz (víðfjörnis landa):
Hvíld fái öðlingr aldar allvíss Paradísar
prútt, sá er píslum léttir, Páls bróður frið sálu.
Þórðr reið þá á Flugumýri af fundinum. Görði hann þá bert, at allir menn skyldi í griðum koma á hans fund, þeir er sættask vildu við hann. Sóttu menn þá til hans, þeir er á fundinum höfðu verit, ok margir aðrir. Seldu þá allir hónum sjálfdæmi, ok svörðu hónum trúnaðar-eiða. Hann tók undir sik öll héruðin, ok fór við þat norðr heim; ok sat nú um kyrt nökkura stund.
206. Lík Brandr var flutt til Staðar, ok þar jarðat fyrir sunnan kirkju við söng-húsit fyrir stúku-durum; ok var hann mjök harmdauði sínum mönnum. Svá segir Ingjaldr í Brandz-flokki:—
Mildr réð skemr en skyldi skjald-reyrs hötuðr aldri
þrym-kennis tók þannig þungr harmr sonu unga:
Viggs megu varla hyggja veðr-tams svana-beðjar
áms blik-njótar ítrir auð-mildz skörungs dauða.
Tíðendi þessi fóru um allt land; ok þóttu mikil, sem var.
207. Þá er Gizurr spurði þessi tíðendi, dró hann lið saman, ok fór norðr um land með fjogur hundruð manna. Hann kom í Skagafjörð, ok þá heim-boð með fimtánda mann at Jórunni Kálfsdóttur, ok hét henni, ok sonum þeirra Brandz, sínni ásjá ok vináttu. Jórunn gaf Gizuri góðar gjafir. Skagfirðingar sóttu þá á fund Gizurar, ok játuðu hónum sínum trúnaði. Þá gengu njósnir til Fórðar, ok samnaði hann mönnum, ok fékk enn mikit lið. En menn hans vóru mjök hremðir, ok varð þeim eigi jafn-létt-vígt sem um várit fyrir fundinn. Þá tókusk meðal-ferðir; ok fóru í millum Þórir tottr Arnþórsson; hann átti þá skip á Eyrum ok var með Gizuri. Margir menn [aðrir] fóru í millum þeirra; ok varð saman komit sættinni með því, at Hákon konungr skyldi göra með þeim við þá menn sem hann vildi við hafa. Skyldu þeir báðir fara útan um sumarit, Fórðr ok Gizurr. Sóru tólf menn þessa sætt ór hváru-tveggja liðinu, at þessi sætt skyldi haldin, ok fundusk þeir eigi sjálfir. Síðan fór Gizurr heim suðr.
208. Þórðr bjósk til utan-ferðar; hann fékk ríkit til geymslu Hálfdani mági sínum; skyldi hann vera á Grund ok Steinvör ok börn þeirra; ok fylgðar-menn Þórðar, Kolbeinn grön ok Álmarr Þorkelsson. Þórðr gipti Þóríði Sturlu dóttur Eyjólfi Þorsteinssyni, ok skyldu þau vera á Grund um vetrinn. En þeir fóru útan með Þórði: Nikulás Oddzson, Þorsteinn Gunnarsson, Ingjaldr Geirmundarson. Fóru þeir útan í Eyjafirði; en Gizurr fór útan á Eyrum, ok með hónum Önundr biskups-frændi, Guðmundr Þórhildarson, Þorleifr hreimr. Þeir kómu hvárir-tveggju til Noregs um haustið; ok fundu Hákon konung í Björgyn, ok fóru hvárir-tveggju með hónum norðr til Þrándheims, þvíat konungrinn sat þar um vetrinn. Hákon konungr lagði stefnu til mála þeirra Þórðar ok Gizurar. Ok á stefnunni lét Þórðr lesa upp rollu langa er hann hafði látið rita um skipti þeirra Haukdæla ok Sturlunga. Birtisk þar á margr skaði er Þórðr hafði fengit í manna-látum. Þá mælti konungr: ‘Hvat flytr þú hér í móti, Gizurr?’—‘Eigi hefi ek skrá-sett sagnir mínar; en þó kann ek hér nökkuru í móti at svara; en þó kalla ek hér einarðlega frá sagt várum skiptum.’ Þann orðróm fengu þeir báðir, at menn sögðusk eigi heyrt hafa einarðlegar flutt en hvárr flutti sítt mál, svá mart sem í hafði orðit; mælti hvárrgi í móti öðrum, né ósannaði hvárr annars sögu. En þat þóttusk menn skilja, at konungrinn viki meirr áleiðis með Gizuri, allt [þat] er hónum þótti svá mega; ok höfðu menn þat fyrir satt, at þat mundi vera fyrir sakir mála Snorra Sturlusonar, er lát hans hafði nökkut leitt af konunginum. Þá buðu þeir málin öll á konungs dóm; en konungr dró heldr á frest; ok öngan órskurð vildi hann á millum þeirra göra um vetrinn. En um várit fór konungrinn suðr til Björgynjar, ok báðir þeir með hónum, Gizurr ok Þórðr, ok menn þeirra. Var þá enn talat um málin er þeir kómu suðr. En er Þórðr kærði á um málin Snorra [Sturlusonar], svaraði konungr þar fyrir; ok segir, at hann átti þat at bæta, en bað Gizur svara öðrum málum. Þótti mönnum þá sem konungr mundi lið-sinna Gizuri allt þat er hónum þótti sér sama eptir hónum at mæla. Vóru þeir nú báðir með konungi. Einum vetri eptir Haugsness-fund kom út Heinrekr biskup ok Þórðr kakali.
209. Nú skal hér taka [til] á Íslandi:—Þat sumar eptir Haugs-ness-fund ok fall Brandz var friðr á Íslandi. Staðar-Kolbeinn var þá fyrir ráðum at Hólum, ok var heill lítt um sumarit eptir fundinn; naut hann hvárki svefns né matar, ok þótti mikit fráfall Brandz sonar síns. Hann kom til Staðar, at finna Jórunni nökkuru fyrir Óláfs-messu ina fyrri, ok gisti at Stað, ok fékk ekki mælt við Jórunni, né aðra hugðar-menn sína. Þaðan reið hann upp á Víðimýri til Ingigerðar dóttur sínnar. Lagðisk hann í rekkju er hann kom þar, ok andaðisk Óláfs-messu hina síðari; ok þótti þeim mönnum sem görst vissu, sem hónum mundi manna-missir mjök grandat hafa. Var hann færðr til Staðar, ok jarðaðr fyrir sunnan kirkju hjá Brandi, syni sínum. Kolbeinn var þá nær sjautögum manni er hann andaðisk. En Brandr var hálf-fertögr er hann féll; vetri yngri en Kolbeinn ungi. Jafn-lengð Brandz, ok þeirra manna er þann dag létusk, er fjórum nóttum fyrir Jóns-messu Hóla-biskups. Þá var liðit frá falli hins Heilaga Óláfs konungs, sex vetr ins tíunda tigar, ok hundrað tólfrætt. En frá brennunni í Hitardal, er mest tíðendi höfðu þá önnur orðit hér á landi, tveim vetrum fátt í tíu tigi vetra. Þá er Brandr féll, var Innocentius páfi [í] Roma, Friðrekr var keisari, Eirikr Eiriksson konungr í Svíþjóð, Eirikr ok Abel í Danmörku, Hákon konungr í Noregi, Heinrekr sonr Jóns konungs í Englandi.
210. Vetri eptir Haugsness-fund kom hingat í Norðrlönd ok til Björgynjar Viljalmr kardináli, sendr af páfa Innocentio, til þess at vígja Hákon konung undir kórónu. Hann vígði ok Postula-kirkju í Konungs-garði á Svithuns-messu-dag um sumarit. Hákon konungr lét þá Gizur ok Þórð kæra mál sín svá at kardinálinn var við, ok lét tjá hónum alla mála-vöxtu þeirra. En er kardinálinn heyrði ok skilði mann-lát þau er Þórðr hafði fengit í skiptum þeirra Gizurar, þá veik hann hér mjök eptir, ok þótti jafnan sem hans hlutr mundi hafa við brunnit. Vildi hann þat eitt heyra, at Þórðr færi þá til Íslandz, en Gizurr væri þar eptir. Kvað þat ok ráð, at einn maðr væri skipaðr yfir landit, ef friðr skyldi vera. Þá var ok vígðr Heinrekr biskup til Íslandz til Hóla-staðar, ok dró hann mjök fram hlut Þórðar við kardinálinn ok svá við konunginn. Var þá ok all-kært með þeim biskupi ok Þórði. Um sumarit Óláfs-messu var Hákon konungr vígðr undir kórónu; hafði hann þá veizlu mikla út í naustinu. Þá var þat ráðit, at Þórðr skyldi út; ok var hann þá skipaðr yfir allt landit til forráða. En Gizurr var þá eptir; ok þótti hónum þat all-þungt; ok var hónum þá skipuð sýsla norðr í Þránd-heimi. Þorgils, frændi Þórðar, var þá eptir með konungi svá sem í nökkurri gislingu fyrir Þórð til trúnaðar við konung.
211. Sumar þat er Þórðr fór til Íslandz var tveim vetrum eptir þat er Kolbeinn ungi andaðisk ok Svarthöfði Dufgusson fór útan í Hvítá með vöru þá, er Kolbeinn lagði til útan-ferðar Þórði. Var Svarthöfði þann vetr í Noregi er Þórðr var á Grund. En þat sumar, er Þórðr fór útan, kom Svarthöfði út í Vestmanna-eyjum. Þat sumar, er Hákon konungr var vígðr, fóru þeir Heinrekr biskup ok Þórðr til Íslandz. Kom Þórðr í Vestmanna-eyjar. Tók hann þar vín mikit, er hann átti, er Svarthöfði hafði út flutt ok látið þar eptir í eyjunum. Fór Þórðr upp til Keldna; fann hann þar Hálfdan mág sínn ok Steinvöru. Vóru þau brott ór Eyjafirði; hafði þeim lítt líkat til fylgðar-manna Þórðar. Þórðr reið síðan norðr til Eyjafjarðar til Grundar, ok dvalðisk þar nökkura hríð, áðr hann fór vestr í sveitir. Ok er hann kom í Borgarfjörð tók hann undir sik sveitir allar, ok allt fé Snorra Sturlusonar, ok svá héraðit í Borgarfirði. Hann fór í Garða til Þorleifs, ok tók af hónum trúnaðar-eiða, ok skipaði hann mest yfir héraðit. Sendi hann þá menn á Bessastaði, ok tók bú þat til sín; ok hafði þaðan mölt mikil, ok flutti upp í Reykjaholt, ok ætlaði þar at sitja um há-vetrinn. En hann fór þá vestr til Saurbæjar, ok var á Staðarhóli með Sturlu um Jólin öndverð. Síðan fóru þeir Sturla báðir suðr í Reykjaholt, ok sátu þar framan mjök til Föstu. Þá kom vestan Einarr Þorvaldzson ok Hrafn Oddzson, ok játtuðusk allir Vestfirðingar til hlýðni við Þórð. Þann vetr kvángaðisk Nikulás Oddzson í Reykjaholti. Kom þá sunnan Sigvarðr biskup; ok urðu þeir Fórðr ekki mjök sáttir í fyrstunni sín á milli, en greiddu þó vel. Gaf Þórðr til staðarins í Skálaholti Skóg-tjörn á Álpta-nesi fyrir sál föður síns ok móður. Hón hafði andask um haustið áðr hann fór norðan. Þórðr reið um vetrinn fyrir Föstu ok tók undir sik öll héruð í Norðlendinga-fjórðungi; mælti þá eingi maðr í móti því. Öngar bauð hann bætr eptir Brand frænda sínn, enda beiddi engi bóta. Vóru synir Brandz þá ungir, annarr átta vetra en annarr níu. Um várit görði Þórðr annat bú í Geldinga-holti í Skagafirði, ok var þar löngum. Var þar fyrir Kolfinna Þorsteins dóttir; hón var frilla Þórðar; ok áttu þau dóttur er Halldóra hét. Þórðr átti tvá sonu við Yngvildi Úlfsdóttur, Þórð ok Úlf. Styrmir hét son hans ok Nereiðar Styrmis dóttur. Jón kárin var ellztr; hann var fæddr í Vestijörðum. Þetta sumar reið Þórðr til þings með fjölmenni mikit. Vóru þá ok inir stærstu menn flestir á þingi; ok veittu allir [Þórði] tillæti á þingi, nema Sunnlendingar, þeir [er] vóru menn Gizurar, ok enn sumir Áverjar þeir sem eigi hlýddu ráðum Hálfdanar. Þá vóru þeir frændr ungir í Austfjörðum, synir Þórarins Jónssonar, Þorvarðr ok Oddr; ok höfðu þeir föður-leifð sína; ok viku þeir öllum sínum málum undir Þórð ok hans forsjá. Sæmundr Ormsson hafði Síðuna, ok föður-leifð sína. Guðmundr bróðir hans var þá ungr, ok réð Sæmundr fyrir þeim. Hann var vitr maðr, ok heldr ágjarn; ok þótti líkastr til mikils höfðingja; hann bjó at Kálfa-felli. Hann mælti til innar mestu vináttu við Þórð, ok vildi at hann hefði forsjá með hónum; ok beiddisk at görask heima-maðr Þórðar. En Þórðr réð einn öllu á þinginu. Hann tók til lög[sögu-]mannz Óláf hvíta-skáld Þórðarson. Hann ýfðisk heldr við Sunnlendinga, ok kvazk sjá hverra föður-bóta þeir vildu hónum unna, er þeir vildu síðr þjóna hónum en öðrum mönnum á Íslandi. En þeir gáfu eigi gaum at því. Hann hét þeim því, at þeim mundi eigi gagnask at halda þeirri stærð fram. En þó reið Þórðr norðr af þinginu, ok var heima um sumarit. En um haustið, þá er skipa-gangr var reyndr, ok vitað var, at Gizurr kom eigi út, reið Þórðr suðr um Kjöl með mikla sveit manna, ok fór um alla sveit Gizurar. Mæltu þá flestir menn eigi í móti at þjóna hónum; ok var þeim þó in mesta nauðung. Hann lagði ok fégjald á alla bændr; ok þótti þeim þat léttara en þjóna opinberlega til Þórðar; þvíat þeir vóru einfaldir í sinni þjónustu við Gizur. Þórðr fór ofan allt á Nes, ok svá upp í Borgarfjörð; var þá kominn til hans Sæmundr Ormsson. Fór Þórðr ór Borgarfirði í Dali vestr, ok skipti ríkinu með þeim frændum sínumí, Sturlu Þórðarsyni okjóni Sturlu-syni. Þatgörði hann á Þorbergs-stöðum. Reið hann síðan norðr Laxárdals-heiði, ok sat á Grund um vetrinn. Þann vetr gipti hann Ingunni Sturlu-dóttur Sæmundi Ormssyni. Fóru þau um sumarit austr til bús þess er Sæmundr átti þar. Görðisk hann þá ofsa-maðr mikill, ok þótti líklegr til höfðingja. Þetta sumar reið Þórðr til þings. Mælti þá eingi maðr í móti hónum á þinginu. Guldu Sunnlendingar gjald þat er Þórðr lagði á, ok gekk þat þó allt með inni mestu nauðung. Þetta sumar urðu þeir nökkut mis-sáttir, Sæmundr Ormsson ok Ögmundr Helgason. Kærðu þeir þat fyrir Þórði; ok setti hann þá niðr þær greinir er þá vóru í milli. Mælti þá eingi maðr í móti því er Þórðr vildi at væri.
Sumar þetta kom út bréf Hákonar konungs til Þórðar; ok var hónum stefnt útan. Þar vóru á nökkurar sakar-giptir ok átölur við Þórð, um þat, at hann hefði meiri stund á lagit at koma landinu undir sik en konunginn, sem hónum þótti einka-mál til standa. Heinrekr biskup fylgði ok þessu, at Þórðr héldi eigi þat er hann hafði konunginum heitið. Ok fóru þá margar greinir [í] með þeim Þórði, svá at nær kom einginn hlutr ásamt með þeim. Svall þetta sundr-þykki svá, at Heinrekr brá til útan-ferðar þetta sumar; ok kom á fund Hákonar konungs. Tók hann við biskupi forkunnar-vel, ok vissi at hann hafði einarðlega fylgt hans máli á Íslandi. En biskup flutti eigi mjök mál Þórðar, ok kvað hann ekki efna þat er hann hafði heitið; kvað konungs vilja aldri mundu við gangask á Íslandi meðan Þórðr réði svá miklu. Biskup var með konungi um vetrinn; ok hlýddi konungr all-mjök á hans sagnir. En þá var fátt þeirra manna í Noregi, er mjök drægi fram hlut Þórðar, nema nökkurir lögu-nautar hans.
212. Um sumar it fyrra hafði Þórðr riðit suðr til Hváls, ok kom þar um nótt með ófriði. Gékk Philippus út ok þeir menn er fyrir vóru. Þá vildi Hrani Koðransson ljósta Philippus með keyri; en Þórdís Flosadóttir, kona Philippus, brá við hendinni með skikkjunni, ok bar af hónum höggit. En svá varð skilnaðr þeirra at sinni, at Philippus festi Þórði útan-ferð sína á því sumri. Þaðan reið Þórðr til Keldna. Þá sendi hann Áron í Odda; skyldi hann koma Haraldi til mótz við Þórð. Ok er Áron finnr Harald, segir hann at þeir skuli flytja hans mál, ef hann vill fara með þeim; ok hans kostr skyldi þá vera beztr, ok segir hónum annat óráðlegra. Nú með því, at Haraldi þótti eigi örvænt, at Áron fengi þat flutt, at hann færi eigi útan, en trúði hónum vel, þá fór hann til mótz við Þórð. Var þá eingi annarr kostr af Þórði, en Haraldr festi útan-ferð sína. Ok þat fór fram, ok varð Áron hónum at öngu liði. Var þat mál manna, at hann görði þat eigi at maklegleikum. Þetta haust kvánguðusk þeir Þórarins-synir; fékk Þorvarðr Solveigar Hálfdanar dóttur, en Oddr fékk Randalinar Philippus dóttur, ok vóru bæði senn brúðlaupin at Hváli um haustið eptir er þeir vóru útan farnir, Sæmundar-synir. Var Sigvarðr biskup at brúðlaupinu, ok fór útan síðarr ok Þórðr Sighvatzson. Á því ári var veginn Guðmundr Hjaltason.
213. Maðr hét Hrani ok var Koðransson; hann var mikill ok nökkut skrámleitr, langnefjaðr, ok hafit framan-vert nefit. Þórðr kakali hafði vina-boð á Grund. Þar kom Hrani, Eyjólfr Þorsteinsson, Hrafn Oddzson, Sæmundr Ormsson, Sturla af Staðarhóli, Þorleifr ór Görðum. Á þeim fundi skipti Þórðr ríki með þeim. Skyldi Eyjólfr hafa ríki í Skagafirði, ok búa í Geldingaholti. Hrani skyldi taka við búi á Grund, ok vera fyrir héraði í Eyjafirði. Þorleifr skyldi vera fyrir Borgarfirði, en Sæmundr fara austr til ríkja sínna. Hverr þeirra skyldi veita öðrum, ef nökkut þyrfti við. Þeir skyldi fyrir öngum laus láta ríki, nema bréf Þórðar kæmi til, eðr hann sjálfr. Gaf Þórðr þeim öllum góðar gjafir at skilnaði. Fór hann þá útan. Ok þótti mönnum hann hafa lítt skilizk við málin þeirra Orms-sona ok Ögmundar. Hrafn bjó á Sauðafelli; hann átti annat bú á Eyri í Arnarfirði. Hrafn fór jafnan til Borgarfjarðar, ok vingaðisk þar við bændr. Nikulás Oddzson átti Gyðu Sölmundardóttur; hann var lengi með Þórði Sighvatzsyni, ok fékk af hónum mikinn sóma; hann var hirðmaðr Hákonar konungs ok í góðri virðingu með hónum. Þau Gyða áttu tvá sonu; annarr hét Valgarðr, en annarr Sölmundr; en Helga dóttir; hón var gipt Þorláki Narfasyni; þeirra son var Ketill. Nikulás átti bú í Kalmans-tungu, ok var löngum með Hrafni, ok var með þeim mikil vinátta. Allir inir stærstu bændr í héraðinu vóru trúnaðar-menn Hrafns: Egill, ok Þorkell prestr í Síðu-múla, Finnr af Sámsstöðum.
214. Þá er Sæmundar-synir kómu á fund Hákonar konungs, tók hann vel við þeim. Gáfu þeir þá upp goðorðin í vald Hákonar konungs, ok vóru með hónum tvá vetr. Síðan gefr konungr þeim orlof til Íslandz, ok fær hann aptr ríki sítt, ok kvazk skyldu auka sæmð þeirra. Fóru þeir í skip með Kolbeini svarta ok Skeggja hvíta; ok sigldu í haf, ok höfðu langa úti-vist. Ok Dróttinsdag fyrir Michaelis-messu sigldu þeir austan fyrir Mýrdals-eyri, ok svá vestr fyrir; ok stóð Haraldr á búlka-brún, ok skipaði land. Hvessti þá svá veðrit sem á leið nóttina. Ok þat veðr görði Mána-daginn, svá at skipit leysti undir þeim. Hljópu menn þá í bát, ok týndusk þeir allir. En fjórir menn hljópu í stafn-lok skipsins; ok sögðu þeir svá síðan, at þeir kenndu at Philippus komsk þriði á kjöl. En þeir vóru áttján dægr á skips-flakinu, ok höfðu önga vist, nema einn smjör-laup, ok átu þar við svarð-reiðann. Drykk höfðu þeir öngan. Var þar Ari Ingimundarson, Sighvatr kostr, Mör-kári, Ögmundr hét inn fjórði. Síðan fundu fiski-menn þá ór Vestmanna-eyjum, ok fluttu þá með sér til Eyjanna. Ok vóru þeir mjök þrekaðir, sem ván var.
215 (1). Þá er Hákon konungr Hákonarson hafði þrjá tigi vetra ráðit Noregi, kom Vilhjálmr kardináli í Noreg, ok vígði hann Hákon konung undir kórónu. Þat var á fimta ári pávadóms Innocentii. En þrim vetrum síðarr fór útan Heinrekr biskup Kársson ok Þórðr kakali. Þá var körinn til lög[sögu-]mannz Sturla Þórðarson. Á þeim misserum andaðisk Árni óreiða Magnús son, Ámunda sonar. Brandr prestr Jónsson var vígðr til ábóta á því ári er Hákon var vígðr undir kóronu; hann réð fyrir austr í Þykkvabæ í Veri, ok var ágætr höfðingi, klerkr góðr, vitr ok vinsæll, ríkr ok góðgjarn; hann hafði mann-heill mikla. Halldóra Arnórs dóttir var móðir hans; en móðir Halldóru var Guðrún, dóttir Brandz biskups Sæmundar sonar.
(2). Ormr Jónsson bjó at Svínafelli; hann var goðorðz-maðr þar um Síðuna; hann átti Álfeiði, dóttur Njáls ór Skógum. Synir hans vóru þeir Sæmundr, Ormr, ok Guðmundr. Þeir vóru bræðr: Brandr, er síðan var biskup at Hólum, ok Þórarinn faðir þeirra Þorvarðz ok Oddz. Systr þeirra vóru þær Sólveig ok Steinunn;—þau vóru fimm systkin. Þá bjó Digr-Helgi í Kirkjubæ; hann átti Arnfríði dóttur Þorsteins bónda frá Hofi. Synir þeirra vóru þeir Ögmundr, Þorsteinn, ok Arnórr er síðan var ábóti í Viðey, Sokki ok Finnbjörn. Ögmundr Helgason átti Steinunni Jóns dóttur; þau vóru börn þeirra: Guðmundr gríss, Jón karl, Sigmundr, ok Sokki; Guðrún, Þóra, Helga, ok Arnbjörg nunna. Skeggi Njálsson bjó í Skógum; hann átti Sólveigu Jóns dóttur; þessi vóru þeirra börn: Klængr, Þorsteinn, Eyjólfr, Jón prestr, Arnbjörg er átti Guðmundr Þorsteinsson er bjó í Skarði’nu Eystra á Rangár-völlum. Helgi Loptzson bjó þá í Skál; hann átti Ásbjörgu Þorláks dóttur systur Árna biskups; þau Helgi áttu rnörg börn: Lopt, ok Bjarna prest, Magnús, ok Árna er síðan varð biskup, Guðný er átti Þórðr á Möðru-völlum, Þórdís, Halldóra. Helgi í Skál átti þann bróður, er Svartr hét; hann var góðr bóndi; hann átti Ástríði Guðmundar dóttur; þau áttu son er Þorkell hét. Snorri sveimr bjó í Holti í Meðal-landi; hann var fémaðr mikill, ok þó lítils-háttar; hann var vinr Ögmundar; ekki átti hann barna. Egill hét maðr, skyr-hnakkr; hann bjó í Mörtungu; Ragneiðr hét kona hans; en Einarr hét son þeirra. Með þessum öllum mönnum var góð vinátta.
(3). Þat var eitt sumar er Ormr Jónsson var á Alþingi, at verk laust í hönd hónum. Þá kom til hans Helgi læknir er þá bjó á Márs-stöðum. Hann kvað eigi mundu göra atgörðir; ok at því varð. Þat segja sumir menn at Ögmundr Helgason tæki Ormi blóð þar á þinginu á gjós-æðinni. Ok síðan felldi sóttina at hónum. Reið Ormr af þinginu í Skálaholt ok við mikinn þunga, ok lagðisk þar í rekkju, ok lá lengi sumars í þessum vanmætti. Kom þá Álfeiðr húsfreyja hans austan, ok margir frændr hans ok vinir, at finna hann, þvíat hann var vinsælastr af öllum óvígðum höfðingjum á Íslandi í þann tíma; þvíat hann leiddi mest hjá sér allra þeirra hernað ok óöld þá er þeir vöfðusk í, en hélt hlut sínum óskerðum fyrir öllum þeim. Ormr bóndi andaðisk þrim nóttum fyrir Máríu-messu ina síðari í Skálaholti. Var hann jarðaðr fyrir austan kirkju. Þá fór Álfeiðr húsfreyja hans með barni; ok fæddi hón á þessum misserum svein, ok var kallaðr eptir föður sínum Ormi. Þat haust var veginn Snorri inn Fróði í Reykjaholti. Sæmundr tók goðorð eptir föður sínn ok staðfestu, en Ögmundr bauð Guðmundi heim til fóstrs til Steinunnar föður-systur sínnar. Sæmundr tók þar fé Guðmundar í Kirkjubæ; en Ögmundr varð-veitti fé Guðmundar. Þá var Guðmundr sjau vetra er faðir hans andaðisk. Þat fannsk brátt á, er Ormr var frá kallaðr, at Ögmundr hélt sér vel fram um héraðs-stjórn, ok görðusk margar greinir með þeim Sæmundi.
(4). Þat var eitt sumar h at Sæmundr lét eiðfæra ómaga á land-seta Ögmundar er Höskuldr hét. Ögmundr reið þegar at sjá yfir efni hans; ok vildi hann kalla þat, at Höskuldr ætti eigi at annask ómagann fyrir fjár-sakir. Síðan fékk Ögmundr menn til at færa aptr ómagann. Sæmundr varð reiðr við þetta, ok sér nú yfir fé Höskuldz, ok þykkir hann fé hafa at annask ómagann; ok kvezk eigi svá búit hafa skyldu. Ríðr heim eptir þetta, ok kvað Ögmund rangt gört hafa. Ok er nú kyrt um vetrinn.
Um várit fór Sæmundr stefnu-för í Kirkjubæ; stefnir hann Ögmundi um þat, at hann þóttisk eigi ná réttu af hónum. Heyrir Ögmundr á stefnuna, ok svá Guðmundr bróðir Sæmundar. Síðan ríðr Sæmundr ofan í Hollt í Meðal-land, ok tekr þar upp bú Snorra sveims, svá at þar var fátt fé-mætt eptir. Þaðan ríðr hann í Mörturigu, ok skiptir fé með þeim Agli ok Ragneiði, ok rak þaðan í brott fé allt; en segir Agli skyr-hnakk, at hann skal heimila vist eiga at Svínafelli þeim stundum er hann vill verit hafa. Egill tekr því hvárki vel né ílla. Síðan ríðr Egill til Kirkjubæjar, ok segir Ögmundi til hvar komit var. Ögmundr görir þar ekki at, en býðr Agli með sér at vera. Egill þakkar hónum boðit, ok lézk lengrum þar mundu vera en með Sæmundi. Ok er þeir tala þetta, ríðr þar [at] Snorri sveimr, ok berr upp vandræði sín. Ögmundr bað hann vel verða við, ok kvað eigi mat mundu skorta í Kirkjubæ, ‘Ok skal oss jafn-drjúgt verða,’ segir hann. Ögmundr sendir mann í Þykkvabæ til Brandz ábóta, ok segir hónum hverju þeir fóru fram. Ábóti hét at leggja til samnings með þeim, en bað Ögmund eigi halda vini sína til rangra hluta með ofkappi, ‘Þvíat þess er ván, at Sæmundr vili þat eigi hafa, hvárki af yðr né öðrum mönnum.’ Ábóta líkar ok ílla fjár-upptektin, þótt sakar væri til; ok kvazk ugga, at til meira mundi draga með þeim en þá var fram komit; þvíat Sæmundr var ofsa-maðr mikill ok óeirinn, ok görði at því öngan manna-mun, en Ögmundr var ótillátzsamr, ok átti mikit undir sér.
(5). Nú ríðr Sæmundr til þings, ok fjölmennir mjök. Brandr ábóti reið ok til þings, ok Guðmundr bróður-son hans reið með hónum. Á þinginu vill Sæmundr sækja Ögmund til sekta, en ábóti bað, at þeir felldi þetta niðr, ok svá Guðmundr, bað hann vægja Ögmundi fóstra sínum. Ok svá gerir Sæmundr, at hann hefir eigi mál fram at sinni. Af þinginu riðu þeir ábóti heim. Ok þótti þá sem jafnan, at Brandr ábóti hefði sér hinn betra hlut af deildan. En Sæmundr reið norðr með Þórði Sighvatz syni í Geldinga-hollt, ok bað Ingunnar Sturlu dóttur bróður-dóttur hans; ok hón var hónum gipt. Þórðr sagði Sæmundi, at hann vill, at hann leggi hvergi sínn hlut fyrir Ögmundi, kvað hvárki til skorta fjölmenni né mægðir. Nu ríðr Sæmundr heim til Svínafellz með konu sína. Ok þegar hann kemr heim, býr hann til veizlu ok býðr þangat Guðmundi bróður sínum ór Kirkjubæ. Guðmundr segir, at hann man koma, en Steinunn húsfreyja föður-systir hans bað hann eigi fara. En Guðmundr reið þó til veizlunnar ok með hónum Egill skyrhnakkr. Um veizluna var þeim bræðrum all-tíðrætt, ok vissu menn óglöggt hvat þeir töluðu. En er slitið var veizlunni reið Guðmundr heim í Kirkjubæ, ok gaf Sæmundr hónum einn hest. Nú er hann í Kirkjubæ þat er eptir var sumars. En um haustið beiðir Guðmundr Ögmund brötferðar, ok hann vill hafa í brot með sér fé sítt. En Ögmundr tók því seinliga, en kvez þó eigi vilja banna hónum brötferð. Steinunn húsfreyja bað Ögmund vel leysa Guðmund af hendi; ok svá gerði Ögmundr, at hann gallt Guðmundi til hundrað hundraða. Ferr hann við þetta efni til Sæmundar. Sitja þeir nú um kyrt fram yfir Jól.
(6). Eptir Jól um vetrinn dregr Sæmundr at sér lið; hann fékk nær átta tigum manna, ok ferr við þetta lið í Kirkjubæ. Ok um morgininn er þeir ætla at fara, bað Álfeiðr húsfreyja, móðir Guðmundar, at hann færi eigi þessa ferð með Sæmundi, fyrir þá sæmð ok velgerninga, er Ögmundr hafði hónum veitta. En hann svaraði henni heldr styggliga, ok kvazt svá aldrs kominn at hann mundi sjálfr ráða ferðum sínum. Hón kvað hann þó eigi mundu fara svá búinn, ok bað hann ganga með sér til Lítlu-stufu, ok gera klæða-skipti. Ok er hann klæddizt, gengr hón brott af stufunni ok rekr fyrir lás. Ok er hann verðr þessa varr, tekr hann einn stein er hann fann í stufunni, ok brýtr frá hurðina; ok komzt út eptir þat. Þeir Sæmundr vóru þá búnir, ok riðu við þetta lið í Kirkjubæ. Þetta var um nótt eptir Páls-messu. En sá maðr var á staðnum er Íllugi hét, ok var Guðmundarson; hann var bryti; hann átti þá konu er Bergljót hét; þau vóru úti í ellda-húsi um nótt at soðningu, ok sá maðr með þeim er Þorvaldr hét, ok kallaðr feni. Rakki lá í eldhúsinu; hann spratt upp ok gó. Íllugi bað Þorvald forvitnazt at hverju hann gó. Hann gengr, ok ferr upp á húsin; ok sér, at hundrinn horfir norðr af húsunum. Hann heyrir þá manna-mál, ok þekkir skjótt mál þeirra bræðra, Sæmundar ok Guðmundar. Þorvaldr görði ekki vart við sik; ok gékk heim skjótt, ok inn í skála at rúmi bónda, ok sagði at menn fóru at bænum, ‘Ok eigi ráðit, at með góðum vilja sé þeim er hér eru fyrir.’ Ögmundr spurði, hvárt hann vissi nokkut af hverir vera mundi. Steinunn svarar: ‘Eigi þarf ek lengi at geta til; þeir munu vera frændr mínir, Sæmundr ok Guðmundr. Ok görit fyrir Guðs sakir ok nauðsyn yðra, at þér aukit eigi vandræði við frændr mína V Ögmundr stendr upp þegar, ok tekr brynjar nökkurar tíu, er héngu fyrir rúmi þeirra, ok kastar eptir setjunum, ok bað menn upp standa. Þeir klædduz skjótt, þvíat ljós brann hverja nótt. Ögmundr bóndi tekr mörg spjót, er bundin vóru í kerfi, ok berr út til kirkju. Ok þeir menn aðrir, er fyrir vóru, gingu til kirkju með vápnum. Ok er bóndi, kemr í kirkjuna, telr hann liðit, ok vóru þar fimm tigir vígra karla, þat er hónum þótti vápn-fært. Síðan gengr Ögmundr með vápnum, ok með hónum Péttr Grímsson. Þeir ganga í stöpulinn; en í aðrar stöpul-dyrr gékk Jón karl ok Snorri sveimr. Þeir létu út horfa spjótz-oddana. Ok í þessu hleypa þeir Sæmundr á hlaðit ok menn hans; ok kallar Sæmundr, at þeir skyldu hlaupa í dyrrin, svá fyrir þær dyrr er norðan vóru á húsunum. ‘Gangit nú inn sköruliga,’ segir hann, ‘ok látið þá nú enga viðtöku fá. ’ Þá mælti Ögmundr: ‘Ef þér vilit nökkura menn finna, þá gangit hingat til kirkjunnar, þvíat húsin eru auð af mönnum. Þeir svöruðu engu, ok hljópu allir senn ofan til kirkjunnar, ok í kirkju-garðinn, ok slógu hring um kirkjuna, ok brugðu sverðunum. Ögmundr bóndi heilsar þeim báðum bræðrum, Sæmundi ok Guðmundi. Þeir tóku því seinliga, ok spurðu, hví þeir væri í kirkjunni. Ögmundr kvað vart hafa orðit við ferð þeirra, ok þeir léti ekki friðliga; ‘En ef þér vilit fara með öðru efni, þá skal hér heimil gisting vera.’ Sæmundr kvaz ekki hafa ætlat þar mat at éta; ‘En þess beiði ek [at] þér gangit brott af kirkjunni.’ Ögmundr kvazk eigi mundu út ganga fyrr en lýsti; kvazk þá mundu gera sem hónum líkaði. Þá mælti Guðmundr: ‘Hvat muntú þá undir þér eiga meira kost, þótt lýsi af degi Ögmundr mælti: ‘Þat ætlaða ek aldri, at þú mundir slíkum orðum mæla, fóstri, sem nú heyri ek.’ ‘Ekki man nú farit at því, hverja virðing þú leggr á.’—‘Vera má at svá sé,’ sagði Ögmundr; ‘en mæla munu þat sumir menn, at ek være annarra orða eigi ómakligri frá þér.’ ‘Svá skyldi ok vera,’ segir Guðmundr, ‘ef þú hefðir eigi fyrri valdit upphöfum ok fullkomnum fjándskap við okkr bræðr; þar sem faðir okkarr veitti þér þat upphald, at þú mant aldri fá svá góðu launat, þótt þú leitaðir við þat, sem þú skyldir; en eigi með vélum ok prettum sem þú ert nú sann-prófaðr at.’ Þá tók til orða Fiargarðr Austmaðr, er í ferð var með þeim bræðrum; bað þá at ganga ok láta eigi kirkjuna standa fyrir þeim. Sæmundr kvazk þat eigi göra mundu, ok bað engan mann dirfa sik at því, at gera grand heilagri kirkju. Moðólfr djákni, er kallaðr var gani-maðr, fékk komizk út undir syll kirkjunnar, ok hafði einn hamar í hendi. Teitr hét fylgðar-maðr þeirra bræðra, er kallaðr var Hafr-Teitr; hann fékk tekit djákna, ok spyrr hvat hann vildi er hann hljóp svá. ‘Þat skaltú brátt vita,’ segir hann. Hefr upp hamarinn, ok lystr á handlegginn, svá at Teitr lét þegar laust. Moðólfr hleypr at ánni fram, Kirkbæinga-á; hón féll þíð í milli höfuð-ísa. Hann kastar sér þegar út á ána, ok leggz yfir. Hann ferr á þann bæ er í Tungu heitir. Hann segir Halldóri bónda heim-sóknina; bað hann senda á bæi ok segja þessi tíðendi, bað þá alla skunda til mótz við Ögmund. Djákni snýr þá skjótt aptr sömu leið. Ok er hann kemr á bæinn, gengr hann til baðstufu, þvfat hónum var kallt orðit. En Teitr gengr at Sæmundi, ok sagði, at maðrinn hafði brot komizt, ok brátt mundu menn at koma. Sæmundr brá þá við skjótt, ok bað þá brot ríða, ok segir þá liðinu at hann vill ríða í Skál til Helga Loptz sonar. Þeir gerðu svá. Ok er mjök var ljóst orðit, kómu í Kirkjubæ nær átta tigir manna til mótz við Ögmund. Þar var Svartr, bróðir Helga ór Skál, ok eggjaði mjök eptir-reiðar; ok þess fýstu fleiri. En Steinunn hiisfreyja latti eptir-reiðar; kvazk hón bæði til spara bónda sínn ok sonu sína, ok kvað íllt mundu hljótask af þessu her-hlaupi. Ok eptir þetta ríðr Ögmundr í brott, ok ærði undan at sinni. Hann ríðr norðr um land við hinn sjaunda mann í Geldinga-hollt til Þórðar Sighvatz sonar. Ögmundr segir Þórði sín vandræði. Þórðr kvað Ögmundi sjálf-rátt í hvern stað, at láta hlut sínn fyrir Sæmundi, ‘Því at þú hefir fjár-kost meira; þú ert ok vinsælli af bóndum, þótt þú hafir eigi goðorð. Þá heyri ek ok, at bændr vili þér eigi verr en Sæmundi. Ok þótt ek sé mægðr við Sæmund, þá mæli ek þat eigi [eptir hónum] at hann ofsæki né einn mann. En ver með mér slíka stund er þér líkar.’ Ok er þeir Orms-synir spyrja þetta, brott-reið Ögmundar, þá sendir Sæmundr mann í Kirkjubæ, ok bað bændr ríða til mótz við sik. Þeir gerðu svá; fundu Sæmund í Skál. Hann hafði þá upptekt, at þeir hefði sýnt sik í mótgangi við hann, þar sem þeir vóru hans þingmenn. Bauð hann þeim tvá kosti; at þeir skyldu vinna hónum trúnaðar-eiða; hinn annarr, at hann mundi taka fé þeirra eða limar. En þeim sýndisk, at vinna hónum, ok þeim bræðrum, trúnaðar-eiða, ok skiljazt eigi við þeirra mál. Skildu þeir at því. Riðu þeir bræðr heim eptir þetta. Ok er nú kyrt um vetrinn ok tíðenda-laust.
(7). Nú er at segja frá Ögmjmdi, at hann er í Holti um vetrinn með. Þórði Sighvatz syni. En um várit eptir Fardaga ríðr hann suðr um Kjöl, ok vill þó eigi ríða heim í Kirkjubæ. Görði Ögmundr þá vart við, at hann var kominn í héraðit. Bændr sendu þau orð Ögmundi, at þeir þóttusk verða nokkut hremðir; en kvóðu þó Ögmundi jafn-frjálsar sínar eignir sem sjálfs síns, hvers sem hann þyrfti við. Ögmundr ríðr þá brott af Síðu, ok vissu menn óglöggt um ferðir hans, hvert hann mundi snúit hafa.
Þá slásk í þessi mál með Ögmundi Þórarins-synir, Þorvarðr ok Oddr. Teitr Hallzson var með þeim Sæmundi ok Guðmundi, ok unði því eigi er Ormr Svínfellingr hafði gefit Þórarni goðorð þau er Gróa Teitz dóttir móðir hans hafði átt, ok Ragnfríðr systir hennar; ok aldri höfðu þær leyfi til gefit at lógat væri goðorðunum. Nú fékk Sæmundr eign goðorðanna af þeim sem löglega áttu, ok at erfðum höfðu tekit. Þessi mál vóru á Alþingi kærð, ok lögðu hvárir-tveggju undir Þórð kakala. Þórðr görði þat, at Þórarins-synir skyldi kjósa, hvárt er þeir vildi gjalda fimm tigi hundraða Sæmundi, ok eignask þá goðorðin, ok skyldi handsala-menn fram koma áðr þeir riði ór Fljótz-hlíð. Þeir kjöru at eiga heldr goðorð; en engir kómu fram handsala-menn. Kallar Sæmundr nú til goðorðanna. Ok er nú fyrst kyrt; en þó vex sundr-þykki at nýju með þeim. Reisa þeir flokkinn, Þorvarðr ok Oddr. Ferr Þorvarðr suðr í Rangár-hverfi, ok biðr menn til atfara við Sæmund. Oddr fór norðan við átta tigi manna; ok þar sem þeir koma, hrekja þeir menn. Sæmundr görir norðr í móti þeim. Þá hljópu þeir á einn klett allir; nema Oddr, ok þeir þrír, riðu frá þeim. En hinir er á klettinum vóru, gengu til sættar, ok sóru Sæmundi trúnaðar-eiða; handsöluðu þeir hónum, at hann skyldi göra af þeirra fé svá mikit sem hann vildi, ok þá er hann vildi; ok þat með, at þeir bræðr skyldi eiga allt fé þeirra, ef þeir hlypi í flokk móti Sæmundi, ok fara útlaga af eignum. En þat görðu þeir þó sam-sumars.
(8). Næsta vár eptir er Þórðr kakali fór útan, reið Sæmundr Ormsson í móti þeim Oddi, ok hafði sjálfdæmi af mönnum hans. Ok þat sama sumar er Sæmundr var á þingi, tók Þorvarðr Þórarinsson Guðmund Ormsson ok nökkura menn með hónum, ok flutti þá nauðga til Austfjarða, ok vóru þar haldnir til Óláfs-messu. Þorvarðr varð sekr um hernað á Alþingi, ok Oddr, Hálfdan Loptzson, Magnús Jónsson. Eptir þat sættusk þeir í Skagafirði um sumarit, ok handsöluðu hvárir-tveggju fyrir sína menn öll þau mál er görzk höfðu sveitanna á meðal. Varð þat at sætt, at þeir skyldu hluta hvárr göra skyldi við eið, Sæmundr ok Þorvarðr. Nú hlaut Sæmundr at göra. Þessi görð var upp lokit undir Lóns-heiði; ok var þat upphaf, at hann görði sér til handa sex tigi hundraða fyrir töku Guðmundar á hendr Þorvarði, en tvau hundruð á hendr hverjum þeirra er fóru með hónum, ok skyldi annarr eyrir upp gefask er annarr var goldinn. Fyrir sekð Þorvarðz vóru görvir þrír tigir hundraða. Þá görði hann sér til handa þrjá tigi hundraða á hendr Oddi fyrir sekð hans. Görði hann hundrað á hendr hveijum þeirra er fóru með Oddi norðan á sveitina. Tuttugu ok fimm hundruð görði hann fyrir sekð Hálfdanar Loptzsonar; fimmtán hundruð fyrir sekð Magnúss Jónssonar. Þat manna-forræði görði hann sér til handa er þeir höfðu um deilt; en þat var norðr frá Lóns-heiði um Fjörðu til Gerpis, ok upp til Eyvindar-ár upp í héraði, ok skyldi þat jamnt skerða beggja hluta þeirra bræðra, ok jafna með sér þau goðorð er norðr vóru þaðan. Síðan sér Sæmundr eið at görð sínni. Eptir þat bauð hann þeim heim. En þeir sóttu boðit, ok gaf hann þeim sæmiligar gjafar. Fám vikum síðarr lét Oddr drepa Þorstein Torfason, ok var ílla látið yfir því verki. Hann átti Þórdísi Jónsdóttur föður-systur Oddz.
(9). Nú líðr at þingi, ok fjölmennir Sæmundr mjök. Þórðr SighVatzson var til þings kominn með mikit fjölmenni. Hann réð þá einn öllum Sunnlendinga-fjórðungi ok Norðlendinga-fjórðungi eptir fall Brandz Kolbeinssonar, en Gizurr var þá útan. Sæmundr hefir þá fram mál þat er hann hvarf frá it fyrra sumarit, þá er Brandr ábóti var á þinginu. Gékk þat nú auðvelldliga, þvíat engi var til andsvara fyrir Ögmund. Lýkr því svá, at Ögmundr varð sekr. Ríðr Þórðr heim norðr, ok þat sumar ferr hann útan. Ok er þat mál manna, at hann skilði harðliga við þetta mál.
Sekt Ögmundar fréttisk af þinginu. En er Brandr ábóti spyrr þessi tíðendi, lætr hann ílla yfir. En Sæmundr ríðr í Kirkjubæ, ok háði féráns-dóma eptir Ögmund. Var þá skipt öllu fé því er þar var; fyrst var skipt af staðar-eign, en þá síðan í helminga með þeim hjónum. Tók Steinunn til sín allt þat fé sem hón kallaði sér, ok þar með þat fé sem Ögmundr hafði gefit henni, þvíat Sæmundr kvazk vel því trúa sem hón segði. En mjök þótti fylgðar-mönnum Sæmundar þat í móti skapi, er hann lét þat fé laust. En hann kvað þá ekki því ráða skyldu. Þetta fé rak Sæmundr í brott: þijá tigi kúa, ok tólf kúgildi ungra geld-neyta, fjóra arðr-eyxn, hundrat á-sauðar, fimm tigir geldinga, sjau tigir vetr-gamalla sauða, hross tuttugu, hálfr þriðe tögr svína, fimm tigir heimgása, tólf skildir, tólf spjót, sex stálhúfur, sex brynjur, ok tíu kistur, dúnklæði á hest. Ok er þeir ráku á brott þetta fé allt, þá æptu þeir upp allir senn fylgðar-menn Sæmundar; en hann bað þá þegja. Þetta kemr húsfreyju í grát. Þá mælti ein kona, at várkunn væri á, at henni þótti mikit at missa þvílíks efnis. Hón húsfreyja svarar: ‘Þat muntú ætla, at ek gráta fé þetta, er þeir reka hér í brott. En þat er þó eigi; þvíat ek vilde gjarna at þeir hefði, sem meirr þyrfti, ef eigi hefði svá til borit sem nú er; heldr græt ek þat, er ek uggi at eptir komi síðarr.’ Gékk hón þá til kirkju, ok bað fyrir öllum þeim jafn-saman. Bað hón þess Guð, at við bærisk vandræði með þeim mágum meðan hón lifði. Ok svá varð sem hón bað. Þetta fé, sem nú var talið, ráku þeir til Svínafellz; ok sátu nú um kyrt þat sem eptir var sumars; ok höfðu þeir Orms-synir mann-margt.
