Augustinus Saga

(Cd. 234 folio, A; Cd. Holm. 2 folio, B; Cd. 235 folio, C)

Prologus1

Heilagr pavi Celestinus segir sælan Augustinum hafa verit agiætan ok mykinn kennifauður ok i aullum lutum lofsamligan2, talandi þessum orðum: Augustinum heilagrar minningar mann hofðum3 ver iafnnan i varre vinattu ok samneyti fyrir sitt heilagtt lif; hans agiæta meðferð matti eigi nokkut sinn spilla orðromr illrar aleitne; hann vissum ver hafa verit sva mykillar vitzku ok skilningar, at þeir, er [fyrir mer4 voru, helldu hann með hinum beztum meistaurum. Ok með einu samþycki var hann sva vel virðr af allum, at hann var hvervetna bæði elskaðr ok vegsamaðr, sem verðugtt var. Meðr þessum hætti hefr sꜳ malit, er dictat hefir saugu heilags Augustini.

Her hefr upp sogu heilags Augustini byskups5

Sæll Augustinus var fæddr i þeim þriðiungi heims, er Affrica heitir, ok i þeiri borg, er kaullut er Taga(s)tensis. Frændr hans voru harðla gaufgir ok framarligha virðer i hirðgarði. Patricius het faðir hans, en Monika moðir. Augustinus var vandliga uppfæddr ok fostraðr; þegar i bernsku6 var hann til bokar settr, ok er hann hafði alldr til þess, var hann i skola sendr ok þar fullkomliga lærðr. Þat giorðiz ꜳ einum degi, at hann varð miok innan siukr, ok er þetta mein þraungði hann akafliga, eggiaði7 moðir hans, at hann skylldi taka heilagha skirnn, þvi at hun var harðla vel kristin, en faðir hans afneitaði, þvi at hann var heiðinn, ok þvi dvalðiz skirnin. En guðleg miskunn græddi hann litlu siðar, ok varð hann alheill af þessum siukleik. Skirnin frestaðiz fyrir þvi um stund, at lifandi maðr fær varla8 syndina forðaz, en allir vita, at meire sekð er at misgiora eptir skirnina. Girðzka tungu, er hann hafði numit, hataði hann, en elskaði latinu tungu. A þessum stundum hafði hann með hendi9 ok yfirlas eina bok Ciceronis, þess spekings er sva heitir10 ok sva snialla tungu hefir haftt, at nær undrazt hvers11 mannz briost, en su bok hefir i ser ꜳeggian þessa spekings at elska sialfa philosophiam, er kennir .vii. haufutiðrottir, en bokin heiter Hortensius. Þessi bok skipti hans ꜳstundan ok alhuga, sva at hann sneri [bænir sinar ok fyrstir12 til sialfs drottins ok annars at girnazt en fyrr. Nu leiddizt honum skiotliga aull hegomlig von ok girnntizt nær með otruanligum hiartans hita odauðleik sannrar speki; tok nu andliga13 upp at risa, at hann skylldi snuaz til guðs.

Um villu ok vantru Augustini14

2. Augustinus var þꜳ .xix. vetra, er þetta gerðiz, en faðir hans hafði andazt .ii.15 vetrum aðr. Af þvi einu gladdiz hann þo allra16 mest i þeirar bokar ꜳeggian, er nefnd var, at eigi minnti hun hann ꜳ at hallda annan sið helldr en annan, helldr at hann elskaði sanna speki ok eptir leitaði ok17 helldi18 siðan fastliga. En af þvi einu kolnaði nockut sꜳ mykli hiartans hiti, er hann hafði fengit af lestri19 bokarinnar Ciceronis, at Kristz nafnn var þar eigi, þvi at þetta nafnn hialparans hafðe hans ungtt hiarta milldlegha druckit þegar með moður miolk ok siðan halldit, ok hvat sem hann las utan20 þetta nafnn, þo at þat syndizt slett21 eða satt, felldi hann ecki þar til allan sinn trunat. A þessum stundum varð hann leiddr ꜳ þann hegoma, at hann skylldi trua fiktreit grata, þꜳ er ꜳvauxtr væri af þvi tekinn, ok at moðir þess sialftt vintreit mundi miolkleg tár fella.

Draumr edr vitran modur [Augustini]

3. Moðir hans gret akafligha villu hans, framarr en mæðr grata iafnnan likamligan dauða sona sinna, ok bað fyrir honum til guðs. Sialfr guð heyrði hana22 ok fyrirleit eigi tar hennar. Siðan bar þat fyrir hana i draumi, at þau væri bæði samt ok son hennar, ok hann skylldi hafva borð með henni i hennar husi. En þetta þottizt hun eigi vilia, þvi at hun rækti guðlastan hans villu. Þvi næst þottizt hon standa i nockurri regluligri liniu23, ok þꜳ sꜳ hun koma til sin einn ungan mann biartan, glaðligan ok lægianda24 ser i mot, með þvi at hun var sytandi ok mædd af myklum trega. Þessi spurði, hver sauk til væri, at25 hon var sva miok sytandi. Hun svaraði26: »Ek græt glatan sonar mins Augustini.« Hann bað, at hun skylldi vera uhrygg27 i huginum ok hyggia at, hvar hun var sialf, sagði ok þar vera son hennar. Ok er hun hugði at, sꜳ hon son sinn standa28 hia ser i þeiri saumu liniu, sem hon stoð. Ok er hun sagði þenna draum syni sinum, villdi hann til þess þyða, at hun mundi siðarr þvilikum sið fylgia, sem hann hafði þꜳ. [Hon svaraði þessu utan alla dvaul29 ecki efandi ok sagði: 30»Eigi var mer sagtt, at þu mantt31 þar vera, sem son þinn er, helldr sva, at hann man þar vera, sem þu ertt.«

Andzsvor eins byskups

4. Niu32 ꜳr liðu sva siðan, at Augustinus var vafðr i saumu villu, en moðir hans hreinlif, milld ok grandvor eckia, af guði elskut sem þær, er sva eru hattaðar, var nu auruggare af von33 hans leiðrettu, en let þo eigi af at biðia fyrir honum til guðs með sut ok grati ꜳ hverre stund er hon matti. Guð heyrði bænir hennar, en þolði þo, at hann væri i vafðr saumu villuþoku. Hann huggaði hana eitthvertt sinn fyrir andsvor eins mykils byskups, þꜳ er hun bað, at hann mundi virðaz at tala við son hennar ok leysa villur hans. Byskup villdi þat eigi, sagði at son hennar mundi [enn ecki34 vilia hafa hans fortaulur eða kenning, meðan hann var sva fastliga i villu35 halldinn, talaði sva til hennar: »Lat hann enn fara sem hann vill, bið þo36 iafnnan fyrir honum til guðs, þvi at sialfr man hann finna, þꜳ er hann less bækrnar37, hvilik hans villa er, eða hverssu mikit illt henne fylgir. Hon villdi eigi [samþyckiazt hans þessum orðum38, helldr bað hun myklu framarr, at byskup skylldi seꜳ39 son hennar ok nockut við hann tala. Honum leiddizt, er hon bat40 sva miok hins sama ok svaraði nockut styggligha: »Far brutt41 fra mer ok halltt goðum lifnaði þinum, eigi mꜳ þat verða, at son þinn fyrir uthelling þinna tara fyrirfariz.« Þessi orð hans tok hon sva, sem af himne hefði hun þau heyrtt.

