Тексты для чтения

2. Начало «Саги о людях с Песчаного берега»

Ketill flatnefr1 hét einn ágǽtr hersir í Nóregi; hann var sonr Bjarnar bunu, Gríms sonar hersis ór Sogni. Ketill var kvángaðr; hann átti Yngvildi, dóttur Ketils veðrs, hersis af Raumaríki. Bjǫrn ok Helgi hétu synir þeira; en dǿtr þeira váru þǽr Auðr in djúpúðga, Þórunn hyrna ok Jórunn mannvitsbrekka. Bjǫrn, sonr Ketils, var fóstraðr austr á Jamtalandi með jarli, þeim er Kjallakr hét, vitr maðr ok ágǽtr2; jarlinn átti son er Bjǫrn hét, en Gjaflaug hét dóttir hans.

Þetta var í þann tíma, er Haraldr konungr inn hárfagri3 gekk til ríkis í Nóregi. Fyrir þeim ófriði flýðu margir gǫfgir menn óðul sín af Nóregi, sumir austr um Kjǫlu, sumir um haf vestr; þeir váru sumir, er heldu sik á vetrum í Suðreyjum eðr Orkneyjum, en um sumrum herjuðu þeir í Nóreg ok gerðu mikinn skaða í ríki Haralds konungs. Bǿndr kǽrðu þetta fyrir konungi ok báðu hann frelsa sik af þessum ófriði. Þá gerði Haraldr konungr þat ráð, at hann lét búa her vestr um haf ok kvað Ketil flatnef skyldu hǫfðingja vera yfir þeim her. Ketill talðisk undan, en konungr kvað hann fara skyldu. Ok er Ketill sá, at konungr vill ráða, rézk hann til ferðarinnar ok hafði með sér konu sína ok bǫrn, þau sem þar váru. En er Ketill kom vestr um haf, átti hann þar nǫkkurar orrostur ok hafði jafnan sigr. Hann lagði undir sik Suðreyjar ok gerðisk hǫfðingi yfir; sǽttisk hann þá við ina stǿrstu hǫfðingja fyrir vestan haf ok batt við þá tengðir, en sendi austr aptr herinn. Ok er þeir kómu á fund Haralds konungs, sǫgðu þeir, at Ketill flatnefr var hǫfðingi í Suðreyjum, en eigi sǫgðusk þeir vita, at hann drǿgi Haraldí konungi ríki fyrir vestan haf. En er konungr spyrr þetta, þá tekr hann undir sik eignir þǽr, er Ketill átti í Nóregi.

Ketill flatnefr gipti Auði, dóttur sína, Óláfi hvíta4, er þá var mestr herkonungr fyrir vestan haf; hann var sonr Ingjalds Helgasonar, en móðir Ingjalds var Þóra, dóttir Sigurðar orms í auga, Ragnars sonar loðbrókar5. Þórunni hyrnu gipti hann Helga inum magra, syni Eyvindar austmanns ok Rafurtu, dóttur Kjarvals Írakonungs. Bjǫrn, sonr Ketils flatnefs, var á Jamtalandi, þar til er Kjallakr jarl andaðisk; hann fekk Gjaflaugar, dóttur jarls, ok fór síðan austan um Kjǫl, fyrst til Þrándheims ok síðan suðr um land ok tók undir sik eignir, þǽr er faðir hans hafði átt; rak í braut ármenn, þá er Haraldr konungr hafði yfir sett.

Haraldr konungr var þá í Víkinni, er hann spurði þetta, ok fór þá it efra norðr til Þrándheims; ok er hann kom í Þrándheim, stefndi hann VIII fylkja þing6, ok á því þingi gerði hann Bjǫrn Ketilsson útlaga af Nóregi, gerði hann drǽpan ok tiltǿkjan, hvar sem hann vǽri fundinn. Eptir þetta sendi hann Hauk hábrók ok aðra kappa sína, at drepa hann, ef þeir fyndi hann. En er þeir kómu suðr um Staði, urðu vinir Bjarnar við varir ferð þeira ok gerðu hanum njósn. Bjǫrn hljóp þá á skútu eina, er hann átti, með skuldalið sitt ok lausafé ok fór undan suðr með landi, þvíat þá var vetrarmegn, ok treystisk hann eigi á haf at halda. Bjǫrn fór þar til, er hann kom í ey, þá er Mostr heitir ok liggr fyrir Sunnhǫrðalandi, ok þar tók við honum sá maðr, er Hrólfr hét, Ǫrnólfs sonr fiskreka; þar var Bjǫrn um vetrinn á laun. Konungsmenn hurfu aptr, þá er þeir hǫfðu skipat eignir Bjarnar ok setta menn yfir.

Hrólfr var hǫfðingi mikill ok inn mesti rausnarmaðr; hann varðveitti þar í eyjunni Þórshof ok var mikill vinr Þórs7 ok af því var hann Þórólfr kallaðr; hann var mikill maðr ok sterkr, fríðr sýnum ok hafði skegg mikit; því var hann kallaðr Mostrarskegg; hann var gǫfgastr maðr í eyjunni. Um várit fekk Þórólfr Birni langskip gott ok skipat góðum drengjum ok fekk Hallstein, son sinn, til fylgðar við hann, ok heldu þeir vestr um haf á vit frǽnda Bjarnar. En er Haraldr konungr spurði, at Þórólfr Mostrarskegg hafði haldit Bjǫrn Ketilsson, útlaga hans, þá gerði hann menn til hans ok boðaði honum af lǫndum ok bað hann fara útlagan sem Bjǫrn, vin hans, nema hann kǿmi á konungs fund ok leggi allt sitt mál á hans vald. Þat var tíu vetrum síðarr en Ingólfr Arnarson8 hafði farit at byggja Ísland, ok var sú ferð allfrǽg orðin, því at þeir menn, er kómu af Íslandi, sǫgðu þar góða landakosti.