(10). Nú ríðr Brandr ábóti at finna Sæmund frænda sínn, ok beiðir at hann taki sætt af Ögmundi. Sæmundr tekr þessu vel, ef Ögmundr kynni sik með hófi at halda. Bað Sæmundr þá ábóta semja sætt ok fullkomin grið þeirra í milli, ok fastan frið. Ábóti þakkar Sæmundi orð sín, ok kvezt vænta at hónum mundi vel fara. Ríðr ábóti heim eptir þat, ok kemr í Kirkjubæ, ok segir Steinunni systur sínni, at Sæmundr hafði heitið hónum at sættask við Ögmund. Hón varð þessu allz hugar fegin; ok gerir þegar mann á fund Ögmundar ok biðr hann heim ríða. Ögmundr ríðr þegar heim. Húsfreyja tekr við hónum feginsamliga, segir enn ekki góðs skorta þat er hafa þurfti. Váru nú sett fullkomin grið milli þeirra Sæmundar ok Ögmundar, ok veittar fullar trygðir, af góðvilja ok ráðum Brandz ábóta ok Steinunnar húsfreyju, ok Álfeiðar móður Sæmundar, ok margra annarra góðra manna tillögu.
Svá bar at, at Sæmundr reið þann vetr í Kirkjubæ eptir sættina, ok var með hónum Þorsteinn Skeggjason ok fáir menn aðrir. Ögmundr gékk út móti hónum ok allir hans menn, þeir er vígir vóru á bænum, ok höfðu allir nökkut vápn í höndum. Ögmundr sneri þá á gleðil við Sæmund, ok bauð hónum þar at vera; enn hann kvezk ríða mundu, sem hann görði, til fundar við Brand ábóta. Ok er þeir riðu í brot, mælti Þorsteinn við Sæmund, kvezk sýnask Ögmundr ekki trúligr. Sæmundr bað hann þegja, ok mæla ekki slíkt, ‘Þar sem vér erum menn sáttir.’ Þorsteinn kvað þat þá mundu reynzk hafa, ‘Ef Guðmundr bróðir þínn hefði þar verit.’ Fann Sæmundr ábóta, ok segir hónum at sumum mönnum þótti Ögmundr ekki mjök trúligr um griðin. Ábóti segir hann eigi mundu sannan at því. Sæmundr mælti: ‘Þat býðr mér hugr, herra, at mér þikki þá sárt at segja fjörráðin Ögmundar við mik, er þú trúir [eigi].’ Ábóti bað hann halda sem bezt fyrr sína hönd; kvað hónum þat mestu varða. Sæmundr kvazk svá skyldu gera. Ok skildu þá með blíðu, ok funduzt ekki síðan lífs. Ögmundr var heima um vetrinn ok heldr fálátr. Hann talaði jafnan mjök vingjarnliga til þeirra bræðra þá er þeirra var getið.
Þat var eitt sinn, þá er á leið vetrinn fyrir Langa-Föstu, at hann sendi mann til Sæmundar með bréfi. Stóð þat þar í, með öðrum vinmælum, at hann bað Sæmund vera hægjan við bændr um þá luti er þeir áttu saman. Kvað þá því traustari hónum vera mundu, ok veita hónum meira eptir-gang, hvers sem hann þyrpti við. ‘Far ok helldr fámeðr um héraðit; nú, er hallæri er mikit á komit; því at nú er vetrar-ríki mikit, ok er bæði íllt til matar ok heyja.’ Sæmundr svarar hér fá um, enn íhugaði þó slík orð.
Þat varð til tíðenda um vetrinn á Langa-Föstu í Kirkjubæ, at Steinunn húsfreyja tók sótt ok lá um alla Föstuna. Hón var óleuð Skírdag. En hón andaðizt Laugar-kveldit fyrir Páska. Vóru þá þegar sögð tíðendin til Kirkjunnar, ok þótti þat öllum mönnum mikil tíðendi, enn bónda hennar mest ok sonum. Var hón jörðut annan dag Páska. Yfir grepti hennar stóð Brandr ábóti, bróðir hennar, ok fjolði annarra manna, þvíat hón var öllum hugþekk meðan hón lifði.
(11). Enn Föstudaginn eptir Páska-viku reið Sæmundr heiman við fjórða mann. Reið með hónum Guðmundr bróðir hans, ok þeir frændr hans, Skeggja-synir, Klængr ok Þorsteinn; ætløðu þeir at finna Brand ábóta, sem áðr höfðu þeir sendzt orð í milli; enn síðan ætlaði hann at ríða í Skál til Helga vinar síns. Enn Föstu-kveldit riðu þeir á þann bæ er á Hörgs-landi heitir. Þat er á Síðu. Sæmundr átti þar bú. Þar var fyrir búinu sá maðr er Sölmundr hét. Sæmundr hafði hann þar fyrir settan síðan hann tók landit af Hákoni smið Móðólfs syni. Um kveldit er þeir gingu frá baði, mælti Sæmundr við konu þá er hónum þerði, at hón skylldi gnúa þurkunni um háls hónum, sem fastast, ‘Þvíat mér kleyjar þar mjök.’ Hón gerðe sem hann mælti. ‘Ekki gnýr þú,’ sagðe hann. Tekr hann nú dúkinn, ok gnýr sem tíðazt. Um morgininn segir Guðmundr draum sínn. Spurðizt um kveldit þegar í Kirkjubæ, at þeir Orms-synir vóru um nótt á Hörgs-landi. Verkmenn í Kirkjubæ stóðu upp at vanða sínum Laugardags-morgininn, ok spurðu bónda hvat þeir skylldu gera. Ögmundr mælti: ‘Gangit fyrst til matar,’ segir hann. Enn er þeir vóru mettir, gengu þeir til Ögmundar bónda. Hann var þá klæddr; ok þótti þeim nökkut undarliga; þvíat hann var í brynju, ok panzara um útan, stálhúfa á köfði, ok öll ryðug; eyxi hafðe hann í hendi, svart-leggju, þá er hann gékk optliga með; buklara í annarri hendi. Hann var manna mestr ok sterkastr, vel á sik kominn, rauð-hárr, þykkr í andliti, digr-nefjaðr, ok bjúgt nakkvað svá nefit; fá-mæltr hversdagliga. Þar var þá hjá hónum Jón karl, son hans; hann var ok vápnaðr ok í hringa-brynju. Þar var ok Þórarinn Snorra-son ór Ásum, Egill skyrhnakkr, Snorri sveimr, Árni gullskeggr, Brandr Guðmundarson. Þessir vóru vápnaðir allir. Ögmundr fékk húskörlum sínum vápn, svá at hann gékk út við hinn þrettánda mann; ok snýr til kirkju, ok dvaldizt þar lítla hríð. Eptir þat gengr Ögmundr austr eptir geilum við þessa menn. Þeir nema stað í einum hvammi skamt frá veginum.
(12). Nú er at segja frá Sæmunde ok þeim frændum, at þeir rísa upp um morgininn á Hörgs-landi, ok báðu taka hesta sína. Ok eptir þat stigu þeir á bak, ok riðu allir í steindum söðlum. Riðu síðan, sem leið liggr til Kirkjubæjar, ok at því síki sem leiðin liggr yfir fyrir ofan Kirkjubæ, ok skamt frá þeim hvammi er þeir sátu í. Sæmundr reið þeirra fyrstr; hann var í hálf-litum kyrtli, rauðum ok grænum, ok hafði kastað yfir sik sölu-váð, ok vóru saman saumaðir jaðrarnir,—þvíat þoka var myrk ákafliga, ok hraut ór af vætu,—ok stál-húfa á höfði, ok gyrðr sverði, buklara á söðul-boga. Hann var meðal-maðr vexti, ok manna kurteisastr, ljós-hærðr ok fölleitr, eygðr vel, ok nökkut munn-ljótr, ok þó vel farinn í andliti; manna bezt knár, jafn-mikill. Guðmundr bróðir hans reið næst hónum; hann var í blám kyrtli, ok hafði yfir-höfn stríp-renda; hann reið við alvæpni. Hann var lágr maðr ok síval-vaxinn, herði-mikill, ok mið-mjór, ok rauðgulr á hár, ok hærðr mjök, þykk-leitr, ok fríðr maðr sýnum, blíðr í viðræðu. Þorsteinn Skeggjason reið næstr hónum; hann var meðal-maðr vexti, ok fálátr maðr í skaplyndi. Klængr reið síðast; hann var hár ok grannligr, ljóss á hár, ok vel á sik kominn. Vápnaðir vóru þeir báðir Skeggja-synir. Ögmundr stendr upp, er þeir ríða á síkit, ok bað taka þá. Þorsteinn Skeggjason mælte þá: ‘Sér þú, Sæmundr, at Ögmundr sitr hér fyrir oss við marga menn!’ Sæmundr svarar: ‘Hvat kemr til þess?’ ‘Er sem má,’ segir Þorsteinn. Sæmundr ríðr fram í götu-skarðit. Ögmundr gékk á bakkann fram, ok tók báðum höndum um Sæmund fyrir neðan axlir, ok ætlaði at færa hann af baki; enn þat gékk eigi, þvíat hann sté svá í stigreipin fast, er hann reið í stanz-söðle. Tóku þá til þrír aðrir með Ögmundi, enn sumir sprettu gjörðunum, ok tóku hann svá ofan. Enn þeir Snorri sveimr ok Brandr Guðmundarson tóku Guðmund af baki. Þórarinn Snorrason ok Árni gullskeggr tóku Þorstein af baki. Klængr komzk af síkinu, ok hljóp af baki, ok brá sverði. Þat sér Egill skyr-hnakkr, ok leggr til Klængs með spjóti, svá at hann féll á bak aptr í síkit, ok varð hónum laust sverðit. Þá gékk at Jón karl, ok rétti at hónum spjót-skepti, ok bað hann í taka. Klængr stóð upp, ok tók í skaptið ok mælti: ‘Grið villde ek frændi!’ ‘Vel man þat,’ segir Jón, ‘ok man ek taka við vápnum þínum.’ Klængr gerði svá. Jón gékk þá at Þorsteini, ok bauð hónum grið; hann tók við vápnum hans. Þá mælti Sæmundr: ‘Hvat skal fyrir-sát þessi, Ögmundr! ek hugða at vér værim menn sáttir?’ Ögmundr mælti: ‘Þú skalt deyja,’ segir hann, ‘ok svá Guðmundr, bróðir þínn.’ ‘Prest-fund villde ek hafa,’ segir Sæmundr. ‘Skömmu mantú prest hafa fundit,’ segir Ögmundr. ‘Gör nú sem guð kennir þér,’ segir Sæmundr. Jón karl sagðe, at eptir presti skylldi fara. Þrír vóru prestar á staðinum. Þormóðr hét staðar-prestr; annarr Hjallti; þriðe Sæmundr. Nú koma prestar, ok biðja þeir Þormóðr þeim griða. Enn Sæmundr prestr varð við hrap-orðr, ok sagði Ögmund seint mundu bætt fá glæp sínn, ef þetta færi fram. Ögmundr hlýddi til hvat þeir töluðu, ok gaf sér ekki um. Sæmundr Ormsson bað Ögmund at senda skyldi eptir Brandi ábóta, ok kvazt vilja finna hann. Ögmundr kvað þess öngva ván. Ok er engi kostr var griða, skriptaðiz Sæmundr við Þormóð prest, enn Guðmundr við Hjallta prest; ok tóku báðir þjónostu, holld ok blóð Jesu Christi, í sínn líkama. Eptir þat lásu þeir Letaniam. Síðan varp Sæmundr af sér yfir-höfninni, ok féll á kné, ok laut í gaupnir sér, ok bað Guð almáttkan sér miskunnar. Hann varð bæði við dauðanum harðliga ok hjálpvænliga. Ögmundr mælti til Árna gullskeggs: ‘Tak hér eyxi, ok högg í höfuð Sæmundi, ef hann leggz eigi niðr.’ Sæmundr féll þá til jarðar, ok hafðe hendr fyrir augum sér. Arni hjó þá á hálsinn, svá at eyxin stóð í sandinum, en höfuðit hné af hónum. Enn þat undruðuz menn, er ekki blæddi líkamanum. Guðmundr Ormsson, ok prestarnir, lásu þá sjau psalma, ok fann ekki á hónum annan veg, en hann kvað nökkut harðara at orðunum. Þá var hann átján vetra. Guðmundr mælti til Ögmundar þá er þeir höfðu lesit psalmana: ‘Gótt være enn at lifa, ok villde ek grið, fóstri!’ Ögmundr leit frá ok mælti: ‘Eigi þorum vit nú þat, fóstri mínn,’ segir hann. Var hann þá rauðr sem blóð. Guðmundr svarar þá: ‘Sá liggr héðan nú skamt í brot, at eigi er betra at sæma við yðr ok lifa eptir hann dauðannV Gékk Ögmundr frá eptir þat, ok settizt niðr, ok var þrútinn mjök í andliti. Jón karl mælti þá: ‘Slíka för skaltú fara, Guðmundr, sem bróðir þínn.’ Jón kvaddi þá til nökkura menn, at vega at Guðmundi; enn engi villdi, þvíat Guðmundr var flestum mönnum þar hugþekkr. Þorsteinn hét maðr, er kallaðr var hrak-auga; hann hafði sótt korn um daginn; ok kom heim til elldhús-dura. Þar var Íllugi bryti. Þorsteinn spyrr hvar menn væri allir. ‘Þat skiptir þik öngu, varð-veittú reiðinginum, ok fær hestinn á gras!’ Þorsteinn skerr þá gagntökin, ok hrindr ofan reiðinginum af hestinum ok klyfjunum með. Hljóp hann þá á bak, ok hleypti austr ór garði, ok fór allt til þess er hann kom til mótz við þá Ögmund. Jón ræddi um, at hann skylldi hafa erendi. Fær Jón í hönd Þorsteini þá sömu eyxi er Sæmundr var veginn með; enn hann mæltiz undan. Þá tók til orða Sigmundr Ögmundar son tólf vetra gamall eðr ellifu: ‘gjör þú, Þorsteinn, þat sem þeir vilja.’ ‘Annarr skal hónum verri,’ segir Jón karl. Gékk þá Þorsteinn með reydda eyxina at Guðmundi; enn hann hneigði sik til jarðar brosandi, ok bað Guð hjálpa sér. Þorsteinn hjó þá neðarliga á hálsinn við herðar-blaðit, mikit högg, ok viku þá flestir í brott frá. Enn prestarnir tóku til at syngja. Þá gékk at Brandr Guðmundar son, ok þreifaði ofan í háls-sárit ok mælti. Kvað þá eigi vilea Guðmund feigan ef þeir gerðe eigi at meira. Var þá Þorsteinn til fenginn í annat sinn ok hjó hann þá af hónum höfuðit. Bjoggu síðan prestarnir um líkin. Enn þeir Skeggja-synir vóru teknir ok byrgðir ramliga í einne lítilli stufu ok heitið þeim dauða þegar eptir helgina. Þá var af nóne.
(13). Síðan skiptu þeir Ögmundr liði. Reið Ögmundr í Þykkvabæ at Svarte Loptz syni; enn hann var í ellda-húsi, ok var þvegit höfut hans. Sveinninn Þorkell, son hans, [mælti] er hann sá mennina ríða í túnið: ‘Kominn er prestr, faðir,’ segir hann. Svartr gékk þá út, ok tók Ögmundr hann þegar. Enn Svartr heilsaði hónum, ok spyrr tíðendá. Ögmundr sagði slík sem vóru. Þá beiddi Svartr sér griða. ‘Eigi man ek drepa þik,’ sagði Ögmundr, enn hand-höggva skal ek þik.’ ‘Eigi þikki mér þat betra enn dauði,’ segir Svartr. ‘Þat skal at gera,’ segir Ögmundr, ‘þótt þér þikki þat verra.’ ‘Vilja mantú [segir Svartr], at ek bæta fé fyrir mik, eðr fara útan, ok koma ek alldri til Íslandz meðan ek spyrr at þú ert á lífi.’ ‘Vel má ek séa þik,’ sagði Ögmundr, ‘enn eigi veit ek enn hverjum bezst endazt penningar.’ Síðan felldi hann Svart, ok héllt í fingrna framan-verða, ok bað þá Árna gullskegg höggva hönd af hónum. Árna kvazk þat fllt þikkja. ‘Þat skaltú þó gera,’ sagði Ögmundr. Árni gékk þá at með reidda eyxi. Ögmundr mælti þá: ‘Högg eigi á hönd mér,’ sagðe hann. Árne kvazk þat vilja mundu. Hjó Árni þá á handlegg Svarti fyrir ofan úlflið, ok tók eigi af. Ögmundr skaut þá buklara undir höndina. Þá hjó Árni í annat sinn, ok af höndina þar sem handleggr var digrastr. Þá berr Ögmundr hann inn í stufu, ok bindr um höndina. Ok ríðr eptir þat heim í Kirkjubæ.
(14). Nú er at segja frá Jóni karli. Hann.ríðr við sétta mann í Skál til Helga Loptzsonar. Hann stóð úti á hlaði við nökkura menn, ok hafði yfir [sér] kápu. Egill skyr-hnakkr ríðr upp fyrir austan kirkjuna. Helgi kennir mennina, ok gengr til kirkju. Þá kom Egill at, ok fékk tekit í kápuna. Helgi lét lausa kápuna, ok hljóp í kirkjuna. Þá mælti Egill: ‘Þar sá refr rakka, en rakki hafðe allz ekki.’ Þá mælti Egill, at kirkjan mundi eigi standa fyrir hónum, er hón var óvígð. Jón kvazk eigi mundu láta draga hann ór kirkjunni, ‘Ok manu vér nú eigi söðla glæp á óhapp.’ Ok riðu þeir í brott. Ok lét Ögmundr ílla yfir þeirra ferð. Þeir Þorsteinn fluttu heim lík þeirra bræðra með kenni-mönnum.
(15). Þá sendi Ögmundr eptir Brandi ábóta, ok reið hann skjótliga í Kirkjubæ. Vóru þeir bræðr þá jarðaðir, ok stóð hann yfir grepti þeirra. Ögmundr leggr þetta mál undir Brand ábóta, ok þá Skóga-Skeggja. Þeir gera níu tigi hundraða fyrir hvern þeirra bræðra enn þrjá tigi hundraða fyrir handhöggit Svartz; enn Ögmundr skylldi eigi vera þrim náttum lengr á Síðu, nema hann fære í klaustr í Þjokkvabæ; enn Jón karl skyllde suðr ganga ok vera útan þrjá vetr. Þeir Árni ok Þorsteinn skylldu fara útan ok koma eigi til Íslandz meðan þeir lifði.—Þeir Jón ok Þorsteinn fóru útan á einu skipi, ok ætluðu at ganga suðr. Þá leysir fótinn undan Jóanni í kné-liðnum, ok dó hann af því. Enn Þorsteinn settizt aptr, ok kom hann eigi til Íslandz. Árni fór út á skipi Sindra, ok lézt þar. Ögmundr galt þetta fé sem á kveðit var.
Um várit fór Ögmundr bygðum í Dal undir Eyja-fjöll ok hafðe þá lítil efni, ok með hónum Egill skyr-hnakkr ok Snorri sveimr. Enn í Kirkjubæ fór Arnórr prestr er kallaðr var skull at ráðe Brandz ábóta.
216. Tm sumarit eptir var þingreið mikil norðan ór sveitum. Lét Eyjólfr Þorsteinsson, er Þórðr hafði sett fyrir sveitirnar, fjölmenna mjök norðan ór héraðum. Hann hafði þá bú í Gelldinga-hollti ok reið hann með sex hundrað manna á þing. Gizurar-synir fjölmentu ok mjök. Um vetrinn áðr lét Hallr Gizurarson drepa biskups-Börk á Bersastöðum er verit hafði fylgðar-maðr Þórðar Sighvatz sonar. Broddi Þorleifsson ok Páll Kolbeinsson gengu í milli ok bændr með þeim, svá at þeir náðu eigi at berjazt. Þat sumar reið Oddr Þórarinsson til þings, ok gerði Hrana Koðransson sekjan skógar-mann firi þat er hann laust Philippus Sæmundarson keyris-högg þá er Þórðr Sighvatzson sótti hann heim til Hváls. Enn þá höfðu þeir bræðr, Philippus ok Haralldr, Sæmundar-synir, druknat annat sumarit áðr suðr fyrir Minnðaks-eyri. Var þá eigi við Philippus at meta mála-ferlin við Hrana. Hrani bauð engi boð fyrir sik á þinginu. Ok riðu menn við þat heim.
217. Um sumarit fundusk þeir í Vatzdal, Eyjólfr, Hrafn, Sturla, ok Þorleifr, ok angraði þá mjök dráp Sæmundar, fyrir sakir mægða ok sambandz þess, er Þórðr hafði þá saman bundit áðr hann fór frá. Görðu þeir þat ráð, at þeir mundu bíða til þess er skip gengi af Noregi ok Þórðr kæmi út, eðr hitt ella, at hans væri eigi vánir. Þat var þá talat, ef Gizurr kæmi til, at þeir skyldi halda ríkin fyrir hónum, ok hverjum manni öðrum þeim er til kallaði. Þórleifr fór því öllu seiglegar; þótti þeim hann vera í öllu slær, ok skildusk at því. En Eyjólfr bauð þeim öllum heim í Geldinga-holt at Laurentius-messu.
218. Gizurr Þorvaldz son var þessar stundir með Hákoni konungi, síðan hann fór útan um sumarit eptir Haugsness-fund. Hafði hann jafnan nökkura sýslu, hvárt er konungr sat norðr eðr suðr. Ok er Þórðr Sighvatz son, ok Gizurr Þorvaldz son, höfðu einn vetr verit í Noregi eptir Haugsness-fund, þá fór Þórðr út til Íslandz, sem fyrr er ritat. Enn Gizurr var þá eptir í Noregi ok undi lítt sínum hluta. Var hónum fé-skortr mikill; enn ugði nú um frændr sína ok vini, at Þórðr mundi þeim harðr í horn at taka. Réð Gizurr þá af, at hann fór af landi brott, ok gékk suðr til Róms. Broddi Þorleifsson var þá útan, ok fóru þeir Gizurr báðir samt út til páfa ok þeir nökkurir menn saman. Þá var Innocentius páfi í Róma. Gizurr fékk þar lausn allra sínna mála. Þá var Eirekr konungr í Danmörk Valldimars son. Valldimarr var þá Svía-konungr, Birgis son. Þeir fóru af landi á brott með Gizuri: Önundr biskups-frændi, Þorleifr hreimr systur-son hans, Auðunn kollr, Árni beiskr. Þeir kómu allir heilir aptr til Noregs. Ok er Gizurr hafði þrjá vetr verit í Noregi, þá fékk hann orlof af Hákoni konungi at fara til Íslandz. Fóru þeir út á einu skipi ok Heinrekr biskup, ok margt Íslenzkra manna. Þar var Þorgils Skarði Böðvarsson, Finnbjörn Helgason, Arnórr Eireksson ok margt annarra Íslenzkra manna. Þat skip kom at Gásum í Eyjarfirði; því skipi stýrði Eysteinn hvíti. Þeir sögðu út hingat andlát Sigurðar erkibiskups; hafði hann um vetrinn andazt sex nóttum fyrir Gregorius-messu. Var þá Sörli kosinn til erkibiskups. Gizuri var skipaðr mjök svá allr Norðlendinga-fjórðungr; enn Þorgilsi Skarða Borgarfjörðr; Finnbirni Reykjardalr, ok þaðan norðr til Jökuls-ár. Þar kom þá ok til skipsins Brandr ábóti Jónsson; hann var þá fyrir kenni-mönnum um alla biskups-sýslu Sigvarðar biskups. Brátt riðu þeir allir fjölmennir vestr til Skagafjarðar. Var þá fundr stefndr fjölmennr at Hesta-þings-hamri; vóru þar upp lesin konungs-bréf; ok játtu allir fúslega at taka við Gizuri at höfðingja yfir sik. Eyjólfr Þorsteinsson var ok á þeim fundi, ok fylgðar-menn hans; ok fannzt fátt til Gizurar. Þá vóru kjærleikar miklir með þeim Heinreki biskupi ok Gizuri. Gizurr sendi menn suðr til sona sínna, at þeir skylldu koma til mótz við hann í Vinverjadal með sjau tigi manna. Enn hann valði lið ór Skagafirði sex tigi manna; ok þeir riðu með hónum suðr í Vinverjadal. Kómu þar senir Gizurar til mótz við hann þrír, Hallr, Ísleifr, Ketilbjörn. Var Hallr þá fjórtán [vetra]; hinir vóru ellri. Allir vóru þeir sköruligir menn at séa. Varð þar mikill fagna-fundr með þeim feðgum, ok öðrum vinum Gizurar. Skagfirðingar riðu þá norðr aptr; enn Gizurr suðr, ok sat hann í KaUaðarnesi um vetrinn, ok hafði fjölment um sik. Þá um haustið, er Brandr ábóti kom suðr til sveita, görði Gizurr bruðlaup til Gró Álfs-dóttur, móður þeirra Hallz ok Ísleifs. Var þat þá samþykki kenni-manna. Ok at því bruðlaupi var Brandr ábóti. Heinrekr biskup fór heim til Hóla til stóls síns. Enn Þorgils skarði reið suðr til Borgarfjarðar, ok tóku héraðs-menn við hónum ok helldr fáliga. Hann sat í Stafahollti um vetrinn, ok hafði margt röskra manna með sér. Þá var með hónum Arnórr Eireks son, Bergr Ámunda son, ok margt annarra manna. Finnbjörn reið norðr til Reykjardals, ok var um vetrinn á Grenjaðar-stöðum. Eysteinn hvíti, stýrimaðr, var um vetrinn at Hólum með Heinreki biskupi.
219. Þetta sumar, er þeir Gizurr kvómu út, sendi Þórðr Sighvatzson út til Íslandz Kolbein grön ok Ara Ingimundarson til vina sínna; kvómo þeir út suðr á Eyrum, ok fóru þaðan vestr í sveitir til þeirra Hrafns Oddz sonar ok Sturlu Þórðarsonar. Hrafn bjó þá at Sauðafelli í Dölum; enn Sturla at Staðarhóli. Vigfúss Gunnsteinsson bjó í Garpsdal; hann átti Guðnýju Sturlu dóttur. Brátt er [þeir] Kolbeinn ok Ari kómu vestr, þá funduzt þeir allir jafn-saman, Sturla, Hrafn, Vigfúss ok aðrir vinir Þórðar; ok réðu þá atför at Gizuri; ok fóru um vetrinn fyrir Jól suðr á sveitir með sjau tigi manna. Í þeirri ferð vóru margir röskvir menn. Enn þeir vóru fyrir ferðinni, með áeggian Kolbeins, Hrafn ok Sturla. Þeir kvómu á úvart í Stafaholt til Þorgils, ok brutu þar upp hurðir. Þeir Þorgils hljópu upp ok fylgðar-menn hans. Hrafn villdi láta drepa Þorgils, enn Sturla villdi þat eigi. Tóku þeir hann með valldi, ok svarði hann þeim trúnaðar-eiða, at hann skylldi í öngu fari í móti þeim vera, ok eigi veita Gizuri. Skilðu þeir við þat. Riðu þeir Hrafn ok Sturla með flokkunum suðr Bláskóga-heiði; vóru margir menn í þeirri ferð gjarnir á líf Gizurar; ok ætluðu nú at eigi skylldi við bera[sk] at fund þeirra bæri saman. Þeir riðu þar til er þeir kómu at Ölfuss-á; ok var þat um nótt, ok var áin þá í leysingu, svá at engan veg máttu þeir yfir hana komaz. Verðr þat þeirra ráð, at þeir snúa aptr við svá búit, ok ríða heim vestr. Þeir Iirafn ok Sturla vóru báðir at Staðarhóli um vetrinn; var þar alldri færa enn átta tigir karla. Var þá víða föngum til sópat; vóru þat eigi berliga rán köllut.
220. Þat er at segja frá Þorgilsi Skarða, at hann reið norðr til Skagafjarðar þegar er þeir Hrafn ok Sturla riðu suðr á heiði. Var hann með Heinreki biskupi um Jólin ok þeir átta saman. Arnórr Eireksson var með þriðja mann á Víðimýri; tveir vóru at Stað með Páli Kolbeins syni. Þorgils reið síðan til Borgarfjarðar fyrir Föstuna, ok sat í Stafahollti, ok hafði vörðu sterka. Ekki funduz þeir Gizurr um vetrinn. Ok um vetrinn milli Jóla ok Föstu kom Gizurr sunnan til Skagafjarðar, ok þá keypti hann Flugumýri at Heinreki biskupi; þvíat Helga Sæmundar dóttir hafði biskupi í hendr fengit. Hallr, son hans, var með hónum, ok nær tuttugu menn; sagði hann bóndum í Skagafirði, at hann mundi búnat sínn reisa um várit á Flugumýri. Þat sagði hann ok Eyjólfi Þorsteins syni, at hann villdi hann eigi í Skagafirði. Eptir þat reið Gizurr suðr. Var þá kyrt um vetrinn þaðan frá. Hrafn fór heim til Sauðafellz at Föstunni. Um várit eptir Fardaga fór Gizurr sunnan til Flugumýrar ok Gróa kona hans, ok Hallr son þeirra. Nær xxx manna vóru þau saman. Var þá bú risulikt saman sett á Flugu[mýri]. Gizurr reið til þings um sumarit norðan með ccc manna. Ísleifr ok Ketilbjörn synir hans kómu til mótz við hann á Beiti-völlum með cccc manna. Riðu þeir allir samt á þing. Þing-reið var lítil vestan ór sveitum. Óláfr Þórðarson hafði þá lögsögn. Hann reið þá eigi til þings, ok [eigi] þeir Hrafn fyrir ófriði. Þórðr Andrésson reið til þings með Gizurar-sonum, ok veitti þeim at öllum málum á því þingi, ok Andrés faðir hans. Með ráði Gizurar tók lögsögu á því sumri Teitr Einarsson, ok allra þeirra manna er þá vóru á þingi. Gizurr gékk til Lögbergs, áðr hann reið af þingi, ok lét lýsa fjörráða-sökum við sik á hendr Hrafni ok Sturlu ok öllum þeim mönnum er í þeirri ferð vóru um vetrinn. Síðan riðu menn af þingi. Fór Gizurr heim á Flugumýri.
221. Böðvarr, son Þórðar Sturlusonar, bjó at Stað; hann átti Sigríði Arnórsdóttur; synir þeirra vóru þeir Þorgils, Sighvatr ok Guðmundr. Dætr þeirra vóru þær Helga, er fyrr átti Páll Sámsson, en síðarr þjóðólfr kotkarl, ok Aldís er átti Þórðr Hitnesingr, ok Hallbera, er átti Gunnlaugr prestr Hallfríðarson; ok Guðrún, ok Vigdís. Þorgils var elztr sona Böðvars. Guðmundr biskup biskupaði hann tvæ-vetran, ok spurði hverrar ættar hann væri. Hónum var sagt. Biskup var þá at spurðr hvat hónum litisk um sveininn. Hann mælti: ‘Ef þessi maðr bíðr aldr, þá mun hann verða hraustr maðr ok mikill höfðingi; en eigi kemr þat at mér óvörum at hann verði eigi elli-dauðr.’ Guðmundr gaf sveininum gull-sylgju, ok mælti vel fyrir hónum. Þorgils var vænn maðr yfir-litz, herði-mikill, ok görvilegr, hvítr á hár ok hörund; eygðr manna bezt, mið-mjór, ok herði-breiðr; þunnt hárit, ok fór vel; hann var hraustr ok harðgörr, syndr vel, ok inn mesti harðfari í hví-vetna; fámæltr, ok fast-heitinn; hvárt sem hann hét góðu eðr íllu, þá var hann örr í at efna. Í efri vör hans var skarð þat er hann var alinn með; því var hann kallaðr Þorgils Skarði. Sighvatr Böðvarsson var maðr sein-görr í uppvexti; en var þó mikill maðr ok mjúkr, ok vel glímu-færr; hann var ok syndr vel ok hagr, nökkut orðugr ok laga-maðr mikill. Eigi var hann fríðr sýnum, en þó var hann yfirbragðs-mikill ok kominn á sik vfel, brigð-lynðr ok nökkut bráð-skapaðr. Guðmundr Böðvarsson var fríðr sýnum, mikill maðr á vöxt, harðfengr í knáleikum, hægr hversdaglega, ok hélt mjök til gleði.
Þorgils Böðvarsson óx upp at Stað með föður sínum, þar til er varð víg Snorra Sturlusonar í Reykjaholti. Görði Gizurr Böðvari þann kost, at sverja hónum trúnaðar-eið, eðr fá hónum gísla. Tók Böðvarr þat ráðs, at fá Gizuri til gísla Þorgils son sínn, ok Guthorm Þórðarson bróður-son sínn. Þorgils var þá fimtán vetra gamall; vóru þeir þann vetr í Tungu með Gizuri, ok fékk [hann] til þjónustu þeim aðra tvá menn, Björn Sigurðarson, ok Stein Bersason. Gizurr var vel til Þorgils, ok þótti Þorgils meiri-háttar; skipaði hónum it næsta sér. Þorgils var heldr íllr viðr-skiptis ok vand-lyndr. Guthormr var hægr við hvern mann. Gróa húsfreyja var bezt til þeirra.—Sá atburðr varð, at þá skilði á um tafl, Þorgils Böðvarsson ok Sám Magnússon frænda Gizurar, vildi Sámr bera aptr riddara er hann hafði teflt í uppnám, en Þorgils lét því ekki ná. Þá lagði til Markús Marðarson, at aptr skyldi bera riddarann, ‘Ok látið ykkr eigi á skilja um tafl.’ Þorgils sagðisk ekki fyrir hans orð mundu göra; ok svarfaði taflinu, ok lét í punginn; ok stóð upp; ok laust við eyra Sámi, svá at blæddi, ok mælti við: ‘Mikit er þat at vita, at vér skulim öngan hlut þora at halda til jafns við frændr Gizurar.’ Þá var fram hlaupit ok sagt Gizuri; ok kom hann inn, ok spurði hvárt Sámr þyrði eigi at hefna sín. Þau Guthormr ok Gróa höfðu setið á palli er Gizurr kom í stofu, ok heyrðu at hann andsakaði sveinana reiðulega; gengu þau til ok prestr með þeim. Þorgils svarar Gizuri heldr skapraunar-samlega. Gróa tók í hönd Gizuri ok mælti: ‘Hví lætr þú svá reiðulega? mér þætti þú eiga fyrir at svara, þótt hann hefði þat nökkut gört er bót-þurfa væri.’ Gizurr svarar: ‘Eigi vil ek á þessu þínn dóm.’ Hón svarar: ‘Ek skal þó bæta ef þarf.’ Leiddu þau Þorgils á brott, ok báðu þau hann vel svara Gizuri; en Þorgiis kvezk þat eigi mundu göra. Lögðu þá margir til, ok kölluðu þetta vera bernsku-bragð. Féll þat þá niðr; ok var Gizurr færri við Þorgils en áðr. Fyrir Jól lét Gróa göra Þorgilsi grænan kyrtil af nýju klæði, en hann gaf Sámi blán kyrtil er hann hafði áðr, ok vóru þeir jafnan síðan góðir vinir. Þetta vár lét Órækja, son Snorra Sturlusonar, drepa Klæng Bjarnarson í Reykjaholti, annan dag Jóla, ok fóru síðan at Gizuri í Skálaholt; var þar þá bardagi inn níunda dag Jóla. Þorgils var þá í kirkjunni, þvíat Gizurr vildi eigi at hann væri í bardaga. Fór þat svá, at þeir Gizurr ok Órækja sættusk. Fór Þorgils eptir þat vestr til Staðar ok þeir félagar.
222. Þat er nú því næst at segja:—At þá er Þorgils var átján vetra rézk hann til útan-ferðar með þeim manni er hét Eirekr Skarði; hann var Norænn maðr. Sá maðr fór með Þorgilsi er Bergr hét, son Ámunda Bergs sonar ok Þóru Þorvarðz dóttur frá… En er Þorgils var við skip, kom þar Þórðr Sighvatzson, ok mæltusk þeir Þorgils vel við. Hét Þórðr hónum sínu trausti nær sem hann kynni þurfa. Hann bauð hónum til sín, ef hann vildi þat. Þorgils kvezk þat mundu þegit hafa, ef hann hefði þat fyrr boðit; en kvezk nú eigi vilja bregða ferð sínni. Þórðr kvað þat fyrir höndum, þótt síðarr væri. Skildusk þeir með vináttu. Létu þeir Þorgils í haf, ok fórsk þeim vel; tóku þeir land við Björgyn. Eirekr bauð Þorgilsi til vistar með sér ok þeim félögum; ok fóru þeir með hónum inn í Sogn. En Þorgils kvazk með þeim manni vilja vera er göfgastr væri þar í héraði. En þá var ríkastr maðr í því héraði Brynjólfr, sonr Jóns stáls; hann átti höfuð-ból at Hváli. En er Þorgils kom heim með Eireki, veitti Eirekr hónum vel ok með mikilli sæmð; mátti Þorgilsi þar gótt þykkja fyrir manna sakir, en eigi gazk hónum þar at híbýlum. Þat var vanði Eireks, þá er hann kom heim ór kaupferðum, at hann hafði vina-veizlu, ok bauð at sér grönnum sínum; ok eigi nú sízt er þeir vóru komnir með hónum, er mikils þóttu verðir. Bauð hann þangat Brynjólfi frá Hváli, Þóri af Steðja. Þar var fjölmenni mikit ok veizla góð. Vóru þeir sessu-nautar, Brynjólfr ok Þorgils, ok töluðu mart, ok lagðisk vel á með þeim; þóttisk Brynjólfr finna, at Þorgils var miklu meira-háttar en alþjóð manna; vissi hann ok góð skil á ætt hans, ok bauð þeim til vistar með sér…; lagði ekki á neina aufusu. Þorgils vildi þat þiggja en Bergr var þess hvergi fúsari. Þó réð Þorgils; ok fóru þeir með Brynjólfi. En er þeir kómu heim, tekr hann við þeim báðum höndum, ok slær á algleyming við Þorgils, ok setr hann it næsta sér. Brynjólfr fékk þeim svein til þjónostu er Pétr hét. Fór þat þann veg, at sveinninn var eigi athugall, en Þorgils þá heldr ílla; ok eigi ótraust at hann svipaði hann eigi stundum; en Brynjólfi gazk eigi at því, er sveinninn var skyldr hónum. Þar vóru híbýli góð ok mann-mart, löngum drykkjur miklar ok glaðværi; urðu bændr misjafnt við drykkinn.
Geirmundr hét maðr, nágranni Eireks skarða ok frændi; hann hafði vingask við Þorgils er hann var með Eireki, ok gefit hónum tapar-öxi snaghyrnda, eigi mikla, ok it bezta járn; hann var í Jóla-boði Brynjólfs með Eireki, ok drakk eigi varlega; vóru miklar drykkjur ok mörg víti. Björn hét maðr, ok var með Brynjólfi, aldraðr maðr, ok hafði lengi verit með hónum; ok hafði þat starf, at hann görði öl ok varð-veitti drykk hversdaglega. Þorgilsi þótti Björn vera heldr fastr af drykk hversdaglega. Hafði hann á því grun, at Björn færi með róg ok hviksögur milli þeirra Brynjólfs; ok var þá heldr fátt með þeim. Björn var maðr skap-bráðr, ok þóttisk eiga traust öruggt; var áleitinn ok öfund-samr. Eireki var skipat hjá Bergi, þá Geirmundi; þá sátu bændr hverr hjá öðrum, ok höfðu sveit eigi all-lítla. Bergr drakk jafnan lítið, þvíat hann var krankr, ok skyldi hann því eigi meira drekka en hann vildi; ok eingi viti h Var Brynjólfr vel til hans. Þótti hann vera gegn ok óskapbráðr. Þorgils var inn mesti drykkju-maðr, ok misjafnt skapgóðr við drykkinn. Þat var it Átta kveld í Jólum, at drukkit var allra fastast; var þá drukkit vín er á leið. Á annan bekk sátu frelsingjar Brynjólfs, ok tveir hirðmenn Hákonar konungs, Árni Ívarsson ok Ketill langr; vóru þar fyrst druknar sveita-drykkjur; síðan slógusk í hnýfil-drykkjur; görðusk þá flestir druknir þeir er inni vóru. Talaði Geirmundr flest um, at hann þóttisk vera of settr, en þótti sem drykkr væri falsaðr. Þá bar Björn ker at Geirmundi. En hann drap við hendinni ok sló upp í fang hónum; fór drykkinn niðr í hálm. Björn reiddisk við, ok var málóði; kvað Geirmund vera snáp mikinn; ok laust með hnefa sínum á nasar hónum, svá at blóð flaut um hann allan, ok mælti íllt við. Þorgils varð skjótastr til upp at hlaupa; þreif upp dýrs-horn mikit ok þungt, af búningi silfrs ok steina, ok setti millum herða Birni, svá at hann steypðisk á fram, ok kom niðr ennit, ok var þar undir kerit er hann hafði haldit á; skeindisk hann á enninu, en kerit brotnaði allt í sundr. Þorgils vildi Ijósta annat, en Bergr tók hann. Brynjólfr hljóp þá upp, ok allir hans menn; slíkt it sama Eirekr, ok bændr með hónum. Var Þorgils þar í liði; hélt þá maðr á manni. Brynjólfr var inn reiðasti. Eirekr mælti til Brynjólfs: ‘Geymit til, bóndi, at hark þetta semisk; ok er þat yður sæmð ok allra þeirra er hér eigu hlut at.’ Brynjólfr mælti: ‘Lítill vani hefir þat hér verit, at menn væri barðir í híbýlum mínum.’ Þá mælti Árni: ‘Lítið á hitt, bóndi, hverr fyrstr barði, ok er þat siðr yðarr Sygna, at drekka þar til at engi veit hvat at sér horfir. En Birni kom þetta eigi fyrr at höndum en ván var.’ Lögðu nú margir gótt til. Árni mælti þá enn: ‘Þat er betr, at hér er engi maðr sakaðr; er fyrir þat gótt um at tala; ok fbrum fyrst at sofa; en tali um þetta á morgun þegar menn eru ódrukknir; mun oss þá öllum einn veg sýnask.’ Eirekr stóð vel undir þetta, ok margir aðrir. Fóru menn þá at sofa. En um morguninn eptir hlýðir bóndi tíðum. Síðan gengu menn til drykkju; ok er menn vóru þar komnir, setjask menn niðr. Þá mælti Árni: ‘Þat er öllum mönnum kunnigt, þeim sem hér eru, hverir atburðir hér urðu í gær-kveld manna í millum; eru vér nú allir ódmkknir, ok megum virða þessi mál eptir sönnum efnum; er þat eigi vel, bóndi, at svá varð er þér mislíkar. En mér lízk svá, sem sá væri eigi friðarins all-maklegr er braut Jóla-friðinn fyrstr í þínum híbýlum.’ Ketill mælti: ‘Svá lízk mér.’ Björn mælti: ‘Þat kann ek þér segja, Árni, þótt yðr þykki mín skömm lítils verð, at vera skal annat-hvárt, at ek skal hafa fyrir fulla sæmð, eðr hefna mín sjálfr.’ Þorgils segir: ‘Ef þú heitask við, Björn, mjök, at göra mér eina skömm, þá skal ek göra þér tvær skammir, þær er þú skalt mega báðar hendr á festa.’ Björn mælti mart; en Þorgils þagnaði. Eigi má þar inna hvers mannz tillögur. En þeir lögðu þar bezt til hirðmenninir, Árni ok Ketill, ok Eirekr, ok Bergr. Báðu þeir Þorgils vægja til fyrir Brynjólfi bónda ok ráði þeirra manna er þar vóru mest virðir. En Þorgils þagði, sem hann var vanr, ef hann reiddisk. All-misjafnt lögðu menn til. En þessi varð lykt á, með ráði Brynjólfs bónda, ok ráði þeirra manna er þar vóru mest virðir í hjá, ok bezt vildu til leggja, at mál þessi féllusk í faðma, ok skyldi einginn öðrum fé bæta. Seldi þá hverr öðrum grið. En síðan settusk þeir niðr ok drukku. Var bóndi þá all-kátr, ok hverr við annan. Drukku nú af Jólin. Fóru nú bændr beim síðan, ok kurraði þat hverr í sínum híbýlum, at vetr-gestr Biymjólfs mundi eigi vera hvers mannz leika. Hér um kvað Gunnarr, íslenzkr maðr, er var með Brynjólfi, ok orti svá at gaman var at:—
Herðar laust hring-njörðr horni (varat bryn-þorn)
á Birni (bil-gjarn) blunda fyrir Geirmund:
Steypask tók galinn glópr, gauri varð fyr nösum aurr;
þetta þótti þjóð gótt; þorgísl samði hónum písl.
Eptir Jólin varð með Brynjólfi ok Þorgilsi öngir margleikar, en þó góðar afleiðingar.
223. Þat er nú þessu næst at segja, at Brynjólfr átti örendi yfir fjörð, at sækja skjöldu sína ok vápn. Þótti hónum vel at vita, hvé auðsveipr Þorgils væri, ok beiddi at hann mundi vera fyrir ferð þessari, er þá var eigi mann-mart heima. En Þorgils segir, at þess eins sendi-maðr eðr lestreki vill hann vera í Noregi, er enn væri ríkari en Brynjólfr. Brynjólfi þótti þar opt it sama upp spretta. Bergr bauð Brynjólfi at sækja skjölduna fyrir Þorgils með öðrum manni; ok þat vildi hann. Bergr tók sjúkleik um vetrinn, ok lá lengi, ok var at kominn bana, ok batnaði er á leið. Var nú atburða-laust héðan frá um þar-vist Þorgils, svá at vér vitim frá at segja.