Um bokagerd Augustini byskups

5. A þessum timum42 helltt Augustinus skola i Kartagine ok kendi rethorikam, þat er malsnilldar list. Hann villdi hafva ok valði ser goða lærisveina ok lærði þꜳ falslausliga. Þꜳ dictaði hann iii.43 bækr de pulchro44 et apto ok sendi einum snillingi45 i Romaborg, er Heritus er nefndr. Þenna mann hafði hann eigi sét, en elskaði hann af goðri frægð ok ꜳgiætri kenning. Augustinus hafði þꜳ .vi. vetr ok .xx. eða .vii., er hann ritaði þessar bækr. Allar þær bækr, er i ser hafa .vii. haufutiðrottir ok[46 liberales ero kallaðar, hafðe hann þꜳ lesit, ok skilði allar þær, sem hann las. Hvat47 sem hann sꜳ eða las af list rettliga at tala eða skynsamliga at greina, af mæling iarðar eða annarra luta, af musica iðrott, af taulu list, skilði hann utan alla talman eða torvelldi, sva at engi maðr kendi honum. Heyrðu, guð drottinn, segir sꜳ, er sauguna48 hefir dictat, þu veiztt, at skiot skilning ok hvass49 næmleikr50 er þin giof.

Augustinus sigradi Faustum villumann

6. Þa er Augustinus hafði .ix. vetr ok .xx kom i borgina Kartaginem einn byskup Manicheorum, þeira villumanna er sva eru kallaðir, sꜳ er Faustus het at nafnni, mykil diofuls snara, þvi at hann var hinn nafnnfrægasti millum villumanna af mykilli kunnosto51 ok froðleik, ok52 hann hafði yfvirlesit allar hofutiðrotter. En þvi at Augustinus hafði lesit margar bækr spekinga ok helltt þaðan af i minni marga luti, þꜳ bar hann samtt sliktt, sem hann hafði lesit, við orð ok kenning þessa villumanz, er martt hafði saman ritat af ymisligum lutum, ok skilði, at haðulig var hans kenning ok villa ok utan alla skynsemð. Ok er þeir taka53 tal sin i millum, fann Augustinus þenna mann bliðan i mali ok með skemtiligu viðrtali, þvi at bækr þessa villumanna eru fullar af skrauksaugum, ok54 þeir tala með falsi af himni ok stiornumorkum, af sol ok tungli. En er Augustinus bað hann [rannsaka ok gera sanna55 sina kenning, þorði villumaðrinn þat eigi at gera, ok skammaðiz nu eigi þat at iata, at kenning hans var eigi saunn, ok sva sigraðr fór hann i brutt56.

Augustinus skildi vid modur sina med væl

7. Eptir þetta hugsaði Augustinus at fara hegat57 um hafit til Romaborgar, ok fystiz helldr þar skola at hallda slikan, sem hann hafði aðr halldit i Cartagine, einna mest fyrir þvi at hann hafði heyrtt, at ungir menn mætti þar hafa frialsligtt58 studium, þvi at i Cartagine var þꜳ nokkurr okyrleikr. En þessi hans hugsan var sannligha guðlig skipan. Ok er hann hof upp þessa ferð, fylgði honum moðir hans alltt til hafs miok biðiandi, at hann færi eigi þessa ferð, eða leyfði, at hon færi með honum. Hann let eigi alhuga sinn uppi fyrir henni, ok sagðizt eigi mundu fyrr skilia við vini sina, en byrr kiæmi59. Moðir hans villdi með honum til herbergis fara um kvelldit, en hann eggiaði hana, ok feck þo varla, at hon væri um nottina i þeim stað, er nalægstr var skipi þeira, ok gior var minning hins heilaga Cipriani byskups, er pindr var við Cartaginem. En þegar þau voru skilit60, steig hann ꜳ skip ok ferðaðizt brutt61 um nottina leyniliga. Moðir hans62 var ꜳ bænum63 þꜳ nott biðiandi guð, at talmaðiz brautferð sonar hennar. En guð gaf Augustino beinan ok bliðan byr, sva at skipit bar skiott fra landi or augsyn, en varðveitti hann fra64 aullum siovar65 haska. Moðir hans kom snemma til strandar um morguninn i þann stað, er þau haufðu skilit66 um kvelldit, ok sꜳ nu, hvat giorstz67 hafði; tok nu at grata með æsiligum harmi brautferð sonar sins, ok bað guð heyra sik i sinne nauðsyn. En fyrir þvi gret hun ok sytti, at hon vissi eigi, hveria fagnaði guð mundi [gera i brautferð sonar hennar.68 Ok eptir mikinn grat fór hun til þeira staða, sem69 aðr hafði hon70 verit, tok þa af nyiu at biðia [til guðs71 fyrir syni sinum.

Augustinus kom i Rom

8. En er Augustinus kom i Romam, fell hann litlu siðar i mikinn siukleik, ok ef guðs72 miskunn hefði eigi dvalit [hans likamligan73 dauða, hefði hann farit til helvitis berandi með ser syndir sinar. En þetta vissi moðir hans eigi, ok bað fyrir honum fraveranda74 ok fæddi hann nu með meiri mæði andligha en fyrre likamliga. Hon gerði hversdagliga olmusur fatækum maunnum, þeim litilatliga þionandi. Ongan dag gleymði hon fornir fyrir honum at færa, kvelld ok morgin an aflate kom hon til kirkiu, eigi til þess at heyra hegomligar saugur, helldr at heyra75 guð i sinum orðum, ok guð heyrði hana i sinum bænum fyrir hialpp sonar sins. Þꜳ er Augustinus varð heill af þeiri mikilli76 sott, er hann hafði feingit, tok hann nu at kenna77 rethoricam, er ver kaullum malsnilldar list, þvi at hann hafði fyrir þat efnni þangat sott, ok safnaðizt78 hverssdagligha martt manna til hans herbergis.