Фиг. 4. Древнескандинавский корабль (изображение на камне, IX век, Готланд).

Þórólfr Mostrarskegg fekk at blóti miklu ok gekk til fréttar við Þór, ástvin sinn, hvárt hann skyldi sǽttask við konung eða fara af landi brott ok leita sér annarra forlaga; en fréttin vísaði Þórólfi til Íslands. Ok eptir þat fekk hann sér mikit hafskip ok bjó þat til Íslandsferðar ok hafði með sér skuldalið sitt ok búferli. Margir vinir hans réðusk til ferðar með honum. Hann tók ofan hofit ok hafði með sér flesta viðu, þá er þar hǫfðu í verit, ok svá moldina undan stallanum, þar er Þórr hafði á setit. Síðan sigldi Þórólfr í haf, ok byrjaði honum vel, ok fann landit ok sigldi fyrir sunnan, vestr um Reykjanes. Þa fell byrrinn, ok sá þeir, at skarsk í landit inn firðir stórir.

Фиг. 5. Скандинавский морской корабль конца IX века (реконструкция по остову, раскопанному в Го к стаде, Норвегия).

Þórólfr kastaði þá fyrir borð ǫndvegissúlum sínum9, þeim er staðit hǫfðu í hofinu; þar var Þórr skorinn á annarri. Hann mǽlti svá fyrir, at hann skyldi þar byggja á Íslandi, sem Þórr léti þǽr á land koma. En þegar þǽr hóf frá skipinu, sveif þeim til ins vestra fjarðarins, ok þótti þeim fara eigi vánum seinna. Eptir þat kom hafgula; sigldu þeir þá vestr fyrir Snǽfellsnes ok inn á fjǫrðinn. Þeir sjá, at fjǫrðrinn er ákafliga breiðr ok langr ok mjǫk stórfjǫllótt hvárumtveggja megin. Þórólfr gaf nafn firðinum ok kallaði Breiðafjǫrð. Hann tók land fyrir sunnan fjǫrðinn, nǽr miðjum, ok lagði skipit á vág, þann er þeir kǫlluðu Hofsvág síðan. Eptir þat kǫnnuðu þeir landit ok fundu á nesi framanverðu, er var fyrir norðan váginn, at Þórr var á land kominn með súlurnar. Þat var síðan kallat Þórsnes. Eptir þat fór Þórólfr eldi um landnám sitt10, útan frá Stafá ok inn til þeirar ár, er hann kallaði Þórsá, ok bygði þar skipverjum sínum.

Фиг. 6. Карта Исландии IX–XI веков.

Hann setti bǿ mikinn við Hofsvág, er hann kallaði á Hofsstǫðum; þar lét hann reisa hof, ok var þat mikit hús; váru dyrr á hliðvegginum ok nǽr ǫðrum endanum; þar fyrir innan stóðu ǫndvegissúlurnar, ok váru þar í naglar; þeir hétu reginnaglar. Þar fyrir innan var friðstaðr mikill11. Innar af hofinu var hús í þá líking sem nú er sǫnghús í kirkjum, ok stóð þar stalli á miðju gólfinu sem altari, ok lá þar á hringr12 einn mótlauss, tvítǿgeyringr, ok skyldi þar at sverja eiða alla. Þann hring skyldi hofgoði13 hafa á hendi sér til allra mannfunda. Á stallanum skyldi ok standa hlautbolli, ok þar í hlautteinn sem stǫkkull vǽri, ok skyldi þar støkkva með ór bollanum blóði, því er hlaut var kallat; þat var þesskonar blóð, er sǿfð váru þau kvikendi, er goðunum var fórnat. Umhverfis stallann var goðunum skipat í afhúsinu. Til hofsins skyldu allir menn tolla gjalda ok vera skyldir hofgoðanum til allra ferða14, sem nú eru þingmenn hǫfðingjum, en goði skyldi hofi upp halda af sjalfs síns kostnaði, svá at eigi rénaði, ok hafa inni blótveizlur.

Фиг. 7. Раскопки языческого храма в Исландии. На переднем плане — помещение, в котором стоял алтарь. Сзади — главное помещение с каменными основаниями для двойного ряда деревянных столбов. Длина храма — 36 метров, ширина — 5—8 метров.

Þórólfr kallaði Þórsnes milli Vigrafjarðar ok Hofsvágs. Í því nesi stendr eitt fjall; á þvi fjalli hafði Þórólfr svá mikinn átrúnað, at þangat skyldi engi maðr óþveginn líta, ok engu skyldi tortíma í fjallinu, hvárki fé né mǫnnum, nema sjalft gengi í brott. Þat fjall kallaði hann Helgafell ok trúði, at hann mundi þangat fara, þá er hann dǿi, ok allir á nesinu hans frǽndr. Þar sem Þórr hafði á land komit, á tanganum nessins, lét hann hafa dóma alla ok setti þar heraðsþing15; þar var ok svá mikill helgistaðr, at hann vildi með engu móti láta saurga vǫllinn, hvárki í heiptarblóði, ok eigi skyldi þar alfrek ganga, ok var haft til þess sker eitt, er Dritsker var kallat.

Þórólfr gerðisk rausnarmaðr mikill í búi, ok hafði fjǫlmennt með sér, því at þá var gott matar at afla af eyjum ok ǫðru sǽfangi16.