224. Um várit eptir Páska byrjaði Brynjólfr ferð sína suðr til Björgynjar á mótz við Hákon konung. Fóru þá með hónum Þorgils ok Bergr. Var hann þá færr. En er þeir kómu suðr, fundu þeir Hákon konung; tók hann þeim vel. Konungr hafði frétt af, at um vetrinn hafi verit með Brynjólfi Íslenzkr maðr einn af Sturlunga-ætt, er orð fór af. Hafði þar þat sannask, sem mælt er, at ‘Mörg eru konungs-eyru;’ hafði hann frétt af þeim viðskiptum, sem orðit höfðu millum þeirra Brynjólfs ok Íslendinga um vetrinn. Áron Hjörleifsson var þá með konungi. Hann hafði reynt af Böðvari vináttu mikla, þá er hann var skógar-maðr Sturlu Sighvatz sonar. Áron varð hirðmaðr Hákonar konungs, ok var kærr konungi; var hann ok góðr drengr. Áron gékk at Þorgilsi, ok fagnar hónum vel, ‘Ok skal þér heimilt allt þat gótt er ek hefir til at veita þér, hvárt sem þat er fé eðr fullting.’ Þorgils þakkaði hónum vel, ok kvezk eigi annat líkara þykkja en at hann mundi með hónum vera. ‘En fyrst mun ek vera með Brynjólfi.’ En Áron hafði fjár-kost eigi mikinn; en sparði öngan hlut við vini sína. Bauð hann Þorgilsi því til sín, at hann átti garð; var hann jafnan fullr af íslenzkum mönnum. Skilðusk þeir Þorgils ok Áron; fór Þorgils með Brynjólfi til þess herbergis er hann átti. Settusk þeir þá til drykkju. Um daginn mælti Brynjólfr: ‘Þér hafit verit með mér í vetr; ok vil ek kalla at vel hafi farit; en fundit hefi ek þat, at augu yður standa lengra fram til þess at þjóna ríkara manni en ek em. Er þat ok satt, at slíkt eru konungs-menn; en eigi mæli ek því þetta at ek spara mat við þik eðr drykk. Vil ek vera búinn til at flytja mál þítt við konung, at hann taki við þér ok göri þik sínn mann; sem mik grunar at þér leiki í skapi.’ Þorgils þakkar hónum sín ummæli; en kvazk fúsastr at fara til Íslandz; en ef hann næði því eigi, þá vildi hann gjarna ganga til handa konungi ok görask hans maðr. Lítlu síðarr fundusk þeir konungr ok Brynjólfr; ok verðr þat í tali þeirra, at konungr spyrr at þeim inum Íslenzka manni, er verit hefir með hónum um vetrinn. Brynjólfr segir konungi frá ætt Þorgils; ok kannaðisk hann skjótt við; þvíat margir Sturlungar höfðu verit með hónum. Brynjólfr segir konungi, at ‘Þorgils vildi fá af yðr útfarar-leyfi til Íslandz.’ Konungr kvað þess önga ván; þvíat í þann tíma hélt Hákon konungr mörgum ríkra manna sonum í Noregi; þvíat hann hafði mjök í huga, at fá skatt af Íslandi. Konungr mælti: ‘Mundi þessi maðr vera með þér í gær er vit fundumk, mikill maðr ok drengilegr, fríðr ok bragð-mikill, ok á lýti mikil í andlitinu, ok svá ungr at eigi mun grön sprottin?’ ‘Sá er rétt inn sami,’ segir Brynjólfr, ‘ok görit svá vel, herra, at þér takit við hónum sæmilega, ok görit hann yðarn mann, ef hann skal þó eigi ná at sigla til Íslandz, at vitja frænda sínna ok eigna; er hann eigi hér penninga-ríkr.’ Konungr tók því vel. Lét Brynjólfr þá senda eptir Þorgilsi. Kom hann þá fyrir konung, ok kvaddi hann. Tók hann því vel. Þar var þá Áron Hjörleifsson, ok flutti með Þorgilsi at konungr tæki við hónum sæmilega. Konungr segir, at hann mun ná hirðmannz-nafni, ef hann reyndisk eptir því sem þeir Brynjólfr ok Áron segja, ef hónum sýndisk; en kvað þat eigi mundu skjótt ráðask. Þorgils kvezk þess eigi mundu lengi bíða at sinni; þótti eigi örvænt, at koma mætti hann þar, þótt hann leitaði annarra landa, at hann kæmi sér í sveit með ríkum mönnum; þvíat Óláfr, föður-bróðir hans, hafði verit með Valdimar konungi, ok fengit af hónum mikinn sóma. Áron mælti: ‘Taki þér, herra, vel við þeim sumum, sem eigi mun jafn-mikit mann-kaup í sem þessum manni.’ Brynjólfr mælti: ‘Svá skulu þér ætla, herra, at hraustum karlmanni man skipat í þat rúm, sem Þorgils hlýtr [í] at standa.’ Konungr brosti þá. Þorgils mælti: ‘Vili þér, herra, gefa orlof til at ek sé frjáls, ok fara [ek] hvert er ek vil annars-staðar, ef ek ferr eigi til Íslandz?’ ‘Víst eigi,’ segir konungr; ‘ek skil, at þú mant vera maðr bráðlátr, ok heldr ákaflyndr; en öngum sæmðum þykkjumk ek hafa af-svarat þér, þótt ek vilja fyrr reyna hversu mér gezk at þínni þjónustu.’ Skilðu þeir at þessu. Sagði Þorgils Ároni, at hann mundi ráðask í garð hans. Skilðu þeir vel, Brynjólfr ok Þorgils. Ragnhildr hét kona Árons, ok var hón inn mesti öflunar-maðr; en hann eyddi eigi seinna en hón aflaði. Þorgils var þar um hríð, ok varð íllt til fjár; þvíat hann sá at Áron var févani, en hann vildi hver-vetna fullt fyrir leggja þann kostnað sem Áron hafði fyrir hónum. Höfðu þeir sveit mikla, ok vóru ekki dælir.
225. Þá er skip tóku at búask um várit, lét Þorgils rita á vax-spjaldi ok sendi konungi; var þat þar á, at hann beiddi at konungr leyfði hónum at fara til Íslandz eðr ella til annarra landa; kvazk eigi lengr vera vilja í ófrelsi. En er konungr sá þetta, virði hann svá, sem Þorgilsi gengi til stærð ok metnaðr, er hann vildi eigi sjálfr flytja við sik sem aðrir menn. En þó sendi konungr eptir hónum. Kom Þorgils þá fyrir konung. Margrét dróttning, ok Ívarr Englason, fé-hirðir konungs, ok fátt annarra manna, var þá hjá konungi. Með Þorgilsi var Áron ok Bergr. Dróttning var inn mesti vin Sturlunga, sem verit hafði Skúli [hertogi] faðir hennar. Hón bað Þorgils setjask niðr hjá sér. En hann settisk á fót-skemil hjá fótum hennar, Konungr mælti þá: ‘Beiddisk þú út til Íslandz, Þorgils?’ ‘Já, herra,’ segir hann. Konungr mælti: ‘Ek mun nú segja þér hversu vera skal um hag þínn; þú skalt hér vera, en hvergi fara. Mun ek göra þik mínn mann, sem þú beiddisk. En svá hefir mér spurzk, sem þér félagar þykki verit hafa eigi spakir til fullz.’ Drótting mælti: ‘Slíkt verðr opt ungurn mönnum.’ Áron mælti: ‘Ek skal þar fyrir svara, ef þat þykkir nökkurs á fátt hafa verit.’ Konungr mælti þá brosandi: ‘Ek veit eigi, hvárt þú mátt nökkut á hendr takask meira en svara fyrir þik.’ Tók konungr þá til at spyrja Þorgils af Íslandi, frá föður sínum ok frændum, frá Þórði kakala ok öðrum höfðingjum; en Þorgils segir konungi slíkt sem hann spyrr. Konungr spyrr hverr sá maðr er, sem fylgði Þorgilsi. Hann nefndi sik ok föður sínn, Áron kvað föður hans hafa verit vitran mann, ok vel fjáðan, ok inn bezta bónda; ‘Hann beiddisk hirðgöngu ok hirðmannz-nafns, herra, sem yðr má kunnigt vera.’ Konungr segir: ‘Man eigi þat vel fallit? Þvíat ek hefir af hónum þá frétt, at hann man vera spakr maðr. Skaltú, Þorgils ok þér félagar, vera í boði mínu Uppstigningar-dag; en síðan görask hand-gengnir.’ Gaf konungr Þorgilsi lauf-grænt klæði, fjórtán álna langt. Síðan var Þorgils í boði konungs Uppstigningar-dag. En síðan gjörask hand-gengnir ok hirðmenn, Föstudaginn eptir, þeir báðir, Þorgils ok Bergr. Gaf konungr þá Þorgilsi skjöld ok brynju, þvíat þau vápn skorti hann áðr. Var Þorgils þá löngum á konungs-garði; ok þótti vera heldr skapbráðr.
226. Sá atburðr görðisk þar, at eina nótt varð þar eldr lauss í bænum; var þá blásit um allan bæinn. Ok er þetta herboð kom í konungs-herbergi, klæddisk hann nú sjálfr skjótt, ok hét á þá menn er hjá hónum vóru. Hann lét blása út allri hirðinni ok öllum bæjar-lýðnum til þessa ófriðar; ok vápnuðusk menn sem til bardaga, ok skipaði konungr hirð sínni þar sem hónum þótti mest þurfa; bað konungr menn fara varlega ok þó djarflega. Var eldz-gangrinn svá ákaflega mikill, at ólíklegt þótti at slökt mundi verða. Var þá margs í leitað, borit í vatn ok sjór, ok brotin víða herbergi. Konungr kvað á hvar Þorgils skyldi standa, en hann vildi fram ganga miklu lengra; fékk hann svá mikinn háska við þat, at þat þótti með ólíkendum er hann hélt lífi meiðingar-laust. Um síðir lét konungr taka lang-skips-segl, ok göra alvátt, ok bera at eldinum. Varð þat þá um síðir, at eldrinn slöknaði, með Guðs miskunn ok hamingju konungs. En Þorgils fékk þann orðróm af konungi sjálfum, ok öllum öðrum er vissu, at eingi maðr hefði þar. jafn-vel borit sik, ok borgisk, sem hann, í jafn-miklum háska. Svá sem Sturla Þórðarson hefir kveðit í erfi-drápu þeirri er hann orti um Þorgils. Ok þessa naut Þorgils jafnan síðan hjá konungi, svá at hann þoldi hónum betr en flestum öðrum jafnar tilgörðir. Næsta dag eptir brennuna kom Þorgils í herbergi dróttningar. Tók hón hónum vel ok þakkaði hónum hvé drengilega hann hefði gefisk um nóttina. Ok er hón sá at klæði hans eru brunnin, þá gaf hón hónum vel sex álnar af skarlati. Hann þakkaði henni þetta. Fékk Þorgils af þessu mikla sæmð. Sem þar er kveðit um:—
Lauss varð eldr fyrir öldum all-brátt er tók nátta;
út gékk hirð með Hörða hildingi veg-mildum:
Náði Þorgils þjóða þrek-bráðr lofi ráða
þar er rennr á lið ljóna log-reitar brá heitum.
227. Í þenna tíma kom af Íslandi Þórðr kakali. Hafði þá áðr orðit Haugsness-fundr, ok þau tíðendi er þar af leiddi. Var þá Gizurr í Noregi; ok settusk þeir þar undir konungs-dóm. Sögðu [þeir] þá svá einarðlega sín mála-efni fyrir konungi, at þá greindi ekki á. Þorgils kom þá til fundar við Þórð, ok var löngum með hónum. Ok einn dag, er þeir drukku í konungs-herbergi, mælti konungr til Þórðar: ‘Hví lætr þú eigi göra at lýti frænda þíns?’ Hann svarar: ‘Þar þurfu vér, herra, at njóta við þínna ráða; en ek vil þar eigi fé til spara; ef þér ætlit [at] at megi göra.’ Konungr mælti: ‘Þat ætla ek, at at megi göra;’ ok nefndi til lækni þann er Vilhjálmr hét. Var þá leitað at lækninum; ok urðu þeir kaup-sáttir. Görði hann með konungs-ráði at. Sat konungr sjálfr hjá. Þóttusk menn þat sjá, at þetta var mikil þrek-raun. En Þorgils þolði þat vel. Gröri sárit svá, at Þorgils varð maðr lýta-lauss; ok var nú maðr fegri yfir-litz en áðr. Þórðr kakali fékk eigi orlof til Íslandz. Dvalðisk hann með konungi um hríð, þar til er hónum var skipuð sýsla. Þorgils var með konungi nökkura vetr; ok þóttisk vera haldinn; ok kunni því ílla.
228. Hákon konungr hafði skipaðan jarl í þrándheimi Knút, son Hákonar jarls galins. Knútr jarl var mikill maðr vexti, ok vænn sýnum. Hann hafði margar náttúrur fram yfir aðra menn. Engi var sá maðr í Noregi er svá kynni skynja steina náttúru sem hann; var hann drykkju-maðr mikill, ok þótti vera nökkut van-stilltr við drykkinn þá er á hann fékk. Hinn síðasta vetr er Þorgils var í Noregi, var hann norðr í þrándheimi með Eysteini hvíta, ok höfðu þeir sveit mikla af Norænum mönnum ok Íslenzkum mönnum. Eysteinn var bóndi góðr. Mart var annarra manna hand-genginna með hónum í bænum, bæði hirðmenn ok gestir. Konungr vær eigi í bænum. Þorgils var mest fyrir konungs-mönnum. Knútr jarl var þá ríkastr maðr í bænum; ok var með hónum sveit mikil. Mart varð til greina um vetrinn með konungs-mönnum ok jarls-mönnum. Þat var eitt sinn, at [þeir] Knútr jarl drukku í einu herbergi, ok Þorgils, ok mikill fjölði annarra manna; ok vóru nökkut druknir. Var þá talat mart. Mælti Knútr jarl heldr háðulega til Íslendinga; talaði til Snorra Sturlusonar, ok annarra Íslenzkra manna, er verit höfðu með Skúla hertoga; tók jarl á þeim öllum lítil-mannlega. En Þorgils svarar svá í móti, at þeir frændr hans mundi verit hafa, at eigi mundi sik allir vanta þykkja á við hann, fyrir útan nafnbót. Þetta líkaði jarli stór-ílla; urðu af þessu mjök sundr-orða. Kom þá svá, at jarl hljóp upp bölvandi, ok greip öxi. En er Þorgils sá þat, sprettr hann upp, ok brá sverði; hljópu menn þá á milli þeirra svá þykkt, at þeir náðusk eigi til; skilðu þeir at því. Gengu þeir Þorgils á brott lítlu síðarr. Leið af nóttin. Stóð jarl upp, ok hlýddi tíðum. Síðan sendi hann eptir Þorgilsi, ok bauð hónum í boð sítt; var Þorgils treglegr, en Eysteinn fýsti Þorgils. Fór til með hónum Eysteinn ok mjök margir saman. Var jarl þá inn blíðasti, ok skilðu góðan afleiðing. Var þá kyrt um hríð, ok áttusk fátt við.
229. Þat bar til eitt hvert sinn, at á greindi jarls-mann ok gest konungs; urðu þeir mjök andorða, allt þangat til gestrinn vann á jarlz-manni. Þat var síð dags. En er gestrinn kom til herbergis síns, ok segir frá þessum atburðum. Þar var fátt manna fyrir, en flestir fýstu hann at fara í kirkju eðr á traust konungs-manna, þangat sem fleiri væri fyrir. Jarl varð skjótt varr þessara tíðenda, þvíat hann vissi görla hvert er hann hafði farit. Manninum hafði svá dvalizk, at hann var þá kominn út af herberginu er jarls-menn kómu at; ok tóku hann, ok færðu hann jarlinum, ok léku hann ílla. Þá var myrkt, svá at jarli þótti eigi tóm til at drepa hann; var hann þá settr í fjötra, ok kastað inn, ok læst herbergi, ojk fengnir menn til at varð-veita hann. Gestrinn hafði átt frillu í garðinum; ok þegar er hón vissi hvar komit var, hljóp hón kallandi með gráti miklum í garð Eysteins hvíta, ok segir þeim Þorgilsi skarða ok öðrum konungs-mönnum hversu maðrinn var nauðulega kominn, ok hann mundi drepinn, nema þeir frelsti hann með nökkuru móti; bar hón sína sögu með inum mesta ákafa. Þorgils vildi þegar at þeir tæki manninn út með valdi; en Eysteinn vildi at þeir stefndi at sér konungs-mönnum; þótti þeir of lið-fáir vera til hvárs-tveggja, fyrst at taka út manninn, en veija sik eptir. Ok svá görðu þeir, sem hann vildi vera láta; ok fleiri lögðu ráð eptir. Stefna at sér konungs-mönnum, ok búask um í garðinum. Síðan er á leið nóttina ferr af hvárs liði. Er þeir vóru búnir fara þeir Þorgils með sína sveit til herbergis þess er maðrinn var inn kastaðr; verða vöku-menn við þat varir; skipask þeir fyrir durum; ok hyggja, at þessir muni eigi svá harðlega at ganga. En Þorgils laust þann er fyrir hónum varð, öxar-hamars-högg mikit; ok fleiri vóru þeir lamðir er fyrir vóru; ok stukku frá. Gékk Þorgils at hurðunni, ok braut; tók manninn í fang sér, ok bar út; braut af hónum fjöturinn. Fór þessi maðr með Þorgilsi heim í garðinn. En varð-menn segja jarlinum hversu harðlega þeir vóru leiknir. Varð hann við þat reiðr mjök, ok lét blása saman hirð sínni ok hand-gengnum mönnum, ok öllum þeim sem hans flokk vildu fylla. Lét jarl þá bera út merki sítt, ok vápnaðisk sjálfr, ok allir hans menn; ganga þeir nú út eptir bænum. Ok er nú sagt þeim Þorgilsi, at jarl ferr at þeim með her mikinn vápnaðan, ok létu heldr ófriðlega. Þorgils heitr nú á menn sína, at þeir skuli ganga út á vígin, er þeir höfðu gört, ok verja hendr sínar rösklega, ‘Ef þess þarf við; ok látum konung þat spyrja, at hann hefir hér drengjum skipat, en eigi dáðleysingum.’ Gengu þeir þá út, ok fram í vígin. Kom þá jarl at í því, ok spurði: ‘Hefir þú, Þorgils, ok þér félagar, gört hér svá mikit hervirki at; brotið upp herbergi, ok bart menn mína, en tekit þann í brott með valdi er sjálfr hafði unnit til dauða?’ Þorgils kvað þat satt, at þessi maðr var á þeirra valdi, er hann leitaði eptir; ‘En annat ætla ek þat eitt gört, er lítillar umræðu sé vert. Er nú vel, at þú reynir þat í dag, hvárt Íslendingar eru svá linir ok lítils-háttar sem þér sögðut í vetri.’ Jarl mælti: ‘Slíkt er mikit ofbeldi ótígnum mönnum, at halda til jafns við oss, eðr meirr.’ Talði hann nú margar sakar við Þorgils; ok eggjaði þá menn sína til atsóknar. Þorgils segir sér þat vel líka. ‘Skulu þér, jarl, minni til reka, áðr þér náit manninum.’ Menn urðu seinir til atsóknar; þvíat þeir vóru margir með jarli, er þar áttu frændr ok vini í garðinum eðr aðra vanda-menn. Eysteinn bóndi var svá vinsæll, at eingi af bóndum var vinsælli. Þá lögðu inir betri menn til, ok báru sáttmál í millum þeirra. En jarl var inn óðasti, ok bað bera eld at bænum. En Þorgils gékk út í garðinn með brugðit sverðit, ok bað jarl þar undir ganga, ef hann þættisk eptir nökkurum eiga at sjá þar. Tókusk þá meðal-göngur; tjáðu menn þá fyrir jarli, hver ófæra hónum var í at göra svá mikit hervirki á konungs-þegnum, ok í konungs-landi. Kom þá svá fyrir jarli, at hann mundi taka sjálfdæmi. En er Þorgilsi var þat tjáð, neitaði hann því þverlega. Bað jarl þá sækja eðr frá hverfa. Eysteinn segir, at Þorgils mundi vilja konungs dóm á málinu. Þorgils segir, at hann vildi at svá búit stæði til konungs fundar, en síðan görði hann ráð fyrir sættinni. Eysteinn segir eigi sið, at mál stæði opin. Þorgils mælti: ‘Sé ek, Eysteinn, at þú ert sáttgjarn.’ ‘Svá er víst,’ segir Eysteinn, ‘þikkir mér góðr friðrinn; em ek hónum vanastr. En haltú þó, Þorgils, þessu máli svá fast sem þú vilt; fyrir því, at ek mun eigi fyrstr við þik skiljask; ok fyrr skal hér í garðinum étið ok drukkit allt þat er ætt er í garðinum, en ek taka nauða-sætt af jarlinum.’ ‘Mældú drengja heilastr!’ segir Þorgils. Þá gékk Jórunn húsfreyja út í garðinn, ok mælti svá: ‘Þess bið ek þik, Þorgils, ef ek hefi nökkut svá gört, at þér þikkir vel, þá stýr þú eigi þessu máli í svá mikit vandræði, at þú hafir þik í veði eðr bónda mínn, eðr aðra góða menn, ef þú átt kost sæmilegra sætta.’ Ok fyrir hennar fortölur hneigðisk Þorgils. Áttu nú margir menn hlut í at þeir skyldu sættask. Kom því svá, at jarl varð at því leiddr með fortölum vina sínna, at hann bauð alla mála-vöxtu á konungs dóm. Gékk þá sættin saman, svá at konungr skyldi dæma öll málin óskorut þau er þeirra í millum vóru orðin, ok hónum þætti dóms þurfa. Þótti Þorgils þessu hafa vel fylgt; ok fékk hann hér fyrir gótt orð.
230. Um várit eptir Páska fóru þeir Þorgils á konungs fund, tók konungr þeim vel. Sögðu þeir konungi slíkt sem í hafði görzk með þeim Knúti jarli. Líkaði konungi vel þessi mála-lok. Dvalðisk Þorgils þá með konungi. Þá var með konungi herra Heinrekr biskup, Gizurr Þorvaldzson, ok Finnbjörn Helgason. Vóru þeir þá allir ráðnir til útferðar, ok beiddusk skipanar af konungi. Konungr kallaði arf Snorra Sturlusonar hafa fallit undir sik; slíkt it sama lendur þær er Snorri hafði átt á deyjanda degi, útan stað í Reykjaholti. Skyldi Þorgils vera semjandi ok sækjandi allra þessa mála, er lög mætti á standa meðferð þessa fjár. Finnbirni skipaði konungr ríki fyrir norðan Vöðla-heiði, ok ætlar hónum bústað á Grenjaðar-stöðum. Gizurr hafði ríki sítt fyrir sunnan land, ok skyldi hvárr þeirra veita öðrum, Gizurr ok Þorgils. It sama var Finnbjörn skyldaðr at veita þeim, ok svá þeir hónum. Hét Heinrekr biskup konungi ok öllum þeim sínu trausti. En er þetta var allt ráðit, þá bjoggu þeir skip sín til hafs; ok fóru þeir allir í skip með Eysteini hvíta; ok fóru þetta sumar til Íslandz. Þórðr kakali sat eptir í Noregi, ok líkaði hónum þat ílla, þvíat hann hafði áðr skipat eignir Snorra Sturlusonar vinum sínum, Eyjólfi Þorsteinssyni Skagafjörð ok bunað í Geldinga-holti; Hrana Koðranssyni Eyjafjörð, ok búnað á Grund; Þorleifi Þórðarsyni Borgarfjörð. Hrafn Oddzson, Sæmundr Ormsson, Sturla Þórðarson, ok Nikulás Oddzson, vóru bundnir í trúnaði ok tengðum við Þórð, ok í vináttu.—Um várit áðr Þorgils kom út ok Gizurr, lét Ögmundr Helgason drepa Sæmund ok Guðmund Orms-sonu; þótti þeim Eyjólfi ok Hrafni þat skaði mikill.
231. Um sumarit at Laurentius-messu var veizla mikil í Geldinga-holti; kom þar til Hrafn Oddzson, Sturla Þórðarson, Þórðr Hitnesingr, Nikulás Oddzson. Þorleifr í Görðum hafði sent Eyjólfi bréf, var þat lesit at veizlunni; segir hann svá, at Ögmundr Helgason bjó svá nær kirkju, at eigi mundi svá at hónum komit, þótt hann vildi á hefni-leið róa, at eigi mundi hann skjótt ná kirkju. Þorleifr segir sik traustan ok öruggan til slíks sem þeir vildu upp taka. At af liðinni veizlu riðu menn í brott. Reið Sturla á Gunnsteins-staði um kveldit. Þat var Miðviku-aptan fyrir Máríu-messu. En er þeir kómu á leið um morguninn var Sturla hljóðr. Þórðr Hitnesingr spyrr, hví hann væri svá hljóðr. En hann kvazk hugsa um draum sínn. Þórðr spurði hvat hann hafði dreymt. Hann kvað sik dreymt hafa, at faðir hans kom at hónum, ok kvazk hann spyrja hann tíðenda; en hann kvazk eingi segja; ok spurði í móti, ef hann vissi nökkur. En hann kvazk eingi vita. ‘Frétt muntú hafa,’ segir Þórðr, ‘skip-kvámu í Eyjafirði, ok er þar á viðbjörn, er Böðvarr á, frændi okkarr, frá Stað; ok sagt dýr þetta heldr ólmt.’ ‘En er ek vilda spyrja fleira, þá vaknaða ek.’—Þórðr spurði, hvat hann hugði þann draum vera mundu. Hann kvazk görla vita, eðr ætla, at Þorgils Böðvarsson mundi annat-hvárt kominn við land, eðr koma all-brátt. Þeim þótti þetta líklegt. Þá spurði Þórðr, hví hann hefði svá fár verit í Geldinga-holti. Sturla segir: ‘Þvíat mér er þar viðbjóðr við öllu; ok allt kom mér þar verr at haldi en veitt var. En eigi kemr mér þat at óvörum, þótt eigi sé enn búit um skipti vár Eyjólfs.’—Eptir þetta reið hverr heim.
232. Næsta dag eptir Máríu-messu fyrri var landfast at Gásum skip þat er Þorgils Böðvarsson var á. Þeir kómu til Staðar Bartholomeus-messu. Fögnuðu frændr hans hónum vel. Stefndi Þorgils at sér vinum sínum ok tengða-mönnum; kom til hans Einarr Halldórsson frændi hans, Þórðr Hitnesingr mágr hans, Gunnlaugr Hallfríðarson h Birti Þorgils þá ráða-görðir sínar, ok lét lesa skipunar-bréf sítt, ok kvaddi menn til ferðar með sér. Vikusk menn vel undir þat. Reið Þorgils frá Stað, ok nær fjórir tigir manna með hónum. Var þar Böðvarr Þórðarson faðir hans, Einarr Halldórsson, Þórðr Hitnesingr mágr hans, Helgi bróðir hans, ok þeir menn er út vóru komnir með Þorgilsi. Reið hann suðr til Borgarfjarðar, ok gisti í Stafaholti. Þá bjó þar Óláfr Þórðarson. Eptir þat stefndi hann fund undir Höfða-hólum; kom þar til Þorleifr ór Görðum, ok Egill ór Reykjaholti, ok aðrir héraðs-bændr. Létu héraðs-menn heldr drjúglega.—Óláfr Þórðarson stóð upp, ok hóf svá mál sítt,—at hann bað Guð geyma alla menn, er þar vóru komnir, með sínni mildi ok miskunn. Bað ok þess í annan stað, at menn tæki sæmilega bréfum ok örendum svá ágætz herra sem Hákon konungr var. En göra eigi, sem margr angr-gapi, at svara fólsku tíginna manna örendum, ‘Sem Guð láti eigi vera hér í dag; þat er fram-kvæmd sem hans er vili til, en öllum gegndi bezt.’ Settisk Óláfr niðr. En Þorgils stóð upp ok segir: ‘Þat er mönnum kunnigt, at ek hefi stefnt fund þenna. En þat er fyrir þá sök, at ek em skyldaðr til í dag at reka konungs örendi. Man hér lesit vera konungs-bréf. Bið ek, at menn gefi hér til gótt hljóð, ok hyggi síðan at svörumV Hélt þá Þórðr á bréfinu ok sýndi innsiglit; bað Þorleif at fá mann til at lesa, ef hann vildi. Þorleifr kvezk þat eigi mundu göra. ‘Ferr þat þann veg, at margir eru fúsir til héraðs þessa, en fáir eru til mót-svara í dag. Má þat vel bíða annars dags, eðr þess at við er Hrafn ok Sturla, ok vér görim allir saman ráð fyrir svörum. Ok vitu vér, at þér er skipat hérað þetta af konungi; ok er þat örendi hans í dag; en margir mæla þat, at hann eigi ekki í. Em ek eigi arfi Snorra Sturlusonar, þótt ek hafa hér nökkura forsjá með ráði Þórðar. Em ek eigi fyrir svörum um þetta mál meirr en aðrir.’ Þetta studdu margir með Þorleifi. Þótti konungr eigi maklegr at hafa nökkur forræði á erfð Snorra Sturlusonar. Þorgils mælti: ‘Vita skulu þér Þorleifr, at ek ætla at láta lesa hér í dag konungs-bréf, tvau eðr þrjú, opinberlega svá at þér heyrit; ok skal ek eigi myrða þetta konungs-bréfit, þóttú hafir myrt þau konungs-bréf er til þín hafa send verit; ok má vera, at þú eigir því hér at svara í dag, ok þurfir eigi til annarra svörum at víkja.’ Þorleifr drap þá niðr höfði, ok svaraði öngu; ok vóru hans tillögur fár í hávaða. Lét Þorgils þá lesa bréf konungs; ok görði [þat] Þórðr Hitnesingr. En er bréfit var lesit, þá tóku menn eigi skjótt til svara. Þá mælti Oláfr Þórðarson: ‘Þat er siðr hæveskra manna, at þegja eigi á móti konungs örendum; en flestir munu hér meta svör við Þorleif.’ Þorleifr segir: ‘Eigi mun ek halda hérað fyrir konungi, ok eigi reisa fiokk í móti þeim sem í sezt, en ekki lof legg ek þar á.’ Egill kvazk frelst hafa Þórði manna-forráð þat er hann hafði átt; ‘Ok á ek þar fyrir at svara.’ Flestir lögðu þar erfitt til. Böðvarr í Bæ kvað sér eigi myklu skipta hverr fyrir-maðr væri í héraði, kvez við engan mundu bág brjóta, enda þjóna lítt til flestra, en kvez betr líka at hefði hans vanda-menn, heldr en þeir er hónum vóru venzla-lausir, ‘Ætla ek slíkt at sýna þeim í vináttu, sem þeir sýna mér V Haukr af Álptanesi mælti svá: ‘Þat er mín tillaga, at unna enkis máls á fyrr um hérað, enn Hrafn ok Sturla væri við.’ Þorgils segir þetta ekki til hans koma: ‘Munu þín orð hér um enkis metin; en eigi örvænt, at menn muni þínar tillögur.’ Þaðan frá urðu þar eingin mótmæli berlega, enda ekki skörulegt já-orð. Þá lét Þorgils lesa konungs-bréf þat er Þorleifi var sent. Var hann mjök ávítaðr um þat er hann hafði brotið bréf konungs; var þar mikil atmæli, ok heitan, við Þorleif, ef hann görði eigi konungi þá sæmð, er þeir sæi fyrir hans hönd, Gizurr Þorvaldzson ok Þorgils Böðvarsson. Þorleifr svarar því vel; ‘Vil ek þat bæta við góðra manna sann,’ er hann hafði seinna farit á konungs fund enn hónum vóru orð til send. Var þá leitað við Egil í Reykjaholti, ok Þórarinn prest Vandráðsson, ef þeir vildi gefa Þorgilsi upp búit í Reykjaholti. Féksk þat at lyktum. Ok kom þat flestum mönnum mjök óvart. Skilðu menn at þessu. Reið Þorgils af fundinum í Stafaholt, ok var þar úm nóttina, ok greiddi ferð manna sínna út á Strönd. Reið hann síðan upp í Reykjaholt, ok tók þar við búi. Skyldi vera in sama ráðs-kona, Guðlaug Áladóttir, fylgi-kona Þórarins prestz. Settisk Þorgils þá um kyrt; varð brátt kostnaðr mikill, þvíat þar var áðr fjölmenni ok mart kom við; var þá ok mikil atsókn, en öngum af hrundit. Eyvindr brattr rézk til vistar í Reykjaholt um haustið, ok Sunnifa húsfreyja hans. Eyvindr var hirðmaðr Hákonar konungs; var hann gamall maðr ok óskygn; ok vin Sturlunga, en óvinr Gizurar.
233. Um haustið eptir Máríu-messu reið Þorgils Böðvarsson suðr á Nes við sjaunda mann, ok gisti í Görðum at Þorleifs; ok fór með þeim heldr fálega. Þaðan reið Þorgils til Hólms; ok tóku þar skip er Þorleifr átti, ok fóru yfir um fjörð, ok gistu í Saurbæ at Magnúss Árnasonar. Þá spurði Þorgils, at Gizurr var kominn ofan á Nes. Fór Þorgils til fundar við hann. Fundusk þeir í Viðey; fór með þeim álitlega. Síðan reið Þorgils heim, ok hafði með sér landz-leigu af Eyvindar-stöðum ok Bessastöðum. Þorgils gisti í Bæ at Böðvars; gaf hann hónum hesta tvá brúna, ok skjöld rauðan, ok gull-lögð lauf á. Sagði Þorgils Böðvari, hversu fálega fallit hafði með þeim Þorleifi, ok svá [at] hónum virðisk eigi svá fastlegr tænaðr af Gizuri sem hann hugði. Reið Þorgils þá heim í Reykjaholt. Vóru þá menn sendir í sauða-kvöð um hérað allt. Féksk þat at kalla. Þorgils sendi Berg ofan til Brekku at fala slátr-fé at þeim bræðrum, Óláfi ok Þórhalli. Féksk þar ekki af; gazk Bergi þó lítt at svörum þeirra. Nær vetr-nóttum reið Þorgils heiman, ok með hónum fylgðar-menn hans; ok ætlaði at ríða út á Snæfellz-nes. Reið hann til Borgar um kveldit. Bjó þar þá Loptr biskups son. Vóru þeir Þorgils sjau saman; var þar allvel við þeim tekit. Mýrar lágu ílla; mátti þá tyllask á vetrar-brautum. Þaðan reið Þorgils út um daginn til Brekku; stigu þeir af baki, ok létu gefa hestunum undir garði. Bóndi kom eigi út. Gengu þeir Þorgils þá til stofu, ok settusk á annan bekk. Óláfr bóndi sat á palli, en Þórhallr bróðir hans var í pallinum, ok hafði hælana undir sér. Þeir heilsuðu Þorgilsi; en bjóða hónum öngan greiða. Þorgils falar slátr-fé at þeim bræðrum; en þeir svara sem fyrr, ok vildu eigi selja. Mælti Þorgils til vel í fyrstu; en er á leið ræðuna lét hann fara nökkur heitanar-orð. Þeir sögðu Þorgils mundu mega ræna þá ef hann vildi; ‘En eigi er þá örvænt at nökkurr rétti hlut várn; munu vér eigi selja því heldr.’ Þorgils spratt, upp ok mælti: ‘Mjök vilja mik öll strá stanga!’ ok laust Óláf með stálhúfunni. Óláfr hafði smeygt tví-falldri hettu á höfuð sér; kom högg þetta á vangann ok á öxlina. Hnígr Óláfr þá í pallinn; ok veltr ofan fyrir stokkinn. Tók þá húsfreyja til hans, ok reisti hann upp seint þat; ok skreiðisk hann upp í pallz-hornit. Þorgils laust Þórhall annat högg í höfuðit; var þat mikit högg, ok brast við. Féll hann af út, ok krepti undir sik hælana. Laust Þorgils þegar annat högg milli herðanna; lét þá í Þórhalli, ok ugðu menn [at] hann mundi meiddr. Eptir þetta riðu þeir Þorgils ofan á Álptanes. En er þeir riðu at bænum á hlaðit, var úti fyrir þeim maðr einn, er Sölvi hét, ok var son Óláfs langs. Þorgils spurði: ‘Hvar er Haukr djöfullinn?’ Sölvi svarar: ‘Eigi veit ek, bóndi sæll! hvar hann er.’ Þorgils laust eptir hónum með keyrinu er hann hélt á; var þat svá mikit högg, at ennit kom fyrst niðr á Sölva, ok kastaði fótunum fram yfir höfuðit. Hestrinn skriðnaði á svaðanum undir Þorgilsi, ok stökk hann af baki, ok kom standandi niðr. Sölvi snöri þá undan. Laust Þorgils hann annat högg með keyrinu. Féll hann þá enn á knéin, ok stakk niðr höndunum. Þorgils bað hann þá segja til Hauks, ef hann vissi þá görr. Sölvi hljóp þá undan, ok mælti: ‘Ber þú mik eigi, bóndi mínn! þvíat eigi veit ek hvar Haukr er.’ Þá kom út Gróa húsfreyja, ok mælti: ‘Þórðr, láttu ekki hér göra íllt, ef þú ræðr nökkuru.’ Þorgils mælti: ‘Hvar er Haukr bóndi þínn?’ Hón mælti: ‘Þat er bæði, at ek veit eigi, enda munda ek þér eigi segja þótt ek vissa.’ Þá kom út kona, er Ragnhildr hét, ok spyrr Þorgils: veiztú hvar Haukr er: ‘Þat hygg ek, at hann færi út í Koranes at búa um sallað sínn.’ Riðu þeir Þorgils þangat, ok var Haukr eigi þar. En er þeir kómu heim, var þeim sagt, at Haukr var í kirkju; en húsfreyja var í kirkju-durum dk Íllugi prestr. Húsfreyja heilsaði Þorgilsi, ok bauð hónum gisting. Hann kvað henni mundu vel fara. Húsfreyja beiddi Hauki griða, ‘Ok ef hann hefir mælt eðr gört, svá at þér þykkir ílla, þá vil ek þar eigi til spara mítt, at þit semit sem bezt.’ Þorgils kvað hann engi grið mundu fá, fyrr en hann fengi sætt af hónum þá er hónum líkaði. Gróa spyrr, ef hann vildi sjálfdæmi. Bergr segir: ‘Eigi mun sekt meiri vera, en þetta mun vel boðit.’ Þórðr segir þá: ‘Hvar mun betr fallit at ræna en hér, ef nökkur skal, en þurfi þó?’ Gróa mælti: ‘Söm eru enn tillög Þórðar!’ Bergr bað Hauk sjálfan bjóða fyrir sik sjálfdæmi. Haukr görði þá svá. Sættusk þeir at því, at Þorgils var þar um nóttina; vóru viðtökur góðar. Um morguninn var regn mikit. Buðu þau Þorgilsi þar um dag; en hann vildi ríða. Haukr bað hann þá lúka upp görðinni; kvazk gjalda mundu slíkt er hann görði. Þorgils mælti: ‘Gróa húsfreyja, ek vil nú gefa upp görð þessa; en þit görit aflausn slíka sem þit vilit; þá má eigi nauðung metask.’ Þenna kost tóku þau. Gaf Haukr tvau sáld maltz ok sáld korns, ok sex vættir matar, ok öxi mikla er Þorleifr í Görðum hafði gefit Hauki. Gróa gaf Þorgilsi fingr-gull. Skilðu þau laglega. Ríðr Þorgils þaðan á Hitarnes, ok þaðan á Snæfellz-nes; ok gisti at inni meiri bónda, ok gáfu allir hónum gjafir. Fundusk þeir Sturla Þórðarson, frændr, at Helgafelli. Féll með þeim heldr fálega. Sagði Sturla, sem allir þeir er ríki héldu af Þórði kakala, at þeim var óþokki mikill á allri skipan Hákonar konungs. Vildi Sturla draga Þorgils frá konungs trúnaði; en Þorgils vildi heimta Sturlu frá sambandi við þá Hrafn ok Eyjólf. Skilðu þeir frændr með engri vináttu. Reið Þorgils þaðan suðr til Staðar, ok þaðan suðr í Reykjaholt. Fóru með hónum af Strönd útan, Ingimundr, bróðir hans, ok Gunnlaugr prestr, mágr hans, ok Hallbera, systir hans, Hallbjörn inn mikli, ok Björn sonr hans, skyldi [hann] vera bryti í Reykjaholti, Sveinn Ormsson, ok Sveinn Ívarsson, Þórðr Hitnesingr, ok Magnús gargan. Egill bóndi hafði verit jafnan fyrir útan Hvítá með vinum sínum, meðan Þorgils var vestr. Höfðu þeir Nikulás mágar fu’ndisk á Sáms-stöðum; hafði Egill tekit skap-skipti við Þorgils af viðræðum þeirra. Eptir Marteins-messu kómu norðan af Eyri, Marteinn Ívarsson, ok Hallr son Páls prestz af Eyri. Þetta vár áðr höfðu orðit víg í Dölum vestr; hafði Marteinn vegit Tanna Gunnlaugsson. Þar var ok veginn Páll Ívarsson bróðir Marteins. Tók Þorgils við Marteini at orðsendingu Páls prestz. Var Marteinn því síðr í ferðum, at hann var í skriptum ok kárínu.
234. Á öndverðum vetri kom austan af Síðu Klængr Skeggjason; var hann sendr af Brandi ábóta norðr til Hóla á fund Heinreks biskups. Klængr bar bréf ábóta; stóð þat í bréfi því, at hann hefði tekit Þorgils til görðar um víg Orms-sona, með Gizuri Þorvaldz-syni; ok þat annat, at hann bað hann at vera spaklega í héraði, ok betr en þá lék orð á; ok þat it þriðja, at komit hafi vestan ór Fjörðum Snörtr Seldæll, ok sagt hónum, at þat var orð á, at Hrafn Oddzson væri mesti óvin Þorgils, en Sturla minni vinr en vera skyldi, ok bað hann vera varan um sik. Reið Klængr þaðan tveim nóttum eptir Cecilíu-messu. Reið Þórðr Hitnesingr með hónum í Norðrár-dal í Hvamm, ok vóru þar um nóttina. Um kveldit kom vestan ór Fjörðum Þorsteinn Gellisson, heima-maðr Þorgils; hafði hann verit tvær nætr á Staðarhóli, ok segir hann, at Hrafn var þar kominn, ok hann hafði þá mart talat við þá báða. Segir hann, at þeim lægi vel orð til Þorgils, ok vildu gjarna gótt við hann eiga, ok at þeir vildu finna hann annan dag viku eptir messu-dagana á Hellu fyrir vestan Ámótz-vað við Hvítá; hafði Þorsteinn þar grið er hann skyldi selja Þorgilsi til fundar þessa. En Þorgils skyldi selja þeim grið í móti. Skyldu hvárir vera við fimmtánda mann. En er leið helgin, reið Þorgils til fundarins með fimmtánda mann. Þeir gengu mjök jafn-snimma,hvárir-tveggju. Vóru þar kveðjur góðar með mönnum. Vóru þeir þar Hrafn ok Sturla ok Nikulás Oddzson, Kolbeinn grön. Þeir vóru fimmtán saman. Bundu menn hesta sína, ok settusk niðr á völlinn. Hrafn var mest fyrir fréttum; spurði at ferðum Þorgils ok at tíðendum ór Noregi. Sturla kallar á Þórð, ok kvezk vilja tala við hann. En er þeir kómu saman, spurði Sturla, hversu mikil vinátta hónum þótti vera með þeim Gizuri ok Þorgilsi; eðr hvárt nökkut mundi stoða at leita þess, at Þorgils skilðisk við Gizur. Þórðr kvazk hyggja, at þat mundi eigi tjá; ok at Þorgils mundi öngu því bregða, er hann hafði konungi heitið; þótt hann görði þat eigi fyrir Gizurar sakir. ‘En hitt mæla sumir menn,’ segir Þórðr, ‘vit þik, Sturla bóndi, at þér sæmði eigi verr at halda vináttu ok félagskap við Þorgils, frænda þínn, en bindask í trúnaði við þá menn, sem eigi eru vinir hans.’ Sturla svarar: ‘Vit fundumsk á hausti at Helgafelli, ok kómu við þá öngu ásamt meðal okkar; mátta ek ekki þat mæla, er eigi tæki hann með forsi ok fjándskap. Mun hann vera þrá-lyndr í skapi, sem faðir hans, en hafa brjóst verra.’—Ok nú heyrðu þeir, at upp gékk talit fyrir þeim Hrafni. Hljópu þeir Sturla þá þangat til. Þeir Þorgils ok Nikulás töluðu um eignir þær, er hann hafði tekit í heiman-fylgju með Gyðu af arfi Snorra Sturlusonar, ok Þorgils var til skipaðr fyrir at sjá. Hrafn kvað lítils vert um lönd þau, ef þeir felldi saman vináttu sína; ‘Mun Þorgils hljóta af vináttu við Gizur ekki nema skömm ok skaða, svá sem aðrir Sturlungar; ok eigi víst hvárt all-langt er at bíða.’ Þorgils bað hann eigi heitask við sik, ‘En gæt þess, bóndi, at þú stelzk eigi á mik, þvíat þat mun ílla fyrir mælask, … ef ek sný baki við þér, ef vér erum jafn-liða ok jafn-búnir. En þat sem konungr hefir mér skipat, hvárt sem eru ríki eðr eignir, þá ætla ek at heimta sem ek vinnumk til, hvárt sem varð-veitir Hrafn eðr Nikulás.’ Reið Nikulás knút á því, at hann mundi alldri lausar láta þær eignir er hann varð-veitti, hverr sem til kallaði, ‘Enda komi eigi Þórðr til.’ Hrafn ok Sturla hétu Nikulási, at fylgja [hónum], ok skiljask eigi við hann. Varð nú þat eitt í tali þeirra, at hélt við heitan ok harðindi. Lögðu flestir þat til, at þeir skilði. Þeir Bergr ok Þórðr lögðu þat til, at þeir Þorgils ok Sturla talaði tveir samt, ok buðusk til við at vera. Þorgils kvazk þess vin vera skyldu, sem hann reyndi vináttu at; ok þess frændi, sem hann reyndi frændsemi af. Bergr mælti: ‘Undarlegt er slíkt, um svá vitra menn sem þit erut, at þit sjáit eigi mis-smíði á slíku, er allir þykkjask sjá.’ Sturla svarar, at vera mætti, at bert yrði síðarr um sakar þær, er þá mundi eigi upp bornar. Þorgils kvazk vel mundu við búinn at verja þær, ef eigi væri logit á hann. Sturla segir, at ekki mundi verða af tali þeirra. Stóðu menn upp, ok gengu til hesta sínna. Riðu þeir Hrafn fyrri. Þorgils reið heim í Reykjaholt, ok þóttisk nú vita vísan óþokka þeirra Hrafns við sik; en eigi ætlaði hann at þeir mundi atförum sæta við hann. Sat Þorgils nú heima, ok lét búa drykk til Jóla-föstu; en hafði njósn fyrir vestan Hvítá.
235. Skip hafði komit um haustið vestr í Dýrafirði; var þar stýri-maðr sá er Clemet hét, ok annarr Öndóttr, Hjaltr, hann var hirðmaðr ok kunningi Þorgils. Öndóttr fór um vetrinn vestan, ok suðr um heiðar, at heimta skuld er hann átti at Katli Ketilssyni í Kallaðar-nesi; ok fékk eigi skuldina; ok kenndi hann þat nökkut Gizuri af. Gisti hann í Reykjaholti er hann fór sunnan, ok dvalðisk þar nökkurar nætr. Hann bar þangat bréf þat, er Ámundi biskups-frændi sendi Þorgilsi, legu-naut sínum.—‘Hefir ek gengit á hugraun við Gizurr’—eptir því sem Þorgils bauð hónum um haustið í Viðey.—‘Legg ek þat ráða með þér, legu-nautr, at þú haldir vináttu við Gizur, en treystir hónum þó eigi til vináttu; en gótt eina vil ek frá hónum segja, en ekki íllt. Ætla ek hónum þykkja til at spyrja gótt, at þú deilir fyrst við Vestfirðinga.’—Öndóttr segir mart frá Vestfirðingum; hann hafi fundit Hrafn á Staðarhóli, er hann fór vestan; ‘Var þá Hrafn kominn sunnan ór Borgarfirði af Hellu-fundi. Var ek þá hafðr at viðsjá-manni.’ En þat kvezk hann vita, at Kolbeinn ok Svarthöfði vóru sendir vestr í Fjörðu. ‘Fótti mér svá,’ segir hann, ‘at sem kvikt væri allt vestr um sveitir.’ En öngan kallaði hann vera flokka-drátt svá at hann vissi; ‘En þat vissa ek, at þeir bjoggusk við nökkuru íllu.’ Bað hann Þorgils vera sem varastan; ‘Veit ek, at þeim Hrafni hefir ílla líkat við þik á Hellu-fundi.’ Reið Öndóttr brott þaðan þriðja-dag í Sælu-viku; hét hann Þorgilsi at göra hónum njósn ef hann yrði varr við ófrið. Þriðja-aptaninn kom heim Egill Sölmundarson útan um á. Var Egill þá kátr við alla menn, nema við Þorgils ok Fórð; við þá mælti hann ekki, ok ekki þeir við hann. Miðviku-daginn, er tíðum var lokit, segir Þorgils fylgðar-mönnum sínum, at hann mundi ríða um daginn ofan í Stafaholt ok finna Óláf Þórðarson, frænda sínn. En er þeir bjoggusk, kom í Reykjaholt Forsteinn Árnason ór Síðu-múla, ok fann þat til örendis, at hann færði þangat mórent vaðmál, er Forkell prestr sendi Þórði. Forsteinn var þar meðan þeir bjoggusk, ok fór eigi fyrr en þeir vóru farnir; ok vissi hann þá um ferðir þeirra, þvíat eingi maðr varaðisk hann.