Fra þvi er þeir funduz Augustinus ok Ambrosius byskup

9. Siðan var sentt af Melans borg til Romaborgar greifva, at hann sendi þeim meistara þann, er þar mætti kenna rethoricam. En Simacus greifvi sendi Augustinum vel profaðan meistara ꜳ þꜳ list sem allar aðrar. Ok er hann kom i Melans borg, fann hann þar fyrir Ambrosium ꜳgiætan byskup, er um allan heim var frægr af hinum beztum lutum. Ambrosius byskup tok við honum fauðurligha ok elskaði hann byskuplega kominn i ukunniktt land. Augustinus tok hann ok miok at elska ok gefva gaum at orðum hans með athugha, ok gladdizt af sætleik hans malshattar79. Eigi hirði hann sva miok at nema þꜳ luti, er hann sagðe, helldr var honum þat fꜳheyrtt ok dasamligtt, hverssu hann sagði. Þꜳ er þessir lutir gerðuzt, kom ꜳ fund Augustini moðir hans milld ok mattug i goðum verkum, er honum fylgði80 bæði ꜳ sio ok landi treystandi guðs miskunn i velhverium haska. Þꜳ er hun for hingat um hafit, varð hon ok hennar skiparar staudd i miklum haska, en hon huggaði þꜳ alla þeim heitandi bæði hofnn ok heilsu, þvi at guð hafði henni þat birtt ok með vitran fyrirheitið. En þegar Augustinus fann moður sina, sagði hann henni, at eigi var hann þꜳ Manicheus [þeirar villu maðr81 ok eigi sannliga kristinn. Hon fagnaði þꜳ harðla miok, er hon heyrdi hann með aullu fraskilðan82 villunne, þo at hann hefði sannleikinn eigi þꜳ enn fullkomligha auðlaz. Hon mælti þꜳ með miklu trausti: »Ek trui, at guð veiti mer, at ek sea83 þik son minn sannkristinn, aðr ek liða af þessu lifvi.« Nu af nyiu bað hun [af miklum alhuga guð84 með tꜳra uthellingu, at skiotliga veitti hann sitt fullting at lysa hiarta myrkr Augustini. Moðir hans elskaði hinn heilaga85 Ambrosium sem eingil guðs, þvi at hun skilði, at fyrir hann hafði þat giorðz, at Augustinus mundi eigi aptr hverfva til hinnar fyrri efanar86 ok villu. Hon tok nu enn at minnazt guðs heilagra manna, sem fyrr hafði hun gert ut i Affrica, ok villdi offra við þeira grauptt87 brauð ok vin ok88 fæzlur, þar til er henni var þat bannat af giæzlumaunnum. Tok hon þat89 þegar með þauckum, er hon vissi90, at byskup hafði þat91 bannat; færði hon þꜳ fæzlu siðan fatækum maunnum; ok i mot iarðligum avauxtum, er hon færði fyrri, nam hon nu at fórna við grauptt heilagra pislarvatta helgar bænir af hreinu briosti. A hverium sunnudegi heyrði Augustinus92 Ambrosium rettligha skyranda fyrir folkinu orð sannleiksins sialfs optlega sva segianda i sinne predican: Littera occidit, spiritus vivificat. Þat mꜳ sva vera sagtt: Ritningin drepr þess aund, er hana skilr ok varðveitir likamliga, en ef93 hon er andligha skilit94, lifgar hon þess aund, er hana varðveitir. Augustinus hafði iafnan samtal af morgum vaundum spurningum við þꜳ [tva hina95 kiæruztu vini sina, er annarr het Alippius, en annarr Nebridius. Var Alippius af smærum ættum en Augustinus, ok hafði þo uppvaxit i sama stað sem hann af sæmiligum frændum, hann hafdi96 verit i skola með Augustino, þꜳ er hann kendi heima at sin ok sva i Cartagine, ok elskaði mikiliga Augustinum. Alippius hafði ok verit til Roms. Nebridius hafði ok fyrirlatið sina fostriorð ok hina beztu eignn, er hann atti hiꜳ Cartagine, ok sva sialfva Kartaginem, ok for til Melansborgar at finna Augustinum. Ok er þeir funduzt, voru pessir .iii. samtt miok97 efandi i raðagerðum, hverr hattr lifsins væri halldandi. En þvi at guð villdi98 hneckia ostyrkri hiartans skilning Augustini, er hann hafði til truarinnar, let hann ser soma með sinu miskunnar liosi miok at birta hans briost. Tok hann nu at skelfazt bæði af ast ok ræzlu til guðs ok fann sik vera langt fra guði sem i fiarlægri halfu, sva sem hann heyrði sialfs hans raudd af himni talandi: »Ek em fæzla þeira, er myklir eru, leita at vaxa, ok mant þu bergia mer; eigi mant þu mer skipta i þig sem fæzlu likams þins, helldr mant pu skiptaz i mik.« Nu skilði Augustinus, at fyrir illzku sina hirti guð manninn ok let ond hans af tæmaz illum lutum, sem aranea þat kvikvendi af99 tæmiz sinum iðrum lutum. Hann skilði ok hafði reyntt, at þat er ecki undarligtt, at sarum munni er pina brauðsins berging, en heilum harðla sæt, ok siukum augum er liosit at hatri100, þat sem heilum augum er elskuligtt101. Tok hann102 ok þꜳ at lita osyniligha luti guðs fyrir þꜳ luti, er hann skilðe en matti eigi staðfesta i103 þeim sialldrit, þvi at ustyrkleikr rak hann aptr ok veik honum ꜳ fyrri veniu, sva at ecki flutti hann með ser nema elskanlegtt minne girniligrar ilmkenningar, þeirar er hann matti eigi enn bergia.104 Leitaði hann þvi at finna styrktarveg, þann er hæfiligr105 væri at niota sialfs guðs, ok fann eigi, þar til er hann faðmaði með andlegri skilning meðalgaungumann guðs ok manna Jesum Krist — er [bæði er guð ok106 maðr, sꜳ er blezaðr umfram alla luti um alldir — ꜳ sik kallanda ok segianda: »Ek em gata, sannleikr ok lif.« Sꜳ hinn sami blandaði við holld þꜳ fæzlu, er Augustinus var enn vanmegnn at taka, þvi at orð guðs fauður107 holldgaðizt, til þess at hans spekð væri leynd fyrir varri bernsligri skilning, fyrir þꜳ saumu speki, þat er fyrir son sinn, skapaði108 hann alla luti. Eigi hellt hann enn eða skilði drottin varnn Jesum Kristum sva sem lagr litilatan, ok eigi vissi hann enn, hvilika lute hans ostyrkleikr lærði hann sialfan. Ok eigi matti hann ætlan ꜳ koma, hverssu mykla helgan þat mundi hafa með ser, er guðs orð holldgaðiz.

Þessu næst tok Augustinus með hinum mesta athuga yfir at lesa helgar bækr fyrir guðs anda saman ritaðar, ok umfram aðrar orð109 hins heilaga Pals postola, ok brutuz nu niðr þær greinir, er honum hafði110 fyrr meirr virðzt, sem eigi kiæmi samtt111 hans orð ok vitni Moyses laga eða spamanna boka; honum birtizt ok þꜳ ein asiona hvarratveggiu laga nuverandi ok hinna fyrri, ok tok at fagna með guðligri ræzlu.

Augustinus kom a fund Simpliciani

10. Eptir þetta sendi guð honum i hiarta harðla gott rað, at hann færi ꜳ fund guðs þionostumanz, þess er Simplicianus het, þvi at hann hafði heyrtt, at Simplicianus hafði guði þionat alltt fra bernsku, en tok nu at elldazt, syndizt honum sem var, at hann mundi vera vel reyndr af laungum alldri ok goðu lifvi ok sannprofvaðr uruggliga112 at fylgia guðs vilia ok hans gautur at ganga ok auðrum þær at visa, en lærðr harðla vel. I fyrstu villdi Augustinus bera upp fyrir hann hiartnæman hita sins alhugha eptir frettandi, hverr hꜳttr lifsins honum væri hellz halldandi, þvi at hann hafði nu fullan vilia til með astuð at ganga guðs gautu. Hann sꜳ kristnina saman safnaz113 af miklu fiolmenni, ok geck vel hverr þann veg, [sem sialfum114 likaði. Mislikaði honum, hvat sem hann giorði i verolldunni, sem honum sneriz þat til þyngsla; eigi fyrir þꜳ sauk at hann hefði akafliga fysi til veralldligrar vegsemðar eða fiaraflanar, sem margr er vanr, þvi at þetta girntizt hann hvarki fyrir sakir sætleika guðs astar ok fegrðar hans hus, er hann elskaði harðla miok. For hann115 siðan ꜳ fund þessa fauður Simpliciani ok sagði honum fra margfalldri villu, er hann hafði verit i vafðr. Ok þar með minntizt hann ꜳ honum segiandi, at hann hafðe lesit nockurar bækr Platonis spekings, þær er Victorinus snillingr, er fyrr var i Roma, hafði snuit i latinu, ok Augustinus hafði heyrtt, at kristinn hefði andazt. Nu gladdiz hinn gamli Simplicianus af þvi, at Augustinus hafði eigi i vafviz oðrum flærðarfullum sognum annarra meistara, þeira er villzt hafa i rongum ꜳtrunaði við hofutskepnur heims þessa. Eptir þat tok Simplicianus at biðia Augustinum snuaz til litilætis Jesus Kriz ok retrar truar, ok minntiz a þenna sama Victorinum, sem ver gatum, er honum var harðla vel kunnr, þꜳ er hann var i Roma, hverssu mikla virðing hann hafði fengit fyrir sinn ꜳgiætan meistaradom, þꜳ er hann var enn heiðinn, er likneskia var gior honum til tignar i116 romversku torgi, þat er þeim, er verolldina elskuðu, syndiz harðla haleitt, eða hverssu hann hafði i fyrstu skammazt kristinn at geraz, eða með hverssu mikilli ꜳstundan hann hafði ranzakat heilaga ritning ok allar kristnar bækr, ok hverssu hann sagði [um siðr117 leyniliga Simpliciano, at nu væri hann kristinn. En Simplicianus sagði til hans: »Eigi man ek þvi fyrr trua, en ek se þik i heilagri kirkiu.« Þꜳ svaraði Victorinus hlæiandi: »Giora nockut veggir mennina kristna?« Victorinus sagði opttliga Simpliciano, at hann væri kristinn, en Simplicianus svaraði iafnan hinu sama. En reyndar bar þat eina þꜳ við, at Victorinus væri skirðr, at hann ottaðiz misþocka vina sinna, en siðan hann feck styrkleik ok staðfestu118 af lesning heilagra boka, þꜳ sigraði Kristz ast119 með Victorino ast hans vina, ok skiotliga sagði hann sva Simpliciano: »Forum120 til kirkiu, vil ek verða kristinn ok taka heilaga skirn.« En Simplicianus varð fegnari, en fra meghi segia, ok fór með honum ok, er at þvi kom, er Victorinus skylidi iata tru sina. Minnumz ek [þessa af þvi, 121 segir sá er sauguna hefir samit ꜳ latinu, at sꜳ var þá siðr i Roma, at þeir er til skirnar gengu, skylldu stiga upp ꜳ hafan stað ok iata tru sina fyrir folkinu, en prestar lofuðu Victorino at gera þat leyniligarr, þvi at hann var [þꜳ enn122 hinn udiarfazti en kunnr aullum. Hann villdi þetta eigi, steig siðan upp i malstaðinn. Þetta undrusuz vantruir123 Romveriar, en rettkristnir menn toku með fagnaði. Allir þeir, er við voru ok hann var kunnr, leku ser at hans nafnni með skemtan, ok sva skiott sem nefndr var hlioðliga af allra munni Victorinus, sva faugnuðu þeir opinberliga, er þeir sꜳ hann i hafum stað, ok skiotliga gafu allir gott hlioð harðla fusir hann at heyra. Þvi næst boðaði hann ok iataði sanna tru með fullu trausti, sva at allir elskuðu hann með fagnaði af aullu hiarta. Ok er hinn gamli Simplicianus hafði slika luti sagtt Augustino af meistara Victorino, þꜳ hitnaði hans hiarta miok til eptir honum at likia. Sagði ok til þess Simplicianus saugu. Augustinus tok þꜳ sarliga at andvarpa.