236. Nú riðu þeir Forgils þar til er þeir kómu í Stafaholt; vóru þeir fjórtán saman; var þar með Þorgilsi: Þórðr Hitnesingr, Bergr Ámundason, Arnórr Eireksson, Forsteinn Gellisson, Ingimundr Forgeirsson, Steingrímr stjúpi, Þorsteinn kuggi, Sveinn Ormsson, Sveinn Ívarsson, Hallr Pálsson, Jón Ívarsson, ok strákar þrír er ætlaðir vóru til at geyma hesta. Var þar vel við tekit, ok drukkit langt á nótt fram. Vápn sín höfðu þeir fest á tjaldz-nagla í stofu; en þeir gengu með sverð sín. Allir vóru þeir brynju-lausir, nema Þorgils. Þeir höfðu talat mart frændr, Þorgils ok Óláfr, um fréttir þessar; ok drap Óláfr því öllu á dreif; kvazk hann senda mann á Staðarhól at örendum sínum; ok skyldi sá verða varr hvat við sik væri vestr um sveitir; ‘Mun ek ekki því trúa, at Sturla gangi í né einn ófriðar-flokk á móti þér.’ Þar vóru menn til fengnir at vaka, strákar þrír. Vápn Þorgils vóru fram höfð, en nær eingi önnur, þvíat öngum kom í hug, at þar mundi vápn við þurfa. Þar var svá hvílum skipat, at Þorgils lá í miðjum skála í stafn-rekkju, ok Þórðr hjá hónum. Fyrir innan þilit lá Bergr, ok Þorsteinn Gellisson. Öðrum-megin, gegnt, hvfldu þeir Ingimundr Þorgeirsson, ok Magnús gargan. Þar öðrum-megin frá til stofu lágu þeir nafnar, Sveinn Ormsson, ok Sveinn Ivarsson. Þar öðrum-megin, gegnt, Steingrímr steypir, ok Þorsteinn kuggi. Ok er menn koma í sæng, sofna þeir fast. Þat höfðusk menn at í Stafaholti um nóttina, at húsfreyja var at ölgörð, ok með henni Björn Sigurðarson, ræðis-maðr; ok höfðu úti hitu-eldinn; þvíat þau vildu eigi göra reyk at mönnum; ok vóru því dyrr allar opnar, er þau fóru jafnan út eðr inn. Kyrt var veðr, ok tungl-skin all-mikit; var hjarn at ríða, bæði á vötnum ok mýrum. Nökkurir af Þorgils-mönnum vöknuðu við þat, at þeir heyrðu dyn mikinn. Þórðr heyrði dyninn, ok vakði Þorgils, ok kvazk hyggja, at riðit væri hjá úti. Þorgils vaknar líttat, ok kvað sveina mundu ríða hestum til vatz. Sofnaði hann þegar. Lítlu síðarr heyrðu þeir mikla atreið ok langa; ok gnauðaði þá fast, svá at skjálfa þóttu húsin. Var kallat inn í skála-glugginn, at borgils skyldi vakna ok menn hans; ‘Þvíat herr mannz ferr at bænum, ok með brugðnum vápnum. Ok hygg ek at ófriðr sé.’ Þórðr vakði þá Þorgils skelegglega. Þorgils vaknar; ok segir Þórðr hónum, at komit var fjöhnenni. Þorgils bað menn upp hlaupa skjótt, ok taka vápmsín. Hann spratt upp skjótt. Vóru mönnum ógreið klæðin, er myrkt var inni. Ok í þessu hlaupa þeir í skálann, er komnir vóru, í þær dyrr er nær vóru kirkju, með bölvan ok kalli. Þorgils mælti þat, at menn skyldi láta hljótt, meðan klæddisk, ef því kæmi við. Þorgils fékk skruð-hosu, ok skinn-hosur tvær, ok ekki innan í. Þórðr fékk kyrtil grænan en Þorsteinn treyju. Tóku menn þá vápn sín. Þórðr þreif ofan skjöld, er hékk yfir rúminu, ok fékk Þorgilsi. Þórðr fékk stálhúfu, ok kenndi at þat var húfa Þorgils. Þorgils hafði brugðit sverðinu, ok lét standa hjá sér meðan hann klæddisk. Þá var hlaupit öðrum-megin í skálann. Bergr mælti, í gegnum rauf er á var á þilinu millum rúmanna, ‘Þat hygg ek, Þorgils, at hér sé Sturla frændi þínn.’ Þá mælti Hrafn fyrst svá at heyra mátti: ‘Þat er þeim nú ráð, er hæst báru höfuðin á Hellu-fundi, ok heituðusk við oss, at ganga nú fram, ok fela sik eigi.’ Þorgils segir: ‘Ef þér leitið mín, þá mun ek eigi felask; en spyrja vil ek, hvárt ek skal grið hafa, ok menn mínir, eðr eigi. En fyrir hví farit þér hingat með svá miklum stormi ok styrjöld?’ Hrafn svarar: ‘Öngum griðum mun ek þér heita, ok fám þínum mönnum. Eðr hvárt er Marteinn hér Ívarsson, fjándinn?’ ‘Eigi er Marteinn hér,’ segir Þorgils; ‘en eigi dyl ek at hér er nökkurr fjándinn inn kominn.’ Ok nú kom log inn í skálann. Þá mælti Þorgils: ‘Hvárt er Sturla Þórðarson hér?’ ‘Hér em ek,’ segir hann, ‘þótt ek sé nökkut tor-kenndr.’ Gékk Sturla þá inn fyrir rúmin í kvenna-skálanum. Þorgils mælti: ‘Sturla, viltú gefa mér grið ok mönnum mínum?’ Hrafn segir þegar: ‘Eigi skal Sturla fyrir griðum ráða; en þú skalt hafa slík grið sem þú ætlaðir Sturlu frænda þínum.’ Í þessu settisk upp Óláfr Þórðarson ok mælti: ‘Þat skulu þeir vita, Hrafn ok Sturla, ok allir þeir menn er í flokki eru með þeim, at öll sú skömm sem þér görit staðnum ok mér, skal ek á leggja slíka reiði sem ek vinnsk til. Skal ek þess biðja almáttkan Guð, ok inn helga Nicholaum biskup, er staðinn á, at hann hefni yðr sínna meingörða. Ok betr þætti mér þér sama, Sturla, at standa fyrir rúmi Þorgils með mönnum þínum vápnuðum, en þar sem nú ertú.’ Sturla svarar: ‘Veit ek, at þú munt gótt til leggja; en eigi mun nú at því verða fyrst.’ Nú vóru þeir Nikulás ok Kolbeinn komnir upp í setið at húðfatinu. Þá mælti Nikulás: ‘Grið bjóðu vit Kolbeinn, Bergi, ok Arnóri, hirðmanni míns herra.’ Arnórr játti því skjótt. En Bergr kvazk vilja þiggja grið, ef Þorgilsi væri gefin, en eigi ellegar. Hrafn mælti: ‘Grið vil ek gefa Þorsteini Gellis-syni, ok Ingimundi Þorgeirs-syni.’ Þeir tóku því vel. Þorgils spurði Hrafn ok Sturlu, hvat þeir gæfi hónum at sök til svá mikils fjándskapar. Hrafn kvað þat til saka fundit, at Þorgils hafi þat svarit Hákoni konungi, at drepa Sturlu, frænda sinn, ok vinna sér þat til ríkis. Þorgils kvazk þess ósannr vera; ‘Veit ek eigi, hvárt fyrr mundi fara, at Hákon konungr mundi slíkt níðings-verk fyrir mik leggja, eðr ek munda undir þat játask.’ Hrafn segir, at djarft mundi at dylja, ‘Eru hér,’ segir hann, ‘váttarnir, Kolbeinn ok Ari Ingimundarson.’ Þorgils spyrr hvárt Kolbeinn eðr Ari segði svá. Þeir kvóðusk slíkt mundu segja sem fyrr. Bergr ok Arnórr, ok fleiri Þorgils-menn, mæltu á móti; ok segja, at þetta var in mesta álygi, hverr sem þat segði, ok væri með öngu móti til hæft. Þorgils mælti: ‘Þér munut ráða vilja.’ Hrafn segir: ‘Um grið mun þann veg fara; ef þú versk, þá er þat víst, at þú fær eingi grið; en ef þú gengr á vald okkar Sturlu, ok lætr okkr skapa ok skera slíkt millum vár, þá göru vér um slíkt sem okkr sýnisk.’ ‘Þat er víst,’ segir Þorgils, ‘at sjálfdæmi sel ek þér aldri, Hrafn; ok eigi þér, Sturla; ok öngum manni öðrum á Íslandi, meðan Hákon konungr er á lífi; býð ek mál vár á konungs-dóm.’ Þeir neituðu því skjótt. Þorgils mælti: ‘Um vörn ok vápna-búnað sé ek at lítið muni verða, þótt vit standim hér tveir, en öllum-megin alvápnaðir menn.’ Ok beint í þessu kastaði Þorgils vápnunum upp í rúmit, ok hljóp fram á gólfit ór hvílu-gólfinu ok í þröngina. Tóku þeir hann þá þegar. Nú mælti Hrafn ok Sturla, at hann gengi út í Lítlu-stofu ok menn hans; spurði Sturla, hví Þórðr færi eigi. Hann kvezk eigi fara mundu fyrr en hann væri klæddr. Hrafn bað Sturlu at ganga til Lítlu-stofu. Tók Þórðr þá at klæðask, ok var leiddr útar í Lítlu-stofu; vóru þá þangat leiddir menn Þorgils, hverr sem klæddr var. Hrafn mælti, at Þorsteinn Gellisson skyldi fara innarr í stofu til þeirra. Þeir Hrafn fóru nú í stofuna, ok settusk í ráða-görðir sínar; en hespa var látin á Lítlu-stofu. Ljós var bjart í stofunni; en kulði var þar mikill; sátu þeir þar lengi einir saman, svá at eingi maðr kom til þeirra. Lagðisk Þorgils niðr, ok fékk eigi sofit. Orti Þórðr orða á hann, ok spyrr hví hann væri svá fár. ‘Ek hugsa þat,’ segir Þorgils, ‘hvé íllt mér þykkir, ef engi skal saga ganga frá mér, áðr en þrýtr líf mítt, svá at ek geta ekki á hefni-leið róit um svívirðing þá er mér er nú gör.’ Þórðr mælti: ‘Gör eigi þat í hug þér. Gör þá sem þér sýnisk ef þú þiggr líf; en ef þú skalt nú deyja, þá er þér því betra sem þú átt færum ábyrgðum at svara.’ ‘Ekki kvíði ek við dauða mínum,’ segir Þorgils. Þórðr kvezk þat ætla, at þeir mundi flestir með hónum vera, at svá mundu þola dauða sínn, at hvártki mundi hónum né þeim skömm í því. Þorgils kvað svá vera mundu.
237. Þá kom Guthormr Þórðarson í stofuna. Hann var í þungu skapi, ok andvarpaði mjök er hann settisk niðr. Þorgils heilsaði hónum, ok spyrr enn hvat hann vissi af ráða-görðum höfðingjanna. Hann kvað þar þungt af at segja. Kvað þess þykkja meiri ván, at Þorgils mundi eigi grið hafa, ‘Ok bíð ek þunga daga, ef ek skal þat bíða at Þorgils væri drepinn; þættumk ek láta þann mann annan er ek hugða bezt, ef þetta óhæfu-verk færi fram.’ Mælti hann þat til Sturlu bróður síns. Þar var nú talat um þver kné sér hverja sætt Þorgils mundi taka, eðr hvárt hann mundi útan fara, ok koma aldri út, ef þessi væri kostr. Þorgils svarar: ‘Hverr mun þá hefna skammar mínnar; ok mun ekki þess auðit vera; hér mun ek bein bera á Íslandi,’ segir hann, ‘hvárt sem nú er, eðr í annat sínn.’ Lítlu síðarr kómu þeir Dufgus-synir í stofuna, Kolbeinn ok Svarthöfði, ok settusk niðr; kvóðusk sendir vera af Hrafni ok Sturlu til Þorgils, at vita hverja sætt at Þorgils mundi taka; hvárt hann mundi vinna til lífs sér at fara at Gizuri með þeim, ok binda þat fastmælum. Þorgils kvazk þat eitt mundu vinna til lífs sér, at hónum væri hvárki at síðan skömm ná klæki. Fóru þeir við þetta á brott; sögðu svá búit Hrafni ok Sturlu. En er þeir vóru á brottu, tók Þórðr til orða: ‘Þat er tillag mítt, Þorgils, at þú vinnir hvat-vetna til lífs þér; allt er annat auð-keyptara en lífit. En ef þú fær grið, þá er eigi skylt, at efna meir af nauða-sætt þessi en sýnisk; veit þá enn eigi síðan í skiptum yðrum hvé verða má.’ Þess fýstu allir Þorgils-menn at taka sætt, ef kostr væri. Nú leið löng stund, áðr Óláfr Þórðarson kom í stofuna, ok þeir Dufgus-synir, Kolbeinn ok Svarthöfði, ok Guthormr körtr. Óláfr mælti: ‘Ek hefi verit á tali við Hrafn ok Sturlu; ok gör þú bæn mína, at þú tak nú þann kost er vænast er at hlýði, at firrask mætti in stærstu vandræði; ok minnstú á þat hvé marga ok mikla skömm þú átt Gizuri at gjalda, fyrst í drápi Snorra Sturlusonar, er vér værim skyldir at hefna ef vér mættim. Er þat sannast at segja, at Gizurr hefir drepit mestan hlut ættar várrar. En þótt þú sér svá þrár, at þú vilir eingis mannz ráði hlýða, þá muntú lítið veita Gizuri ef þú ert hér drepinn; ok hlýzk þat þá af Gizuri sem hann mundi vilja. En þat eru kosta-boð við þik, at þú skalt fara í för þessa með þeim at Gizuri, ok standa jafn-fram þeim at öllu er til tíðenda görizk í ferð þessi. En síðan skulu þeir göra þér sæmðir við várn sann er þér komit aptr.’ Þorgils svarar: ‘Þat mun heldr bráð-kjörit, at ganga í all-mikla ófæru með þeim, en geta í hnefa þeim til launanna.’ Óláfr segir: ‘Ór vöndu er at ráða, frændi; ok takit þann upp sem minnzt mein mætti af verða.’ Þetta studdu margir með Óláfi; ok báðu at Þorgils frelsti líf sítt með nökkuru móti. Þorgils bað þat segja Hrafni ok Sturlu, at þeir mætti koma útar þangat, ef þeir vildi til umtals leggja: ‘Ætla ek eigi at vera svá hræddr, at ek mega eigi bæði heyra ok sjá þá.’ Var þá gengit eptir þeim Hrafni ok Sturlu; kómu þeir útar þangat af annari stundu, ok vóru mjök margir. Var þar Hrafn ok Sturla ok Vigfúss Gunnsteins son. Nikulás Oddzson, Einarr Þorvaldzson, Svarthöfði ok Kolbeinn Dufgus-synir, ok svá mart manna sem stofan vannsk. En er hljótt var, mælti Óláfr til, hvat hann hefði flutt milli; ok spyrr hvat þeir vildi þar at göra. Þeir kvóðu hann satt eina flutt hafa. Óláfr mælti: ‘Görit fyrir Guðs sakir, ok vægit til hvárir við aðra.’ Nikulás mælti: ‘Veiztú þat víst, Óláfr, at þá er betr, at annat sinn gangi mál til vegar.’ Þá mælti Kolbeinn: ‘Þess vil ek beiða, at þeir menn allir, er hér vilja íllt til leggja, at göri annat-hvárt, at gangi á brott eðr þegi; þvíat ek ætla, at hér þurfi öll þau [in] góðu tillögin, ef vel skal verða.’ Guthormr mælti: ‘Ófimlega verðr, ef vér görum hér níðings-verk á frændum vórum saklausum; en sá gangi undan, er þér eigut allan fjándskap at gjalda.’ Þetta þótti mörgum vel til lagit. Þorgils bað Hrafn ok Sturlu segja hvern kost þeir vildi göra hónum. Hrafn segir: ‘Sturla bóndi; þetta mun eigi svá fara sem í nótt hefir farit, at ek muna hér vera bæði fyrir svörum ok atgörðum; skaltú nú ganga jafn-framt mér at hváru-tveggju; ok kalla þá ekki útan þítt samþykki gört, hvárt sem gört er vel eðr ílla.’ Sturla mælti: ‘Óláfr hefir sagt hvárs-tveggja samþykki.’ Þorgils neitaði þessi sætt. Síðan töluðu þeir Hrafn ok Sturla ok Óláfr. Ok er þeir hættu talinu mælti Sturla: ‘Nú er þannig, Þorgils frændi, at nú er sætt ráðin af várri hendi sú er vær munum framast ganga:— Er þat uppliaf at sætt þessi, at þú, Þorgils, skalt fara héðan með oss at Gizuri þegar með fylgðar-menn þína. Skulu vér binda saman lag várt, ok festa þat með svardögum, ok eigi skiljask nema hel skili, áðr lykr ófriði þessum. En ef vér vinnum nökkut í, skal eiga þriðjung hverr várr; en slíta eigi fyrr ílokkinum en vér bíðum annat-hvárt bót eðr bana.’ Þorgils svarar: ‘Á þessa sætt væri lítanda, ef ek ryfa eigi eið mínn við konung, ok mér væri unnt fullrar sæmðar fyrir atför þessa. En eigi er mér Gizurr svá ást-fólginn, at eigi mætta ek göra þat at mér, þvíat vit erum eigi eiðum saman bundnir.’ Nú áttu menn hlut [at] at sættin gengi saman; lagði flest til Óláfr Þórðarson, Bergr ok Þórðr, ok Dufgus-synir, ok margir aðrir. Gékk at þessu sætt saman; ok var þat nú með eiðum bundit af [þeim] Hrafni ok Sturlu ok Þorgilsi. Gengu síðan á brott, ok héldu á ferð sínni; ok þóttu allt til lengi dvalzk hafa. Þorgils spyrr Hrafn ok Sturlu ef þeir vildi lofa hónum, at hann riði heim í Reykjaholt, ok bjoggisk þaðan, ok riði þá á heiði. Þeir vóru þess heldr tregir; en leyfðu þó.
Ríðr Þorgils nú heim í Reykjaholt. En er þeir kómu upp at Ámótz-vaði, datt hestrinn dauðr niðr undir hónum; þeir fluttusk yfir ána, ok tóku þar annan hest. Riðu þeir Þorgils þá heim í Reykjaholt. Egill fagnar vel Þorgilsi, ‘Ok er þat vel, at þú ert heill heim kominn.’ Gekk Þorgils þá til kirkju. Spurði Egill ok Eyvindr brattr tíðenda um ferðir Þorgils; en hann segir þeim af létta, ok svá hvar þá var komit, ok skyldi þegar ríða suðr á Bláskóga-heiði, þvíat hann var til ferðar ráðinn með þeim um kveldit, ok fara at Gizuri. Varð Egill við þessa sögu all-gleymr ok svá Eyvindr. Var þá gengit til borða. En Egill ok Gunnlaugr prestr létu járna hesta þeirra með slíku sem til féksk. Egill fékk öllum Þorgils-mönnum nökkut til þessar ferðar, vápn, eðr klæði, eðr hesta-járn, nema Þorgilsi ok Þórði. En er þeir vóru mettir, gengu þeir Þorgils ok Þórðr til laugar, þvíat hestar vóru eigi búnir. En er þeir sátu í laugunni, mælti Þorgils: ‘Þórðr, hvat þikki þér ráð, at ek halda sættina.’ Þórðr spurði hvat ráðs hann ætlaði fyrir sér, ef hann héldi eigi sættina. ‘Eigi annat heldr,’ segir Þorgils, ‘en ríða norðr til Heinreks biskups.’ Þórðr spyrr hvárt hann þættisk bregða eiðum við Hákon konung, ef hann héldi sættina. Hann kvezk víst bregða þikkjask. ‘Meiri nauðsyn þikki mér,’ segir Þórðr, ‘at þú haldir þann eið er þú svarðir konungi til sæmðar þér en þann er þú vannt nauðigr til lífs þér.’ ‘Þat mun ek kjósa,’ segir Þorgils, ‘at ríða norðr til biskups.’ Var þat þá ráðit áðr þeir gengu á brott þaðan. Klædduz þeir þá ok tóku vápn sín; vóru þá hestar búnir. Tveir [menn] gengu fyrir hestum þeirra, Eyjólfr sloppr ok Þorkell. Riðu síðan. En er þeir kómu upp ór garði, kallaði Þorgils á Berg. Þorgils segir hónum þessa ráða-görð. Bergr tekr vel á því, kvezk þessar ferðar fúsari en fara at Gizuri. En er Þeir kómu upp um Breiðabólstað, bað Þorgils sína menn nema staðar; ok svá görðu þeir. Sagði Þorgils þá upp ráða-görð sfna. Tóku menn undir þetta vel. Hann sendi Þorkel raunar-mann suðr á Bláskóga-heiði, ok segja þeim Hrafni ok Sturlu, at hans er eigi vón þangat til mótz við þá; ok hann segir upp nauða-sætt þessi. Fór Þorkell eptir þetta.
238. Nú ríða þeir Þorgils upp eptir Reykjardal. Þeir kómu til Húsafellz; vóru þar menn allir í svefni. Þorgils lét berja at hurðu, ok lét kalla út Sigmund prest; ok heilsaði hann Þorgilsi, ok bauð hónum þar at vera. En Þorgils vill ríða; bað Sigmund fá sér mann þann er kynni leið um Tvídægru. Sigmundr kvazk öngan mann hafa þann er leið kynni; ‘Eðr hví farit þér um nætr?’ Þorgils segir Sigmundi atförina; bað hann nökkut ór ráða um leiðsögu-manninn. Vísaði Sigmundr hónum til Reyðarfellz; ‘Er þar maðr sá,’ segir hann, ‘er kunnigar eru allar leiðir norðr til héraða, sá maðr heitir Sighvatr Steingrímsson, allra manna fót-hvatastr, ok af æsku-skeiði.’ Þeir ríða þá, ok kómu til Reyðarfellz; rézt Sighvatr til ferðar með þeim við áeggjan Þóríðar Skeggja dóttur, frillu Sölmundar. Fóru þeir þá þar til er þeir kómu í Kalmans-tungu. Þar átti bú Nikulás Oddzson. Drápu þar á dyrr, ok gékk út maðr er Þórhallr hét. Þorgils spyrr hvárt Gyða væri heima. Hann kvazk eigi vera skyldr til frá at segja. Þorgils laust með öxi lítilli í höfuð hónum, ok sprakk nökkut í hár-rótunum. Hopaði hann þá undan, ok kvazk barðr vera. Gyða kom þá út í dyrrin ok bauð Þorgilsi slíkan greiða sem þeir vildi. Þorgils mælti: ‘Ekki hefir ek ætlað för mína hingat til þess at éta mat; er ok Nikulás meira íllz frá mér verðr, en ek mun göra hér at sinni.’ ‘Þess bið ek þik, frændi,’ segir Gyða, ‘at þú látir hér eigi ræna, ok eigi göra her-virki; en hafit héðan slíkt sem þér þykkisk þurfa í birgðum í heimold.’ ‘Þat er líkast,’ segir Þorgils, ‘at svá sé nú at sinni; ok nýtr þín at því.’ Skilðusk þau vel, Þorgils ok Gyða. Ok riðu þaðan leið sína, ok höfðu þaðan hey á einum hesti. Nú fóru þeir ok kómu ofan í Gnúpsdal Föstu-kveldit; var rökvit nökkut. Þar áðu þeir hestum sínum þegar þeir fengu hey. Hestar höfðu orðit haltir fyrir þeim. Arnórr átti haltan hest er Egill hafði gefit hónum; vildi hann láta svífa ofan eptir héraðinu, ok hafa hesta-skipti; en Þorgils vildi ríða norðr yfir hálsa it efra. Var Sighvatr þar eptir, ok þakkaði Þorgils hónum ferð, ok spretti frá sér gull-sylgju, ok gaf Sighvati, ok bað hann vitja sín síðan, ef hann þyrfti. Þorgils reið norðr it efra yfir hálsa til Víðidals. Þeir kómu Laugar-morgin í Tungu; tók Jón við þeim vel, ok lögðusk þeir fyrst til svefns; vóru þeir þar um daginn, ok biðu þar messu, ok átu mat. Þat var Thomas-messu. Riðu þeir þaðan um kveldit, ok slósk til ferðar með þeim Jón járnbúkr. Riðu þeir til Svína-vatz um kveldit; þar bjó Kolþerna Einarsdóttir; vóru þar hinu beztu viðtökur; bjoggusk þeir þaðan síðan; kvazk Þórðr eigi mundu ríða fyrr undan en hann yrði varr við Arnór, ok dvalðisk ferð þeirra Dróttins-dag; en um hádegis-skeið kom Arnórr, ok hafði öngar fréttir sunnan um heiði. Riðu þeir þaðan ok kómu um kveldit á Víðimýri. Var þar vel við þeim tekit, ok vóru þar um nóttina ok höfðu þar tíðir Þorláks-messu; ok var þar fastað um daginn. Riðu þaðan í Ás, ok réðu þat at hafa þar dagverð. Árni bóndi vildi gefa þeim dagverð, en bað þá sjálfa ábyrgjask hvárt þeim var þat lofat eðr eigi, ‘Eðr hvárt vili þér kjöt éta eðr eigi!’ Þeir segjask þat gjarna vilja. Ok svá var gört. Ok er þeir vóru mettir, riðu þeir upp til Hóla; kómu í þat mund er biskup gékk til aptan-söngs; mættusk þeir biskup fyrir kirkju-dumm; kvaddi Þorgils biskup, ok tók biskup hónum blíðlega, ok bauð hónum þat at vera svá lengi sem hann vildi, ok öllum hans mönnum. Var þat bæði, at biskup spurði enkis, enda var hónum ekki sagt. En er biskup gékk inn í stöpulinn, þá gékk til hans Þormóðr Grímsson, ok mælti við hann hljótt. Þá spyrr biskup Þorgils, hvárt nökkurir hans menn fastaði þurt: ‘Eingi í kveld,’ segir Þorgils. ‘Eigi munu þér kjöt éta í kveld,’ segir biskup. ‘Kjöt átu vér í dag,’ segir Þorgils. Biskup segir við Þormóð: ‘Bú þeim gótt kjöt ok digrt!’ Gékk biskup þá til aptan-söngs. En er aptan-söng var lokit, gengu þeir biskup ok Þorgils upp í stofu. Segir borgils þá biskupi allan tilgang þangat-kvámu sínnar. En er þeir skilðu talit, gékk Þorgils til borðz, en biskup at sofa. Var þar it bezta við tekit. En um morguninn var sét fyrir hestum þeirra. Var biskup inn kátasti. Leið þá af dagr þessi. Kómu þá boðs-menn, Broddi bóndi frá Hofi ok Einarr faxi, Jón Skíðason. En á Jóla-daginn í mið-messu gékk biskup á kór, ok predicaði af hátíðinni. En er því var lokit, þá segir hann um þangat-kvámu Þorgils, ok alla þá atburði er þar höfðu görzk; kallar þá vera landráða-menn, Hrafn ok Sturlu, ok alla þá er þeim veittu. Setti hann þá út af heilagri kirkju ok forboðaði þá; en kvezk bíða mundu at sjálfu banni þar til er hann spyrði fleira íllt af ferðum þeirra. Biskup mælti, at allir þeir menn, ‘Sem at nökkuru vilja hafa mín orð, verði Þorgilsi at trausti, ef hann þarf nökkurs við.’ Broddi tók vel við Þorgilsi. Jóla-daginn skipaði biskup mönnum í sæti; setti hann Þorgils it næsta sér á pall, ok svá hans menn, sem bekkrinn vannsk. Þar var þá á vist með biskupi Eysteinn hvíti ok Jórunn kona hans ok Áron Hjörleifsson. Sat Eysteinn gegnt biskupi, ok þar boðs-menn hjá hónum.
239. Þat er nú fyrst at segja, at biskup bauð Þorgilsi þar at sitja, ok öllu hans föruneyti um Jólin; var Þorgils þar inn fyrsta dag Jóla ok annan kyrr. Þriðja dag Jóla reið hann upp á Flugu-mýri snemma; var þar stefndr fundr enn fjórða dag Jóla; kómu þar til héraðs-menn. Biskup var ok þar, ok segir héraðs-mönnum allt um ferð Þorgils. Broddi bað menn minnask á ástúð þá, er menn höfðu haft við Kolbein unga; ok kvezk opt heyrt hafa, at menn vildu þann höfðingja at af ætt Kolbeins væri. ‘Er nú þess kostr,’ segir hann. Var þar nú mart um talat; ok ræðzt þat af, at ekki varð af tillögum at sinni. Þorgils sendi þá njósnar-menn vestr til Miðfjarðar ok suðr allt til Reykjaholtz. En er þeim fundi var slitið var Þorgils á Flugumýri þrjár nætr, ok reið síðan út til Hóla, ok sat þar í kyrðum; vóru þar drykkjur miklar ok býlífi.
Sjaunda dag Jóla kómu sunnan ór Reykjaholti Gunnlaugr prestr mágr Þorgils, ok með hónum Ingimundr Böðvarsson, Sveinn Ívarsson. Tók Þorgils vel við þeim, þvíat hónum var forvitni mikil á tíðendum. Gunnlaugi var skipat hjá Brodda. En er biskup vissi at hann var kvángaðr ok prestr, gazk hónum ekki at því, ok við sjálft, at hann mundi eigi ná at ganga í kirkju, áðr Þorgils bað fyrir hónum. Ok lítlu síðan gengu þeir Þorgils upp í stofu ok Gunnlaugr prestr; var þar fyrir Heinrekr biskup. Var þá Gunnlaugr spurðr at tíðendum frá ferðum þeirra Hrafns ok Sturlu.
Tók hann þar til er þeir Þorgils höfðu skilit:—‘Riðu þeir Hrafn ok Sturla suðr á Bláskóga-heiði, þar til er þeir kómu suðr undir Hallbjarnar-vörður. Stigu þeir af baki, ok biðu Þorgils fram á nóttina, allt til þess er sendi-maðr Þorgils kom, ok segir at hans væri eigi þangat ván. Þeir Hrafn spretta upp görvallir; var nú kurr mikill í flokkinum; kölluðu sumir, at Þorgils hefði svikit þá; en sumir virðu til várkunnar, ok þótti þessa jafnt ván; kenndi hverr þeirra öðrum fyrir-mannanna; en þó gnuddi þetta mest á Sturlu. Sturla svarar fá; en mælti þetta, svá at nökkurir menn heyrðu, at þótt hann hefði vitað þetta fyrir, at svá hefði orðit, sem nú var, at heldr vildi hann þenna kjósa en standa yfir drápi Þorgils, frænda síns; ok vita þat víst, at hann þætti aldri slíkr maðr sem áðr. Vigfúss kallar þetta hafa gengit at getu sínni. Nikulás mælti: “Þat ætla ek, at Þorgils hafi því undan dregit at sinni, at þeim mundi meira íllt af hónum leiða áðr þeira skiptum væri lokit.” Hrafn kvazk vilja annat-hvárt, at glettask ekki við Þorgils, eðr eiga hann ekki yfir höfði sér, en kvezk Sturlu kenna hvárt-tveggja. Sturla bað nú hvern um tala slíkt er vildi; “En meira mun nú annat til framkvæmðar en hindra eptir þessu.” Spurðu þeir nú Þorkel at ferðum Þorgils; en hann kvazk hyggja at Þorgils mundi riðinn af héraði. Hrafn mælti: “Hvar skilðisk þú við hann?” Þorkell mælti: “Fyrir ofan Breiðabólstað.” “Hvert reið hann þá?” kvað Hrafn. “Upp eptir Reykjardal,” kvað Þorkell. Þá segja sumir, at til íllz mundi draga; sumir mæltu at hann skyldi berja; sumir mæltu at hann skyldi fara með þeim. Sumir kölluðu at þeir skyldi taka hesta sína, ok kölluðusk ærit lengi hafa þar verit. En þá er mestr var gnýrinn, ok menn bjoggusk allir sem ákafast, stökk Þorkell á brott, ok vestr á heiði; ok létti eigi fyrr en hann kemr í Reykjaholt. Sturla ok Hrafn höfðu gört njósn frá sér; ok riðu með flokk sínn sem ákafast. Tók þá veðr at þykna; görði á bar-viðri ok regn mikit, ok it mesta íllviðri með áköfum stormi. Riðu þeir þar til er þeir kómu ofan með Ölfus-vatni í Stýfinga-dal. Kómu þá í móti þeim njósnar-menn þeirra, ok segja at Ölfusá er ofan hlaupin með ís, ok væri langt um ófæra. Tóku þeir þat ráð, at þeir snúa aptr. Hélzk íllviðrit; vóru menn þá margir mjök þrekaðir svá at til einkis vóru færir, ok barg hvárr þeirra öðrum þeirra er bezt máttu. Sloðruðu þeir þá vestr af heiðinni svá at menn héldu lífi, en urðu sem vesoolstir. Dróttins-dags-aptaninn kómu þeir Sturla ok Hrafn í Reykjaholt; skipuðu þeir mönnum á bæi, ok vóru nær þrír tigir manna í Reykjaholti. Tók Egill bóndi við þeim báðum höndum. Sátu þeir þar Þorláks-messu ok drukku; ok urðu þá sann-fróðir, at Þorgils hafði norðr riðit á Tvídægru, ok farizk vel; þvíat sá var áptr kominn er farit hafði með hónum. Ok Atfanga-dag Jóla reið Hrafn yfir Norðr-á í Skarð, en Sturla í Stafaholt. Þeir riðu af héraði at öndverðum Jólum, ok þóttusk héraðs-menn haft hafa af þeim ágang. Riðu þeir vestr í sveitir. Reið Sturla heim, en Hrafn var á vist at Staðarhóli með Sturlu ok á Sauðafelli. En flokkrinn reið vestr í Fjörðu; dreifðusk, ok unðu ílla sínni ferð.’—Lauk Gunnlaugr svá sínni sögu.
240. Þorgils sat um kyrt at Hólum í inni mestu sæmð, en hafði njósn fyrir vestan Vatz-skarð. Biskup talaði jafnan um, hversu vel hónum þótti orðit er þeir höfðu eigi náð Þorgilsi; ok þakkar Guði þat. Liðu nú Jólin framan til ins tólfta dags með mikilli gleði ok skemtan, skorti þar eigi inn bezta drykk ok önnur föng. En inn tólfta dag er biskup var at aptan-söng, gékk maðr í kirkju; var hann snjóugr allr; hann var lágr ok kollóttr at sjá; en þó gékk hann heldr en valt. En er hann kom í kirkjuna, mælti Þorgils við Þórð: ‘Þessi maðr er Loðinn Sigurðarson, frændi mínn.’ Gékk Þorgils at hónum, ok mintisk við hann. Var þá sunginn aptan-söngr til lykta. En er menn kómu inn í stofu, vóru dregin klæði af Loðni ok þeim félögum. Fóru með hónum Bárðr kanpi, ok annarr maðr hét Auðólfr. Bar Loðinn biskupi kveðju Gizurar ok svá Þorgilsi, ok segir hann Gizur heilan ok kátan; segir hann ok svá frá ferð Hrafns ok Sturlu slíkt sem Gunnlaugr sagði, ok at Gizurr hefði fengit njósn, svá at þeir mundi eigi þá ná hónum, þótt áin hefði eigi ofan hlaupit. Hafði Loðinn bréf at færa biskupi ok Þorgilsi; var þar á vinmæli in mestu við hvárn-tveggja. Loðinn var inn mesti vin Gizurar en inn mesti óvin Vestan-manna. Biskup var sóttr at trausti, at hann héldi Skagfirðingum undir Gizur. En er Þorgils varð þess víss, setti hann þegar hug sínn móti Gizuri. En hann vildi eigi opinberlega segja biskupi. Talaði Þorgils þetta fyrir Ároni lögu-naut sínum. Lagði hann þat til, at Þorgils skyldi fyrir hvers mannz dyrr ríða með þrjá tigi manna. En hann vildi þat eigi. Inn Þrettánda dag Jóla var veizla in bezta, ok drukkit fast; urðu menn þegar mjök druknir. Eptir Jólin reið Broddi í brott ok aðrir boðs-menn; bauð hann Þorgilsi til veiziu út til Hofs at Geisla-degi. Reið Þorgils út til Hofs ok þeir tíu saman. Fengu þeir þar ina beztu veizlu. Var þar heldr fjölmennt, bæði Dróttins-dag ok annan dag viku. En aðra nótt viku, er menn höfðu einn svefn sofit, var þar hurðar kraft heldr ákaflega. Var þá til hurðar gengit. Þar var kominn Steingrímr stimpr frá Hólum, segir at njósnar-menn Þorgils væri komnir vestan; ok segja at Hrafn ok Sturla mundi koma vestan í Langadal at Dróttins-dags-helginni við þrjú hundruð manna. Létu þat fylgja sögu, at meiri ván væri, at Hrani mundi koma ok svá Eyjólfr. Spratt Þorgils þá upp, ok klæddisk; ok varð þeim heldr seint, þvíat hestar þeirra vóru annars-staðar á bæjum til fóðrs; varð þá at sækja. Rézk Þorgils þá um við Brodda; lagði hann þat til, at senda menn um allt hérað at samna mönnum; sendi Broddi menn í Sæmundar-hlíð til Páls Kolbeinssonar; en annarr var sendr Einari, at hann skyldi samna mönnum um Blöndu-hlíð. Biskup hafði sent mann upp í Tungu; skyldi þetta lið saman koma á Flugumýri. Biskup kvazk ok mundu upp standa af staðnum með alla vígða menn. Þorgils reið útan Þriðja-dag at samna mönnum um Höfða-strönd; reið hanh útan um Kolbeinsdal. Kómu þeir þar allir um kveldit; ok kómu saman nær fjogur hundruð manna. Kom Áron þar ok Ingimundr, ok kvóðu mann Hrafns kominn vestan ór Langadal, ok kvóðu Hrafn ekki þar kominn, ok önga flokka vera; ok ekki til Hrafns spyrjask. Vóru þá menn sendir vestr í Vatz-skarð; en bændr beiddu heim farar-leyfis. Var ok þat ráðit, at bændr skyldi verja hérað, ef þyrfti, en fara hvergi af héraði. Áron Hjörleifsson var kominn á hest sínn, ok reið at Þorgilsi ok mælti: ‘Ríða vil ek nökkur, annat-hvárt vestr eðr austr; væri þat nærri mínu skapi, at ríða norðr til Hrana, ok lystim þann fjánda af, áðr þeir kæmi sér saman; en snerim þá á móti hinum, ef þeir kæmi vestan.’ ‘Eigi ætla ek þat einsætt,’ segír Þorgils, ‘ef bændr vilja hvergi af héraði fara.’ Áron mælti: ‘Þess varði mik eigi, Þorgiis, at þú mundir ragr vera; enda kann ek þér at segja, at ek skal eigi koma af staðnum í vetr, hvers sem þú þarft við, ef nú skal ek ekki at hafask.’ Snöri hann þá hestinum í kring, ok kvazk brott mundu ríða. ‘Hart þótti mér þú at mér kveða,’ segir Þorgils, ‘ok veit ek, at þér var þat gaman, en engi alhugi; ok því tek ek þat fyrir gaman.’ Dreifðusk þá flokkarnir, ok hétu því ailir Þorgilsi, at hverr skildi þegar uppi er manna þyrfti við; en sumir beiddu þess, at Þorgils riði af héraðinu; ok þótti sem eigi mundi á gengit héraðit ef hann væri eigi þar. Ok þá riðu þeir Þorgils á Heggstaði. Gengu þeir þar á tal, biskup ok Þorgils; ok Broddi ok nökkurir menn aðrir. Var þá snúit skapi biskups; vildi hann þá leita um sættir meðal þeirra Hrafns ok Sturlu ok Þorgils; ok stóðu margir undir þat. Bauzk biskup þá til at fara suðr til Borgar-fjarðar, ok stefna fund. Var þat játað af Þorgilsi, at [biskup] hefði hérað[s-fund] í Borgarfirði, ok skyldi hann kjósa með sér mann til fylgðar af mönnum Þorgils; en hann kauss Þórð. Riðu þá til Hóla, ok bjoggusk skyndilega. Með biskupi fór Eysteinn hvíti ok nökkurir heima-menn biskups.
241. Biskup reið til Flugumýrar, ok gisti þar at búi sínu ok Þorgils með hónum. Þorgils reið með hónum til Vatz-skarðz; reið hann þá aptr. Þeir biskup höfðu vötn ófærileg ok þeyi mikla. Þeir gistu at Stað í Hrútafirði næstu nótt fyrir Páls-messu. Þar kom til hans Jón járnbúkr. Þaðan var sendr Hrafn snati ok Þorsteinn Gellisson til við þá Hrafn ok Sturlu. Vildi biskup eiga fund við þá í Borgarfirði. Páls-messu-dag var mikil drífa, ok myrkr mikit. Reið fyrir Jón járnbúkr. Þeir kómu í Hvamm um kveldit í Norðrár-dal, ok vóru þar um nóttina. Reið biskup þaðan um daginn til Reykjaholtz, ok var þar við hónum tekit sem menn kunnu. Biskup sendimenn í Skálaholt til Brandz ábóta, at hann skildi koma sunnan sem skjótast. Þeir kómu vestan, Hrafn ok Sturla, ok riðu til Ámótz-vaðs. Báðu þar koma biskup Kyndil-messu at færu veðri; en ella mundu þeir bíða á Hellu. Mundu þeir vera við fimtánda mann; en biskup skyldi ok vera eigi fjölmennari en við fimtánda mann. Bændr skylda vera svá margir sem þeir vildu. Þá tók af snjó allan, ok var lengstum þítt ok vötn mikil. En Kyndil-messu var veðr allgótt, ok söng biskup tíðir allskynsamlega. Riðu menn þá er búnir vóru; var þar Egill bóndi ok mart héraðs-bónda. Riðu þeir þá ofan til Ámótz-vaðs, ok var áin heldr mikil. En er þeir kómu yfir ána, vóru þeir eigi komnir.
242. Lítlu síðarr kómu þeir, ok riðu á hæð nökkura, skamt þaðan sem biskup hafði af baki stigit. Sturla sendi Svart Þórisson til Þórðar, ok bað hann koma til mótz við sik í griðum. Ok er þeir fundusk, spurðu þeir ef hann vildi þat sverja, at Þorgils væri hvergi í nánd, svá at hann mætti þeim mein göra þann dag. Þórðr kvazk víst eigi vilja sverja; en segir þat, at Þorgils mundi um eingin svik búa, ‘Ok er hann eigi nær en í Skagafirði.’ Hrafn kvað aldri mark at hvat hann segði, ok kvað hann allt ljúga mundu. Sturla mælti: ‘Satt mun hann segja; er þat eigi skap Þorgils eðr þeirra frænda.’ Létu þeir þá lausa hesta sína, ok gengu til biskups, ok tóku ofan stálhúfur sínar, ok kvöddu hann. Þagði hann við. Settusk menn þá niðr, ok spyrja tíðenda. Eptir þat tóku þeir at tala um málaferli sín; ok spyrr biskup hveija sætt þeir vildi bjóða Þorgilsi. Þeir kváðusk önga bjóða mundu; en heyra til ef biskup byði nökkura; ‘Hafit þér sent oss orð til þessa fundar, en eigi höfu vér yðr sent.’ Biskup tók á því erfiðlega; ‘Kalla ek yðr,’ segir hann, ‘friðbrotz-menn á hirðmanni konungs.’ Þeir báðu hann bera fram sáttar-boð af hendi Þorgils, eðr sá er hann fengi til. Biskup kvað á þat, at Þórðr skyldi fram bera sættar-boð af hendi Þorgils. Þórðr segir þat vera sættar-boð af hendi Þorgils, ‘At hann vildi halda ok hafa Borgarfjörð í friði ok frelsi, ok öll þau ríki sem konungr hafði hónum skipat. Síðan vill hann hafa fyrir Stafaholtz-ferð þeirra sex manna dóm sem þeir allir samt vilja nefna, jafn-marga hvárir.’ Þeir svöruðu, at um þat væri eigi at leita, at þeir mundi gefa upp Borgarfjörð eðr önnur ríki þau sem Þórðr hafði þeim skipat, fyrr en bréf hans kæmi til; kölluðusk eigi konungs-skipan vilja hafa á héruðum. Eysteinn mælti: ‘Eigi mundu þér þora þat at mæla, ef þér sætið jafn-nær konungi sem nú biskupi; mun þá sætt yður sæmilegust, ef þér leggit allt á konungs vald, ok færi hvárir-tveggju útan.’ Þeir neittu því þverlega; ‘Muntú eigi, Eysteinn, ráða sættum manna, þótt þú þykkisk góðr kaupmaðr; er Þorleifr skipaðr yfir hérað með vóru samþykki.’ Var þá mart talat. Þá sásk manna-reið upp með Hvítá at sunnan; vóru þeir menn eigi færi saman en tólf; ok skinu við vápnin. Vóru þar ymsar getur á; sumir ætla at vera mundi Þorleifr ór Görðum; sumir ætla at vera mundi héraðs-bændr; sumir ætla at vera mundi Þorgils Böðvarsson. Bar þessa menn brátt at; var þar Brandr ábóti ok Böðvarr ór Bæ, ok aðrir bændr. Þar vóru kveðjur blíðar með biskupi ok ábóta; settisk ábóti þegar niðr, ok segir biskup ábóta hvat efni þar var talat. Ábóti kvað þat Hrafni ok Sturlu vel sama, at unna Þorgilsi góðra sætta, svá ílla ok ómannlega sem þeir hefði brotið frið á hónum í Stafaholti. Þeir tölðu þat, at hann hefði brotið frið í héraðinu, ok bart bændr, en suma kúgat, en bætt öngum. Ábóti kvað þat ílla vera; ok þyrfti þat þeim at bæta er brotið var á, en eigi hinum er á frýði. Böðvarr bóndi mælti: ‘Víst var þat satt, at Þorgils var harðr sumum bóndum, enda var hans eigi með blíðu leitað.’ Var þá því firr um sættir er fleira var um talat. Hrafn mælti: ‘Eigi varði mik, Böðvarr, slíkra tillaga af þér.’ ‘Svá með því,’ segir Böðvarr, ‘at eru þeir sumir, at í svikum hafa verit við Þorgils; ætla ek þá marga er sín mundi til ljá at svíkja hann, ef þeir hefði mátt.’ Hljópu þeir Hrafn þá upp, ok spyrja, ef þá væri séð fyrir enda um sættina. Biskup segir væri lokit því er hann mundi til leggja. Sigurðr soll var með þeim Hrafni ok Sturlu; ok kenndi Þórðr at hann var gyrðr sverði því er hann hafði látið í Stafaholti; ok beiddi at hann mundi laust láta. Tók Þórðr þá til sverðzins er Sigurðr var gyrðr með; en hann hélt á, ok toguðusk þeir um. En er menn sá þat, þá fór til Kolbeinn Dufgusson, ok kvazk vilja at hann léti laust. Sigurðr kvað hann öngu mundu fyrir ráða. Þá gengu þeir til, Hrafn ok Sturla, ok báðu Sigurð laust láta sverðit, ok deila eigi um slíkt; ‘Máttú vita, at þú átt eigi.’ Sigurðr spyrr Hrafn hvárt hann skyldi laust láta. Hrafn mælti: ‘Ek hirði aldri hvárt þat er laust eðr eigi.’ Þórðr togaði sverðit, ok þeir er með hónum vóru, þar til er þorninn gékk í sundr í sverðz-fetlinum; var þá laust sverðit. Sigurðr hélt um skálpinn. Þórðr greip sverðit ór slíðrum; tók Jón járnbúkr við því, en þeir héldu á umgörðinni. Ok í því kom at Brandr ábóti ok Böðvarr; bað ábóti þá eigi deila um þat er lítils væri vert; ‘En þú, Sigurðr, munt eigi vilja, at hljótisk jafn-íllt af þér sem fyrr.’ þreif Kolbeinn um handlegg Sigurði fyrir ofan úlflið; lét Sigurðr þá rakna hendr af skálpinum. Hrafn mælti þá nökkur háðungar-orð til Þórðar—‘Er slíkt vel fallit, at launa þér síðarr.’ Þórðr kvað nú eigi mundu at því farit verða. Fóru þá hvárir-tveggju at taka hesta sína; ok skilðu með fjándskap. Biskup var þá á bak kominn. Hvítá var all-mikil, ok vildu þeir eigi at biskup riði í stand-söðli þeim er hann hafði áðr í riðit; þótti sem hann mundi verða of-vátr. Reið biskup þá hesti þeim er átti Egill í Reykjaholti. Á sína hlið reið hvárr, Jón járnbúkr ok Böðvarr ór Bæ; reið Jón við strauminum, en Böðvarr for-streymis. Egill ok Eirekr Birkibeinn riðu fyrir vaðit. Áin tók síðuna. Þá snaraði biskup af baki, ok fékk hann eigi uppi setið öðru-vís, en þeir héldu hónum á baki, ok sloðraði svá til landz. En af baki rak Eindriða af Rauðs-gili ok Sigurð ór Kálfanesi, ok varð þeim borgit. Biskup mælti, er hann kom af ánni, at hann mundi aldri á jafn-ófært vatn ríða síðan. Reið biskup ok ábóti í Reykjaholt. Þeir sungu hátíðlega Blásius-messu, ok predicaði ábóti. Hann kom ok við forboð þat er biskup hafði sett á við þá Hrafn ok Sturlu; kvazk [því] vilja í hví-vetna fram halda ok samþykkja; en prestar skyldu skripta þeim, ef þeir vildi játa Þorgilsi jafn-sætti, ok vera þá í kirkju frá Skírdegi ok til Alþingis. Blásius-messu riðu þeir biskup ok ábóti upp til Gils-bakka, ok þaðan reið biskup norðr til sveita. Ábóti reið aptr til Bæjar, ok þaðan suðr. Þórðr reið heim á Hitarnes, en Hrafn ok Sturla vestr á sveitir.