Um tꜳr ok trega Augustini

11. Ok er þeir voru baðir samtt i einu herbergi Augustinus ok Alippius, en Nebridius var brutt farinn, þꜳ kom til þeira nockurr samborgarmaðr þeim kunnr, sꜳ er Pontianus het, ættaðr or Affrica, framarligha virðr af hofðingium ok beztum monnum. En þat er eigi vitat, hvat hann villdi af þeim fretta, settuz siðan allir samtt ok tauluðuz við. Pontianus tok siðan upp bok, er lꜳ yfvir einu leikborði, er stoð fyrir þeim, ok lauk upp, ok fann þat, sem124 hann varði eigi, at þar voru Pals pislar, þvi at hann hugði, at þeir mundi125 hafa þess hattar bækr, sem sið þeira heyrði til. Pontianus tok þꜳ at hlægia126 ok leit við Augustino glaðliga, sva sem hann undraði127 , er hann hafði þess hattar ritningar fyrir ser en eigi veralldligar eða heiðnar bækr128. Pontianus þessi var guðhræddr maðr ok sannkristinn. Augustinus sagði honum þꜳ, at hann lagði mestan hugþocka ok ræktt ꜳ þess hattar ritningar. Eptir þetta tok Pontianus at segia Augustino af hinum agiæta Antonio egipzkum munk, þess nafn er þꜳ birtiz með mikilli frægð viða um heiminn með guðs þionostumaunnum, en þeir Augustinus haufðu þar aðr ecki af heyrtt. En er Pontianus vissi þat, helltt hann fram saugunni ok gerði þeim i kunnleika ꜳgiæti ok heilagleik Antonij129 furðandi þeira fꜳfræði af þessum merkium130. Þeir undruðu ok miok þau131 dyrðarfull takn, er hann flutti fra Antonio sva fꜳheyrð fyrri. Augustinus tok nu, þꜳ er hann heyrði þvilict tal Pontiani, at syta sarligha ok skammaz með hræðiligum otta af þeiri villu, er hann hafði leingi blindat. Geck siðan Pontianus a braut, er hann hafði lyctat sinum erendum ok tali. Augustinus með sorgmoðum hug ok yfirbragði kallaði Alippium: »Se hvat við þolum, hygg at þvi, er við heyrðum. Ofroðir menn risa nu upp ok taka hondum himin, en ver með froðleik vorum132 dreckiumz i helviti.« Ok þꜳ er hann hafði þetta mælt, hugði Alippius at honum vandliga, þvi at hann hafði eigi sva fyrr talat. Ennit, augun, kinnr, litr ok mynd raddarennar syndu nu framarr hans hug en orðin, þau er hann bar fram. Grasgarðr nockurr var hia herberginu, þvi er þeir haufðu, ok þvi at herra hussins var annars staðar, haufðu þeir frialsliga garðinn með husunum. Augustinus geck nu133 i grasgarðinn, ok Alippius þegar eptir honum, satu siðan sem þeir mattu first husunum. Augustinus komz nu við af aullu briosti134, var hann miok sorgmoðr135 ok ꜳsakaði sialfan sik. En Alippius sat nær honum ok hugsaði þegiandi hann harmanda, þar til er milli asakanarorða feck Augustinus eigi halldit sik, spratt hann nu136 upp ok geck skiotliga brutt fra Alippio, þvi at honum þotti viðkvæmiligra at grata i þeim stað, er hann væri einn saman staddr. En Alippius var eptir i þeim stað, sem þeir haufðu aðr137 setið, með mikilli ꜳhyggiu. Augustinus kastaði ser niðr undir einu fiktre ok leysti nu tauma138 treganum; flutu þꜳ fram æsilig tár af augunum. Þessi hans iðran var harðla þægilig fornn [fyrir guði139. Hann talaði þꜳ martt ꜳ þenna hatt140: »Heyrðu, drottinn, hverssu lengi skalltt þu dvelia mer at hialpa? ver þu mer eigi æfinliga reiðr, ver þu eigi minnigr hinna fyrri misgiorða141 varra.« Slikum eymðarorðum kastaði hann fram ok gret með hinni beiskuztu iðran sins hiarta. Þꜳ heyrði hann skiotliga af nalægu husi eina raust til sin sva segiandi: »Tak þu, tak þu ok les,« ok þegar stoðvaðiz hans gratr, ok tok at hugsa vandliga, hvart skolasveinar væri vanir at syngia eða segia i leik sinum nockut þess hattar, ok hafði hann þat eigi heyrtt. Reis hann upp þvi næst ok þerði tár af augum ser ok þyddi eigi annan veg, en þetta væri honum boðit af sialfum guði at luka upp bokina ok lesa þann kapitula, sem hann fyndi fyrstan. Hvarf þvi aptr skiott i þann stað, er Alippius sat, þvi at hann hafði þar eptir latit Pals pisla142, aðr hann reis upp. Lykr nu upp bokina ok less þann kapitula, er honum bar fyrstan fyrir augu, en þann hefr sva: Non in commessacionibus etc. Þat mꜳ sva vera sagtt: Leiðit eigi fram lif yðartt við ofát ok ofdryckiu, ureinsanir eða saurlifi, þrætur eða aufundsemi, helldr skryðit yðr drotni Jesu Kristo, ok gerit eigi geymslu hollzins i raungum girnðum. Þꜳ villdi hann eigi lengra lesa, þvi at eigi þyrpti. Flyðu þꜳ þegar aull efanarmyrkr i brott af hans hiarta, en i staðinn kom urugðarlios postuligrar aminningar. Lauk hann siðan aptr bokina ok let i millum fingrinn eða eitthvat annat mark, sagði siðan Alippio atburðinn. En hann sagðe, hvat með honum hafði giorz, þat er Augustinus vissi eigi, beiddizt siðan at sia, hvat hann hafði lesit. En Augustinus syndi honum. Alippius hugði at ok las enn lengra, en Augustinus hafði lesit ok vissi eigi hvat fylgði. En þessi orð oru143 næst þeim, er Augustinus hafði lesit: Infirmum in fide recipite; þau orð segia sva: Takit miskunnsamliga við þeim, er ostyrkr er i trunni. Nu tok Alippius sva upp fyrir Augustino, sem þetta væri til hans mæltt. Af þessi ꜳminning var Alippius sva auruggr i goðri fyrirætlan ok þeckiligri ok hinu viðrkvæmiligzta sinu siðferði, at hann batz þꜳ einkanliga ꜳ hendi Augustino utan144 dvaul ok umgroftt truarinnar. Siðan ganga þeir inn i herbergi, þar sem fyrir var moðir Augustini, ok saugðu henni alltt af sinu efni, sem145 vorðit var. Hun gladdiz miok ok fagnaði ok gerði guði þackir, þeim er mattugr er framarr at veita, en ver kunnum biðia eða skilia; sneri nu guð harmi146 hennar i fagnat, hvervetna147 framarr en hun vænti, at verða mætti. Augustino likaði nu helldr með hofsemi en skiotliga at taka sik fra þvi starfvi, er hann hafði þar148 fram haftt i kenzlu ok læringu við þꜳ, er i hans skola haufðu verit; voru þꜳ ok fair dagar til þeirar stundar, er avextir takaz af vingaurðum149, villdi hann þvi þess tima biða, at150 hann mætti opinberligha ok með fullri sæmð við skiliaz skolann. Þat rað kom ok nu samtt milli þeira, at guð einn en eigi nockurr maðr skylldi vita þeira fyrirætlan.

Um þat er Augustinus var kvalldr af tanna verk

12. At liðnum .xx. daugum, er Augustino þottu margir ok langir fyrir ast frelsis, er hann var fuss at fꜳ, varð hann lauss ok frials af þvi starfi, er hann hafði iattat skolann at hallda, er hann var laungu aðr i huginum fra raðinn. For hann nu siðan fagnandi i herat með allt sitt goðz ok las primsignaðr psalma Davið med Alippio, er þꜳ var ok primsignaðr. Moðir hans var iamnan með honum i kvensligum bunaði, en með karllmanligri tru ok fullkomnum auruggleik, en moðurligri ast ok kristiligri milldi. Hann las þꜳ með mikilli ast ymisligar guðligar ritningar milskaðar með himneskum sætleik en af guðs liosi lystar. A þessum tima varð hann miok kvalðr af tanna verk, sva at um siðir matti hann eigi mæla. Þꜳ kom honum i hug ꜳ at minna alla þꜳ menn, er við voru, at biðia fyrir ser til guðs, ok ritaði þetta a vaxi til þeira. En iamskiott sem þeir fellu ꜳ kne til bænar með honum með mikill astuð, hvarf þegar af taunnum hans allr verkr ok sarleikr. Hann furðaði þꜳ miok bæði snarpleik meinsins ok sva dasamliga ok skiota guðs miskunnsemð, þvi at hann hafði eigi ꜳ sinum alldri nockut fyrr þolat þess hattar mein iamnsartt, ok fagnandi lofaði hann þꜳ með sannre tru nafnn drottins. Hann gerði þꜳ ok opinbertt af sinni fyrirætlan ok bað Mediolans borgarmenn fꜳ ser annan skolameistara, þvi at hann sagðiz hafa heitit guði at þiona. Hann sendi þꜳ ok bref Ambrosio byskupi ok gerði honum151 i kunnleika hinar fyrri villur sinar, ok hveriu hann hafði nyliga heitit, ok bað hann syna ser ok ꜳ minna, hvat hann villdi hellz, at hann læsi heilagra ritninga, at hann yrði þaðan af bunari ok hæfiligri guðs miskunn at þiggia. En Ambrosius byskup bauð honum at lesa bok Ysaie spamanz, þvi at honum þotti hann opinberligar en aðrir hafa fyrir sagtt152 af hingatburð vars herra Jesus Kristz ok rettsnuning heiðinna þioða. Ok i fyrstu er hann tok153 lesa Ysaiam, þꜳ skildi hann eigi ok hugði, at aull mundi bokin slik vera, ok fyrir þvi dvalði hann at studia meirr i hinu sama en giarnari at lesa sialfs drottins orð. En er sa timi kom, er Augustinus skylldi154 skrá nafnn sitt til skirnar, sem þꜳ var siðr til, ok skirn taka i155 akveðinni stund, for hann aptr til Melansborgar; tok Alippius ok þat rað ok ætlaði skirnn at taka. Þeir haufðu i i fylgð156 með ser likamligan sun Augustini, honum af guði gefinn, þann er þꜳ var .xv. vetra, hann var þꜳ þegar fremre i skilning en margir froðir fullkomnir meistarar, sva at faðir hans undraðizt miok sva hvassa hans skilning. Er su boc hofð ok lesin, er hann dictaði þann tima, rubrica fyrir þꜳ bok er de magistro. En er þessi sveinn var .xvi.157 vetra, hafði hann tal ok disputan við [sialfan feðr158 sinn Augustinum. En litlu siðarr tok guð hann skiott or þessum heimi.