243. En er biskup kom norðr til Hóla, segir hann Þorgilsi frá ferð sínni; þótti mönnum hans örendi lítið orðit. Biskup var inn blíðasti við Þorgils, sem áðr hafði hann verit. En þessi kurr fór af ráða-mönnum, at mikill kostnaðr þótti standa af þar-vist Þorgils. En er Þorgils heyrði þann kurr, bjósk hann til brott-reiðar. Þórðr hafði ritað bréf til Þorgils, at ábóti bauð hónum heim í Skálaholt, ok þótti hann betr kominn í Skálaholti en í Skagafirði. Reið hann þá norðan, ok skilðusk þeir biskup með blíðu, ok hét hónum sínni vináttu. Hann þakkaði biskupi margfallega sínn velgörning. Reið Þorgils þá á Arnarvatz-heiði ok í Reykjaholt, ok sendi mann til Þórðar á Hitarnes; en hann var riðinn til Staðar. En er hann kom eigi, at því er Þorgils hafði á kveðit, þá reið hann suðr í Skálaholt ok þeir tólf saman. Tók ábóti við hónum forkunnar-vel; vóru þar um várit í inum bezta fagnaði. Þorgils hafði mælt, at Þórðr skyldi til hans koma í Skálaholt it síðasta eptir Páska-viku, ok vildi at þeir Gunnlaugr prestr keypti þriggja hundraða kaupi bú í Reykjaholti. Ok þeir görðu svá. Stóð nú kyrt fram um Páska-viku. Reið Þórðr suðr eptir Páska-viku ok Ingimundr Böðvarsson. Ok er þeir kómu suðr á heiði, tók at drífa; ok féll snjór svá mikill, at hestarnir máttu eigi vaða. Treystusk þeir eigi at ríða Lyngdals-heiði, ok sneru til Gjábakka, ok kómu mjök þrekaðir til Brúa um kveldit. Þeir báðu þar greiða ok fengu eigi. Tóku þeir þar vöndul heys fyrir hest hvern, ok lágu undir túngarði, þvíat bóndi lét byrgja hurðir vandlega. Fóru þeir þegar í sólar-upprás; var þá veðr bjart. Kómu þeir til Búrfellz; höfðu þar messu ok dagverð. Riðu þeir um kveldit í Skálaholt. Var þá Þorgils í baði, ok kom lítlu síðarr innar, ok fagnaði þeim vel. Þeir ábóti vóru ný-komnir heim austan af sættar-fundi þeim er görr var um víg Sæmundar ok Guðmundar Orms-sona. Sagði Þorgils Þórði, at hann skyldi fara vestr til Staðar, ok efna þar til bús, þvíat hann ætlaði þangat til at Fardögum; en Þórðr segir hónum ófimlegt frá högum Böðvars. En er ábóti varð þess varr, þá latti hann þess mjök, ok bauð hónum með sér at vera fram til Alþingis. Þorgils þakkar hónum blíðlega boð sítt.—‘En þó vil ek vestr ríða; vil ek eigi lengr,’ segir hann, ‘felask fyrir þeim Hrafni.’ Þórðr ríðr þaðan á Þingvöll, en annan dag í Reykjaholt. Um nóttina kom á hríð mikil. Þórðr segir, at Þorgils mundi eigi kaupa þar í bú framan til Fardaga. Líkaði Agli þat ílla, ok fór með þeim Þórði stuttlega. Gékk þá í sundr búit. Reið Gunnlaugr þá vestr um heiði, ok Hallbera; ok Aldís Sigmundar dóttir frá Húsafelli fór heim til föður síns. Ingimundr Böðvarsson fór með Þórði; ok allt þat lið, sem með Þorgilsi var, fór þá í brott. Skilðusk þeir Þórðr ok Egill eigi með kærleikum. Þórðr fór, þegar [er] hann kom þeim til Staðar, ok segir Böðvari ráð-stofnan Þorgils; tök Böðvarr því vel. Kolgrímr í Bjarnar-höfn lagði til bús við Þorgils fimm kúgildi. Þórðr stefndi fund á Stað, ok beiddi at hverr bóndi, sá er til færr væri, skyldi lána Þorgilsi kúgildi. Gengu menn undir þetta vel, ok hug$u gótt til at Þorgils kæmi til Staðar. Lítlu síðarr kom Þorgils sunnan; höíðu þeir ábóti skilizk með kærleikum, ok gaf hann Þorgilsi oxa fimm vetra, ok kult. Þorgils fékk Gunnlaugi land á Hitarnesi; ok bjó hann þar; en Þórðr fór til staðar ok Aldís, ok var hón þar fyrir búi, ok fékk Þorgils þeim land at Þorgeirs-felli. Böðvarr rézk til Eyrar, ok görði þar bú. At Stað vóru fjórir tigir kúa ok hundrað á-sauðar; hafði Þorgils rausnar-ráð fyrir sakir fjöl-mennis ok híbýla. Fæð sú er verit hafði með þeim Böðvari ok Einari Halldórs-syni talðisk öll ór þegar Þorgils kom til, ok varð með þeim in mesta vinátta með frændsemi. Hafði Þorgils hann mjök við ráð sítt, ok virði hann mest allra héraðs-manna. Þorgils sendi Eyjólf Þorvarðzson til Alþingis með goðorð; hann skyldi ok nefna dóma fyri Reykhyltinga-goðorð ok Jökla-manna-goðorð. En Eyjólfr þóttisk því eigi fram koma; ok nefndi Þorleifr dóma fyrir öll höfðingja-goðorð með styrk Hrafns. En er Eyjólfr kom heim, talði Þorgils á hann; ok kallaði, at hann hefði eigi skörungskap til haft at göra sem hann hefði fyrir mælt; ok líkaði Þorgilsi stór-ílla.
244. Nú er frá því at segja, at þetta vár görði Gizurr bú á Flugu-mýri, ok gengu undir hann allir héraðs-menn til Hrúta-fjarðar; en hann skipaði þau ríki, er hann átti fyrir sunnan land, sonum sínum, Halli ok Ísleifi. Görðisk Gizurr inn mesti virðinga-maðr. Þetta sama vár fóru menn á milli þeirra Gizurar ok Hrafns, ok var leitað at koma sættum saman með þeim ok vináttu. Þá bað Hallr Gizurarson Ingibjargar dóttur Sturlu, ok rézk þat á þingi um sumarit, hón var þá þrettán vetra. Þá tók Teitr Einarsson lögsögu, en Oláfr Þórðarson lét lausa fyrir van-heilsu sakir. Ráð skyldu takask með þeim Halli ok Ingibjörgu á vetr-nátta-helgi á Flugumýri.
245. Þá bjó Hrafn Oddzson á Sauðafelli; hann var vin-margr ok inn mesti óvinr Þorgils, sem fyrr segir. Hann setti njósnir fyrir útan heiði. Maðr hét Halldórr Vilmundarson; hann var djákn at vígslu; hann hélt njósnum fyrir Hrafn fyrir útan heiði, svá at hann vissi síð ok snemma hvat þar var tíðenda. Hann bjó at Rauða-mel inum ýtra. Þat var orð á, at búit mundi eigi standa mega atfanga-laust at Stað. Þorgils reið með heima-menn sína til Rauða-mels, ok leitaði eptir við Halldór ok húsfreyju hans, at þau réðisk til Staðar, ok væri þar fyrir búi. Halldórr neitti því þverlega. Þorgils bauð at leita vörzlu við bændr ina beztu fyrir kvikfé hans; en hann vill engan á göra. borgils kvazk önga þá menn vilja vera láta þar í sveit er hónum vóru ótrúir, hvárt sem eru vígðir eðr óvígðir. Hann kvazk eigi þessa valdr. Þorgils bað hann þá sverja fyrir. Hann mælti: ‘Ek mun engan eið þér sverja.’ Lét Þorgils þá reka kýr hans ok ær til Staðar. Prestr vildi eigi éta þann mat, eðr aðrir kenni-menn, er undan því fé var görr. Halldórr fór at finna Guðmund umboðs-mann til Helgafellz ok sendi [hann] bróður Þórhall; ok beiddi at Þorgils léti rakna rán þetta. En setti hann af kirkju ellegar, ok alla þá er af neyttu ráninu. Þorgils kva[zk] ekki rán mundu rakna láta, ‘En Guðmundr ráði kirkju-göngum.’ Halldórr fór til Sauðafellz, ok segir Hrafni til svá búins. Hrafn varð við all-beiskr, ok bauð Halldóri til sín ok öllu hans skulda-liði; ‘Vil ek eigi,’ segir hann, ‘at þit deilit íll-deilðum; en ek vil sjá fyrir máli, ok skal þat mælt, at þessa máls skal rekit verða.’ Reið Halldórr þaðan suðr til Kolbeins-staða, ok fann þar Ketil prest ok Narfa. Lögðu þeir þat ráð á með hónum, at hann færi í Skálaholt at finna Brand ábóta, ok segja hónum til svá búins, ok fara hans ráðum fram, ‘Þar sem þú ert messu-djákn at vígslu.’ Halldórr ferr til ábóta, ok segir hónum um hvat hann á at vera, ok bað hann ásjá. Ábóti segir þat ljóst fyrir augum, at við hann var ranglega búit; ‘En hitt veit ek ógörr, hversu þú ert sekr um tilgörðir.’ Halldórr afsakaði sik fyrir ábóta; en hann tók hónum eigi marglega, ‘Sýnisk mér svá, sem flestir menn sé hónum of-skynja vestr þar, ef it sanna væri uppi.’ Ábóti görði þó bréf með Halldóri, ok sendi orð Katli presti, at hann færi með hónum út til Staðar. Fór hann þá ok fann Ketil; reið hann með hónum út til Staðar. Þorgils tók vel við Katli; bar hann fram bréf ábóta, ok var þess beitt, at Þorgils léti rakna ránit, ok byði jafnaðar-dóm á máli þeirra Halldórs; ok hætti Þorgilsi heldr stórmælum. Þorgils svarar vel örendum ábóta; ok kvað rán skyldu rakna á hverja leið er hann vildi; ‘en dóm á máli okkru Halldórs’ kvazk hann öngum mundu í hendr fá nema sjálfum sér. Leitaði Ketill þá um sættir; ok féksk þar ekki annat af. En Þorgils hét Halldóri afar-kostum, sem hann kæmi því við. Lauk því svá, at Þorgils skyldi sæma Halldór nökkuru eptir því sem sannr hans væri til. Var þá fé á brott rekit; en Þorgils gaf Halldóri messu-klæði; ok áðr þeir skilðu, gaf Halldórr Þorgilsi þrjá geldinga ok oxa fjogurra vetra gamlan, ok bað hann vináttu; en Þorgils hét því. En er Hrafn spurði þetta, þótti hónum hann farit hafa lítilmannlega.
246. Þat er nú um sumarit, at Þorgils ríðr heiman í Langadal til Páls prestz, ok þeir níu saman. Fór Þorgils at sjá Ingibjörgu dóttur Páls; hón var þá ógefin, ok sýnisk hónum þat eigi upp at bera; þvíat hónum leizk konan ófríð. Þeir Páll töluðu mart; ok leitaði hann eptir ef hann fengi nökkut saman komit með þeim Þorgilsi ok Hrafni. Þorgils tók því líklega, ok kvazk fúss vera at semja við Sturlu ef hann mætti fullkomlega komask at vináttu hans. ‘Vil ek,’ segir Þorgils, ‘hafa fulla sæmð af Sturlu fyrir þá vanvirðing er hann hefir til mín gört.’ Páll segir þá Sturlu allt þetta, ‘Ok lízk mér Þorgils svá sáttfúss, at þat mundi auðsætt vera. Legg ek ok þat ráð á, at þú ríðir til mótz við Þorgils, þvíat ek veit at þú trúir hónum.’ Reið Þorgils þaðan til Helgafellz ok var þar um nótt. Var Guðmundr inn kátasti. Fór Guðmundr at leita um sættir með þeim Þorgilsi ok Hrafni. En hann kvazk eigi sætta mundu biðja Hrafn, en svara því sem hónum sýndisk ef boðnar væri. Bauzk Guðmundr til meðal-ferðar, ok leiddi þat fyrir augu Þorgilsi hversu lítla kosti hann hefði til at halda stríð við stór-menni; ‘Hygg ek at Gizurr muni meiri vinr Hrafns en þínn, en ráðnar teingðir við Sturlu.’ Þorgils tók þessu seinlega, ok gazk eigi at þessu tali. Þorgils reið þá í Bjarnar-höfn, ok var þar um nótt. Þorgils leitaði eptir, ef þau Kolgrímr ok Þóríðr, dóttir hans, réðisk til Staðar til forvistar. Þau tóku því seinlega; en þó rézk" þat af, at hón fór þegar suðr með þeim. Ok er hón kom til Staðar, tók hón þegar við búi; var hón hæfi-lát ok sínk, en þó sæmðar-maðr. En er Þorgils kom heim, sendi hann Þórð suðr í Borgarfjörð at helga Þverár-leið; vóru þeir sjau saman ok gistu í Stafaholti. Latti Óláfr þá at fara til leiðar; kvað Þorleif ok héraðs-menn vera ílla til Þorgils. En Þórðr vildi göra sem fyrir hann var lagt. Riðu þeir um daginn til leiðar, ok vóru þar hesta-víg mörg ok allmikit fjölmenni. Gékk Þórðr í þing-brekku, ok mælti þar þeim málum öllum, sem hann skylda lög til fyrir Reykhyltinga-goðorð. Þorleifr ok Egill ok aðrir héraðs-menn segja Þorgils hafa hóflega mikit af héraði, þótt hann léti helga leið, eðr mæla slíkt er hann vildi. Þórðr kvað hann öngu at firr þótt hann léti þetta löglega göra. Riðu þeir síðan heim til Staðar; ok lét Þorgils vel yfir þeirra ferð.
247. Þat var einn dag, er Þorgils reið til Lýsuhváls Maugar at skemta sér, ok fylgðar-menn hans með hónum. Þar bjó Vestarr Torfason. Jóreiðr var kona hans; hón var væn. Þeir Þorgils stigu af baki við sundlaug. Jóreiðr var þar fyrir, ok þó klæði. Þorgils tók í hönd henni ok glenzaði við hana. Þetta sér Vestarr, ok hljóp heiman ok til vápna þeirra, ok tekr eitt sverð ok bregðr, ok hleypr upp at lauginni. Ok er fylgðar-menn sjá þat, hlaupa þeir upp. Ok taka Vestar, ok vilja hrekja hann, ok tóku af hónum sverðit. En er Þorgils sá þetta, hleypr hann til, ok biðr þá eigi hrekja hann; ‘Þvíat hann er maðr at vaskari, þótt hann vildi hefna svívirðu sínnar, er hann hugði hónum væri gör, þótt hér væri eigi þau efni í. En legg ekki hug á þat, Vestarr, at ek vilja nökkura þá hluti eiga við konu þína at hón sé þá verri kona en áðr; en fyrir raun þína vaska vil ek gefa þér öxi þessa.’ Ok skilðu þeir at því.
248. Lítlu síðarr reið Þórðr vestr á Staðarhól, ok töluðu þeir Sturla all-mart um skipti þeirra frændanna; ok fannsk Þórði, at Sturla væri sáttgjarnlegr; en talði þat upp í annan stað, at hann þóttisk vera mjök févani til stórra gjalda. Sturla spyrr hver sættar-efni hann gæfi þeim. Þórði kvazk þykkja tvennir kostir til: Bjóða Þorgilsi jafnaðar-dóm, ok mundi hann svara fégjöldum eptir því sem dómr félli á: ‘Sá annarr, at unna Þorgilsi sjálfdæmis, ok bjóða hónum frændsemi góða, ok skiljask aldri við hann, hvers sem hann þarf við, við hvern sem hann ætti.’ Lézk Þórðr vænta, at Þorgils mundi vægja hónum um fégjöld, ef hann tæki þetta upp með góðra manna fortölum. Mæltu þeir þá fund með þeim Þorgilsi ok Sturlu um haustið þá er þeim þætti tími til. Reið Þórðr heim til Staðar. Tók Þorgils hans örendum vel; en kvað raun mundu eptir fara um efndir þótt fagrt væri talat. Hrafn hafði riðit um sumarit vestr í Fjörðu, ok var þar til þess er hann var [boðinn] til veizlu á Flugumýri. Var hann leyndr þessum ráða-görðum.
Þorgils talði þat opt fyrir fylgðar-mönnum sínum, hvé ílla hann unði við óvirðing þá er hann þóttisk fengit hafa í Borgarfirði. Kenndi hann sumum fjörráð en sumum svik ok íllvilja, en ekki til umbóta nema gymbingar ok atmæli við sik; en þóttisk van-afli til at reisa ófrið í móti svá miklu fjölmenni sem héraðit bygði, en kvazk víst eigi una at svá búit stæði. Lítlu síðarr fundusk þeir Þorgils ok Einarr Halldórsson í Vatz-holti; réðu þeir þat þá at göra hleypi-flokk í Borgarfjörð í Reykjaholt, ok hafa sjálfdæmi af Agli, eðr göra hónum nökkura skömm, ok enn fleirum er hónum þætti maklegir til vera. Lét Þorgils nú kveðja menn til ferðar. Riðu þeir frá Stað Fimmta-daginn fyrir Michaelis-messu at áliðnum degi hálfr fjórði tögr manna. Þeir riðu suðr at Straumfirði, ok svófu þar um nóttina; en þeir vöknuðu eigi við fjöru um nóttina. En um morguninn vissu þeir eigi hvárt sjór féll út eðr inn. Tóku þeir þá hesta sína, ok riðu fyrir ofan Straumfjörð. Þeir riðu Föstudag allan svá at þeir kómu hvergi til bæja fyrr en á Valbjarnar-völlum. Þar reið Þorgils at durum ok hitti Eilíf bónda er þar bjó. Hann spyrr tíðenda ór héraði; en Eilífr segir kyrt ok tíðenda-laust. Var hann áðr ný-kominn sunnan ór Bæ. Hann kvað Þorleif í Görðum heima, þá er hann vissi, ok Egil í Reykjaholti. Hann spyrr hvert Þorgils ætlaði. Þorgils kvað hann þat öngu skipta. Bergr bað Eilíf ríða á leið fyrir þeim suðr til Norðr-ár, en hann kvazk hvergi ríða mundu ónauðigr; þvíat hann lézk eigi vita hvert örendi þeirra var í hérat. Þá mælti Sigmundr Brandzson, at þeir þyrfti eigi at spara at hann riði nauðigr. Þorgils mælti: ‘Ekki hark skulu vér hónum göra. En þat skal kaup með oss, þú skalt fara hvergi, nema þú vilir, enda bera önga njósn fyrir oss öðrum mönnum.’ Eilífr kvað svá vera skyldu. Vísaði hann þeim leið. Tók þá at kenna annars litar. Þoka var all-mikil. Reið Bergr fyrir suðr um mýrarnar fyrir ofan Munaðar-nes. Ok þeir kómu til Norðr-ár, áðu þeir. Segir Þorgils þá mönnum sínum, at hann ætlar at ríða í Reykjaholt ok taka Egil höndum, ef svá vildi verða; en bannaði mönnum at bera vápn á hann. Þorsteinn Árnason hafði ráðisk í Reykjaholt til ræðis-mann um várit, ok var Þorgils hónum lítt þokkaðr, þvíat hónum þótti sem hann hefði vísat til hans í Stafaholti þeim Hrafni ok Sturlu. Riðu þeir þaðan, þegar þeir vóru búnir, yfir Hvítá á Ámótz-vaði. Þórðr Hitnesingr reið á Snældubeins-staði; en þeir Þorgils skyldi bíða hans við Ámótz-vað þar sem gatan liggr yfir um Reykjardals-á. Þeir Þórðr kómu á Snældubeins-staði, ok fengu þar kyndla stóra. Þaðan fóru þeir til Reykjardals-ár; var þar fyrir Bergr Ámundason ok þeir fimtán saman; vissu þeir eigi til Þorgils ok til þeirra Einars. Hafði Þorgils stigit af baki örna sínna en þeir Bergr höfðu fyrr riðit; ok fundusk eigi síðan.
Þá riðu þeir upp til Reykjaholtz ok á götuna fyrir ofan Gríms-staði, ok öttu þeir Bergr þá ráðum, hvárt þeir þeir skyldi ríða heim. Stigu af baki ok biðu Þorgils, ef hann bæri at. Tóku þá hundar at geyja í Reykjaholti. Réðu þeir nú þat af at ríða heim í Reykjaholt. Skiptu þeir þá mönnum í helminga; gengu þeir norðan ór kirkju-garði, Þórðr ok hans menn, en Bergr sunnan frá laugu at suðr-durum. En er þeir kómu at durum hvárum-tveggjum, vóru þær byrgðar rammlega. Þá taka þeir þat ráð, at þeir lypta Böðvari kanpa upp á virkis-vegginn, ok dró hann lokur frá hurðum. Gengu þá inn hvárir-tveggju ok mættusk í skála-durum. Þá sóttu þeir eld í elda-hús. Ok er eldr kom seint, gengu þeir Bergr ok Þórðr í skálann. Hljóp þá maðr í fang Þórði, ok tók hann þann ok spyrr hverr sá væri. ‘Egill er hér, mágr, ok vilda ek grið hafa!’ Í þessu kómu ljós inn; gengu menn þá í skálann. Tóku þá menn upp at setjask, ok mælti Bergr, at þeir skyldi liggja kyrrir ef þeir vildi eigi láta vinna á sér. Lögðusk menn þá niðr, ok töluðusk við. Gengu þeir þá um allan skálann, ok rann-sökuðu hvert rúm, ok fundu eigi Egil. Þá tók Bergr at rannsaka Lítlu-stofu ok lopt, ok varð þess var at Þorsteinn Árnason lá í loptinu. Þá spyrja þeir Þórð prest Bersason hvárt Egill væri heima. En hann spyrr, hví þeir færi þangat með svá mikinn storm. Þeir kváðu þar öngan görvan. Prestr segir Egil riðinn út á Akranes. Í þessu kómu þeir Þorgils ok Einarr, ok höfðu þeir farit villir mjök, ok vorðit því seinir. Þórðr prestr heilsaði Þorgilsi, ok beiddi heima-mönnum griða; ok varnaði Egils, ok kvað hann eigi heima vera. Þorgils kvazk öngum griðum heita. Þá segir Bergr hónum, at Þorsteinn Arnason lægi upp í lopti. Frétti Þorgils þá at Agli; ok er hann var fullnumi í því at Egill var eigi heima, þá gékk hann upp í loptið; bar á Þorstein fjörráð, at hann hefði vísat til hans í Stafaholti. En hann gékk éigi við, ok kvazk sjúkr vera. Þorgils bað taka hönd hans ok höggva af, ok kvaddi til Sigurð knapp-söðul. Þórðr bað hann eigi höggva; þótti vera níðings-verk at vinna á sjúkum manni. Urðu þeir mágar mjök sundr-orða. Kvaddi Bergr þá til Þorkel hvíta; en Þórðr gékk á brott ok út. Hjó Þorkell höndina mjök svá af Þorsteini.
249. Riðu þeir Þorgils á brott eptir þat ok norðr til Síðu-múla. Bergr varð þeim frá-skila, ok fór villr, ok nökkurir menn með hónum. Kom þá nökkuru síðarr í Síðu-múla. En er þeir Þorgils riðu neðan at garði í Síðu-múla, þá reið Þórðr at Þorgilsi ok mælti: ‘Ef þú ætlar at göra hervirki í Síðu-múla, þá vil ek frá ríða. En ef þú ætlar hér til sættar eðr samnings, þá vil ek allan hlut í eiga.’ Þorgils mælti: ‘Hér ætla ek eigi til annars en til sætta; ok skaltú hér miklu um ráða, ef þeir vilja þín orð nökkurs meta.’ Riðu þeir þá heim, ok reið Þórðr fyrir heim, ok með hónum Böðvarr kanpi. Stigu þeir af baki, ok drápu þegar á dyrr, ok gékk maðr til hurðar. Ok þegar upp var lokit hurðinni, ok hann sá mennina, sneri hann þegar inn aptr. Gékk Þórðr inn, ok spurði Þorkell prestr hverir menn væri komnir. En Þórðr segir til sín. ‘Hvat er komit fleira?’ segir prestr. Þórðr mælti: ‘Þorgils Böðvarsson við nökkura menn; vilda ek at þú görðir hans ferð hingat sæmilega, ok unna hónum góðra sætta fyrir þat er hann telr á yðr.’ Þorkell prestr svarar skjótt: ‘Allz öngrar sættar mun ek hér af unna, þvíat ek em ekki sakaðr.’ ‘Þá skal þat vera þítt ráð,’ segir Þórðr, ‘ef vel er ráðit, ok þó á annan veg sé; en af sel ek þá vanda mér af höndum, hversu sem gefsk.’ Sneri hann þá út, en Þorgils inn ok Einarr, tveir einir; ok námu staðar á gólfinu. Þá var spurt hverir komnir væri. Einarr segir: ‘Þorgils Böðvarsson, ok nökkurir menn með hónum.’ Þá var hann enn spurðr, hvat hann vildi. Þorgils segir: ‘Ferr ek at leita vina mínna, þvíat ek þykkjumk þá lítt fundit hafa hér til suðr hingat.’ Þorgils mælti: ‘Er prestr heima eðr synir hans?’ Þá var sagt at hann var heima; en eingi greiði var á görr um sonu hans. Þeir stóðu þar Þorgils ok Einarr um hríð á gólfinu, ok var þá hljótt. Þá mælti Þorgils: ‘Nú má vera, Einarr, at vit þurfim eigi at spyrja hvárt heima eru synir prestz.’ Einarr mælti: ‘Hversu þá?’ Þorgils mælti: ‘Höggit er til okkar ofan ór setinu.’ Einarr segir: ‘Mun eigi þá ráð, at hrökkva við sem fyrst.’ Brugðu þeir þá sverðum, ok hjoggu á móti. Gnustu þá saman vápnin; ok gékk þat um hríð. Þá mælti Þorgils: ‘Laust er mér orðit sverð mítt.’ Einarr mælti: ‘Þetta er ófimlegt, at vit berimsk hér í myrkri; göngum vit í brott, ok sé kveykt Ijós, ok viti menn þá hvat við sik er.’ Kom Þórðr þá í móti þeim í durunum. Hann sá blóð á þeim er þeir gengu út, ok spurði ef þeir væri sárir. Einarr kvað þat eigi vera. Gengu þeir Þórðr ok Magnús gargan þá inn, ok enn fleiri menn, með brugðnum vápnum eptir endi-löngum skála, ok urðu við ekki varir. Spyrr Þórðr þá hvar þeir væri er berjask vildu. En öngu var svarat. Ok er hann kom at skála-durum, varð hann varr at maðr gékk at hónum, ok spurði hann hverr þar væri. En hann nefndisk Snorri; var hann slyppr ok berfættr. Lét Þórðr hann ganga út dyrrin. Hljóp hann þegar út, ok kastaði þeim manni er næstr hónum stóð. Hljóp hann út með vegginum. Þeim varð bilt. Þorgils bað menn ríða eptir hónum; en þat varð eigi, ok setti hann þegar á brott. Nú var gengit með logum um öll hús ok leitað manna. Fundu þeir Valgarð í skálanum undir tjaldi; tóku þeir hann ok leiddu út; var hónum þá heitið drápi. Eigi fannsk sverð Þorgils, ok enginn gékk við at upp hefði tekit. Þá gékk út Ingibjörg, kona Valgarðz, bk bauð fyrir hann allt þat er hón hafði til. Þorgils kvazk af öngum manni boð taka, nema af föður hans. Gengu menn þá at Þorkatli presti, ok báðu hann bjóða þeim sæmðir fyrir fjörráð, ok fyrir ákvámur þær, er heima-menn hans höfðu veitt þeim Þorgilsi ok Einari meðan þeir vóru inni, þvíat hvárr-tveggi þeirra var skeindr á hendi er þeir kómu út. Þorkell kvezk önga bjóða; ‘Mun þeim annat meirr verða til fjár en þetta.’ ‘Þá skal hann drepa,’ segir Þorgils. Þá beiddi Valgarðr at skriptask við föður sínn; ok var þat þegar uppi látið. Þóttusk menn þat heyra, at hann bað föður sínn leysa sik, ok fékk þat eigi. Fékk Þorgils þá til Eyjólf smið, at vega at hónum. Eptir þat var Valgarðr drepinn. Síðan riðu þeir á brott ok út á Kolbeins-staði um kveldit, ok leysti Narfi prestr þá til samneytis, ok vóru þeir þar um nóttina. Þorgils reið um daginn eptir heim til Staðar, ok lagðisk mis-jafn orðrómr á um ferð hans.
250. Nú kom vestan af Staðarhóli Blöðru-Svartr, ok segir at Sturla vildi at þeir fyndisk áðr Sturla riði til boðs norðr á Flugu-mýri. Þorgils vildi at Sturla riði til mótz við hann yfir Rauðamels-heiði; ok skyldi þar hvárir-tveggju koma við fjóra menn leynilega at ákveðnum degi. Reið Þorgils þann dag heiman, ok fundusk þeir í Eldz-hólmum fyrir sunnan Hafsfjarðar-á. Töluðu þeir þá mart um Stafaholtz-ferð, ok áburði þá er þeir höfðu við Þorgils haft í Stafaholti. Bar hann þat af sér, at hann væri né eitt sakaðr við Sturlu. Hélt Sturla þá ekki á því. Bauð Þorgils mál þeirra undir dóm Páls prestz; en Sturla vildi þat eigi—‘Vil ek at þú skipir sjálfr.’ Var nú sjá sætt þeirra, at Sturla seldi Þorgilsi sjálfdæmi. Sættisk hann fyrir sik ok fyrir þá menn sem með hónum höfðu verit í Stafaholti, ok kallar hann þat fjóra tigi manna. En er þeir vóru sáttir, lauk Þorgils þegar upp görðinni. Hann görði af Sturlu fimm hundrað fyrir hvern mann, en tíu hundrað fyrir Sturlu. Þeir töluðu mart um Síðumúla-reið, ok lét Sturla yfir henni ílla. Sturla bað Þorgils vera varan um sik. En áðr þeir skildusk, minntusk þeir við. Þá tók Þorgils í hönd Sturlu ok mælti: ‘Nú hefir þú, frændi, selt mér sjálfdæmi, ok gört mér þat til sæmðar; hefi ek sagt á þik fé mikit, ok þó hvergi meira en mér þykkir vert; veit ek ok görla fé-skort þínn. Nú vil ek eigi, at okkr verði þat til deilu um féskuld þessa. Vil ek nú frændi, gefa þér upp alla görðina, svá at ek skal þat aldri heimta ok engir mínir erfingjar, hvárt sem með okkr ferr betr eðr verr.’ Sturla þakkaði hónum vel, svá mikla frændsemi sem hann hefði hónum sýnt. Bundu þeir þá þetta með fast-mælum, at hvárr skyldi veita öðrum slíkan styrk sem til væri færr. Skilðu þeir þá með enum mestum kærleikum. Reið Sturla þá vestr í Langadal, ok görði þat bragð á, at hann hefði fundit Pál prest. En Þorgils reið heim til Staðar.
251. Um sumarit kom Hrani Koðransson norðan á Staðarhól, ok var þar nær viku. Undruðusk margir menn um hans ferð. Ok meðan hann var þar, lét Einarr Ásgrímsson fót-höggva Magnús soðkrók; var hann fátækr maðr. Kenndi Einarr hónum þat at hann njósnaði um vistir hans af hendi Vigfúss. Þá var með Einari Eyjólfr Rögnvaldzson. Fór Einarr þá við áttjánda mann á Reykja-nes á Breiðabólstað at Vigfúsi; var þar Rögnvaldr faðir Eyjólfs, ok Skeggi Ingimundarson, ok Hallkels-synir, Halldórr ok Eilífr. Þeir vóru ný-komnir af sjó, ok höfðu lagizt niðr í baðstofu um kveldit áðr þeir Einarr kómu. En er dynrinn kom undir húsin, hljópu þeir upp ok í skálann, ok kölluðu at ‘Ófriðr er at kominn.’ Þeir hljópu til stofu, þviat þar vóru vápn þeirra flestra; urðu heim þau at öngu gagni: Ok er þeir Einarr hlaupa inn í ann-dyrit, hljóp Skeggi í skála-dyrrin, ok varðisk alldrengilega, ok féll hann þar. Þá hleypr í dyrrin Hallr Gunnsteinsson ok Þórðr Ívarsson, ok Eyjólfr hrafn-hauss. Var þá hörð atsókn. En þeir vörðusk vel. Jafn-fram höfðu þeir Einarr borit eld at öðrum durum; sótti þá at þeim eldr ok reykr. Þá kallaði Eyjólfr á föður sínn, ok biðr hann þrysvar út ganga. En hann svaraði hinu sama, kvazk aldri hirða út at ganga ef Vigfúsi væri eigi grið gefin. Þá mælti Eyjólfr: ‘Brenndú þar þá, djöfuls-karlinn!’ Vigfúss hafði vaknat seint, ok hljóp hann upp í skyrtu ok í línbrókum. Þreif hann spjót, ok lagði til Páls Teitz-sonar þrim sinnum. Þá stökk Páll í brott. Rögnvaldr fékk einn stein mikinn, ok fór upp á fóta-brík er var við þilit, er eingi var bjórinn milli húsanna. Hann mælti er hann kastaði: ‘Farðú þar steinn,’ mælti hann, ‘ok komi þar niðr er Guð vill!’ Steinninn kom framan á stálhúfu-barð Einari; ok gékk frá, ok niðr á vörr’ina efri, svá at út gengu tennrnar tvær; heykðisk hann við ok nær í óvit. Varð þaðan af engi atsóknin. Gunnsteinn hafði leitað um grið. Féll þá ofan skálinn allr útar. Einarr játti þá griðum. Ok þat fór fram. Þeir Einarr Guðmundarson urðu sárir mjök. Allir urðu þeir sárir ok allir græddir, ok [svá] Skeggi. Þá kómu þeir út ór stofunni Hallkels-synir, ok eggjuðu atgöngu; en Vigfúss vildi þat eigi, þvíat grið vóru sett. Riðu þeir þá í brott. Skip hafði staðit uppi í Dýrafirði um vetrinn; fóru þar útan Sigurðr seli ok Kolfinna Þorvaldz dóttir fyrir útan frænda ráð. Áron Hjörleifsson hafði komit út með Gizuri ok Erlingr snagi; hafði Hákon konungr sætt þá um víg Sigmundar, föður Erlings. Fór Áron þá vestr í Fjörðu, ok beiddi sér fjár til vígs-bótanna; ok hann fékk nökkut. Þat sumar kom út Þorleifr Guðmundarson.
Um haustið bjósk Sturla til brúðlaups-ferðar með Ingibjörgu dóttur sína. Henni var þá inn fjórtándi vetr. Hón var væn kona, ok kurteis ok kvenna högust. Hrafn Oddzson var í ferð Sturlu, ok Snorri prestr undan Felli. Þar var ok Þorleifr Guðmundarson, ok it bezta mannval vestan ór sveitum. Hrafn var boðs-maðr Gizurar.
252. Eyjólfr Þorsteinsson fór búnaði sínum um várit norðr á Möðruvöllu í Hörgárdal. Fékk Heinrekr biskup hónum staðinn til ábúðar. Kom Eyjólfr sér í kærleika við Heinrek biskup af flutningi sjálfs síns ok framkvæmð. Eyjólfr var bæði mikill ok sterkr; hann hét Eyjólfr ofsi; vel andlitz farinn, ok inn drengilegasti maðr at sjá. Með hónum fóru norðr margir þeir menn er verit höfðu með Þórði Sighvatz syni. Ófeigr Eireksson bjó þá á Ulfsstöðum; hann átti Vigdísi Gils dóttur. Gizurr vildi eigi bygð þeirra í Skagafirði; fóru þau norðr með Eyjólfi á Möðruvöllu. Risu þá þegar miklir úfar á með þeim Gizuri. Þetta sumar andaðisk Þórarinn ábóti Sveinsson at Þingeyrum fjórum nóttum fyrir Bartholomeus-messu. Var þá fyrir fjár-forráðum staðarins Vermundr prestr Halldórsson.—Sá atburðr varð út í Fljótum þetta sumar, at þat æpti í fjallinu, Tungu-fjalli, mikit stór-óp, ok var hrinr íllr á eptir. Þat heyrðu menn nökkurrum sinnum. Vigfúss bóndi Íllugason heyrði þetta óp ok fíeiri menn aðrir.—Á Flugumýri um sumarit tóku nær allir menn sjúkleika, nema Gizurr ok Hallr ok Gróa húsfreyja, svá at menn fóru af öðrum bæjum þangat til verknaðar.—Um haustið, er á leið, var stefndr sættar-fundr með þeim Gizuri, Hrafni ok Sturlu vestr í Vestr-hópi. Vóru þá grið sett til fundarins, ok fór Þorsteinn Hjálmsson á milli er þá bjó á Breiðabólstað. Þeir fundusk þar á Breiðabólstað. Kom þar Gizurr með þrjá tigi manna. Þeir kómu ok vestan með þrjá tigi manna Hrafn ok Sturla. Gékk þar sætt saman greiðlega með þeim Gizuri ok Hrafni svá at göra skyldi Brandr ábóti. Þá hóf ok Hallr Gizurarson bónorð sítt, ok bað Ingibjargar Sturlu dóttur, ok var hón hans heit-kona áðr þeir skilðu. En sú var ályktan þeirra Gizurar ok Sturlu, at þeir skyldi sjálfir semja sættir sínar, en Hrafn vera odda-maðr ef þá skilði á. Brullaup þeirra Hallz ok Ingibjargar skyldi vera at vetr-nóttum á Flugumýri. Var Hrafn boðs-maðr beggja þeirra Gizurar ok Sturlu. Skyldi hann koma vestan með Sturlu k Hallr reið vestr með fimta mann með þeim Hrafni ok Sturlu. Skilðusk þeir Gizurr ok Hrafn með kærleikum miklum. Hallr reið með þeim í Sælingsdals-tungu. Þar var Ingibjörg með Jóreiði Hallz dóttur móður sínni. Jóreiðr fékk Ingibjörgu til heiman-fylgju landit í Sælingsdal fyrir þrjá tigi hundraða, ok þar með tíu hundruð; en Sturla, faðir hennar, fékk henni sex tigi hundraða. Þau Hallr ok Ingibjörg riðu þá bæði samt vestr á Staðarhól. Var þar þá drukkit fast. Hallr var þar nær viku, ok reið síðan heim norðr á Flugumýri.
253. Eyjólfr borsteinsson bjó á Möðruvöllum, sem fyrr var sagt. Hann görði þetta sumar veizlu í móti Heinreki biskupi, ok bauð hónum til sín; var þar mikit fjölmenni, ok fögr veizla, ok drukkit fast. At þessi veizlu var Ásgrímr Bergþórsson af Kallaðarnesi, frændi Eyjólfs Þorsteins sonar; þar var ok Broddi Þorleifsson. Þeir vóru sessu-nautar, ok sátu þeir utar á bekk báðir saman; en biskup sat á palli, ok Eyjólfr á aðra hönd hónum. Broddi mælti til Ásgríms, at Eyjólfr, frændi þeirra, væri skörulegr maðr at sjá. Ásgrímr mælti: ‘Þat er annat-hvárt, þar er Eyjólfr er frændi okkarr, at hann býr yfir miklu í sínu skapi, eðr hendir hann nökkura hluti þá er betra væri skarð í ætt várri, en at þat kæmi fram, sem nú sitr hann um.’ Broddi varð nær ókvæði við. Eyjólfr leysti Heinrek biskup brott með sæmilegum gjöfum; ok var með þeim all-kært; ok skilðu með blíðu. Meðr Gizuri ok biskupi var þá eigi jafn-blítt sem verit hafði. Þá bjó Hrani Koðransson á Grund, ok var hann fyrir fjár-starfi Þórðar Sighvatz sonar; þeir vóru at einu ráði ok Eyjólfr Þorsteinsson, ok vóru um margir norðr þar. Álitlega var með þeim Gizuri um sumarit ok Eyjólfi, ok reið hann til Skagafjarðar at finna Gizur, ok skilðu þá vel. Eyjólfr átti Þóríði, dóttur Sturlu Sighvatz sonar ok Vigdísar Gilsdóttur.—Þat er sagt eitt hvert sinn um sumarit, helgan dag, at menn sátu þar úti á Möðruvöllum í góðu veðri, Eyjólfr bóndi ok húsfreyja hans; þau Ófeigr ok Vigdís Gilsdóttir; ok þar vóru heima-menn hans. Þá mælti Eyjólfr at gamni sér til Vigdísar: ‘Hvat mundi Gizuri tilganga, er hann vildi eigi bygð þína í héraði í Skagafirði?’ Vigdís varð fá um. Þá svarar Þóríðr dóttir hennar: ‘Þvíat Gizuri,’ segir hón, ‘þótti hver herkerling líklegri til at hefna föður míns en þú; sá hann þat, at þér var litr einn gefinn.’ Eyjólfr svarar öngu, at var rauðr sem dreyri. Þá var þar með Eyjólfi, Kolbeinn grön, ok Ari Ingimundarson; ætlaði hann þá útan um sumarit, sem hann görði, með Eysteini hvíta at Gásum; ok vóru þeir þá harðir í tillögum við Gizur.
254. Nú líðr á sumarit, ok láta þeir út skip sítt, Eysteinn ok hans félagar, ok verða síð-búnir. Sigla út ór Eyjafirði, ok svá norðr fyrir landit. Þeir fá brátt mótviðri ok storm mikinn, ok verða aptr-reka, ok brjóta skipit við Flateyjar-dal inn næsta dag um haustið fyrir Matheus-messu. Týndisk þar Eysteinn hvíti, ok á sétta tigi manna, en af kómusk átta [menn] eðr níu. Þar komsk af Ari Ingimundarson, ok Áron Hjörleifsson, Þorgeirr káti. Mart rak líka upp. Lík Benedictz Hesthöfða-sonar rak upp fyrst; hann hafði ætlað ferð sína til umbótar ok suðr-göngu. Hann hafði vegit Ásgrím prest Íllugason at Barðz-laugu um várit þrem nóttum eptir Hallvarðz-vöku, vetri fyrr en þetta var. Ari Ingimundarson ok þeir Þorgeirr káti fóru þá til Eyjólfs á Möðruvöllu.
255. Nú líðr at brúðlaups-stefnu; ríða þeir Hrafn ok Sturla [vestan] við sjau tigi manna; þeir höfðu gótt mannval. Með þeim var Fell-Snorri prestr, Vigfúss Gunnsteinsson, Þórleifr Fagrdæll, ok mart annarra góðra manna. Ekki er frá ferð at segja fyrr en þeir kómu Föstu-kveldit it síðasta í sumri í Skagafjörð. Tók Hrafn gisting á Víðimýri ok þeir tíu saman. Arnórr Eireksson var þá heima. Sturla gisti á Reykjarhóli; var þar [með hónum] Helga, kona hans, ok Ingibjörg dóttir hennar, ok [þau] fimtán saman. Þá var skipt [liði] á aðra bæi. Laugar-morguninn kom á Víðimýri Ásgrímr Þorsteinsson ok þeir sex saman. Hann gékk til tals við Hrafn ok segir hónum ætlan þeirra Eyjólfs Þorsteins-sonar ok Hrana, at þeir ætli at stefna at Gizuri ok sonum hans brátt eptir brúðlaupit, ok drepa þá eðr brenna hann inni, ef þeir fengi þá eigi með vápnum sótta; ok beiddi þess Hrafn, at hann mundi þá sækja með vápnum inni í húsum, en þeir með eldi útan. Hrafn kvazk þat eigi göra mundu; ok latti þessa óráðs, en kvazk eigi nenna mundu at segja þá upp. Við þat skilðu þeir; ok reið Ásgrímr norðr [til mótz við Eyjólf]. Gizurr haföi boðit mörgum bóndum um Skagafjörð ok svá ór Eyjafirði; Gizurr bauð Páli frá Stað ok Brodda frá Hofi; ok fór hvárrgi. Þorvarðr ór Saurbæ fór norðan, ok Guðmundr frá Hrafna-gili; ok þeir feðgar ór Mikla-garði, Þorvarðr ok Örnólfr son hans; ok enn fleiri bændr norðan. Sunnan kom Isleifr Gizurarson, ok Ketilbjörn, ok kom hann fyrst. Sámr Magnússon ok Ámundi, ok þeir tíu. Á öðru hundraði var boðs-manna Gizurar, enir beztu bændr ór öllum sveitum þar í nánd.
Nú kómu menn til brúðlaupsins Laugar-kveldit á Flugumýri. Þar var sú manna-skipan, at Gizurr sat á inn eystra langbekk miðjan, ok Hrafn innar frá hónum it næsta; þá föru-nautar hans ok félagar innar frá hónum. Útar frá Gizuri it næsta sat Hallr son hans, brúðguminn; þá Ísleifr bróðir hans; þá Þórir tottr Arnþórsson; þá Sámr; þá Þorvarðr ór Saurbæ, ok þeir Eyfirðingar. Á hinn vestra bekk miðjan sat Sturla; innar frá hónum Snorri prestr; útar frá hónum Vigfúss Gunnsteinsson. Forsæti vóru fyrir endilöngum bekk hvárum-tveggja. Kirkju-stólar vóru settir eptir miðju gólfinu, ok þar var setið at tveim-megin. Ketilbjörn, sonr Gizurar, sat á stóli innar við pall, ok þar hjá hónum synir Brandz Kolbeins sonar, Kálfr ok Þorgeirr, ok horfðu at þeim bekk er Gizurr sat á. Ok er mönnum var í sæti skipat, vóru log upp dregin í stofunni. Ok því næst stóð Gizurr upp, ok talaði, ok segir svá:—‘Guð sé með oss nú ok jafnan! Hér er nú gótt mannval saman komit, þess er kostr er á landi þessu. Kunnigt er flestum mönnum, þeim er hér eru, um mála-ferli þau er orðit hafa millum manna hér á landi, þat er næst berr oss. Nú er þeim málum, er betr er, til góðra lykta komit, með þeim öllum inum beztum mönnum er hér eru nú saman komnir: Sturla bóndi ok Hrafn Oddzson! Vil ek óska, með Guðs miskunn, at várar sættir fari vel af hendi; ætla ek at þessi samkundu skyli vér binda með fullu várn góðan félagskap með mágsemð þeirri er til er hugat. En til varhygðar vil ek grið setja allra manna í milli, þeirra er hér eru saman komnir, at hverr sé í góðum hugum til annars í orði ok verki.’ Síðan mælti Gizurr fyrir griðum, ok talaði þá enn vel ok skörulega, ok lauk vel sínu máli. Eptir þat vóru borð upp tekin um alla stufuna ok ljós tendruð. Stofan var sex álna ok tuttugu löng, en tólf álna breið. Sex-fallt var setið í stofunni. Ok er menn höfðu matask um hríð, kom innar skenkr í stofuna, átta menn fyrir hvern bekk. Þorleifr hreimr var fyrir þeim. Fjórir menn skenkðu konum, ok gengu allir með hornum. Var þar drukkit fast þegar um kveldit, bæði mjöðr ok mungát. Var þar in bezta veizla er verit hafði í þann tíma hér á landi. Hefir þat jafnan kynfylgja verit Haukdælum ok Oddaverjum, at þeir hafa inar beztu veizlur haldit. Um daginn eptir var ágæt veizla. Sat þá Ísleifr Gizurarson innar frá Hrafni, ok drukku þeir af einu silfr-keri; ok minntusk við jafnan um daginn þá er hvárr drakk til annars. Ok er veizlu þraut, riðu menn í brott, ok gaf Gizurr mörgum mönnum góðar gjafir. Hrafni gaf hann stóðhross góð, er Miklgerðingar höfðu átt ok gefit hónum, Þorvarðr ok Örnólfr. Mánadaginn kom þar Ari Ingimundarson; gékk Hallr í móti hónum með silfr-keri, ok fagnaði hónum allvel. Þá segir Ari Hrafni enn fyrir-ætlan þá er síðarr kom fram. Flestir menn riðu Týrsdaginn í brott.
Mánadaginn reið Hrafn í brott síð, ok töluðu þeir Gizurr áðr, ok Hrafn, ok Hallr; ok s[at] Gizurr í Lítlu-stofu, ok vildi at Eyjólfr kæmi til hans, ok mælti til Ara: ‘Kom inn, Ari mínn, at finna mik,’ segir Gizurr, ‘ok görum sættir várar góðar ok trygðir.’ Ari mælti: ‘Ifa aldri þat, Gizurr,’ segir hann, ‘at vér komum at finna þik; ok eigi skulu vér Kolbeinn grön frændi mínn vera með Eyjólfi, ef eigi komum vér at finna þik.’ Gizur grunaði eigi slík orð, en kalla mátti at Ari segði hónum í hverju orði. Hrafn ríðr nú í brott, ok mælti varúðar-málum við Gizur, bað hann vera varan um sik. ‘Já, Hrafn mínn,’ segir hann; ‘eðr veiztú mér nökkurs ótta ván?’ ‘Eigi veit ek,’ segir Hrafn, ‘hvaðan óðr eðr ölr kemr at.’ Ríðr Hrafn til Hóla um kveldit. Hrafn segir Sámi áðr hann reið í brott, at þeim mundi brátt eigi ljúgask ófriðr. Sturla reið í brott fyrr um daginn, ok skilðu þeir Gizurr með blíðu mikilli. Tveir menn vóru eptir með Ingibjörgu dóttur Sturlu, þorbjörn nef Þórðarson, móður-bróðir hennar; annarr Svartr Þórisson. Þorleifr hreimr reið í brott Þriðja-daginn ok prest-Jóan, ok þeir nökkurir saman upp í Tungu, ok ætluðu suðr um Heiði. En Ísleifr varð eigi búinn Þriðja-kveldit ok þeir Sunnan-menn; vóru sumir hestar hans eigi komnir, en sumir ójárnaðir.
256. Nú er at segja frá Eyjólfi Þorsteins syni, at hann samnar mönnum at sér. Hann sendi orð Hrana Koðranssyni, ok var hann út í Flatey. Hann fór ór Flatey aðra nótt vikunnar; hann kom á Möðruvöllu í dagan ok þeir sjau saman. Þessir vóru menn með Hrana: Einarr Grímsson, Þórðr Björnólfsson, Koll-Þórðr, Einarr börðungr, Þórir bukks-ungi, Þorgeirr selnasi bróðir hans. Þessir vóru menn með Eyjólfi: Ásgrímr bróðir hans, Kolbeinn grön, Ari Ingimundarson, Eirekr Brandzson; sétti Ingjaldr skart Eymundarson; Kvistungar tveir, Steinþórr ok Jón; þeir bræðr Hermundr ok Kolgrímr;—ok eru nú tíu. Þorgeirr káti, Ófeigr Eireksson; Andreas Brandzson ok Jón af Bakka, Ljótr son hans; —ok eru nú fimtán nefndir; Hafsteinn ok Þórarinn ljótz-ungi, Þorgíslar þrír;—ok eru nú tuttugu; Þorsteinn genja ok Fótar-Örn, Steingrímr Naddzson, Einarr ór Garðzvík, Skraf-Oddr;— ok eru nú hálfr þriði tögr; Vigfúss fundi, Ásmundr af Bringu, Þorleifr Fagrdæll, Einarr Þorgrímsson af Öxna-hóli, Þorvaldr Sveinsson, Brekku-kári, Helgi Fereygill; Brynju-Hallr ok Konall bróðir hans Ragnhildar-synir. Tveir menn ins fimta tigar vóru með Eyjólfi, ok vóru þrír tigir manna í hringa-brynjum ok tvær treyjur með. Þeir riðu Þriðja-daginn þar til er þeir kómu upp til Öxnadals-heiðar. Þar kom í móti þeim Þorvarðr ór Saurbæ, ok Guðmundr frá Hrafnagili, ok Drumb-Björn, Þorleifr Fagrdæll,— ok fleiri vóru þeir. Kolbeinn grön bað Björn bróður sínn fara með þeim, en hann vildi þat víst eigi. Leitað var þessa við Þorvarð ór Saurbæ, ok var þar þvert nei fyrir. En Þorleifr snöri aptr með þeim. Helgi leistr hét maðr; er bjó í Fagranesi uppi við Heiði; hann var son Þorvaldz, Guðmundar sonar dýra; hann var þrimenningr Gizurar at frændsemi. Hann hljóp um daginn til Hörgár-dals it efra, ok vildi bera njósn Gizuri ok sonum hans. Ok er þeir Eyjólfr kómu af Öxnadals-heiði, þá var Helgi kominn gegnt þeim, ok heyrði reiðina. Tóku þeir þá at ríða mikinn. Treysti[sk] Helgi þá eigi, at hann gæti fylgt þeim. Var þá mjök sett degi. Snöri hann þá brátt aptr. Þeir Eyjólfr kómu á Hökustaði; settu þeir þar eptir Þorbjörn arnar-unga, ok mann með hónum, skyldi hann gæta, at þaðan væri eigi njósn gör. Þar var fyrir Þorvaldr kanpi, ok heitaðisk Eyjólfr við hann; en ekki var at hónum gört. Ok er þeir kómu til Skeljungs-staða, sagði Eyjólfr öllu liðinu, at hann ætlaði at stefna á Flugumýri öllum flokkinum, at sækja Gizur ok sonu hans með vápnum eðr eldi, ef hann fengi eigi öðruvís sótt. Margir vóru þeir menn þar, er hvárt-tveggja þótti íllt, at fara, ok at hverfa aptr; snöri ok eingi aptr sá er þar var kominn. Tóku þeir nú á reið mikilli; ok var all-gótt at ríða ofan eptir héraðinu. Hafa menn þat ok á orði haft síðan, hvé skjótt þá bar at. Ok er þeir kómu út um Djúpadals-á, riðu þeir it efra með fjallinu fyrir ofan Bygghól, ok ofan frá fjallinu í garð á Flugumýri. Þeir stigu allir af baki við rétt þá er var fyrir sunnan húsin, ok bundu þar hesta sína, ok gengu þá í einum dun heldr hljóðlega heim at húsum. Tveir menn vóru á verði úti í túni, Markús Marðarson ok Beinir Steinsson. Markús hljóp þegar af bænum er hann varð varr við ófriðinn, ok nam eigi fyrr staðar en hann kom út til Þverár, ok hljóp þar í kirkju; ok urðu menn svá vísir ófriðarins um nóttina víða um héraðit. Hljóp maðr þá ofan í Hegranes, ok annarr yfir til Staðar. Sá menn þá eldinn þaðan, ok víða um héraðit. Hljópu menn hvervetna saman þegar er vísir urðu, en engir svá at þeim yrði at gagni er fyrir urðu vandræðinu. Beinir hljóp inn í skálann ofelltilega, ok bað menn upp standa, kvað ófrið at kominn. Hljóp hann þá ór skálanum, ok ætlaði til úti-duranna inna syðri, sem hann görði, ok veija sem hann mætti. Hann hafði eina handöxi vápna. Þá vóru þeir Kolbeinn grön komnir fimm inn í ann-dyrit, ok vann Kolbeinn á Beini; hjó hann með sverði í höfuðit inum vinstra megin, ok svaddi sverðit ofan á kinnar-kjálkann; var þat mikill áverki. Beinir hrataði undan í skálann. Þeir lágu í einni hvílu, Gizurr glaði ok Sámr. Hrafn hafði varat Gizur glaða við ófriðnum um kveldit; en hónum hafði ór hug liðit at segja nafna sínum Gizuri Þorvaldz syni. Gizurr glaði varð skjótastr á fætr, ok Björn son Óláfs káms. Gizurr hafði skyrtuna á hálsi sér, ok var eigi í ermunum, er hann spratt upp; ok komsk í brynju, ok fékk skjöld einn; þvíat allir skildir vóru inn bornir um kveldit áðr ór úti-búri af áeggjun Gró húsfreyju. Ok er Gizurr kom fram ór hvílunni, þá var Sámr rekkju-félagi hans högginn bana-högg. Gizurr heyrði er Sámr mælti þetta er hann fékk höggit: ‘Slíks var atvánF segir hann. Þeir vóru ok vegnir í hvílunni, Ámundi ok Magnús, Sunnlenzkir menn báðir. Gizurr glaði hljóp í kvenna-skála-dyrrin, ok hafði skjöld fyrir sér, ok setti hann í dyrrin, ok sem væri hann undir skildinum, ok hélt hónum sem fastast. En þeir Björn ok Beinir vörðu dyrnar yfir höfði hónum.
257. Nú urðu margir atburðir senn, ok má þó frá einum senn segja: Gizurr Þorvaldzson ok þau Gróa lágu á vinstri hönd innar í skálanum við þilit, þat er næst var kvenna-skálanum. En Hallr sonr hans ok Ingibjörg lágu þar fyrir útan þilit næst í stafn-rekkju, ok var gluggr kringlóttr á þilinu milli rúmanna. Í þann glugg hljóp Gizurr um nóttina ok útar á þau Hall son sínn, ok bað hann vaka skjótt. Gizurr komsk í brynju, ok fékk stálhúfu setta á höfuð sér. Gróa tók sverðit Brynju-bít, ok spretti frið-böndunum, ok fékk Gizuri; brá hann þá sverðinu. Hallr hljóp upp skjótt, ok fékk öll vápn sín, en eingi klæði fyrst nema lín-klæði; hann eggjaði menn þegar at duga vel, ok kvað ekki mundu til saka. Þeir Eyjólfr ok Hrani höfðu svá skipt liði til atgöngu, at Eyjólfr gékk at syðrum-durum, en Hrani at nerðrum durum með tuttugu menn hvárr k Kolbeinn grön, ok Ari Ingimundarson, Þorsteinn genja, gengu at syðrum durum með Eyjólfi. En með Hrana sveitungar hans, Jón af Bakka, Einarr af Öxna-hóli. En tveir héldu logum, Skraf-Oddr ok Þórarinn ljótz-ungi.—Þessir menn fengu vápn sín í skálanum, ok snerusk til varnar:—Gizurr sjálfr Þorvaldzson, ok synir hans þrír; Gizurr glaði, Björn Óláfsson, Beinir Steinsson, ok Þorsteinn Skeggja son, Guðmundr ofsi frændi Gizurar, ok Þórðr djákni,—ok eru nú tíu; Þorbjörn nef, Svartr Þórisson, Grímr lömbungr; hann hljóp upp einhverr manna skjótastr, ok þreif húðfat ór sætinu, ok rak fyrir skála-dyrrin nörðri, svá at aldri gékk upp með vörn Hallz Gizurar sonar, ok þeirra sex er þar vörðu með hónum. Fengu þeir Hrani aldri komizk í skálann. Dugði þeim því lengi drengilig vörn, at einum-megin var at þeim sótt. Ásgrímr hét maðr, er enn fékk vápn, norðan frá Þverá; hann var með Þorleifi munk ölgörðar-manni, ok Halldórr Ögmundarson, er síðan var hálshögg kallaðr. Þessir fimtán veittu vörn all-drengilega. Jón prestr Halldórsson hafði ekki vápn; en þó varðisk hann drengilega, ok eggjaði aðra menn at duga sem bezt, ok bar klæði á vápn þeirra Eyjólfs jafnan er hann mátti. Skapti Dálksson, hann einn var svá [manna fyrir] í skálanum, at ekki var fullting at. Steinn smiðr fékk bolöxi; hann var lítt í vörn, en þó var hann hjá félögum sínum. Guðmundr Fálkason, ok Sokki Ormsson höfðu sofit í Lítlu-stofu; Ketill sútari, ok Kormakr bryti, ok Guthormr piltr vóru í klefa, Kolbeinn vælungr,—þeir kómusk öngir í skálann.
Nú veittu þeir Eyjólfr atsókn harða í skálanum. Tóksk nú harðr bardagi ok snörp atganga, þvíat varit var it drengilegsta. Þeir börðusk lengi nætr, ok höfðu svá harðan atgang, at því er þeir menn hafa sagt er þar vóru, at eldr þótti af hrjóta er vápnin kómu saman. Ok sagði Þorsteinn Guðmundarson síðan, at hann kvezk hvergi þess komit hafa, at menn hefði jafn-fræknlega varizk; ok allir hafa þá vörn ágætt, er var á Flugumýri, bæði vinir ok óvinir. Kolbeinn grön var fremstr Eyjólfs manna ok Ari Ingimundarson; Kvistungar, Þorsteinn Guðmundarson, Eirekr Brandzson, þeir hjoggu bæði hart ok títt. Björn Óláfsson, ok Gizurr glaði, ok Guðmundr ofsi, Þórðr djákn, Þorbjörn nef, görðu slíkt á móti. Reiddi þá Kolbein grön stundum útar í skálann, en stundum viku hinir undan meirr norðr í skálann. Þeir börðusk lengi nætr, ok tóku hvildir sem í skinnleik. Ok er þeir Hrani kómusk eigi inn í skálann, þá fór Jón af Bakka upp á húsin, ok þrír menn með hónum, ok vóru á verði. Fótar-Örn var lengstum á hesti, ok skygnðisk um. Þeir Hrani gátu upp komit svá hurðunni, at leggja mátti sverðum, en þó urðu fáir menn af því sárir. Þorbjörn Óláfsson ok Gizurr glaði höfðu brotið nokkur spjót ór krókum, er stóðu fyrir framan stafn-rekkju í kvenna skála-durum, ok varð mönnum því gótt til varnar. Margir Gizurar-menn höfðu [ok] skjöldu. Þorsteinn Skeggjason varði stafn-rekkju, gegnt rúmi því er Hallr hafði legit í; hann hafði skjöld ok sverð, ok varðisk vel; Ísleifr Gizurarson varðisk þar ok með hónum. Þorsteinn gékk fram fyrir Ísleif, ok bárusk sár á hann. Björn Óláfsson lagði spjóti til Eyjólfs Þorsteins sonar, ok féll hann á bak aptr um kistu, ok varð ekki sárr. Björn eggjaði jafnan um nóttina félaga sína, ok bað þá reka af sér þá Eyjólf; kvað þeirra eigi óvænna er fyrir vóru; ok hans vörn brá Gizurr við jafnan síðan, at hann kvazk aldri röskvara mann séð hafa. Gizurr Þorvaldzson hljóp [þá] upp í stafn-rekkjuna, er sár bárusk á Þorstein. Ok þá sóttu þeir Eyjólfr norðr um kvenna-skála-dyrrin, ok varð Eyjólfr þá framarlega. Þat sá Gizurr, er hann var í stafn-rekkjunni, ok ætlaði at höggva tveim höndum á handlegg Eyjólfi með Brynju-bít; en blóðrefillinn kom upp í tjald-smóttann, ok kom þat [högg] eigi á Eyjólf. Aldri sá þeir Eyjólfr Gizur um nóttina; ok eggjuðu þó, at hann mundi láta sjá sik; en hann svaraði öngu. Þá bað Kolbeinn grön at hónum skyldi hrinda á fylking þeirra Gizurar-manna; ok þat var gört. Var þá í reiðingu mikilli. Ok í þeirri svipan hjó Ari Ingimundarson hönd af Ketilbirni Gizurarsyni. Hann mælti við sveininn, er hann lét höndina, svá at af tók:—‘Skall þar einum!’ segir hann, ‘ok skyldi brátt meirr.’ Skildir margir hengu í skálanum; ok bað Gizurr menn taka skjölduna, ok skjóta skjald-borg í þeim durum, er skálar mættusk; ok svá var gört. Sóttu þeir Hrani ok Kolbeinn fast at; ok gátu ekki at gört skjald-borginni. Þrífr Kolbeinn þá til, ok ætlaði at rífa af þeim skjölduna; en Gizurr hjó á höndina. Ok börðusk þá enn lengi. Ok þá er Eyjólfr sá, at seint sóttisk; en ugði, at héraðs-menn mundu at koma, þá báru þeir eld at. Jón af Bakka hafði haft tjöru-pinn með sér. Þeir tóku gærur af þönum, er þar vóru úti, ok báru þar í eld ok tjöruna; sumir tóku töðu, ok tráðu í gluggana, ok lögðu þar eld í; ok varð þá brátt mikill reykr í húsunum ok svæla mikih Gizurr lagðisk niðr í skálanum með set-stokkinum öðrum-megin, ok lagði nasarnar ok höfuðit við gólfit, ok var Gróa kona hans hjá hónum. Þorbjörn nef lá ok þar hjá hónum, ok horfðusk þeir Gizurr höfðtlm at. Þorbjörn heyrði, at Gizurr bað fyrir sér á marga vega ok háleitlega til Guðs, svá at aldri þóttisk hann hafa heyrt slíkan formála. Hann þóttisk eigi mega sínn mann í sundr hefja fyrir reyk. Ok eptir þat stóð Gizurr upp, ok hélt Gróa á hónum, ok gékk hann þá í ann-dyri it syðra; ok var hónum þá ervitt mjök, bæði af reyk of hita; ok var þá í hug, at leita út, heldr en vera lengr svældr inni. Gizurr glaði stóð úti við dyrrin, ok talaði við Kolbein grön; bauð Kolbeinn hónum grið, þvíat þeir höfðu þat fyrr við mælzk, at hvárr mundi öðrum grið gefa sem vald hefði til. Gizurr Þorvaldzson stóð at baki nafna sínum meðan þeir mæltusk þetta við, ok svalaði hónum heldr meðan. Gizurr glaði mælti: ‘Kjósa vil ek mann með mér til griða.’ Kolbeinn játti því þegar, ef frá værí skilðir Gizurr ok synir hans. Þá kom þar til Gró í dyrrin Ingibjörg Sturlu dóttir; ok var hón í nátt-serk einum ok berfætt. Þá var hón þrettán vetra gömul, ok var mikil vexti ok sköruleg at sjá. Silfr-belti hafði vafizk um fætr henni, er hón kom ór hvílunni fram; þar var á pungr ok í gull mörg er hón átti; hafði hón þat þar með sér. Gróa varð mjök fegin henni; ok segir, at eitt skyldi yfir þær ganga báðar. En er Gizuri hafði heldr svalat, þá varð hónum eigi þat fyrir at hlaupa út. Var hann í línkæðum ok í brynju, ok stál-húfu á höfði, ok sverðit Brynju-bít í hendi. Gróa var í nátt-serk einum. Gizurr gékk at henni Gró, ok tók fingr-gull tvau út ór bróka-beltis-pússi sínum, ok fékk henni í hönd; þvíat hann ætlaði henni líf en sér dauða; gullit annat hafði átt Magnús biskup föður-bróðir hans, en annat Þorvaldr faðir hans; ‘Vil ek,’ segir hann, ‘at þessa gripa njóti vinir mínir, ef svá ferr sem ek vilda.’ Gizurr fann á Gró, at henni þótti mikill skilnaðr þeirra. Leitaði þá Gizurr innar eptir húsunum, ok með hónum Guðmundr ofsi frændi hans; hann vildi aldri við hann skilja. Þeir kómu at Lítlu-stofu-durum, ok ætlaði Gizurr þar út at leita. Þá heyrði hann þar úti manna-mál ok bölvan. Brott hvarf hann þaðan.
258. Nú skal hér fyrst frá hverfa. Þær Gróa ok Ingibjörg gengu í dyrrin. Gróa bað Ingibjörgu útgöngu. Þat heyrði Kolbeinn grön, frændi hennar, ok bað hana út ganga tii sín. Hón kvazk eigi þat vilja nema hón kjöri mann með sér. Kolbeinn kvað eigi þat mundu. Gróa bað hana út ganga. ‘En ek verð at leita sveinsins Þorláks, systur-sonar míns,’ segir hón.—Þorleifr hreimr var faðir hans. Sveinninn hafði út hlaupit áðr, ok loguðu um hann lín-klæðin, er hann kom ofan á völlinn. Hann var tíu vetra gamall. Komsk hann til kirkju. Þat er sumra manna sögn, at Þorsteinn genja hryndi Gró inn í eldinn; ok þar fannsk hón í and-dyrinu. Kolbeinn grön hljóp inn í eldinn eptir Ingibjörgu, ok bar hana [út] til kirkju. Tóku þá húsin mjök at loga. Hallr Gizurarson kom lítlu síðarr at þeim-inum syðrum durum, ok Árni beiskr með hónum, fylgðar-maðr hans. Þeir vóru báðir mjök þrekaðir ok móðir af hita. Borði var skotið um miðjar dyrnar. Hallr horfði lítt á, hljóp þegar út yfir borðit; hann hafði sverð í hendi ok ekki fleira vápna. Einarr Þorgrímsson var þar nær staddr, er Hallr hljóp út, ok hjó í höfuð hónum með sverði, ok varð þat bana-sár. En er hann féll, hjó annarr á fótinn hægra fyrir neðan kné, ok mjök undan. Þorleifr munkr frá Þverá, ölgörðar-maðr, var út genginn áðr, ok var þar í túninu; tók hann eina gæru, ok skaut undir Hall, þá er þeir Einarr gengu frá hónum; hann kipði öllu saman, Halli ok gærunni á leið til kirkjunnar þá er þeir hugðu eigi at. En Hallr var fá-klæddr, ok kom kulði mikill í sár hans. Munkrinn var berfættr, ok kól hann, ok kom hann þeim báðum í kirkju um síðir. Árni beiskr hljóp þegar út eptir Halli; hann drap fótum í borðit; var hann þá við aldr; ok féll hann þá er hann kom út. Þeir spurðu hverr þar færi svá hrapallega. ‘Árni beiskr er hér,’ segir hann, ‘man ek eigi griða biðja; sé ek at sá liggr skamt frá mér, at mér líkar eigi ílla at fara slíka ferð ok hann.’ Kolbeinn grön mælti þá: ‘Hvárt man nú eingi Snorra Sturluson?’ Báðir unnu þeir á hónum, ok Ari Ingimundar son; ok fleiri hjoggu þeir hann; ok lét hann þar líf sítt.—Þá féll skálinn ofan; fyrst norðan suðr í loptið er í var skálanum. Þessir menn urðu þar undir: Ísleifr Gizurarson, ok Ketilbjörn bróðir hans, Björn Óláfsson, ok Steinn smiðr, Kolbeinn, ok Ásgrímr; Guthormr piltr, Ketill sútari ok Kormakr létusk í klefanum. Sokki Ormsson lézk í Lítlu-stofu. Páll hét lausa-maðr er fannsk í borð-húsi dauðr í stofunni. Snauðir menn níu köfnuðu í gesta-húsi. Þorfinnr hét maðr faðir Þórólfs tin-smiðs. Hálfr þriði tögr manna lézk í brennunni. Halldórr Ögmundarson komsk út suðr-dyrr af búrinu; var þar fyrir Eyjólfr Þorsteinsson ok gaf hónum grið. Ok er hann kom at kirkjunni mjök, var þar fyrir sá maðr er Þorgils smiðr hét, er síðan var veginn at Möðruvöllum; hann tók til hans, ok kvað hónum eigi annt í kirkjuna; en annarr hjó til hans með sverði við forkirkjuna, ok kom framan á hálsinn inum hægra megin, ok hraut blóðit allt á kirkjuna; ok varð þat mikill áverki; ok komsk hann við þat í kirkju. Nú tóku öll húsin at loga, nema elda-hús brann eigi ok Lítla-stofa ok skyr-búr.
259. Nú er at segja frá Gizuri Þorvaldz syni: hann kom at skyrbúri, ok Guðmundr frændi hans fylgði hónum. Gizurr bað hann brott fara, ok kvazk heldr einn mega fá nökkut undanbragð ef þess yrði auðit, þat er eigi fengi tveir. Kom þar þá Jón prestr Halldórsson, ok bað [Gizurr] þá báða brott fara at sinni. Gizurr steypði þá af sér brynjunni ok stálhúfunni, en hafði sverðit í hendi. Þeir Jón prestr ok Guðmundr leituðu til suðr-dura af búrinu, ok fengu báðir grið. Gizurr gékk í búrit. Hann sá, at skyrker stóð á stokkum í búrinu; þar hleypði hann sverðinu í ofan Brynju-bít í skyrit, svá at sökk upp yfir hjöltin. Gizurr sá at ker var í jörðu hjá lítið, ok var í sýra, en skyr-kerit stóð yfir ofan, ok huldi mjök sýru-kerit hitt er í jörðunni var. Þar var rúm svá at Gizurr komsk niðr í sýru-kerit, ok settisk hann niðr í sýruna í lín-klæðum einum, ok tók hónum sýran í geir-vörtur. Kallt var í sýrunni. Skamma hríð hafði hann þar verit, áðr hann heyrði manna-mál, ok var um talat, ef hann fyndisk, at þrír menn vóru ætlaðir til áverka við hann. Ok skyldi sítt högg hverr þeirra höggva, ok fara ekki ótt at, ok vita hvernig hónum brygði við. Til þess var ætlaðr Hrani, ok Kolbeinn grön, ok Ari Ingimundarson. Nú kómu þeir í búrit með ljósi, ok leituðu allt. Þeir kómu at kerinu er Gizurr sat í, ok lögðu í kerit þrem sinnum með spjótum eðr fjórum sinnum. Þrættu þeir um; sögðu sumir at fyrir yrði nökkut, en sumir ekki. Gizurr hafði lófann fyrir kviði sér sem hóglegast, at þeir skyldi sem sízt kenna at fyrir yrði. Hann skeindisk á lófunum, ok svá framan á knjánum, ok á sköfnungunum; vóru þat lítil sár ok mörg. Svá hefir Gizurr sagt síðan, at áðr þeir kæmi í búrit, at hann skalf af kulða, svá at svaglaði í kerinu; en er þeir kómu í búrit, þá skalf hann ekki. Tysvar leituðu þeir um búrit, ok fóru svá í hvárt-tveggja sinni. Eptir þat gengu þeir út, ok bjoggusk í brott. Gengu menn þá til griða þeir er lífs vóru: Guðmundr Fálka son, Þórðr djákni, ok Óláfr er síðan var kallaðr gestr, ok hafði Einarr Þorgrímsson áðr unnit á hónum. Þat var í dagan.
Stigu brennu-menn þá á bak, ok riðu ór garði. Fótar-Örn reið síðarst ór garði; ok segir hann Eyjólfi, at hann sá mann ganga til kirkju, ok var leiddr; ok kvazk hyggja at Gizurr væri; ok kvað þat eitt ráð, at ríða aptr. Margir svöruðu, ok kváðu þat eigi vera mega. Var ok eigi aptr snúit. Gizurr hafði þá gengit til kirkju, sem Örn ætlaði, þvíat svá var hónum kallt orðit, at hann þolði eigi lengr þar at vera. Ok er hann kom í kirkju, vóru klæði borin at hónum, ok vermði sú kona hann á lærum sér er hét Hallfríðr garða-fitja, er síðan var heima-kona á Víðimýri með Kálfi Brandzsyni. Ornaði hónum brátt; var hann mjök háss orðinn af reyk ok kulða. Gizurr hresstisk brátt; ok bar hann sik vel ok drengilega eptir slíka mann-raun ok harma. Hallr Gizurarson andaðisk þá er hálf-ljóst var.—þá er brenna var á Flugumýri, var liðit frá Önundar-brennu fjórum vetrum fátt í sex tigi vetra, en frá Þorvaldz-brennu hálfr þriði tögr vetra. Þessi tíðendi spurðusk brátt víða, ok þótti öllum vitrum mönnum þessi einhver mest orðit hafa [hér á landi]. Sem Guð fyrir-gefi þeim er görðu með sínni mikilli miskunn ok mildi! Gizurr reið upp í Tungu fyrst um. morguninn, ok fátt manna með hónum; görði hann þat til varúðar, ef óvini hans bæri at. Reið hann þá skjótt aptr á Flugumýri, ok nökkurir Tungu-bændr með hónum. Páll Kolbeinsson frá Stað kom þá til mótz við hann ok mart manna með hónum. Þá var borinn út á skildi Ísleifr son hans; var hann eigi brunninn, nema búkrinn steikðr innan í brynjunni. Þá fundusk brjóstin af Gró; ok vóru þau ok út borin á skildi at Gizuri. Þá mælti hann: ‘Páll frændi,’ segir hann, ‘hér máttú sjá Ísleif son mínn, ok Gró konu mína.’ Ok þá fann Páll, at hann leit frá, ok stökk ór andlitinu sem hagl-korn væri.—Á Flugumýri brann fé mikit er margir menn áttu þeir er þar vóru; ok margir menn höfðu þangat léð gripa sínna, dúnklæða ok annarra gripa; ok brann þat allt. En þat brann þó mest í fé-munum er Gizurr átti; fyrst bærinn á Flugumýri, er eingi var jafn-virðilegr í Skagafirði útan staðrinn á Hólum. Þar vóru öll hús mjök vönduð at smíð. For-skálar allir al-þilðir til stofu at ganga. Skáli al-tjaldaðr ok stofa. Þar brunnu ok all-margir gripir er Ingibjörg átti Sturludóttir. Ingibjörgu bauð til sín eptir brennuna Halldóra dóttir Snorra Bárðar sonar, frændkona hennar, er þá bjó í Odda. Fór hón þangat, ok föru-nautar hennar með henni; var hón mjök þrekuð, barn at aldri.
260. Nú er at segja frá brennu-mönnum; at þeir riðu á Hofs-staði til matar. Þar bjó Einarr faxi. Þaðan riðu þeir til Hóla út, ok tóku lausn af Heinreki biskupi; tók hann vel við þeim, ok mötuðusk einir sér í stufu, ok sváfu um nóttina í Almanna-stofu. Þar var fyrir Hrafn Oddzson, ok þeir tíu saman félagar, ok rézk Hrafn þaðan í ferð með brennu-mönnum. Ok er brennu-menn vóru á staðnum, spurðu þeir at Gizurr var á lífi, ok þótti þat mörgum þeirra eigi líklegt; ok urðu við nökkut hljóðir. Hrafn segir þat mundu göra þeirra bana mun verra, ok bað þá svá við búask. Þaðan riðu þeir allir saman norðr á Möðruvöllu til bús Eyjólfs, ok sátu þar, ok höfðu sterka vörðu á sér. Þá kom reyðr mikil á land staðarins á Möðruvöllum, ok átti Eyjólfr einn mjök svá allan hvalinn. Gizurr samnaði nú mönnum saman at sér, ok varð hónum þá gótt til liðs. Eggjuðu þá margir, at þegar skyldi ríða eptir brennu-mönnum út til staðarins. Gizurr segir svá, at þótt aldri gæti hann sínna harma rekit, at aldri skyldi hann þá á staðinn sækja. Fór hann þá ofan í Geldinga-holt; ok sitr hann þar með þrjú hundruð manna. Gékk þá upp bú allt, ok drepit bú-fé allt þat sem þar var. Þar bjó þá Kolfinna Þorsteinsdóttir, systir Eyjólfs. Gizurr sendi menn suðr um heiði til vina sínna, at þeir kæmi til mótz við hann. Þá kom þar sunnan Andrés Sæmundarson ok Þórðr son hans ok höfðu þrjá tigi manna; ór sveit Gizurar fóru sex tigir manna; vóru þat inir beztu menn. Var þar Páll Þorsteinsson af Hvalsnesi; fóru þeir til Skagafjarðar. Gizurr lét þá liði samna um héraðit; ok menn kómu ór Langadal til mótz við hann. Ok er liðit kom saman, vóru þat sex hundruð manna, sem fyrr segir; vóru þat inir beztu menn ór héraðinu, Páll ok Broddi, ok Ásbjörn Íllugason; hann bjó þá í Viðvík. Þeir riðu norðr Öxnadals-heiði. Gizurr kom með flokki þessum á Bakka; var þá höggit bú allt, ok rænt hví-vetna því er fyrir höndum var. Jón var vel fjár-eigandi, ok átti at öllu vel fyrir gört; var þá allt snautt ok fátækt er þeir fóru á brott. Fór Gizurr út, ok settisk á Möðruvöllu með flokkinum; var þar rænt öllu því er eigi var í kirkju borit, ok drepit fé þat allt er þeir vissu, at Eyjólfr átti. Brennu-menn stukku þá undan ok þeir Hrafn, ok á skip, ok fóru út til Hríseyjar. Páll Kolbeinsson ok þeir er með hónum vóru, höfðu eigi ráns-fé, ok vóru á sínum kosti, ok því vóru þeim eigi sakir gefnar af Eyjólfi. Einn brennu-maðr var þar tekinn á ströndinni, Helgi Fereygill, ok var drepinn út frá bænum á Möðruvöllum. Prest-Jóan vá at hónum. Gizurar-menn nokkurir fóru yfir um fjörð til Garðz-víkr ok ræntu þar. Gizurr sat vel viku á Möðruvöllum. Þá fór Eyjólfr ábóti, ok Andrés Sæmundarson, milli, ok góðir menn með þeim. Þeir fundusk út við Hjalta-eyri; vóru brennu-menn þar ok þeir Hrafn á skipum út fyrir eyrinni, ok töluðusk menn við nökkut. Hrafn hafði mjök orð fyrir þeim. Eyjólfr segir svá, at nú mundu menn una at sættask við Gizur, er hann hafði nökkut á beisku bitið, ok bauð öll mál óskoruð í dóm Hákonar konungs. En sú var sætt nefnd, eðr vandræðis-firring þá í stað, at grið vóru sett þann vetr með þeim öllum. Skyldi Eyjólfr eigi vera at búi sínu, ok eigi nær en með Finnbirni á Grenjaðar-stöðum; en Hrani í Flatey. Hrafn skal vera með Andrési mági sínum austr í Skarði. Kolbeinn grön skyldi vera með Þorvarði Þórarins syni austr at Hofi í Vapnafirði. Gizurr snöri þá með flokkinum [aptr] til Skagafjarðar; fóru þá Sunnlendingar suðr. Hrafn fór suðr með Andrési Sæmundarsyni ok Ari Ingimundarson. Eyjólfr fór á Grenjaðar-staði ok þeir tíu saman. Ásgrímr Þorsteinsson ok Eirekr Brandzson,—fleiri vóru þeir saman,—kómu til Þingeyra. Hrani fór til Flateyjar ok þeir tólf saman. Þá fóru aðrir til búa sínna ok heimila. Gizurr tók þá við búi, í Ási í Hegranesi at þeirra Árna Bjarnasonar ok Steinunnar Eireksdóttur, ok sat hann þar um vetrinn fram um Jól; hafði hann mjök fjölmennt um vetrinn. Bændr ór héraði eflðu þá kost hans um búit. Kyrt var þá um vetrinn fram um Jól. Þá var vetr svá góðr, at menn mundu eigi slíkan. Eptir brennuna kvað Gizurr vísu þessa:—
Enn man ek böl þat er brunnu bauga-hlín ok mínir
(skaði kennir mér minni) mínn þrír synir inni:
Glaðr muna Göndlar röðla gný-skerðandi verða
(brjótr lifir sjá við sútir sverðz) nema hefndir verði.
261. Brandr ábóti sendi menn sunnan til Þorgils, at hann skildi fara norðr til Hóla at sækja skript sína til Heinreks biskups. Reið Þorgils norðr fyrir Jóla-föstu. Hann fann Gizur á Flugumýri, ok görði hann it mesta létta-bragð á sér. Reið Þorgils til Hóla; ok skriptaði biskup hónum fyrir víg Valgarðar; ok fór með þeim vel ok vingjamlega. En er Þorgils reið aptr, fundusk þeir Gizurr á Flugumýri ok reið hann með Þorgilsi í Vatz-skarð. Töluðu þeir mart, ok féll með þeim álitlega, en þó ekki með fullum trúnaði. Skildusk þeir skipulega. Reið Þorgils til Staðar; ok sat heima um kyrt þann vetr.
262. Gizurr Þorvaldzson sat í Ási um vetrinn, sem fyrr var ritað; ok bar vel af sér sína harma, ok rar kátr um vetrinn við menn sína ok vini er til hans kómu. Hann var mikill borði, ok lét lítt á sér finna þat er at höndum hafði borit. Ok aldri bar hónum þá hluti til handa, í ófriði eðr öðrum mann-raunum, at hónum stæði þat nokkut fyrir mál-snilli eðr mál-svefni. Um vetrinn eptir Jól reið Gizurr vestr um heiði; ok brá á því, at hann mundi ríða vestr til Miðfjarðar. En hann reið eigi lengra en á Auðkúlu-stað til Bjarna bónda. Hann reið skjótt vestan, ok samnaði mönnum at sér skjótlega. Þat spurðu brennu-menn er hann reið vestr, ok höfðu engi varðhöld á sér. Gizurr ætlaði norðr at brennu-mönnum, sem hann görði. Þótti hónum eigi haldizk hafa viðmæli þeirra um vista-far brennu-manna. Kolbeinn grön var annat skeið í Eyjafirði með Guðnýju Mána-dóttur í GnúpufeUi. Þessir menn vóru nefndir með Gizuri,—heima-menn hans, Ásbjörn Íllugason var þá með hónum, ok Grýlu-Brandr fylgðar maðr hans, ok Þorleifr hreimr systur-son hans, Páll Hvalnesingr, Guðmundr ofsi, Markús Marðarson, Guthormr Guthormsson, Eyjólfr Þorleifsson, Óláfr gestr, Prest-Jóan, Ögmundr vandræða-mágr, Ormr upp-spretta, Þórarinn graut-nefr. Þá vóru bændr ór Héraði,—Geirr auðgi Þorvaldzson, Snorri bróðir hans, Hjálmr af Víðivöllum; þrír Gellis-synir: Arnoddr, Þrándr, Grímr; Örnólfr af Þverá, Einarr Faxi. Sex menn fóru ins sétta tigar. Nú ríðr Gizurr með sínum flokki norðr Öxnadals-heiði Laugar-nátt fyrir Páls-messu, en hón var Dróttins-dag eptir. Þeir kómu á Bakka er skamt var frá dagsetri. Þá nótt fyrstu lá Jón inni í skála ok þeir Ljótr son hans, en áðr höfðu þeir legit í kirkju þar til. En þeir brutu upp hurðina menn Gizurar, ok gengu inn ok tendroðu ljós. Jón hljóp upp á þver-tré í skálanum. Ormr upp-spretta lagði spjóti upp til hans. Féll hann þá ofan, ok bað Guð gæta sín ok helgan Jón postula, kirkju-dróttinn sínn. Ormr vá hann. Ljótr fannsk eigi, ok gaf hónum þat líf. Ásbjörn Íllugason skaut hónum undan, frændi hans. Eptir þat riðu þeir í brott ofan eptir dal. Ok er þeir kómu gegnt Öxnahóli, ræddi Gizurr um at hann mundi koma þar ok finna Einar. Sneru þeir þá þangat við þrjá tigi manna; kómu þar á óvart ok brutu upp hurðir. Einarr hljóp upp er hann heyrði brestinn ok gat fengit vápn sín. Hann lá í lokhvílu, ok varðisk þaðan um hríð vel ok drengilega. Í því var hann tekinn ok út leiddr. Óláfr gestr vá hann. Braut riðu þeir af Öxnahóli, ok fundusk þar niðri á eyrunum um nóttina. Frost-viðri var á um nóttina ok kalt veðr. Þeir riðu nú þar til er þeir kómu á Möðruvöllu. Þar vóru fyrir þrír brennu-menn, Andrés Brandzson, Ófeigr Eireksson, Þorgils Sveinsson; þeir lágu í skemmu norðr frá húsum. Brotin var upp skemman; var Ófeigr tekinn ok leiddr út; Ögmundr vandræða-mágr vá at hónum. Andrés komz út hjá þeim ok ætlaði til kirkju. Einarr faxi tók hann, ok ætlaði at fylgja hónum til kirkjunnar. Tóku þeir hann í höndum Einari, ok var hann höggvinn; margir unnu á hónum. Þorgils komsk ór skemmunni ok innar í almanna-stofu, ok varðisk vel ok drengilega; margir sóttu þeir at hónum, Páll Þorsteinsson, Þorleifr hreimr; varð hann handtekinn. Mart fólk lá í stofunni, ok flest konur. Þorgils mælti áðr þeir leiddu hann fram [ór stufunni]: ‘Lifit, konur, vel í stofunni ok heilar!’ En er hann kom út, vá Uppsprettu-Ormr hann. Gizurr sendi nökkura menn út á Hallgils-staði,—þat er it næsta Möðruvöllum; þar átti Hámundr Várbelgr bú. Gizurr mælti at þeir mundu drepa hann. Þangat fóru menn tíu eðr tólf. Þeir tóku hús á mönnum, ok brutu upp hurð. Kollsveinn kröbbungr var á húsum uppr ok á baðstofu, ok horfði forviðris, ok komsk Hámundr þar út at baki hónum um baðstofu-glugg í skyrtu einni ok línbrókum; ok komsk til næsta bæjar, ok var þar fólginn. Dró hann svá undan; ok var kalinn á fótum. Þat var í öndverða dagan. Þeir Gizurr riðu af Möðruvöllum; þeir átu dagverð í Hlíð; sumir at Gríms Einars sonar skeggs, sumir á öðrum bæjum. Þaðan riðu þeir upp eptir Eyjafirði. Þá kom í móti þeim á Eyrar-landi, Eyjólfr andvaka, er Grímr hafði sent á njósn, ok sagði hann Gizuri at Kolbeinn grön var uppi í Eyjafirði ok skömmu norðan kominn af Grenjaðar-stöðum. Gizuri var reikunar-samt í orðum áðr hann spurði þetta; ok þótti þat eina fyrir hafa orðit er litil hefnd var í. Þeir riðu nú til þess er þeir kómu gegnt Hrafnagils-laugu. Gizurr bað nökkura menn sína snúa til laugarinnar, ok vita hvat þar væri. Viku þangat af tíu menn. At lauginni, var einn brennu-maðr, ok konur nökkurar, Ásmundr af Bringu. Konur lágu á hónum ofan; ok grunaði þá ekki um þat, ok riðu upp eptir ánni; ok er þeir kómu gegnt Hrafnagili, gékk Guðmundr bóndi ofan til þeirra ok bauð Gizuri þar at vera. Gizurr þakkaði hónum boðit, en kvazk ríða mundu lengra, ok töluðu þeir Gizurr mjök langa stund. Svá er sagt at Gizurr reið svart-blesóttum hesti þá er þeir riðu upp eptir Eyjafirði; hann var vápnaðr vel, ok í blári kápu; vóru loðnir kálfskinns-skúar á fótum, þvíat frost var mikit ok kulði. Þá hafði hann sanna frétt af at Kolbeinn grön var í Eyjafirði. Nökkurir menn hans riðu fyrir á Espihól; skyldi þar leika um daginn, Örnólfr Jónsson ok þeir fimm saman; var þeim svarat skotyrðum er þeir kómu á bæinn. Leika skyldi á Möðruvöllum um daginn; þar kom til leiks Þorvaldr Sveinsson brennu-maðr einn, ok kvað betr mundu leikit á Espihóli; ok þangat fór hann um daginn. Nú kom flokkr Gizurar í tún. Þórðr bóndi Ormsson gékk út, ok heilsaði Gizuri, ok tók í tauma hestzins, ok leiddi undir hónum suðr eptir túni. Gizurr bað hann ekki leiða hest undir sér; bað alla menn af baki stíga ok rannsaka bæinn; var svá gört, at allir menn stigu af hestum sínum. Gizurr var úti ok allr flokkrinn, nema tíu einir gengu inn. Þorleifr hreimr ok Jón prestr. Kolbeinn grön var þar fyrir, ok hafði séð flokkinn, sem ván var at, ok vildi hann eigi í kirkjuna; var hann þá kominn í stofu, ok stóð undir tjaldi. Prest-Jóan sá at grænt kyrtils-blað kom undan tjaldinu; var hann þá tekinn ok út leiddr. Kolbeinn beiddi prestz-fundar; en þeir gáfu at því öngan gaum; þótti þeim þar ‘Fangs ván at frekum ulfi’ er þann var, ef nökkut undanbragð yrði. Ok er Gizurr sá Kolbein, brá hann sverðinu Brynju-bít, ok þótti eigi svá skjótt á hónum unnit sem hann vildi; ok spurði, hví þeir væri nú svá handlatir. Þá hjó Prest-Jóan til Kolbeins; kom þat í höfuðit, ok varð þat mikill áverki, ok féll hann eigi. Kolbeinn greip til mannanna drjúgum ok kippir fast, er maðrinn var öflugr, ok lagði nær at hann mundi kippa sumum undir höggin. Unnu þeir þá margir á Kolbeini, ok féll hann eigi. Þá hjó Prest-Jóan annat högg í höfuð Kolbeini, ok gékk þat sár ofan í ennit. Þá féll hann á knéin bæði upp við vegginn norðr frá branda-durum; ok þar vágu þeir hann, ok varð við all-hraustlega sítt líflát. Þorvaldr Sveinsson var úti í túni, ok vissu Gizurar-menn eigi hverr þar var. Gizurr spurði: ‘Hverr er sá inn lauslegi er þar reikar um túnit?’ Ok er Þorvaldr heyrði orð Gizurr, brá hann við, ok vildi hlaupa til kirkju; en á kirkju-stéttinni stóð Geirr auðgi. Þorvaldr brá sverði, ok vildi leggja til hans; en lagit kom í lær Þorbirni Sælendingi föru-naut þeirra sjálfra; var þat mikill áverki. Þorvaldr varð tekinn, ok vá Ögmundr hann vandræða-mágr. Eptir þat riðu þeir Gizurr á brott; ok reið allr flokkrinn í Saurbæ um kveldit til Þorvarðar. Þá gékk nökkur njósn til þeirra Eyjólfs á Grenjaðar-staði; kölluðu þeir þetta sættar-rof, ok leituðu at forða sér; ok ríða upp Laxárdal ok til Mývatz; ætluðu þeir at Gizurr mundi norðr á snúa; en Gizurr reið þegar vestr aptr til Skagafjarðar. Þá kvað hann vísu:—
Borg lét brennu-varga bjór-stofnandi klofna
sónar sex ok einum (sá ek deili þess) heila:
Berg-stjóra gleðr báru blilo-stríðanda síðan
hregg, en hafna’g muggum, heldr sízt Kolbein felldan.