Dictadr Tedeum af Ambrosio ok Augustino ok um skirn Augustini

13. Sva bar at ꜳ einum hatiðardegi, at Augustinus var vit staddr predican hins heilaga Ambrosius byskups, sem moðir hans [beðit hafði159, þꜳ er byskup greindi um almenniliga tru ok braut saman fagrligha hit forna ok hit nyia laugmal. En við hans predican vitiar kraptr ok miskunn heilags anda hiarta Augustini. Ambrosius ser ok skilr, at hans var160 vitiat af guði, verðr hann miok feginn ok lofar guð med þessum orðum: Te deum laudamus, te dominum confitemur. Augustinus svaraði: Te eternum patrem omnis terra veneratur. Sva annstefnaz161 þeir við með versaskipti allan þenna lofsaung til lycta, sem hann er siðan162 sunginn i heilagri kristni. Siðan voru þeir baðir skirðir Augustinus ok Alippius af hinum heilaga Ambrosio, ok flyði þꜳ fra þeim oll ꜳhyggia umliðins lifs af myklum alhuga til guðs ok heilagrar truar; saddizt Augustinus eigi þenna tima af dasamligum sætleik, er hann hugleiddi hæð ok miskunnsemð guðligs raðs yfir hialpp ok heilsu mankynsins. Þat var ok harðla fagrligtt, hverssu sætliga hann grét með mikilli viðrkomning hiartans hrærðr af hlioðum þeim, er sætliga [sunguz psalmar163 eða aðrir lofsaungvar i heilagri kirkiu. Ok er þess hattar raustir lioðuðu at hans eyrum, þꜳ samteingðiz sannleikrinn sva hans hiarta, at þaðan af hitnaði164 astuð sannrar goðfysi með honum, sva at hann elskaði sialf tarin, er af augunum flutu fram. Augustinus var þꜳ nockuru meirr en þritugr, er hann tok heilaga skirnn. Moðir hans Monika lifði þꜳ enn ok fylgði honum iafnan. Þat var nær þessum stundum, er Justina drottning moðir Valentiniani keisara, er hinn yngri var kallaðr, striddi upp ꜳ [hinn heilaga165 Ambrosium byskup fyrir sakir villu sinnar, er hun hafði vorðit svikin af Arrius villumaunnum. En i þenna tima kristninnar ottaðiz folk ufrið villumanna, ok heimti sik undan at veria byskup sinn Ambrosium eða fyrir hans skylld dauða þola. Nu sꜳ guðs ambatt Monika moðir Augustini borgina alla skelfða af miklum ukyrleik ok ufriði villumanna, hafði hun þa alla sina ꜳstundan ok ꜳhyggiu til þess at vera sem lengztum ꜳ skynsamligri voku með heilugu166 bænahalldi guðs kristni til friðar. Þenna tima var þat skipat, sem enn hellzt ok eptir likiz nær um allan heiminn, at ymnar ok psalmar se sungnir við tón, sem aðr var vandi til i austrhalfu heimsins, at leikfolkit skylldi þvi minnr mæðaz eða leiðaz framflutning heilagrar tiðagiorðar. A þessum dogum kom til motz við Augustinum einn ungr maðr honum samlendr ok gerðiz hans samfelagi, þessi het Evodius at nafne, hann hafði fyrr verit skirðr en Augustinus. Þeir voru siðan baðir samt halldandi sin ꜳ milli heilaga ast, ferðuðuzt nu braðliga heim aptr ut i Affricam, iafnnan hugsandi ok eptirleitandi, hverr staðr þeim mætti nytsamligaztr vera guði at þiona. Ok er þeir lagu við Tifrar os sva sem til byriar, tok moðir Augustini nockurnn siukleika, er nalgaðizt sꜳ dagr, er hun mundi liða af þessum heimi. Þꜳ bar sva til af guðs tilskipan, at þau stoðu bæði samtt ok son hennar Augustinus ok studdu sig við einn glugg ok sꜳ ut i garðinn, er þar var fyrir herberginu, þvi er þau haufðu tekit ser til hvilldar eptir erfviði langs vegar, en skylldu nu buaz til siglingar, var þetta hus ok nockut i brutt fra alþyðu þys. Þꜳ tauluðuz þau við ein samt harðla sætliga gleymandi liðnum lutum, en herðu sik fram til hinna, er fyrir hondum voru, eptirleitandi sin i milli; hvertt eða hvilict vera mundi ovorðit lif heilagra manna, þat sem eigi sꜳ auga ok eigi heyrði eyra ok eigi kom i nockurs manz hiarta, ok hugsa, hvilikir þeir lutir ero, er guð hefir fyrirbuit þeim, er hann elska. Ok er þau tauluðu slikt með ser, girntuz þau með allri hiartans fysi ꜳ himneska fagnaði ok eilið lif sva framarliga, at allr þessi heimr virðiz þeim auðgiætligr ok herfviligr með sinni skemtan ok raungum girnðum. Monika leit þꜳ við Augustino ok sagði sva: »Heyr nu, son minn! eingi hlutr er nu sꜳ i þessu lifi, er fyrir þann fysi mik lengr at lifa, ok eigi veit ek, til hvers ek em her nu eða hvat ek geri, þvi at ek hefi þat nu auðlaz, er ek girntumzt einna mest af guði at þiggia, þat at ek mætta þig sia kristinn með almenniligri tru, aðr ek færa af heiminum. En nu hefir guð enn framarr veitt mer en ek [kynna biðia, at167 ek se þig hans þionostumann at haufnuðu iarðligu eptirlifi ok stundligri sælu.«

Andlat Monice modur Augustini

14. A niunda degi sins siukleika andaðizt hin goðfusa ok hin guðrædda Monika moðir Augustini ꜳ setta ꜳri hins setta tigar alldrs sins, en Augustinus hafði þꜳ .iii. vetr ok þritugtt168. Hann fysti nu at grata i guðs augliti fyrir hennar sal ok af hennar dauða, ok gaf nu rum tarunum gnogliga fram at fliota. Siðan hof hann upp bæn sina til guðs ok sagði: »Heyr þu, drottinn minn, ek offra þer bænir fyrir þessi þinni þionostukonu; heyr þu guð mins hiarta, verandi mitt lof ok mitt lif! Þer geri ek þackir fagnandi fyrir oll þau goð verk, er hun framði i þessu lifvi. En nu bið ek fyrir synðum moður minnar, heyrðu mik fyrir lækning sara þinna169, þat er fyrir son þinn, er ꜳ krossinum heck ok sitr nu þer til hægri handar ok biðr fyrir oss. Veit ek, at hun vann morg miskunnarverk, ok af aullu hiarta fyrirgaf hon þeim, er við hana haufðu misgert. Gef þu nu ok upp henni sinar syndir, þær er hun gerði ꜳ sinum alldri, siðan hun var skirð. Fyrirgef þu henni, drottinn minn, ek bid þig, fyrirgef þu henni, lat þu hana eigi fara i fyrirdæming. Ok sannligha trui ek, at þu hefvir þat nu gert, sem ek bið þik, en vilianliga bæn munz mins bið þik at þu virðir. Heyrðu, drottinn, taki engi hana i braut af þinu skioli, komiz eigi milli yckar með afle eða umsat leon eða dreki ok170 se hun halldin af slægum rogbera, helldr se hun i friði med þeim manni, er hun giptiz aungum171 aðr. Fyrir þeirra holld leiddir þu mik til þessa lifs, en ek veit eigi, til hverrar endalyctar þu hyggr mitt lif at leiða.«

Augustinus for heim ut i Affricam

15. Eptir andlat moður sinnar for Augustinus ut um haf i Affricam ok heim til eigna sinna, þionaði172 guði i faustum ok heilugu173 bænahalldi ok goðum verkum hugsandi nott ok dag guðs laugmal. Hann tok þꜳ ok at dicta bækr ok læra þꜳ, er ofroðir174 voru. Þenna tima styrði guðs kristni Valerius byskup i þeiri borg er Yppon heitir. En er menn vissu fyrirætlan Augustini ok agiæta kunnostu, sva kallaði ok at auðrum megin nauðsyn kristninnar, at sꜳ prestr væri vigðr, er predicaði guðs orð fyrir borgarlyðnum, ok þvi toku þeir Augustinum uvaranda með valldi, þvi at hann sagði oss sialfr, segir sꜳ er sauguna hefir dictat, at fyrir þessi sauk forðaðizt hann aðr175 allra mest þær borgir til bygðar, er byskupslausar voru. Þeir helldu hann176 ok leiddu177 siðan til byskups, at hann væri vigðr til prez178; var þar til eitt allra samþycki ok ein fysi, at þetta gerðiz sem skiotazt. En Augustinus komz þa við af aullu hiarta, er þetta bar sva skiotliga til. Voru þeir ok, er þyddu hans tár til metnaðar ok saugðu sva til hans sem með hugganarorðum, at prestzins vigslupallr var harðla sæmiligr, þo at hann væri enn meiri tignar verðr, saugðu ok, at sva mætti gerazt, at hann væri þa nalægri byskupligri tign. En hans hugsan var aull diupsettari ok með meiri skynsemð, þvi at hann sagði oss sialfr, at hann sytti þat, hverssu mykinn179 saluhaska hann mundi hafva af ahyggiu stiornarinnar, ok þat180 gret þessi guðs maðr, er þeira girnð gerðiz i þessu.