Páll Þorsteinsson kvað þá vísu:—
Sjau hygg ek sæfða liggja (sylg gáfum vér ylgi,
búk sneið blóðugr mækir) brennu-menn í rennu:
Nú hefir gunn-mildum goldit Gizurr, svá at ek vissa,
meiðum mistar-glóða minning skaða sínna.
Gizurr settisk í Ási með sveit sína; en sumir bændr fóru heim. Ok er Heinrekr biskup spurði þessi tíðendi, lýsti hann stórmælum yfir Gizuri ok þeim mönnum öllum er þessa ferð fóru með hónum; kvað hann þá vera griðníðinga; gengit á grið ok görvar sættir. Eigi skyldi hringja né syngja svá at þeir væri hjá. Bráðlega eptir víg þessi reið Gizurr við nökkura menn vestr til Langadals í Geita-skarð til Gunnars Klængssonar; ok tók til sín Ingibjörgu Gunnars dóttur til frillu, ok unni henni mikit brátt. Hón var röskleg kona ok góð viðfangs fyrir margra hluta sakir; fór hón heim í Ás með hónum. Þá var fátt með þeim Heinreki biskupi ok Gizuri; varð þeim mart til; hafði biskup harðmæli mikil til Gizurar um víg þessi. Gizuri þótti biskup halda ríkt brennu-menn. Reið hann þá suðr til sveita á Föstunni ok flest þeirra manna er til víganna vóru með hónum um vetrinn. Hann var í Kallaðarnesi er þeir kómu suðr.
263. Hrafn Oddzson var austr í Skarði þenna vetr sem fyrr er ritað með Andrési Sæmundar syni, mági sínum, við sjau menn; veitti Andrés hónum vel. Þórðr Andrésson átti þá bú á Völlum, ok var vinátta þeirra mikil með mágsemð. Þá fóru orð miðli þeirra Gizurar ok Hrafns at þeir mundu finnask á Föstunni er á liði. Tóku hvárir-tveggju því líklega. Þenna vetr, er Gizurr var suðr farinn, kom austan ór Fjörðum til mótz við Eyjólf Þorsteinsson, Þorvarðr Þórarinsson með sveit manna; ok segir, at hónum mislíkaði mjök dráp Kolbeins, er hann var heima-maðr hans um vetrinn, þótt hann væri skamma hríð. Þeir Þorvarðr ok Eyjólfr fóru þá vestr á sveitir, fyrst til Eyjafjarðar, ok þaðan til Skagafjarðar. Þeir kómu mjök á óvart til Silfra-staða. Geiri bónda Þorvaldz syni var sagt, at þeir riðu sunnan eptir vellinum. Gékk hann þá út mjök snúðigt. Ok er hann kom mjök svá at kirkju-garðinum hleypði Hámundr Várbelgr sunnan í túnit. Geirr fór þá til kirkju ok hratt upp hurðunni. Lagði Hámundr spjóti í því, ok kom í kirkju-hurðina, en ekki á Geir. Skilði þá með þeim. Þá vóru þar flestir brennu-menn, þeir er á lífi vóru, í þeirri ferð, ok þar var allr flokkrinn um nóttina, ok rændu öllu því er þeir kómu höndum á; en mart var áðr í kirkju borit, þvíat vísa-ván þótti mörgum, at þeir mundu koma á héraðit, þegar Gizurr var í brottu farinn. Töðu gáfu þeir mikla á Silfra-stöðum. Enn morgininn eptir riðu þeir yfir í Tungu ok fundu þar þann mann yfir hjá Stöpum er Snorri hét ok var Brúsason; hann sögðu þeir haldit hafa njósn fyrir Gizuri; hann hand-hjoggu þeir. Þat var inn næsta dag fyrir Máríu-messu í Föstu. Riðu þeir ofan í Geldinga-holt, ok þaðan vestr til Langadals, ok gátu ekki náð þeim mönnum, er þeir vildu, þvíat flestir vóru suðr með Gizuri. Þeir riðu brátt norðr yfir heiði; ok settusk þá á Grund allir í þat bú, er Hrani hafði þar varð-veitt, ok Þórðr Sighvatzson átti. Þá vóru flutt föng útan af Möðruvöllum. Um várit lítlu fyrir Páska, áðr Oddr kom til Gizurar, var fundr stefndr í Laugardal með Gizuri ok Hrafni. Fór Andrés Sæmundarson þar í milli; vóru áðr grið seld; skildu hvárir koma með tólf menn. En Gizurr kom við fjóra tigi manna. Þótti Andrési þá eigi trúlegt ok Þórði syni hans. Þeir vóru þar báðir með Hrafni. Settusk menn niðr ok töluðu úti, ok var Gizurr þess at harðari í talinu sem þeir töluðu lengr. Þá gékk at Hrafni Teitr Álason ok talaði einmæli; bað hann öllu því játa er Gizurr beiddi hann; kvað hónum eigi annat mundu duga þar sem þá var komit. Ok svá görði Hrafn, ok sór Gizuri þá eiða, at hann skyldi aldri hónum í móti vera, ok aldri veita brennu-mönnum á mót hónum. Skilðu þeir við svá búit. Reið Hrafn vestr til sveita, Skírdags-nótt ok Langa-Frjádag, allt it efra um fjöll frá Skarði, ok kom vestr í Dali at Páskum. Gizurr sagði svá síðan sjálfr, at hann kvazk eigi vita hvat Hrafni hefði hlíft á þeim fundi, þvíat hann kvazk ein-ráðit hafa áðr fyrir sér, at meiða hann at nokkuru, blinda eðr gelda. Hrafn reið þá vestr í Fjörðu ok hafðisk þar við um sumarit.
264. Um várít fóru orð milli þeirra Þorgils ok Hrafns, ok var þá lagðr fundr með þeim á Rauða-mel. Seldi Hrafn Þorgilsi sjálfdæmi fyrir Stafaholtz-för. Görði Þorgils af Hrafni níu tigi hundraða; fimm hundruð fyrir mann hvern, tíu hundruð fyrir Nikulás, tuttugu hundruð, fyrir Hrafn sjálfan. Vigfúss skyldi sjálfr sættask fyrir sik, ok hafði Þorgils sjálfdæmi af hónum; varp Þorgils svá á, at hann skyldi leysa sæmilegum gripum. Þorgils sat nú heima í búi sínu at Stað.
265. Gizurr ok Oddr Þórarinsson bundu nú lag sítt; kom Oddr til mótz við Gizur þá er hann var suðr. Segir Gizurr Oddi at hann vill útan um sumarit; kvazk íllt þykkja at hafa forboð biskups á sér, ok kvazk vænta at hann mundi hafa alla sæmð af þessum málum, ef hann fyndi sínn herra Hákon konung. Bað hann Odd vera fyrir sveitum meðan. En Oddr var þess trauðr; en riðu þó báðir samt norðr til sveita fyrir Páskir ok höfðu þá mikla sveit. Tóku þá bændr vel við þeim í Skagafirði. Þeir sömnuðu þá liði þegar eptir Páskana, ok riðu þá norðr Hörgárdals-heiði nær þrjú hundruð manna. Þeir Eyjólfr ok Þorvarðr höfðu njósn af, ok hljópu brennu-menn á skip. Hrani var þar þá með þeim. Þorvarðr reið þá til mótz við Odd bróður sínn. Var þá ráðit at brennu-menn skyldu finna Gizur í Glæsibæ. Fór Eyjólfr ábóti þá í milli. Gizurr ok Oddr kómu í Glæsibæ. Brennu-menn kómu á þrem skipum, ok treystusk eigi á land [at] ganga, ok gékk þar engi sætt saman. Vóru þar afar-yrði með mönnum at lykðum, ok skilðu við þat, at hvárki urðu víg né áverkar.
266. Þetta sumar bjó Gizurr mál til á hendr brennu-mönnum; ok kvaddi heiman níu búa, sem þá vóru lög til. Siðan reið hann suðr um heiði. En Oddr settisk þá á Flugumýri. Oddr spurði, at Hrani Koðransson fór út til Grímseyjar ok þeir nökkurir saman, en Eyjólfr reið norðr með Þorvarði til Reykjar-dals; en Þorvarðr reið austr aptr í Fjörðu. Oddr Þórarinsson samnar at sér mönnum ok skipum, ok ætlar út til Grímseyjar at Hrana. Hann hafði skútu frá Hofi er átti Broddi Þorleifsson; aðra skútu hafði hann ór Fljótum, er fyrir var Ari Styrkársson. Þriðja skip fór af Skaga. Sjau skip höfðu þeir ok sex tigi manna. Ásbjörn Íllugason fór með Oddi, ok mart röskra manna, bæði ór Héraði ok ór Fljótum, drjúgum heima-menn Gizurar, þeir er verit höfðu um vetrinn með hónum. Þórðr Hvalnesingr fór, er átti Helgu ór Hvammi dóttur Gríms. Gellis-synir fóru tveir, Arnoddr ok Hallr. Einriði Þormóðarson fór með Ásbirni. Ór Hvammi fór Einarr Steingrímsson. Þeir fóru fyrst til Flateyjar; ok tóku þar undir kirkjunni einn brennu-mann, Þóri bukks-unga, ok vildu flestir at hann væri drepinn. Ásbjörn mælti hann undan ok þeir Einarr ór Hvammi; ok þat sam-þykði Oddr er hann var svá nær tekinn kirkjunni. Þaðan fóru þeir til Grímseyjar, ok kómu þar Föstu-morgin inn næsta fyrir Hvíta-sunnu. Þeir kómu mjök á óvart at Eyjunni, ok lögðu at í Sandvík. Þeir Hrani þóttusk vita at ófriðr mundi vera þegar [er] þeir sá til skipanna. Þetta var í Fardaga-vikunni. Þar vóru fyrir tuttugu menn vígra manna h Þeir Hrani hljópu ofan í fjöruna ok hans félagar, ok ætluðu at verja þeim Oddi landgöngu, sem þeir görðu. Þeir vóru með Hrana, Þormóðr brauðnefr ok Einarr Grímsson; þeir vóru brennu-menn báðir. Þeir Oddr lögðu at all-djarflega. Þeir Ásbjörn vóru á einu skipi, ok vóru báðir her-klæddir. Oddr hljóp þá þegar fyrir borð er skip hans kenndi grunnz, ok hverr at öðrum hans manna. Þormóðr brauðnefr hljóp í mót Oddi, ok hjó með handöxi á öxl Oddi ina vinstri; ok gengu í sundr treyjur tvær, ok brynjan luðisk; ok varð Oddr óvígr þeirri hendi; en lítt sárr. Hljópu menn þá þykkt iltan af skipunum. Ásbjörn Illugason hjó til Þormóðar með sverðinu Níðingi, ok af hónum fótinn í ristar-liðnum við fjöru-grjótinu, ok skoraði mjök annan. Þormóðr féll þá, var hann særðr bana-sárum, ok lá hann þar í fjörunni, ok var þó eigi dauðr; hann fékk síðan alla þjónustu. Teksk þar nú bardagi í fjörunni. Hrani varðisk vel; en þó stökk hann í brot ok hljóp til Bása annan veg á eyna, þá er hann sá at eigi mátti við haldask. Þar í fjörunni féll Einarr Grímsson ok lét líf sítt, ok hafði vel varizk. Tófi hét maðr er þar lézk; ok enn var inn fjórði maðr er lézk. Hrani hljóp á skip. Oddr bað sína menn eptir hónum sækja. Tóku menn þá skip, ok sóttu eptir þeim mjök margir, Arnoddr Gellisson ok Kollsveinn kröbbungr. Ásbjörn Íllugason tók ok skip, ok bað hann Odd at Hrana væri grið gefin. Þá svarar Þórðr Þorsteinsson: ‘Þá er allíll ferð vár við Hrana sekjan, ef hann skyldi enn lifa lengr, ef menn gætl nú náð hónum; vit Oddr báðir sárir, en sá gangi undan, er nokkur er hefnd í.’ Oddr kvezk hónum aldri skyldu grið gefa. Þeir Arnoddr lögðu nú at Hrana; þá kom Ásbjörn at, ok vildi verja hann. Kollsveinn þreif sverðit Níðung af herðum Ásbjarnar, ok slöngði útbyrðis öllu-saman ok umgerðinni; ok hefir þat aldri fundizk síðan at flestra manna sögn. Ásbirni líkaði nú all-ílla, ok kvazk þessa hefna skyldu þegar hann má. Þá kom Oddr til, ok bað drepa Hrana. Þá hjó Ásbjörn hár-taug, [þá] er skipit var fest með, ok var hón ferföld; ok tók handöxin eigi í sundr allt bandit; ok urðu þeir eigi lausir. Héldu menn þá skipinu; en [sumir] sóttu at Hrana. Þá mælti Hrani við þá; bað velja tvá menn af liði þeirra at ganga á land upp, at berjask við hann. Oddr kvað eigi svá fara mundu; ok bað menn ganga skjótt at hónum. Hrani beiddi prestz-fundar; kom þá til hans Hákon prestr út á skipit. Lagði [Hrani] af sér vápnin meðan, ok tók ráðning af prestinum. Allir menn sá þat, er hann stóð upp, at hann hafði mjök við komizk. Hrani mælti þá: ‘Þat kann vera,’ segir hann, ‘at yðr þykki eigi karlmannlega við orðit mínnar handar; en mik má mjök ugga, at eigi sé vís gisting sú er mér gegni.’ Síðan talaði hann við prest. Eptir þat tók hann vápn sín, ok kvað þat hverjum manni boðit at verja líf sítt. Þeir sóttu at hónum; en hann varðisk hraustlega. Brátt fékk hann lag af spjóti í augat; varð þaðan af lítið um vörn hans; var þá unnit á hónum af mörgum. Lét hann þar líf sítt mörgum sárum særðr. Jafnlengd Hrana er, ok þeirra manna er þar létusk, xiiii nóttum eptir Hallvarðz-messu, en xi nóttum fyrir Columba-messu. Þeir Oddr vóru þar í Eyjunni um Hvítadaga-helgina, ok fóru eptir helgina í brott þegar gaf. Þórðr Þorsteinsson var sárr orðinn mikit sár á kinnina. Oddr fór á Flugumýri ok hans félagar. Jón Sturluson andaðisk áðr um várit fjórum nóttum eptir Ambrosius-messu; en Solveig móðir hans, Sæmundar dóttir, andaðiz ok þat sumar sex nóttum fyrir Jóns-messu Hóla-biskups.
267. Skamma hríð var Oddr á Flugumýri áðr hann spurði, at Eyjólfr Þorsteinsson hafði riðit norðan ór Eyjafirði, ok þeir nökkurir menn saman allt it efra fyrir ofan bygðir allar; ok ætluðu svá at hlaupa vestr um horn þeim Oddi. Brá hann þá við skjótt, ok reið vestr eptir þeim við sex tigi manna. Hann kom með flokk sínn í Vestr-hóp; bar þá í sundr með þeim. Reið Oddr þá norðr aptr; en þeir Eyjólfr vestr í Fjörðu til mótz við Hrafn Oddzson; vóru þeir allir samt um sumarit. Þetta sumar öndvert rézk kaup með þeim Þóri tott Arnðórs syni ok Herdísi Einars dóttur, Þorvaldz sonar, Gizurar sonar; var brúðlaup þeirra Jóns messu baptiste í Haukadal. Var at því brúðlaupi Brandr ábóti Jónsson, ok mart annarra góðra manna ok göfugra bæði Norrænir menn ok íslenzkir. Þar var drukkit fast. Hina síðari nótt kómu þeir af fjalli ofan, Oddr Þórarinsson, ok þrír tigir manna með hónum. Þeir tóku þar svefn á sik; ok um daginn vildi ábóti ekki við hann tala. Reið Oddr þaðan upp á þing til mótz við Gizur. Á því þingi varð sekr Eyjólfr Þorsteinsson ok þeir fimmtán brennu-menn. Þá varð ok sekr Þorsteinn Jónsson í Hvammi, faðir Eyjólfs, um fjörráð við Gizur ok sonu hans, ok hann hefði vitat brennuna; bar því búa-kviðr á hann málit at Ásgrímr son hans hafði þar verit lítlu áðr.
268. Þetta sumar milli Oláfs-mesna, þá er Gizurr ætlaði útan, riðu þeir Hrafn ok Eyjólfr vestan frá Sauðafelli við sex tigi manna. Í þeirri ferð var mart röskra manna: bræðr Hrafns Óláfr ok Guðlaugr, Vigfúss Gunnsteinsson, Svarthöfði Dufgusson, Eyjólfr Eyjólfsson, Óláfr Óláfsson, Ari Guðlaugsson, Helgi Halldórsson. Þeir ætluðu at Gizuri ok drepa hann. Riðu þeir suðr Reykjardal, ok it efra um hálsa, ok ofan í Hvítár-síðu, ok þaðan á Bláskóga-heiði, ok svá suðr hjá Skjaldbreið ok ofan at Miðjum-dal. Þá görðu þeir njósnar-mann ofan í héraðit þann er Gellir hét. En sú njósn kom aptr brátt til þeirra; ok segja, at Gizurr var á Eyrum við skip; ok hann sagði útkvámu Sigvarðar biskups, ok þeir Gizurr vóru sáttir, ok Gizurr ætlaði útan. Ok þá sýndisk þeim óráðlegt at ríða um endilangt hérað, eigi við meira lið; ok hurfu aptr við svá búit margir mjök nauðgir. En þá sömu nótt var Gizurr í Langa-holti at Gizurar glaða, ok hafði verit fundr í héraðinu áðr um daginn, ok att hestum, ok reið Gizurr af fundinum í Langa-holt. Þeir Hrafn áðu í Víði-kjörrum. Þá dreymði Svarthöfða Dufgusson, at Vigfúss Gunnsteinsson væri horfinn ór liði þeirra. Réðu svá sumir menn þann draum, at lítil mundi verða þessi ferð þeirra um víga-ferlin. Ok riðu þeir heim vestr við svá búit.
269. Sigvarðr biskup kom út sem fyrr segir, ok fór Þorkell prestr at finna hann, ok sótti hann at eptir-máli um víg Valgarðz. Tók biskup við málinu til forsjár. Reið hann þá vestr til Borgarfjarðar, ok sendi orð Þorgilsi. Fundusk þeir biskup at Langár-forsi; leitaði biskup þá um sættir með þeim Þorgilsi ok Þorkatli presti. Var biskup fyrir máli prestz. Gékk sú sætt skjótt saman. Skyldi biskup dæma, ok tók hann á sik alla skyldu við Þorkel, en biskup skyldi eiga um við Þorgils. Hrafni var ætlað at gjalda Þorkatli tuttugu hundruð. Biskup görði fyrir Síðumúla-för ok víg Valgarðz fjóra tigi hundraða. Vóru þeir þá sáttir, ok fór vel með þeim biskupi ok Þorgilsi. Hrafn skyldi ok gjalda Þorljóti fyrir Steinþórsstaða-land; hann skyldi ok gjalda Eyvindi bratt halfan þriðja tög hundraða. Var þá upp skipat allri þeirri sekð er Hrafn átti at gjalda Þorgilsi.
270. Þetta sumar fór Gizurr útan á Eyrum ok nökkurir Íslenzkir menn með hónum, Þorleifr hreimr. Skilðu þeir Gizurr ok Oddr á Eyrum; var því þá mjök ráðit, at Oddr mundi vera fyrir sveitum Gizurar öllum. Reið Oddr þá norðr bráðlega til sveita, ok áttu fund at Hesta-þings-hamri. Hann sagði bóndum, at Gizurr skipaði hann at vera fyrir sveitum meðan hann væri útan. Bændr kvóðusk þat gjarna vilja, ok báðu hann vera sínn forstjóra. En þat rézk með fullnaði viku síðarr at Hesta-þings-hamri. Vóru bændr mjök ákafir, at hann væri formaðr þeirra. Oddr reið þá bráðlega vestr til Vatzdals í Hvamm til Þorsteins, ok lét reka þaðan sauðfé mart bæði ásauð ok geldfé; ok enn naut þau öll er þeir kómu höndum á; kallaði hann þat sekðar-fé. Var þat fé þegar sumt étið en sumt nytjað. Heinrekr biskup spurði þetta, ok sendir menn til Oddz ok biðr hann láta rakna ránit. En hann kvazk þat eigi mundu göra. Þá bann-syngr biskup Odd ok nökkura menn með hónum Máríu-messu ina síðari; hón var þá á Þriðja-dag, en kirkju-dagr á staðinum var Mánadaginn áðr. Einarr langr var þá með Heinreki biskupi heima-maðr hans, bróðir Þorsteins í Hvammi ok var hann grá-munkr í Tautro. Nú leið svá fram á sumarit.
271. Um haustið lítlu eptir Máríu-messu er Oddr var bann-sunginn samnar hann mönnum at sér, ok riðu út á Fagranes. Hann spyrr at biskup mundi þar vera ok vígja kirkju. Þat var Frjádag inn næsta fyrir Kross-messu, en hón var Mánadaginn eptir. Þessir menn fóru með Oddi: Steinólfr bróðir hans, Halla-geirr, Þorgeirr kiðlingr, Örnólfr Jónsson, Már Eyjólfsson, Halldórr galpin, Koðran Pálsson, Þórarinn grautnefr, Þórir rödd,—ok fór hann út fyrir á Fagranes á njósn, ok kvezk skyldu kaupa skreið til handa Bergþóri bónda ór Héraðsdal; grunaði hann eingi maðr;— ok eru nú tíu menn. Einriði Kormaksson, Markús Guðmundarson, Eyjólfr steins-ungi, Hvápta-Kolr, Þórðr kröbbungr, Ögmundr prjónn, Bangar-Oddr, tveir Ísleifs-synir. Þeir kómu í Fagranes, ok vóru á þriðja tigi manna. Þá var biskup ok hans menn undir borðum, ok matr á borð borinn, en eigi til tekit. Þá bjó Brandr Þjóðólfsson á Fagranesi. Þeir gengu flestir í stofuna. Biskup bað í brott bera matinn; ok svá var gört. Þá tók Oddr til máls: ‘Því em ek hér kominn, herra,’ segir hann, ‘at ek vil at vit sættimz. Vil ek þat bjóða af mínni hendi at ríða af héraði ok mínir félagar, ef yðr þykkir svá betr; en þér heitið mér því í móti, at brennu-menn komi eigi á hérað svá at bóndum verði mein at.’ Biskup kvezk þat eigi mega ábyrgjask. Oddr beiddisk sættar með nökkuru móti. Biskup bað Odd ríða af sveitum þessum ok austr til Fjarða, ok bæta Þorsteini rán þat, er Oddr rænti hann. Oddr kvazk eigi þat mundu göra; ‘Munu þér víst eigi einir öllu ráða.’ Hvápta-Kolr segir svá, at biskup vildi þat eitt reyndar, at fara með þeim; ‘Er hann lítt arm-vitigr um flest; ok lítt harmaðir þú, er menn vóru inni brenndir á Flugumýri,’ segir hann. Biskup segir: ‘Víst harma ek þat; ok þat harma ek ok at sál þín skal brenna í helvíti, ok vilt þú þat; því er verr.’ Svá reigðisk talit sem þeir höfðu lengr talat. Þá gengu þeir at pallinum innarr, Oddr ok hans menn, ok lögðu hendr á biskup, ÞIvápta-Kolr ok Þórarinn graut-nefr. Oddr kvað þat öllum mönnum óráð skyldu at halda biskupi; en biskup hafði á sér sull, ok varð hónum sárt við, er þeir tóku á hónum. Þeir höfðu önga viðtöku er fyrir váru; því at öngir treystusk. Fór biskup þá út með þeim. Allir máttu þat sjá, at hann var mjök nauðigr. Sumir menn Oddz gengu út ór stofunni, þegar þeir sá í hvat fór. Ögmundr prjónn ok Einriði Þormóðarson stigu á hesta sína ok riðu suðr á völlinn. Var bískupi þá búinn hestr til reiðar. bórarinn prestr kaggi fór með hónum. Þeir riðu um nóttina upp á Flugumýri. Þeir Oddr færðu biskup upp í virkit, þat er Kolbeinn ungi hafði göra látið; vóru þar þá enn hús nökkur; var biskup í þeirra valdi nökkurar nætr. Þessi tíðendi spurðusk brátt; sömnuðusk þá saman góð-gjarnir menn, bæði Norænir ok Islendzkir. Ásbjörn Íllugason var fyrir Héraðs-mönnum; vóru þeir [allz] nær tvau hundruð manna. Oddr hafði þá mann-fátt. Fóru nú menn milli þeirra. Vóru Austmenn harðir í tillögum; vildu þeir berjask til biskups, ef hann væri eigi skjótt lauss látinn. Ásbjörn sendi Oddi orð leynilega, ok bað hann greiða til um þetta mál. Ok svá varð. Lézk Oddr þetta göra mundu sakir bónda í Skagafirði. Var biskup þá lauss látinn, ok fór hann heim til Hóla. Þessa stund, er biskup var eigi sjálfráði, vóru hvergi tíðir sungnar við tóni, ok hvergi hringt í hans biskups-sýslu. Páll Kolbeinsson frá Stað, ok Hallr Þorsteinsson ór Glaumbæ, riðu frá búum sínum suðr um heiði. Var Páll um vetrinn með Birni Sæmundar syni á Velli, móður-bróður sínum. Hallr var í Odda með Sigríði systur sínni. Oddr Þórarinsson reið bráðlega suðr yfir heiði, ok þeir menn með hónum flestir, er með hónum höfðu verit í Fagranesi. Fór hann þá í hríðinni til þess er hann kom austr í Fjörðu ok settisk á Valþjófs-staði, ok var löngum fálátr meðan hann var þar heima. Ekki er þess getið at þeir Þorvarðr bræðr fyndisk.
272. Nú er at segja frá þeim Eyjólfi Þorsteinssyni ok Hrafni Oddzsyni;—þeim kom orðsending Heinreks biskups, at þeir kæmi norðr at frelsa hann af ánauð þessi, ok koma Oddi af héraði, þvíat hann þver-knýtti þat þann tíma er hann sendi þeim mann, Hrafni ok Eyjólfi, at hann mundi lauss vera, ok rekinn útan. Nú sendu þeir Hrafn ok Eyjólfr orð Þorgilsi, ok fundusk þeir á Eyri at Snorra; beiddu þeir hann norðr-ferðar með sér; en Þorgils lézk fara mundu, ef þeir ynni hónum at sitja í Skagafirði. Ok því játtu þeir, ef þat væri samþykki biskups ok bónda; enda fengi þeir stökkt Oddi ór héraði eðr drepit hann. Þorgils sendi eptir Sturlu frænda sínum; ok brá hann þegar við, ok samnar mönnum. Hrafn sendi eptir Þorleifi; ok fóru Borgfirðingar með hónum, ok höíðu mikinn flokk. Þar var ok Vigfúss Gunnsteinsson með Krókfirðinga, Einarr Þorvaldzson með Ísfirðinga, Seldælir, ok synir Gísla af Rauða-sandi, Stranda-menn, ok Steingrímsfirðingar. Var þessi ferð um haustið eptir Máríu-messu ina síðari. Var á því orpit, at í flokki þessum mundi vera átta hundruð manna. Drógu þeir her þenna norðr um land. En er þeir kómu í Vatzdal, var þeim sagt, at biskup var látinn lauss, en Oddr riðinn af héraði, ok vissu menn þat þó ógörla; ok var eigi dreift flokkinum. Gékk svá sögn at Oddr mundi riðinn til Austfjarða. Þorgils reið um kveldit á Auðkúlu-staði, en þeir riðu til Svínavatz, Einarr Halldórsson með sveit manna, ok var þeim þar vel fagnat. Þar bjó þá Kolþerna Einarsdóttir systir Kolbeins í Gríms-tungum. Þau Einarr ok Kolþerna vóru systra-börn; vóru þeir saman fjórir tigir; hafði Þorgils mælt at þeir skildi vera til hlífðar við hana hvat sem at kynni bera. Maðr hét Ari, son Smið-Skeggja; hann átti dóttur Kolþernu; hann reikaði á hlaðinu um kveldit. Þá riðu þeir þar at Hrafn Oddzson ok Eyjólfr með flokk sínn. Eyjólfr hljóp af baki, ok mælti við fylgðar-menn sína: ‘Taki hann Ara, ok láti hann berja!’ Hámundr Várbelgr varð skjótastr, ok fékk tekit hann, ok héllt hónum; en fylgðar-menn Eyjólfs knylltu hann með keyrum. Þá kom maðr inn ok segir, at Eyjólfr Þorsteinsson ok menn hans vóru komnir, ok hrökðu hann Ara mág húsfreyju, ‘Ok kostið þér, Einarr, ok dugit hónum, ef þér megit!’ Einarr spratt þá upp ok þeir félagar, ok tóku vápn þau er næst vóru hendi. Hljópu þeir þá út, Steinn Ar[n]steinsson ok Jón var skjótastr; hljóp hann undir hann Hámund, ok tók hann upp, ok keyrði niðr mikit fall; varð Ari þá lauss, ok hljóp inn. Eyjólfr kastaði eptir hónum buklara ok kom á dyri-stafinn; vóru þeir Einarr þá komnir í dyrrin. Eyjólfr bað menn sína inn hlaupa ok taka hann Ara. Einarr kvað hónum þat mundu með kaupi at því sinni; ‘Höfum vir íllu heilli yðvarn flokk fylldan, ef venzla-menn várir skulu vera hrakðir í höndum oss; ok skulu vér vera hrakðir fleiri ef hann er.’ Var nú staðar numit ok gengit eigi at. Þá reið Hrafn at í því; ok spurði hvat þeir ættisk við. En hónum var sagt. Þá mælti hann: ‘Ríðu vér, Eyjólfr! opt munu vér kost eiga at göra við Ara þat er vér viljum, þótt vit berimz eigi við heima-menn okkra.’ Síðan riðu þeir Ogmundr ísólfsson ok þeir félagar þar at; þeir höfðu tekit hest frá Bjarna á Auðkúlu-stað. En Þorgils bað Þórð ríða til þeirra ok taka af þeim hestinn. Hann görði svá, ok færði aptr á Auðkúlu-stað. Riðu nú um kveldit allir flokkarnir norðr yfir Blöndu, ok lágu þar um nóttina í sauða-húsum, en görðu njósnar-menn í Vatz-skarð at vita þaðan sönn tíðendi. En er menn höfðu af hestum tekit, settusk menn niðr. Spurði Hrafn Þórð ef hann gengi við því, at hann hefði hrakt menn hans um daginn ok rænt. Þórðr kvazk við því ganga, at hann heimti hest Bjarna er þeir höfðu tekit. Hrafn kvað ófimlega stjórn mundu um flokka þessa, ef hverir skulu ræna aðra; ‘En vit þat víst, at þér skal skamt til meiri hrakningar.’ Brá hónum ok því, at hann hefði staðit yfir vígi Valgarðz fóstr-sonar síns, ok mörgu öðru; kvað ok maklegt, at hann fyndi sik fyrir. Þórðr kvazk eigi standa munda kyrr fyrir mönnum Hrafns ef þeir væri jafnliða; kvazk eigi vita at annat sinn mundi betr til fallit en nú. Hrafn mælti: ‘Þú jafn-yrðir mik; en þér, Ögmundr, er ok ílla farit; ert manna íllgjarnastr, en þorir þá ekki er þú þarft til at taka.’ Vigfúss mælti stundar-hátt: ‘Sittú, Ögmundr!’ Sturla mælti: ‘Eigi er þat ráð, Hrafn, at hrekja Þórð um þetta; var þetta annarra manna nauðsyn, er hann hefir mála-efni gört h En ef þú lætr drepa Þórð mág várn, þá munu vér freista at vér komim í hel nökkurum mönnum fyrir þér.’ Skutusk þeir Hrafn ok Sturla á nökkurum orðum, ok þótti sínn veg hvárum. Þorgils bað sína menn upp standa ok ganga brott; stóð Þorgils þá upp, ok Sturla, ok menn þeirra, ok gengu annan veg á túnit. Lögðusk þeir þá niðr með vápnum sínum ok klæðum. Þorgils lét nökkura menn vaka um nóttina. En um morguninn snemma riðu allir flokkarnir til Bólstaðar-hlíðar; ok stigu menn af baki ok áðu; en höfðingjar gengu á tal. Gékk Þorgils tregr til; en þó fór hann; vóru þeir fjórir saman, Þorðr ok Einarr ok Bergr. En er þeir settusk niðr spurði Hrafn: ‘Skulu allir þessir menn hér vera?’ Þorgils svaraði: ‘Vér skulum allir hér vera, eðr allir brott ganga.’ Settusk þeir niðr, ok varð lítið at tali. En þat varð helzt ráðit, at þeir mundu ríða til Skagafjarðar, ok hafa þar héraðs-fund, Dróttins-dag. Laugardag í Imbrudögum um haustið reið Hrafn ok Eyjólfr í Geldingaholt með sína flokka, ok Þorleifr með þeim. Þorgils ok Sturla riðu á Víðimýri. Vigfúss reið til Sæmundar-hlíðar; Guðlaugr Oddzson ok Seldælir, Auðunn, ok Snörtr, í Glaumbæ. Þá sendu þeir Eyjólfr mann til Hóla, ok fundusk þeir biskup, Hrafn, ok Eyjólfr, niðri í Hegranesi. Var fundr á Mánadaginn á Hesta-þings-hamri; kómu þar þá allir þessir flokkar, ok mart héraðs-fólk. Þar kom Heinrekr biskup. Þorgils skarði fór til tals við biskup, ok töluðu tveir skamma hríð. Ok þá stóð Þorgils upp ok segir alþýðu í hávaða, at hónum þótti eigi efnt við sik þat sem hónum var heitið, at hann skyldi setjask í Skagafjörð. Hrafn spurði hverjum hann vildi kenna þat mest. ‘Eyjólfi,’ segir Þorgils, ‘hversu sem enn fara skipti vár.’ Eptir þetta var eytt flokkinum; reið Þorleifr suðr, en Vigfúss ok Einarr vestr, Hrafn ok Eyjólfr norðr til Eyjafjarðar, ok svá …. Sturla ok Þorgils riðu norðr til Gása til kaupa ok bráðlega vestr aptr. En er Þorgils reið norðan, sendi hann Þórð til Ásbjarnar, ok vildi vita hvern styrk hann skyldi þar eiga, ef hann leitaði aptr til héraðs. Fannsk Þórði þat í svörum Ásbjarnar, at hann tók á öllu hræddr; en kallaði þat þó næst sínu skapi at þjóna Þorgilsi; sagði ok ekki vita drauma sína ef Þorgils yrði eigi höfðingi yfir Skagafirði nökkura hríð. En kvazk þat ráð á leggja, at Þorgils sæi um hérað í Skagafirði þenna vetr, ok sjá svá fyrst fyrir hverju rýmði; ok kallaði sér svá hug um segja, at mikil breytni mundi á verða þenna vetr. En þó lauk svá, at Ásbjörn hét slíkum hlutum ok styrk sem hann beiddi ok hann mætti sér við koma, þó at hann leitaði síðan aptr til héraðs. Reið Þorgils þá heim til Staðar ok sat um kyrt.
273. Þeir Hrafn ok Eyjólfr settusk á Grund í Eyjafirði. Brátt reið Ásgrímr ok [þeir] Eyjólfr [bræðr] norðr yfir Vöðla-heiði. Sneri Eyjólfr með fimtán menn til Reykjardals á Helga-staði. Þeir tóku þar Halldór galpin um morguninn í baðstofu, ok drápu hann. En þeir Ásgrímr tíu saman riðu til Laxárdals til Þverár, ok tóku þar Jón son Eyjólfs prestz Svalberðings, ok tóku hönd af hónum, þvíat hann var frændi Gizurar, ok verit í ferðum með hónum. Riðu síðan aptr til Eyjafjarðar á Grund, ok fluttu þangat föng at sér. Þeir vóru stundum um vetrinn á Möðruvöllum í Hörgárdal at búi Eyjólfs, ok vóru heldr óspakir um vetrinn. Fóru þá menn milli þeirra Heinreks biskups um vetrinn jafnan. Fór allt vingjarnlega með þeim.
274. Oddr Þórarinsson fór af Valþjófs-stað þenna vetr þegar fyrir Jóla-föstu, ok fór allt it syðra; ok kom at Jólum í Haukadal til Þóris tottz; ok var þar við þeim vel tekit. Þaðan fóru þeir Þórir fimta dag Jóla með þrjá tigi manna norðr á fjall. Þá görði á harða veðráttu ok hríðir á fjallinu; ok inn sjaunda dag Jóla höfðu þeir hríð mikla. Tók þá liðit at dasask mjök. Þorgeirr kiðlingr lagðisk þá fyrir, ok kómusk þeir eigi með hann. Dó hann suðr frá Hvinverja-dal—Guðrún var móðir hans, dóttir Álfeiðar Tumadóttur;—var hann þar kasaðr. Oddr bargsk vel á fjallinu, ok gaf mörgum mönnum líf ok limu, ok lypti á bak fólkinu í fjúkinu ok í ófærðinni, er eigi urðu sjálf-bjarga. Þeir kómu í Hvinverja-dal, ok vóru þar um nóttina fyrir inn Átta dag. Um daginn eptir fóru þeir ór Hvinverja-dal; var þá veðr nökkuru léttara. Ok er þeir vóru skamt komnir frá Hvinverja-dal þá kom hræ-ljós á spjót þeirra görvallra; ok var þat lengi dags. Tíunda dag Jóla kómu þeir síð um kveldit ofan í Svartár-dal; vóru þá margir mjök þrekaðir af kulða. Þar skiptusk þeir á bæi í dalnum, ok hvíldusk þar tvær nætr. Þaðan fóru þeir [inn] Tólfta dag Jóla ofan í Bólstaðar-hlíð til Þorvarðz Árnasonar. Þrettánda dag Jóla riðu þeir til Skagafjarðar, ok var Oddr á Víðimýri, Þórir tottr á Reykjahóli. Sendi Oddr þá boð um hérað, ok lét menn upp kveðja; kómu brátt menn til hans [drjúgum]. Fór Oddr með flokkinum ofan í Geldinga-holt; ok var þar lítið skort viku. Var þá höggvit bú Kolfinnu húsfreyju ok étið meðan vanzk. Þá kom lið til Oddz, ok var mart lauslegt. Fóru margir heim um kveldum þeir er heimili áttu skamt þaðan. Ásbjörn Íllugason kom til mótz við Odd í Geldinga-holt með sveit manna, ok görði sik glaðan við Odd í liðveizlu. En Ásbjörn var þó fyrir austan Vötn með sveit sína; kvazk þar vera mundu þar til er þeir væri búnir at ríða norðr á sveitir; þvíat Oddr ætlaði norðr at þeim Eyjólfi þegar hann þóttisk búinn. Fljóta-menn kómu útan til mótz við Odd Einarr ór Hvammi Steingrímsson ok þeir tíu saman.
275. Eyjólfr ok þeir Hrafn sátu á Grund með sveit sína. Þá gengu njósnir um ferð Oddz. Sendu þeir menn út í Svarfaðardal í liðs-samnað. Þorgils Hjaltason frá Urðum ok þeir tólf saman fóru inn til Eyjafjarðar til mótz við þá Eyjólf ok Hrafn; þeir fengu nær átta tigi manna. Guthormr körtr kvað þá vísu, er þeir bjoggusk til ferðar; hann var þá með Hrafni, frænda sínum:—
Fold skal fregna aldri fagr-leit digul-sveita
(glaðir hyggjum svan seðja sárs) ógleði vára:
Þó at val-nistendr vestan vigrar-seiðs um heiðar
(lítt hyggr ferð á flótta) frið-ván segi grána.
Þeir riðu [út] til Hörgárdals um kveldit af Grund; reið Eyjóifr á IVIöðruvöllu, en Hrafn í Fornhaga. Þá dreymði Hrafn um nóttina, at hann þóttisk úti vera þar í Fornhaga. Maðr gékk at hónum mikill. Hrafn þóttisk spyrja hverr hann væri. Hann kvazk Höskuldr heita. Hrafn spurði, hversu fara mundi með þeim Oddi mála-ferlin. Hann svarar: ‘Svá sem glíman mun fara með okkr.’ Þessi maðr rann á Hrafn; ok þóttisk hann í fyrstu forviða verða; en þess at fastari þóttisk hann fyrir verða sem þeir höfðu lengr at gengizk; ok Höskuldr hrökk allr fyrir um þat er lauk. Þá vaknaði Hrafn ok segir Guthormi kört drauminn. Guthormr mælti: ‘Hvárt þótti þér hann seint leiða nafn sítt eðr skjótt?’ ‘Víst heldr seint,’ segir Hrafn. ‘Þá kalla ek hann Haust-skuld,’ segir Guthormr, ‘ok munu vit nú gjalda Oddi haust-skuld er hann tók á hausti Heinrek biskup, ok fé Þorsteins bónda í Hvammi; ok þat hefir hann sagt, at svá mundi fara með oss Oddi sem glíman fór með ykkr. Eigi kann ek öðruvís at ráða þenna draum.’ ‘Líklega er upp tekit,’ segir Hrafn. Sjaunda dag frá Þrettánda degi riðu þeir upp um Hörgárdal, ok átu mat í ofanverðri bygð. Þeir riðu til Hjaltadals-heiðar. Ok er þeir kómu upp á heiðina, kendi at lit brá. Hrafnar tveir flugu með þeim um alla heiðina. Hrafn kvað sér þat vel líka, er nafnar hans vóru með þeim í sinni. Þá kvað Þorvarðr tréfótr vísu þessa:—
Brandz fljúga tveir með tyri tafns leitandi hrafnar;
oss býðr Oddr inn hvassi álm-skúr ok dyn hjálma:
Enn mun örva-sennu Eyjólfr búinn heyja
en geir-hríð at gæða get ek minst at vér letim.
‘Er þat sannast sem mælt er, at “Á mörgu henda spakir menn mið.”’ Góðu áttu þeir færð um heiðina, ok svá um héruðin; bar því skjótt yfir ferð þeirra. Var liðit vel búit, en formenninir ein-harðir ok skeleggir um allt þar er þeir vildu at hafa. Tóku þeir þá á reið mikilli. En er þeir kómu ofan í dalinn, áðu þeir lítla stund áðr þeir riðu upp eptir héraðinu; var allgótt at ríða upp eptir ísinum; þeir kómu nokkurir í Ás í Hegranes, ok höfðu sanna frétt, at Oddr var í Geldinga-holti, ok á öðru hundraði manna með hónum; ok þá lið hans hér ok hvar um héraðit.
276. Oddr sendi menn Geisla-daginn ofan á Hafsteins-staði til Jórunnar Kálfs-dóttur er þar bjó, ok lét fala at henni naut nokkur til matar mönnum um kveldit. Þá var Frjádagr eptir. Jórunn sendi hónum uxa rauðan fimm vetra gamlan; var hann drepinn ok étinn þegar um kveldit. Oddr lá í Almanna-stofu um nóttina, ok svá mart manna sem stofan tók við. Oddr svaf lítið um nóttina, ok söng lengi ok las psaltara sínn. [Þeir] Hrafn ok Eyjólfr riðu með flokk sínn upp eptir ísinum; ok er þeir riðu útan at vellinum, reið Svarthöfði í fyrra lagi Dufgusson, ok Jón járnbúkr, ok nökkurir menn með þeim. Hestr Svarthöfða rasaði er hann reið at túngarðinum; ok stökk hann af baki, ok hljóp skjótt á hestinn fyrir aptan söðulinn, ok síðan reið hann heim í túnit. Einn maðr af liði Oddz sá er Tosti hét, hafði farit til hesta um nóttina út á völlinn; hann varð fyrstr fyrir liði þeirra Eyjólfs. Sveinn Eyþjófsson lagði hann spjóti til bana. Eptir þat riðu þeir heim á bæinn, ok hljópu af hestum millum kirkju-garðz ok líti-búrs þess er stóð út ok ofan frá branda-durum í túninu. Þeir gengu þá hljóðlega heim at branda-durum ok allir menn þeirra með dregluðum stálhúfum. Kona hét Öngul-Þóra; hón varð fyrst vör við ófriðinn, ok gékk skjótt til stofunnar. Vóru þar þá margir menn vaknaðir, ok töluðu um með sér hvar norðr í sveitum þeir mundu finna þá Hrafn ok Eyjólf. Hón svaraði Þóra, [ok sagði,] at eigi mundi langt at leita þeirra, ‘Þvíat nökkurir menn kómu í túnit með dregluðum stálhúfum.’ Hljópu þeir Oddr þá upp skjótt, ok taka vápn sín, er þar hengu í stofunni, ok hljópu fram til úti-dura. Eyjólfr ok Hrafn gengu at branda-durum ok fylgðar-manna sveit þeirra. Ásgrímr gékk at eldhúss-durum, ok Svarfdælir með hónum. Svarthöfði Dufgusson at [enum] synnstum durum ok þeir Kvistungar. Jón járnbúkr hljóp fyrstr upp at durunum. Jón dúði spjótið inn í dyrnar ok spurði hvárt skolli væri inni. Þeir Oddr hljópu nú í dyrrin, ok fylgðar-manna sveit hans með hónum, ok mart annarra manna: Halla-geirr ok Sumarliði inn sterki, Eindriði Þormóðsson, Már Eyjólfsson, Hjálmr af Víði-völlum, Einarr ór Hvammi Steingrímsson;—þessir eru nefndir með Oddi í branda-durum. Skipaði hann nú til varnar sínum mönnum. Þórir tottr ok sveit manna með hónum, hljóp í eldhús-dyrr, ok varði þar. Steinólfr Þórarinsson, bróðir Oddz, varði [in] synnstu dyrr, ok sveit manna með hónum. Nú vörðu þeir hverir sem skipatvar; en sóttu þar at hverir sem fyrr var sagt. Teksk nú harðr bardagi. Veitti Oddr góða vörn, ok hans menn, mjök langa hríð; en sumir hlífðusk við mjök. Þá mundi þriðjungr nætr lifa er þeir tóku at berjask. Þröngt varð þeim Oddi í durunum, ok óhægt vörn við at koma. Eyjólfr Þorsteinsson hljóp brátt upp á húsin, ok nökkurir menn með hónum, ok rufu þakit; lögðu þar inn ok grýttu. Varð þeim Oddi þat skeini-samt. Urðu þá margir sárir, bæði af grjóti ok vápnum. Þórir tottr veitti harða vörn um hríð; hann var í panzara öruggum ok stálhúfu Noræna á höfði, ok spjót mikit í hendi, ok lagði því bæði hart ok tíðum. Þórir var skamma hríð í durunum, ok stökkr hann út eldahúss-dyrrin, ok nökkurir menn með hónum. Þórir komsk í kirkju. Eigi þykkjask menn séð hafa, hverju faraldi er hann komsk í kirkju. Með hónum hljóp út Þórarinn graut-nefr. Ok er hann kom ofan í kirkju-garðinn mælti hann: ‘Strauk hann yðr þar, grautnefr!’ segir hann. Þá var kastað eptir hónum buklara, ok kom í knés-bætr hónum, ok féll hann á bak aptr. Hljópu menn þá til af liði Eyjólfs ok drápu hann. Þá var ok veginn Þórir rödd; þeir vóru báðir Fagraness-menn. Ok er þeir [Þórir] vóru út gengnir, þá var gengit í eldhús-dyrrin; gékk þar inn Hrafn Oddzson ok sveit manna með hónum. Þessir eru nefndir at með hónum vóru: Óláfr Óláfsson var með hónum, Guthormr körtr, Auðunn Thomasson ok Snörtr bróðir hans, Ari Ingimundarson, Halldórr greppr ok Erlingr bróðir hans. Eggjaði Hrafn þá menn sína at þeir skyldu trúlega ryðja skálann, ef þeir kæmi í skálann. Þá var fyrir í skálanum Þorbjörn Þórólfsson af Ríp, ok var hann lagðr spjóti til bana. Már Eyjólfsson var þá í skálanum; hann hljóp upp í stafn-rekkju við [inar] syðri skála-dyrr, ok varðisk þaðan vel ok drengilega, svá at hans vörn hafa margir við brugðit, þeim er kunnast var. Hrafn hjó til hans ok í set-stokkinn, en Már hjó um þverar herðar Hrafni, er hann laut við, er hann vildi ná sverðinu ór stokkinum, ok varð höggit lítið, er hónum var óhægt til at höggva yfir bríkina, ok varð Hrafn ekki sárr. Már hljóp þá ór hvílunni fram, ok komsk í andyrit til Oddz. Þorbjörn Sælendingr Snorrason varði branda-dyrr með Oddi, ok var þá enn eigi eptir-bátr vaskra manna þar er karlmennsku skyldi fremja. Þorbjörn stóð í durunum hjá Oddi; hann var í panzara erma-lausum, ok hafði skjöld fyrir sér í inni vinstri hendi, en vá með sverði inni hægri hendi. Auðunn Thomasson Seldæll hjó með sverði til Þorbjarnar á höndina vinstri fyrir ofan ölnbogann; þat var mikill áverki, Auðunn mælti: ‘Skall þar einum!’ Þorbjörn svaraði: ‘Lítt var þat.’ En Þorbjörn hafði áðr vegit Þórarin bróður hans á Haugsness-fundi; en þó kenndi Auðunn eigi Þorbjörn. En Þorbjörn vissi görla hverr á hónum vann; sagði hann svá ok síðan, at hann var af hónum maklegastr áverka at taka allra þeirra manna er þar vóru. Þeim Oddi varð þröngt mjök í anddurinu, rofin húsin yfir þeim, en sótt at þeim mjök harðfengilega öllum-megin. Oddr mælti við menn sína, þá er hónum vóru næstir, at þeir mundi út leita, ‘Mun ek hlaupa út fyrstr,’ segir hann, ‘en þér fylgit mér [vel]. Eru þá mörg góð at, ef vér komumsk á víðan völl; ok látum eigi stanga oss hér inni svá auvirðilega.’ Margir hétu [góðu] at fylgja hónum. Oddr hljóp út ór durunum. Hann hafði skjöld ok sverð ok stálhúfu; hann var í grænum kyrtli. Svá var sem kólfi skyti er hann hljóp út; komsk hann ok langt ofan frá durunum; skjöldinn hafði hann yfir höfði sér, en sveiflaði sverðinu í hring um sik. Hann var manna fimastr við skjöld ok sverð, allra þeirra manna er þá vóru á Íslandi. Már Eyjólfsson hljóp út eptir hónum, ok komsk ofan í túnit hjá hónum. Ok er Oddr gat séð Má, mælti hann: ‘Þar ertú enn, góðr félagi!’ segir hann. Skildi þá með þeim; ok var þá margr um einn. Már hrökk upp at vegginum, ok féll hann þar fyrir vápnum, ok var þó lítt sárr; skaut hann yfir sik skildinum, en krepti upp undir fætrna; vóru hónum þá grið gefin, ok ‘Bergr hverjum nökkut er eigi er feigr.’ Nú er Oddi veitt atsókn af mörgum mönnum; ok kómu þeir lítt sárum á hann meðan hann stóð upp; hann hlífði sér með skildinum, en vá með sverðinu, ok sveiflaði því um sik. Hann varðisk svá fræknlega, at varla finnask dæmi til, at einn maðr hafi betr varizk svá lengi fyrir svá margra manna atsókn úti… Eyjólfr Þorsteinsson var uppi á húsum; hann eggjaði mjök sína menn, ok sagði þat skömm [mikla] at þeir sóttu einn mann svá margir, ‘Eðr hvar er Nikulás Þórarinsson.’ Íllugi svarta-kollr, sonr Jóns Markússonar, lagðisk til fóta Oddi, ok görði hepting at. Féll Oddr þá. Ok þá mælti hann: ‘Prestz-fund vilda’g í Guðs nafni,’ segir hann. Þat heyrði Svarthöfði Dufgusson, er hann sat á kirkju-stoðinni, ok margir aðrir. Var þá unnit á Oddi. Nikulás Þórarinsson hjó í höfuð hónum, ok var þat bana-sár. Hallbjörn hali Jónsson vann ok á hónum. Lét Oddr þar líf sitt við mikla hreysti ok drengskap. Þá var lýst nökkut er Oddr lézk. Eigi flettu þeir hann. Var þá skotið skildi yfir líkit þar í túninu. Oddr var mikill maðr vexti; eigi mátti hann styrkjan kalla at afli, en þó var hann inn knásti, ok inn fimasti, ok bezt at íþróttum búinn, ok manna mjúkastr með Þorvarði bróður sínum ok Kolbeini. Oddr var ljós-jarpr á hár ok vel fallinn í andliti, blá-eygr, ok manna bezt á sik kominn, blíðr ok góðr við alþýðu, ok örr af fé; manng, var hann vápn-fimastr; ok svá segir Þorvarðr bróðir hans, at þat var einskis mannz færi eins á Íslandi, at skipta vápnum við Odd; þótti öllum mönnum mestr skaði at hónum þeim er hann var kunnastr. Eirekr hét Austfirzkr maðr, er ljómi var kallaðr; hann var veginn í úti-búri því er stóð norðr frá branda-durum; var þar atsókn mikil um nóttina. Fleiri menn vóru þar særðir í úti-búrinu. Halla-geirr var mjök sárr, bæði í höfði ok annars-staðar. Brandr hét maðr hrúga; hann lagði höndina upp á þilit ina hægri; þá var höggit á höndina, ok tók af fjóra fingr við þilinu allt uppi við hnefann; kenna flestir Hámundi Várbelg þann áverka. Átta menn létusk í Geldingaholti með Oddi: Kollsveinn kröbbungr, Þorbjörn Þórólfsson, Tosti, Þórarinn grautnefr, Þórir rödd. Tvá nefni ek eigi. Flestum mönnum vóru grið gefin þegar Oddr var fallinn. Oddr var nær hálf-þritögr er hann féll. Menn Oddz fluttu líkama hans upp til Seylu, ok grafinn þar síðan undir kirkju-garðinum,—en þó var eingi gröptr at þeirri kirkju,—ok svá langt inn undir kirkju-garðinn. Þeir Hrafn ok Eyjólfr riðu norðr skjótlega, ok settusk enn á Grund; ok höfðu þar fjölmennt.
Nú fréttusk þessi tíðendi, fall Oddz; ok þótti Þorvarði bróður hans mikill skaði ok mörgum öðrum, þó at þeir bræðr bæri eigi með öllu auðnu til samþykkis. Randalín Philippus dóttir, er Oddr hafði átt, hélt búi sínu á Valþjófs-stöðum; óxu þar upp börn þeirra Oddz með henni: Guðmundr er gríss var kallaðr, ok Rikiza dóttir. Þau vóru bæði mannvænleg. Nú leið vetrinn af hendi ok várit. Ekki hafði Þorvarðr mála-tilbúnað eptir Odd bróður sínn.
277. Þenna vetr er nú var frá sagt, ríðr Þorsteinn Arnórsson ok Finnr af Sámsstöðum Miðvikudag í Efstu-viku út á Hitarnes. Bað Þorsteinn Þórð, at hann riði með þeim til Staðar at leita um sættir með þeim Þorgilsi. Riðu þeir nú til Staðar Skírdag. Leitaði Þórðr eptir við Þorgils ef hann vildi nökkura sæmð unna Þorsteini fyrir handar-höggit. Talði þat til, at hann hafði sótt á fund hans nær einn saman, ok þat annat at þá stóð yfir svá mikill miskunnar-tími sakir píningar várs Herra Jesu Christi. Ok var Þorgils heldr treglegr í fyrstu. En þó lauk svá, at þeir sættusk, ok skyldi Þorgils dæma. Sættusk þeir þá með fullu, ok var mællt fyrir trygðum. Þorgils görði fimtán hundruð, ok féllu niðr sum fyrir gagn sakir; ok hét hónum sínu vinfengi ok fulltingi.
278. Þorgils skarði ok Þorvarðr Þórarinsson vóru þri-menningar at frændsemi, ok því kom Þorvarði þat í hug, at leita þangat lið-sinnis eðr nökkurs traustz. Sendi hann þá menn austan um várit með bréfum til Staðar at leita eptir, ef hann vildi nökkurn kost á göra at veita hónum lið at hefna Oddz bróður hans, ok hann fengi fyrir víg hans fulla sæmð. ‘Vil ek þar eigi góz til spara.’ Þorgils bar þetta mál fyrir Sturlu ok fyrir aðra vini sína. Rézk þat af, at Þorgils stakk eigi af um liðveizlu; en segir þat svá framt mundu ráðask er þeir fyndisk. En bað Þorvarð sjá fyrir fundi þeirra; ‘Vil ek hvergi af héraði ríða.’ Þetta samar fyrir Alþingi drógu þeir Hrafn ok Eyjólfr flokka saman ok fóru suðr til Borgarfjarðar; höfðu þeir frétt af, at menn höfðu farit í millum þeirra Þorvarðz ok Þorgils; settusk þeir þá í Borgarfjörð með flokkana, ok ætluðu at Þorgils skyldi eigi ná þingreið. Sneru þeir þá á hann fjándskap. Var þat ok svá, at Þorgils reið eigi til þings ok eigi Sturla; var þat þá mælt, at farit mundi at Þorgilsi, ok mundi hann sæta nökkurum afar-kostum. En ekki varð af því. Þá er þeir vissu at Þorvarðr reið eigi til þings, dreifðu þeir flokkum um. Riðu þeir Eyjólfr þá norðr til sveita, ok settu Nikulás til í Kalmanstungu ok Egil í Reykjaholti, at göra sér njósn ef þeir yrði við nökkurn ófrið varir, eðr flokka-drátt.
279. Þenna tíma kom austan ór Fjörðum Magnús Jónsson, frændi Þorvarðz; hafði hann farit lítt með bygðum, en jafnan um nóttum; gékk því engi njósn af hans ferðum fyrr en hann kom til Staðar. Skoraði hann þá enn af nýju á Þorgils til liðveizlu fyrir hönd Þorvarðz. Segir hann þá, at Þorvarðr mundi á ferð kominn austan, ok vildi at þeir fyndisk á Margrétar-messu-dag á vestan-verðri Bláskóga-heiði, ok skyldi Þorgils vera svá fjölmennr, at þeir þættisk færir þaðan hvert ráð er þeir vildu upp taka. Var Þorvarðr þá heitbundinn í því, at sú ein skyldi vera sætt þeirra í milli, Hrafns ok Eyjólfs, at Þorgils skyldi ná héraði í Skagafirði, svá at hann þyrfti eigi þá at ugga. Sturla var þá riðinn vestr til Staðarhóls at göra þar upp stofu, ok sendi Þorgils heima-mann sínn at hann kæmi vestan til fundar við þá Þorvarð, ok því betr er hann væri fjölmennari. Magnús hafði komit til Rauðs-gils, er hann fór austr aptr, ok var hann þar kenndr. Höfðu þeir Nikulás ok Egill á þessu njósn; ok sögðu þeim Hrafni ok Eyjólfi, at þeim þótti ótrúlegt um ferðir Magnúss, en höfðu önga sanna fregn af Þorvarði. Reið Hrafn þá norðan ok stefndi fund við Þorleif í ofanverðum Hrútafirði við fjöll uppi. Kunni Þorleifr ekki annat at segja en allt væri fjándskapar-fullt af Þorvarði við þá. Þá mæltusk þeir þat við, at Þorleifr skyldi búinn til liðveizlu við þá Hrafn ok Eyjólf þegar þeir þyrfti nökkurs við. Hrafn reið þaðan til Sauðafellz, ok spurði at Þorgils var at Stað, en Sturla at Staðarhóli; varð hann eigi annars varr en allt væri kyrt í sveitum. Reið Hrafn norðr eptir þetta, en Þorleifr var uppi í héraði ok sat þar fyrir fréttum. Þorgils Böðvarssón lét stefna manna-mót fjölmennt at Miðsumars-helgi. Kom þar Einarr Halldórsson ok mikit fjölmenni. Kvaddi Þorgils þá menn til ferðar með sér; ‘Man ek ríða suðr undir Hraun til Kráks, ok til mótz við Sturlu frænda mínn.’ Kvaddi hann þá til þess er hónum þóttu bezt til færir fyrir vápna-sakir. Urðu þeir saman nær sjau tigir manna; var þar inn fyrsti maðr Einarr Halldórssori, frændi hans, ok þar með bændr aðrir eðr bónda-synir. Riðu þeir þegar af manna-mótinu suðr yfir fjörur; ok grunuðu menn mjök, at nökkut mundi undir búa þessi ferð. En er þeir kómu suðr af Sela-Lóni, þá sendi hann Glúm Hafliðason ok Böðvar Vermundarson á Hitames til Þórðar. Bað hann koma til sín upp undir Hraun áðr sól væri upp komin. Kómu þeir á Hitarnes um mið-nætti; vóru þar allir menn í svefni. Þeir bám þegar upp örendi sín er þeir kómu. Stóð Þórðr þá upp þegar, ok bjó sik. Þeir sögðu hónum eigi fleira. Bjósk hann því af skyndingu mikilli ok hafði önga brynju; en hafði hann önnur vápn. Með hónum reið Þorkell brennir. Ok er þeir kómu undir Hraun var Þorgils eigi upp risinn. Ok er hann var klæddr, kallaði hann Þórð til máls við sik, ok segir, at hann ætlar at ríða suðr í hérað til mótz við Sturlu frænda sínn. Atu þeir þar dagverð á ymsum bæjum, ok riðu síðan. En er þeir kómu á leið, þá spurði Þórðr at nýju at ferð Þorgils. Segir hann þá af it ljósasta. ‘Hefir ek spurt,’ segir hann, ‘at Þorleifr hafðisk við í héraði, ok skyldi halda njósnum fyrir þá Hrafn ok Eyjólf, ef Þorvarðr kæmi sunnan eðr Þorgils útan.’ Þóttisk hann hafa var-goldit þorleifi fyrir óþokka þann er hann hafði lýst við hann í Borgarfirði; ok svá fyrir þat er hann hafði ætlað at fara at Þorgilsi um sumarit með þeim Hrafni ok Eyjólfi.
280. Um sumarit hafði Hrafn látið ríða eptir Þórði, mági Þorgils; ok lýsti í því fjándskap við hann. En Þórðr sétti undan vestr til Staðarhóls, er hónum var eigi fært um Dali fyrir Hrafni. Átti Sturla þar annat bú; en annat hafði hann gört í Hitardal um várit; ok hafði hann þat treglega fengit af Katli, ok þó nauðungar-laust. Sat Sturla um sumarit ymist á Staðarhóli eðr í Hitardal. Þetta vár urðu þeir sekir á þórness-þingi, Gísli á Rauða-sandi ok synir hans. Deilðu þeir Seldælir um bergtoll af Barðz-gnípu. Veitti Þorgils Seldælum, frændum sínum, á þinginu; en þeir hétu hónum í móti sínum styrk. Ok er Þórðr kom á Staðarhól var þat til tíðenda, at Sturla stóð úti einn saman, ok vóru menn at, at kasta steinum í stofii-vegginn. Heilsaði Sturla hónum ok spurði tíðenda, eðr hvat hann vissi at segja frá þeim Hrafni ok Eyjólfi. Þórðr segir þat, at hann vissi þat til Hrafns, at hann var þá kominn til Staðar í Hrútafjörð, ok þeir þorleifr ok Hrafn mundu finnask; ok Hrafn mundi ríða til Dala, ok vita hvat þeir Sturla ok Þorgils hefðisk at, eðr hvé kyrrlegt hónum þætti vera í sveitum. Sturla kvezk sjá, at bjósk til ófriðar með þeim öllum. Þórðr barði því niðr. Sturla kvað ekki skipta hvat þeir segði frá, ‘Því at nú í sumar mun barizk vera, ok munu eigi allir þaðan frá tíðendum segja.’—Maðr hét Helgi; hann var kallaðr keis, heima-maðr Sturlu; hann var lítill maðr ok auvirðilegr; hann kastaði torfi á stofu-vegginn. Hónum þótti torfit borit at sér of-skjótt; var veggrinn hár, en hann ókröptugr, ok gékk hónum ílla upp at kasta: ‘Ok vili þér sprengja mik,’ segir hann. Sturla mælti: ‘Gefstú vel, fóstri! annat mun þér verða en þú springir af torf-kasti; ok muntú þó eigi eiga langt ólifat.’ þat gékk svá eptir, at Helgi keis var drepinn annat sumar eptir á Staðarhóli þá er þeir Hrafn ok Ásgrímr sóttu Sturlu heim. Þetta sumar sættusk Seldælir ok Rauðsendir; ok var Gísli ok synir hans jafnan vinir Þorgils síðan.
281. Nú er þar til máls at taka, er þeir talask við mágar, Þorgils ok Þórðr. Þorgils kvað þat upp nú, at hann ætlaði at Þorleifi; kvazk frétt hafa, at hann var kominn í hérað; ok vóru þeir optast saman tíu eðr tólf. Þorgils reið þá suðr um Mýrar, þar til er hann kom í skóginn sunnan-verðan gegnt Galtar-holti. Stigu þeir þar af baki. Ok lítlu síðarr kom Sturla þar; vóru þeir saman nær sex tigir manna, en Þorgils hafði sjau tigi manna. Vóru þar með hónum tveir Hrafns-menn, Óláfr ok Grani Arnórs-synir. Þeir Þorgils ok Sturla gengu þá á tal, ok nökkurir menn með þeim. Þóttisk Sturla spurt hafa at Þorleifr hefði verit Dróttins-dag á manna-móti þann sama Dróttins-dag at Furu-ósi, ok at allt væri þar kyrrt í héraðinu. Þar var ok ný-kominn vestan ór Saurbæ Starri kaupungr; sagði at Sturla var á Staðarhóli ok mundi þar vera þar til er stofa hans væri upp gör, ok ríða síðan heim í Hitardal. Hann kvazk spurt hafa, at Þorleifr reið til Bæjar Dróttins-aptann, ‘Ok þat orð á, at hann mundi brátt ríða út á Akranes þegar hann spurði kyrrt ór öllum sveitum.’ Þar var Þorkell hrútr görr á njósn suðr yfir Hvítá, ok skyldi hann forvitnask um ferð Þorleifs. Lögðusk menn þá niðr ok sofnuðu. En er á tók líða kveldit, lögðu menn á hesta sína, ok riðu svá sem götur lágu suðr til Valla-vaðs. Kom Þorkell hrútr þar til mótz við þá, ok hafði spurt, at at nóni dags var Þorleifr í Bæ, ok hann mundi þar vera um nóttina. Þorleifr hafði verit í laugu um daginn fyrir nón, ok lagðisk síðan til svefns sem vanði hans var til; ok er hann vaknaði, sagði hann Böðvari bróður sínum, at hann hefði dreymt mart. ‘Ek þóttumk vera staddr hér í Bæ, ok þóttumk ek sjá út á Borgarfjörð. Mér þótti skip mikit sigla útan eptir firðinum, mjök mikinn, ok leggja upp í Hvítá. Ek þóttumk spyrja mann er stóð hjá mér, hverr skip þat mundi eiga; en hann segir, at ætti Þorgils skarði. Ek þóttumk sjá at flugu gneistar margir af skipinu, ok þótti mér sumir fljúga ok dreifask hingat í Bæ; en sumir upp eptir Reykjadal, ok svá norðr til fjalla, sem menn máttu auga reka.’ Böðvarr mælti: ‘Þat mun vera, frændi, fyrir veðrum.’ ‘En mér lízk ófriðlegt,’ segir Þorleifr. Bað hann þá taka hesta þeirra; ‘Vil ek ríða heim,’ segir hann, ‘út á Akranes.’ Þeir Þorleifr átu þar náttverð, ok riðu síðan um kveldit út í skógana fyrir Grjóteyri, ok sváfu þar um nóttina; en riðu snimma um morguninn út á Akranes heim, ok höfðu önga frétt ór héraði. Þorgils hitti Þorkel hrút; ok segir hann slíkt er hann var víss orðinn. Þótti mönnum þat líkast, at Þorleifr mundi vera í Bæ. Þorgils varaði við því alla menn mest, at göra Böðvari nökkut grand ok sonum hans, eðr nökkurum hans varnaði, sakir mágsemðar ok þó vináttu. Sturla var eigi mikill vin Böðvars; þótti hann því ráðit hafa, at Ketill gékk treglega af staðnum í Hitardal. Þorgils kvað þat eigi fyrir standa mundu, þótt Þorleifr væri þá í Bæ kominn. Riðu menn nú upp til Bæjar, ok kómu þar mjök svá um myrk-nætti; vóru þá úti-dyrr opnar. Menn höfðu heyrt gnýinn; tók Böðvarr þá klæði sín ok synir hans ok heima-menn. Gékk Þorgils inn þegar ok menn hans. Sturla var úti ok hans menn, ok svipuðust at hrossum er úti vóru um garða. En er Þorgils kom í skálann, gékk Böðvarr bóndi í móti hónum, ok var þá klæddr; hafði hann í hendi öxi snaghyrnda. Böðvarr spurði hverr þar færi svá ófriðlega; því at nökkurir menn höfðu brugðit vápnum er inn gengu. Þorgils sagði til sín. Böðvarr mælti: ‘Þat inunda ek þér sízt ætla, at þú mundir hingat fara ófriðar-ferð, sakir vanda ok viðr-mæla.’ ‘Öngan ófrið ætla ek þér at göra,’ segir Þorgils, ‘ok öngum þínum heima-mönnum.’ Þorgils spurði, hvárt Þorleifr væri‘þar. Þá svarar Herdís húsfreyja: ‘Því er betr, frændi, at hann er eigi hér; ok lát þér fara sem bezt til Böðvars míns.’ ‘Vel skal mér til hans fara,’ segir Þorgils. Þar var fátt manna í skálanum. Urðu þeir þá þess varir, at Þorleifr var eigi þar, ok hann hafði brott riðit um kveldit. Sneri Þorgils þá út, ok svá Böðvarr, ok synir hans; en nökkurir menn hljópu inn, ok þrifu ofan sverð nökkur. En er þeir kómu út, þá gengu þeir á tal, Þorgils ok Böðvarr, ok nökkurir menn með þeim. Talði Böðvarr á við Þorgils um atreið þessa; en hann þóttisk eigi sakaðr við Böðvar; ‘Em ek eingi þínn íllvilja-maðr,’ segir hann; ‘vii ek unna þér sæmðar fyrir ferð þessa svá at þér líki vel.’ Böðvarr mælti: ‘Eigi em ek nú mjök fé-þurfi; skortir þik meirr fé en mik.’ Tók þá vel at semjask með þeim mágum. Segir Böðvarr, at hann mundi verja Þorleif bróður sínn, þótt hann væri þangat heim sóttr, ef hann mælti því við koma; ‘Man ek ok verja þik, Þorgils, ef Þorleifr sækir þik heim hingat; hefig opt latt Þorleif at göra samband með þeim Hrafni ok Eyjólfi; ætla ek ok, at hónum leiði önga sæmð af þeim. Hefi ek þat til lagt með þér, Þorgils, at þú skyldir Þorleifs með góðu leita, en hann því með góðu taka; ok hefir hvárrgi viljat hafa mínar tillögur.’ Þar urðu nokkurar hrossa-kippingar, ok vildi Böðvarr, at Þorgils færi með hross, sem hann vildi upp í Reykjaholt; en hann vildi engi hross ljá Sturlu ok hans mönnum. Bauzk Böðvarr til meðal-göngu með þeim Þorgils ok Þorleifi. Þorgils játti því; ‘Mun ek þín orð,’ segir hann, ‘þar um mikils virða.’
282. Riðu þeir Þorgils þá upp til Reykjaholtz; höfðu þeir þá spurt at Egill var heima; ætlaði Þorgils at þá skyldi greiðask um mál þeirra’Egils. Þeir Þorgils kómu upp í Reykjaholt þá er mjök var mornat. En þat bar saman, at þeir riðu frá Gríms-stöðum ok maðr gékk út í Reykjaholti sá er Koðran hét, ok var kallaðr Skröggr; hann sá ríða marga menn vápnaða eptir götunni frá Gríms-stöðum, ok riðu heldr mikinn. Hann hljóp inn, ok sagði Agli at fjölði vápnaðra manna reið at garði. Hljóp Egill þá upp, ok geymði eigi at klæðask, ok tók kirkju-lykil, ok mælti: ‘Þar mun vera Þorgils, frændi, ok eigi horfinn heimsóknum við mik.’ Komsk Egill í kirkju, ok lauk aptr hurðinni. Þorgils gékk upp at kirkju-durum; var þar Þórðr prestr kominn fyrir kirkju-dyrrin, ok heilsaði Þorgilsi; en hann tók vel kveðju hans; ok spurði hann brátt at Agli, hvárt hann væri heima. Prestr segir, at hann var heima, ok þá í kirkju kominn. Þorgils mælti: ‘Satt mantú segja,’ ok kvazk sét hafa veslinginn er lauk kirkju-hurðinni, ‘Ok sýndisk sem eigi væri klæð-margr.’ Prestr mælti: ‘Eigi veit til hvers happs hætti,’ þótt hann hefði beðit, Þorgils mínn!’ Þorgils gékk þá til manna sínna; bað þá af baki stíga, ok bauð þeim öllum þar at vera; ‘Látið hesta yðra ganga í tún.’ Sturla kvað eigi þat ráð, at göra þat; ‘Því at Pétr postuli á töðuna, ok hefir hann ekki til saka gört við Þorgils.’ Einarr bóndi ok Bergr báðu menn af reka hestana vellinum; ok Þorgils bauð þeim um, at þeir mundu fá menn til at annask hestana. Þeir segja svá vera skyldu. Fóru þá hestar reknir af túni, ok gætt út í Nesjum. Menn sveimuðu þá þegar inni um húsin, ok fundu drykk í kjallara Egils, ok sögðu Þorgilsi, ok vildi hann eigi at drukkinn væri; ‘Vil ek,’ segir hann, ‘öngu spillá láta.’ Fóru þá menn í milli þeirra Þorgils ok Egils, Bergr Ámundason ok Þórðr prestr. Stóðusk þeirra þykkjur fjar; þóttisk Egill eiga á Þorgilsi stór-sakar, fyrir heimsókn þá er hann hafði þangat farit þá er Þorsteinn var hand-högginn. Áttu þá margir menn góðan hlut at; var einn af þeim Sturla Þórðarson, frændi þeirra, Einarr Halldórsson, Bergr Ámundason, Þórðr prestr. Var Þorgils þá svá þverr, at hann sagði svá, at hann skyldi þar þat hervirki göra, at Egil ræki allan aldr minni til, þótt hann héldi lífi. Tölðu menn þá um fyrir Agli, at meiri ván væri, at hans hluti mundi þá því meirr við brenna sem lengr stæði mis-þykt þeirra. Lét Egill þá beiða sér griða, ok þat féksk. Gékk hann þá ór kirkju; töluðusk þeir frændr þá við. Bauð Egill dóm Sturlu á málum þeirra; talði hann á Þorgils margar sakar, ok svá um staðar-ábúð ok fjár-auðn þá sem orðit hafði um vetrinn, er Þorgils tók við búinu, ok ógreidd stóð; ok atför í Reykjaholti, ok slíkar fjár-tökur sem þá höfðu orðit um vetrinn. Þorgils talði á Egil ótrúnað mikinn ok fjörráð; kenndi hónum ok mest af óþokka þeim er héraðs-menn höfðu til hans um vetrinn er hann var í Reykjaholti. En hvat sem þar var um talat, þá varð þat at lyktum, at Egill gékk til handsala við Þorgils ok seldi hónum sjálfdæmi; skyldi hann skipa öllum þeirra málum sem hann vildi. Lögðusk þeir Þorgils þá til svefns, ok allr flokkr þeirra, nema þeir menn er vökðu; en Egill bjó til greiða. Ok er Þorgils vaknaði, lét hann syngja sér messu, De Sancta Margareta. En er tíðum var lokit, gengu þeir í stofu; var hón vel tjölduð, ok upp settir bjórar. Var þá Egill inn glaðasti, ok beini inn bezti, ok drukkit nökkut af alþjóð. En er menn vóru mettir, lét Egill kalla Þorgils ok Sturlu, Einar Halldórsson, ok fleiri menn, í Lítlu-stofu, ok mart manna, svá at stofan var full. Var þá drukkit fast ok veizla in bezta. Tjáðu menn þá fyrir Þorgilsi hversu vel Agli fór. Hann tók því vel, ok lét sér finnask um fátt. Í þenna tíma kom Högni Böðvarsson ór Bæ ok nökkurir menn með hónum. Hann segir, at herra Brandr ábóti hafði verit um nóttina at Lundi í Reykjadal ok hann var þá kominn í Bæ, ok hafði Böðvarr því eigi þangat riðit, at hann vildi ríða með ábóta þangat at áliðnum degi. Þorgils tók blíðlega við Högna, ok skipaði hónum upp it næsta sér. En er kom at nóni dags, kómu þangat tveir menn, Þórarinn hét annarr en annarr Jörundr gestr; þeir vóru sendir af Þorvarði Þórarins-syni; sögðu at hann var kominn ofan at Rauðs-gili. Vildi hann at Þorgils kæmi til mótz við hann, ok talaði um ráða-görðir sínar. Segja þeir at Þorvarðr var með tíu tigi manna. Brá Þorgils við þegar, ok bað leggja á hesta. En er menn vóru búnir, lét Þorgils kalla til sín Egil. Gengu þeir á tal; var þar við Sturla ok Einarr, ok Bergr Ámundason, ok Þórðr Hitnesingr. Sagði Þorgils þá upp görð með þeim Agli. Var þat fyrst, at Egill skyldi gjalda staðnum í Reykjaholti fé þat allt er eyzk hafði þann vetr er Þorgils átti þar bú. Þorgils skyldi rakna láta þat sem tekit var í Reykjaholti it fyrra sinn. Egill skyldi ok öngum manni veita í móti Þorgilsi, en göra hónum njósn ef hann vissi hónum háska ván. Þorgils hét Agli trausti sínu, hvar sem hann kæmi því við. Á hvárigan vóru þar fégjöld skilð; en þaðan af skyldu þeir fella saman frændsemi þeirra ok fulla vináttu. Ok héldu þeir þat vel. Þóttusk menn þat brátt finna, at Egill unði vel við. Þorgils kvaddi Egil, at hann skyldi ríða með til mótz við Þorvarð. Egill bauð hónum þangat um kveldit ok þeim mönnum sem hann vildi. Riðu þeir þá til Rauðs-gils, ok var Þorvarðr þar fyrir. Var með hónum Finnbjörn ok Ögmundr Helgason, Magnús ok Helgi Helgason, Sumarliði inn sterki, Þorgeirr ok Oddr ok Ögmundr prjónn, Óláfr frá Bustar-felli. Gengu þeir þá á tal, Þorgils ok Þorvarðr, frændr, ok Sturla, ok nökkurir menn. Töluðu þá um með sér hvat í milli hafði farit um vetrinn; ok greindi þá þar lítt á.
283. En er þeir höfðu talat um hríð, kom þar ríðandi Brandr ábóti, ok með hónum Böðvarr ór Bæ, mágr hans; vóru þeir fimm saman. Tóku menn við hónum blíðlega. Ábóti var fár við Þorgils; þótti hónum ílla, er hann hafði farit með skari nökkurum at Böðvari í Bæ. Ábóti hafði vitað ferð Þorvarðz. Tók Þorvarðr þá at leita liðveizlu við Þorgils, at hann veitti hónum til hefndar eptir Odd bróður sínn við þá Hrafn ok Eyjólf; talði þar til frændsemi við þá Odd; en eigi síðr þat, at þeir Hrafn ok Eyjólfr höfðu sýnt við Þorgils. Ok at engi maðr mundi sínum sæmðum halda meðan þeirra uppgangr væri, ok eigi yrði lægðr þeirra ofstopi ok ójafnaðr með nökkuru tilfelli. ‘Sótta ek [því],’ segir Þorvarðr, ‘þik at ráðum, at mér þóttir þú líkastr til nökkurrar liðveizlu hér um; mantú nú ok sjá þann afla, er ek hefi fengit ór Austfjörðum, ok vænti ek, at góða raun muni gefa; er þat þó mjök lítið móti slíku ofrefli sem við er at skipta. Man ek þat sýna vilja, at mér þykkir betr, at þú styrkir mik til þessa.’ Þorgils mælti: ‘Mér lízk meira vandkvæði á þessum hlut, en ek göra hér um skjóta órlausn. Vil ek ráðask hér um við herra Brand ábóta ok Sturlu frænda mínn, ok aðra vini mína.’ Gengu þeir þá báðir, Þorgils ok Sturla; ok kölluðu þeir þá til Brand ábóta. Þorgils kallaði til með sér Einar ok Þórð. Ábóti kallaði til með sér bróður Heming, ok Böðvar ór Bæ. Spurði þó ábóti fyrst at sættum þeirra Þorgils ok Egils; ok segir Þorgils hónum þar frá. Ábóti mælti, at vel væri þótt Borgfirðingar hlyti þungt af Þorgilsi; ‘Þvíat þeir vóru þá ílla, er hann var góðs frá þeim verðr.’ Þorgils tjáði þá fyrir ábóta beizlu Þorvarðz, ok alla þeirra viðræðu; bað hann leggja til heilræði með sér, hverju hann skal svara um þetta vandræði; ‘Mun ek yðr bezt til trúa, at þér munut hafa vit ok góðvilja, at ráða hér um.’ Ábóti svarar skjótlega: ‘Letja vil ek þik, ok alla frændr mína ok vini, at fara með ófriði á annarra manna sveitir; en eigi skal Þorvarðr þat ætla, ok eigi þú, at eigi forþykki mér þat í drápi Oddz frænda míns, þar sem hann var kasaðr í urð sem melrakki eðr þjófr; en mér er þat bannat, at eiga nökkurn hlut í mann-ráðum eðr nökkurs-kyns ófriði; en þat er þér eigi verra, at vera eigi einum saman, ef þér þykkir þess ván at þú munir eigi um kyrt sitja. Eðr hvat leggr þú til, Böðvarr?’ ‘Fátt kann ek til slíks at leggja,’ segir Böðvarr, ‘en þat vilda ek, at þeir Hrafn ok Þorgils yrði góðir vinir, en ósparr er mér Eyjólfr til ófara, ef svá mætti verða, þvíat hann varð hér all-óvinsæll í héraði í sumar. Er mér lítil ván, at Þorgils siti um kyrt þegar þeir mega við komask.’ Þá svarar Sturla: ‘Eigi þykkir þat vanda-laust at veita Þorvarði, at ráðafsk] með hónum í fjarlægar bygðir eðr sveitir með lítið lið; en vér trúum hvárum-tveggjum ílla, Borgfirðingum ok Dala-mönnum; en vér höfum lið fátt, en búit ílla. Þórvarðr sýnir nú ok allan sínn styrk; vænisk hann ok engra manna liðveizlu; má þá sjá hversu óráðlegt er, at fara með all-lítinn afla á svá stórar sveitir,—Eðr hvat viltú, Þorgils, til mæla við Þorvarð, ef þú vilt nökkum kost á göra?’ ‘Þat er knefat,’ segir Þorgils, ‘at ek vil hafa Skagafjörð ok sveitir norðan at Hrútafirði, þó at Þorvarðr sættisk við Hrafn ok Eyjólf, eðr ellegar förlast þeir með öðru móti.’ Ábóti svarar: ‘Betr ynna ek þér, Þorgils, at njóta Skagafjarðar ætt-leifðar várrar, en þeim sem nú hafa; en eigi vil ek fýsa þik ferðar, því at mér þykkir eigi laust fyrir liggja.’ Spratt ábóti þá upp, ok bað at verða skyldi Guðs vili. Mæltu þá sumir menn, at hónum hlypi kapp í kinn; þvíat hann var dreyr-rauðr á at sjá, ok mælti þetta, er hann gékk í brottu: ‘Hart er þat, at vér skulum bera frændr vára göfga bóta-lausa fyrir bónda-sonum; ok svá mundi þykkja Ormi bróður mínum, ef hann lifði.’ Nú gékk Þorgils til Þorvarðz; sótti Þorvarðr þá enn um liðveizlu við Þorgils með fram-boðnum fégjöfum, ok öllum þeim sæmðum, sem hann mætti hónum veita; ok at leggja líf sítt við hans nauðsyn, ef hann kynni þess at þurfa; kvað þá eigi skyldu skilja meðan líf þeirra væri, við hverja menn sem skipta væri. Þorgils mælti: ‘Með bæna-stað þínum, Þorvarðr, ok fögrum fram-heitum um liðveizlu ok aðra hluti, má ek göra kost á því at fara norðr til sveita, við þat ef Sturla vill fylgja mér; ok skiljask eigi fyrr við þik en þessi mál lúkask með einhverju móti.’ Þá mælti Sturla: ‘Fylgja mun ek þér, frændi, hvert á land sem þú vilt fara, svá sem ek hefir heitið, við hverja sem eiga er; en lítlu ráði þykkir mér sæta ferð þessi, at fara norðr um land með svá lítið lið ok lítt búit; þvíat sumir hafa nokkur vápn, en sumir engi; ok þó lítt hesta-birgir.’ Þorgils mælti: ‘Veit ek, frændi, at þér mun vel fara; þykkjumk ek þínna ráða mjök þurfa, þar sem þú ert kallaðr inn vitrasti maðr; þykkir mér ok þik til draga nökkut fyrir þann skaða óbættan, er þú hlauzk í brennu á Flugumýri í drápi Hallz mágs þíns; þykkir mér Þorvarðr eiga þeim öllum góðu at launa er í þessa ferð ráðask. Vil ek ok spyrja Einar ok Þórð mág mínn, hvárt þeir vilja fylgja mér í þessa ferð. En fylgðar-menn mína ok þingmenn þykkjumk ek frjálsa eiga til fylgðar við mik.’ Þeir segja, at þeir mundu fylgja Þorgilsi; en þótti Þorgils þurfa, at hónum ynnisk nökkut til sæmðar, ef ferð þessi tækisk vel; en margir mæltu þat, at farit hefði flatt fyrir þeim Hrafni ok Eyjólfi, þótt vænna hafi til hætt. Lauk Þorgils þá upp fyrir Þorvarði hvern hann mundi á göra; ‘Vil ek,’ segir hann, ‘hafa Skagafjörð, ok þau ríki er vestr eru þaðan,’ ef þeir Þorvarðr ætti at ráða, sem flestum þótti ólíklegt; ok at þeirri einni sætt skyldi Þorvarðr ganga sem Þorgils léti sér vel at getask, ok hann þættisk sæmðr af. Var þá sagt Brandi ábóta, ok Agli, ok Böðvari; vildi ábóti eigi til ganga, ok kvazk fullkomlega vilja letja fararinnar; ‘Man hér mörgum manni saklausum vera misgört í þessi ferð, svá at ósæmilegt er, at ek leggja þar samþykki til; ok má vera, at mér kenni heiptar um suma menn, svá at ek fá eigi allra orða gætt sem skyldi, ef ek tala mart til.’ Egill vildi ok eigi til ganga sakir vináttu við Hrafn. Þorvarðr játti því öllu sem hann var beiddr. Tóku þeir Þorgils þá höndum saman, ok skilði Sturla fyrir hand-lagi. Hét Þorvarðr ok Þorgilsi sínni liðveizlu með frændsemi, svá sem hann ynnisk til, meðan þeir væri báðir uppi. Var nú ráðin norðr-ferð þeirra; ok skilðu at því. Þorgils reið í Reykjaholt ok með hónum þrír tigir manna. Ábóti reið í Bæ, en Sturla í Ás. Þórðr reið ofan eptir Reykjadal, þvíat hann átti þar ván hestz. Brandr ábóti mælti, at þeir Þorgils mundu finnask um daginn.
284. Um morguninn reið Þorgils eigi snemma ór Reykjaholti, ok reið Egill á leið með hónum, ok gaf hónum hesta tvá brúna, ok skilðusk þeir þá með kærleikum. Reið Þorgils þá upp í Kalmans-tungu. Nikulás var heiman farinn, þegar spurðisk flokka-dráttrinn, ok út á Nes at örendum sínum, en görði þeim Eyjólfi ok Hrafni mann norðr um Arnarvatz-heiði, Magnús Atlason ok þá tólf saman; var þar Hermundr standali ok Björn Eireksson. Þorgils reið upp í Öxna-tungur; hann sendi mann it efra eptir Þórði. Sigfúss í Fljótz-tungu gaf Þorgilsi brymju. Nú er Þórðr reið upp af Sámstöðum, sér hann ríða neðan frá Háfa-felli menn mjök ákaft; beið hann þeirra; ok var þar ábóti ok Böðvarr. Spurði ábóti þegar at ferðum Þorgils; en Þórðr vissi þar ekki annat af en Þorgils reið um daginn snemma ór Reykjaholti, ok ætlaði at ríða á Gilsbakka ok bíða þar ábóta. En er þeir kómu þar, var Þorgils í brottu. Þá mælti ábóti, ‘Eigi mun ek ríða lengra, þvíat ek sé hversu at þetta ferr. Í gær-kveld á fundi várum þótti mér óráð at fara ferð þessa. En æ dregsk fram jafnan þat sem fyrir er ætlað; ok er þess ván, at eigi verði með öllu ábyrgðar-laust; en mér sýnisk lið yðvart lítið ok ílla búit; en eigi all-óbragðlegt, ok eigi all-feiglegt. Skaltú nú bera Þorgilsi, frænda mínum, kveðju mína, ok bið hann, at hann göri sem minnzt rangt jafnan saklausum mönnum. Þætti mér nú all-miklu skipta hvat ek spyrða til hans; ok mjök mun ek vera áhyggjusamr um ferð þessa, þar til er ek spyrr hvernig yðr teksk; vilda ek, mágr, at þú fylgðir Þorgilsi vel, ok fýstir hann jafnan ins betra. Vilda ek nú, at Guð væri yðr fyrir vápn ok vörð, ok hyljunar-maðr Thomas Erkibiskup; en treystið lítt á drengskap Þorvarðz, þvíat mér segir eigi mjök hugr um hversu til enda ganga skipti þeirra Þorgils ok Þorvarðz; ok ætla ek Þorvarðr valdi afbrigðum.’ Skilðu þeir nú, ok gaf ábóti Þórði blezan, ok bað hann vel fara. Ríðr Þórðr nú skyndilega upp eptir Síðu þar til er hann kom í Fljótz-tungu; var þar fyrir Magnús Atlason, ok þeir menn er Þorgils hafði þar eptir sett. Sögðu þeir Þórði, at Þorgils reið upp í Öxna-tungur ok mundi þar bíða hans. Riðu þeir þá skyndilega í Öxna-tungur; var Þorgils þar fyrir ok allr flokkrinn, ok hafði hann sofnat. Þorgils gaf þá Þórði brynju Sigfúss-naut. Þeir Þorgils ok Sturla höfðu gört tólf menn norðr á heiðina; ok vóru þar fyrir settir, Bergr, ok Magnús Jónsson. Bergr var manna bezt hest-færr. Þorgils hafði þess varr orðit í Kalmans-tungu, at Nikulás görði njósn fyrir þeim; höfðu þeir farit at dagmálum. Skyldu þeir fara dagfari ok náttfari þar til er þeir hitti Hrafn ok Eyjólf. Þeir vissu ok, at Þorvarðr var austan kominn, en Þorgils ok Sturla komnir í Reykjaholt; ok mönnum grunr á, at þeir mundu ríða norðr um land at þeim Hrafni ok Eyjólfi. Nikulás ætlaði, at Ásgrímr Þorsteinsson mundi vera í Hvammi í Vatzdal; skyldu þeir þangat fyrst fara. Þeir höfðu hesta-kost lítinn, ok fórsk þeim seint. En þeir Bergr riðu ákaft norðr eptir heiðinni, ok gátu tekit njósnar-menn Nikuláss hjá Grímstungu-seljum; vóru þeir þegar bundnir ok barðir mjök. En er þeir kómu eptir, Þorgils ok Þorvarðr, báðu njósnar-menn sér griða. Vóru þeim grið gefin; ok fóru aptr þaðan. Áðu menn þar nökkura stund. Sögðu þá höfðingjar, at menn skyldu ríða sem ákafast ofan eptir héraðinu í Hvamm, at sem sízt mætti njósn fyrir þeim ganga. Þeir menn, er heima vóru í Hvammi, sá reiðina ofan eptir héraðinu, ok þóttusk víst vita at ófriðr var. Hafði Ingunn húsfreyja látið bera í kirkju allt þat er mátti. Var þar fólk allt á hlaupi; ok njósn hafði gengit vestan til Ásgríms ór Dölum, at Þorgils væri heiman riðinn ok Sturla. Hafði Ásgrímr þegar heiman riðit með slíkar fréttir sem hann hafði fengit, ok með hónum Saxi inn mikli ok Bergr enn ósvifi. Léttu þeir eigi fyrr en þeir fundu Hrafn ok Eyjólf, ok sögðu slíkt er þeir höfðu frétt.
285. Þeir Þorgils ok Þorvarðr kómu í Hvamm með flokkinn; hljópu þegar af baki ok til kirkju, ok var hón byrgð. Sumir hljópu inn í húsin; var þar autt. Þorvarðr beiddi at upp væri lokit kirkjunni, en Ingunn hafði orð fyrir þeim sem inni vóru, ok segir at eigi mundi upp látin kirkjan. Þá spurði Þorvarðr hvárt Ásgrímr bóndi væri heima. Ingunn kvað hann eigi þar vera, ‘Ok muntú,’ segir hón, ‘taka vitni prestz hér um.’ Prestr ok allir heima-menn segja at hann var brott riðinn. Þorvarðr trúði því varla. Þorvarðr görði hlaup at kirkjunni tveim-sinnum, ok spyrndi á hurðina fætinum, svá fast at hélt við at brotna mundi. Þorgils ok nökkurir menn lögðu til, at hann skyldi eigi brjóta hurðina. En er Ingunn vissi, at Þorgils Böðvarsson var í ferðinni, þá kvazk hón mundu upp lúka kirkjunni, ef Þorgils héti griðum þeim er í kirkju vóru. Þorgils hét Ingunni griðum ok öllum heima-mönnum, ok fé því sem í kirkju var komit. Þá var upp lokit kirkjunni; ok gengu þeir innan um kirkjuna, ok fannsk Ásgrímr eigi, sem ván var. Bjoggusk menn þá í brott at ríða. Bauð Ingunn Þorgilsi mat at éta þar ok þeim mönnum með hónum sem hann vildi; en hann vildi þat eigi. Riðu menn þá í brott. Þeir Bergr, Finnbjörn, ok Ögmundr, höfðu riðit upp frá Marðar-gnúpi it efra um hálsa til Svínadals. Þat var sagt, at tveir heima-menn Eyjólfs höfðu verit í Gríms-tungum um nóttina. Þeir höfðu upp stokkit þegar þeir sá flokkinn; riðu þeir þá ofan eptir héraði. Þeir Finnbjörn ok Ögmundr gátu tekit þá á hálsum norðr við Svínadal; var þá unnit á öðrum þeirra; en annarr var barðr, svá at hvergi var þaðan færr. Þeir Finnbjörn kómu til mótz við flokkinn hjá Blöndu, ok segja frá sínni ferð; létu menn yfir því vel. Nú görðu þeir Þorgils ok Þorvarðr ok Sturla ráð sítt; var þá riðit í liðs-bón, ok vildu fáir menn upp ganga. Kom þá Finnr af Eyvindar-stöðum ok þeir fjórir; eigi fengusk fleiri fyrir vestan Vatz-skarð