Um þat er Augustinus setti klaustr

16. En er Augustinus var prestr vorðinn, þꜳ setti hann klaustr við sialfva kirkiuna ok tok at lifa þar með guðs þionostumaunnum eptir hætti ok þeiri regulu181, er af heilugum182 guðs postolum var i fyrstu sett ok skiput. Allra mest var þat boðit, at eingi hefði nockut eiginligtt i þeira safnaði, helldr væri þeim allir lutir sameignir, ok skiptizt hverium til handa, sem þaurf beiddi; hafði hann ok sva giortt fyrri sialfr, aðr hann færi heim ut um hafit. Heilagr Valerius vigslufaðir hans, með þvi at hann var bæði milldr, goðfuss ok guðrædr, fagnaði miok ok gerði guði þackir, er þær hans bænir voru heyrðar, er hann hafði optligha beðit, at guð giæfi þvilikan mann, er með guðs orði ok heilsamligri183 kenning mætti upptimbra ok endrbæta guðs kristni, sꜳ hann ok, sem var, at Augustinus var þvi aullu nytsamligri þar til en184 aðrir þeir menn, er mikit haufðu numit af girðzkri tungu, sem hann kunni meira ok hafði lesit af latinu tungu, ok þvi gaf hann hinum heilaga185 Augustino til þess valld at predica guðs orð i heilagri kirkiu at ser hiaveranda ok þat sem optaz frammi at hafa i moti þvi, sem aðr var vandi kristninnar ut i Affrica. Ok þvi leitauðu nockurir byskupar ꜳ þetta með nockuru hallmæli ok afþockan. En siꜳ hinn virðuligi byskup Valerius geymði ecki at þeira ꜳleitni, helldr sꜳ hann fyrir nytsemð kirkiunnar þat vitandi, at þetta gerðu margir um austrhalfu heimsins; sꜳ hann ok þat, at Augustinus prestr fylldi186 þat nu fullkomliga, er hann vissi sig miok vanfæran til, þo at hann hefði meiri vigslu, ok þvi hirði hann ecki187 um þeira aleitni ok hallmæli. Nu er þetta hit biartazta lios var kveiktt ok uppsett yfir kertistikuna, þꜳ tendraðizt þat sva biartliga, at [þat lysti þeim ollum188, er i guðs husi voru. Ok þegar er þessi frægð189 for ok fluttiz viða190, þꜳ gafu hvervetna191 byskupar valld prestum at predica guðs orð eptir þessa goða manz dæm.

Um þat er Augustinus braut nidr skadsamliga villu

17. A þessum stundum sveik marga menn i borginni Yppon skaðsamlig villa þeira manna, er Manichei eru kallaðir. Einn prestr þeira, sꜳ er Fortunatus het, spillti mest folkinu fylgiandi þessi192 villu. En heilagr prestr Augustinus disputaði við hann ok sigraði193 opinberliga, sva at allt folkit heyrði. En Fortunatus hneyktr ok makligha svivirðr flyði brutt af þeiri saumu borg ok var þar eigi siðan senn. Siðan flaut fagrliga frægd194 kenningar hins heilaga Augustini sem hinn sætazti guðs ilmr um aull herut Affrica sva opinberliga, at þaðan af fagnaði aull kristni, þvi at sva sem allir limirnir harma ok hryggvaz195, ef einn sykiz, sva fagna ok allir hans heilsu. En þo fagnaði enn framarr Valerius byskup ok gerði guði þackir fyrir andligan velgiorning ser af honum196 veittan; tok nu, sem mannligr hugr er vanr, at ottazt, at Augustinus mundi verða tekinn fra honum ok kosinn til byskups nockurri annarri kirkiu, er hofðingialaus var. Ok sva hefði tekiz, nema hann hefði komit honum undan i nockurn leyniligan stað, sva at hann fanz eigi, þꜳ er hans var leitat, Ottaðizt þessi enn virðulegi byskup þetta sama þvi meirr, er hann vissi sig bæði revrnaðan197 fyrir alldrs sakir ok vanmegns198, ok þvi sendi hann leyniliga bref sitt til erkibyskups i Cartagine ok giorði [hvortveggia honum kunnigtt199 alldr sinn mikinn ok likamliga vanheilsu, þess biðiandi, at Augustinus væri vigðr til byskups i borginni Yppon til fulltings við sik ok kristninni til styrktar, en eigi þꜳ þegar200 til valldzens viðtoku eða byskupsstolsins, ok þetta201 feck hann með innsigli erkibyskups. Eptir þetta bað Valerius byskup Melagium202 erkibyskup Kalamensis borgar þess heraðs, er Numidia er kallat, at hann skylidi koma at vitia Ypponensis kristni. Ok er hann var þar kominn, birti Valerius byskup sinn vilia þeim byskupum, sem203 þar voru við staddir, ok aullum klerkum i Yppon ok þar með aullu folki. Ok þo at [aullu folki204 kiæmi þetta ꜳ uvartt, þeim205 er heyrðu, toku allir með fagnaði ok fysi ok baðu með myklu atkalli, at þetta skylldi skiott fullgiorazt, at Augustinus væri til byskups vigðr. En hann talðizt undan ok [kallaðizt eigi206 byskups vigslu vilia taka at sinum byskupi lifanda i mot sið ok vanda kirkiunnar. Ok þꜳ er hann var þess eggiaðr af aullum, at hann skylldi vigslu taka, ok saunnuðu þat vera siðveniu bæði i Affrica ok viða annarstaðar i kristninni ok sogðu þar til morg dæmi. Ok sva tilskylldaðr eða nær nauðgaðr, varð hann undir at ganga þenna vanda ok tok byskups vigslu. En þo sagði hann sva siðan, at eigi skylldi þetta giorðzt hafa, at hann væri vigðr, meðan hans byskup lifði, ok ritaði þat, sem hann nam, siðan hann var vigðr, at þetta var i moti skipan almenniligs þings, þvi at eigi villdi hann, at þat væri auðrum giortt, er hann harmaði við sialfan sig gertt hafva verit. Heðan af lagði hann mikinn hug ꜳ, at þat skylldi skipat vera ꜳ byskupa þingum, at þeir, er vigslur gerði, [skylldi kunnar207 gera þeim, er vigiaz skylldu, eða þeim, er aðr voru vigðir, laugligar setningar allra lærðra manna.

Um hversdagliga sidu Augustini byskups

18. Þꜳ er heilagr Augustinus hafði tekit byskups vigslu208, predicaði hann guds orð enn berligar ok staðfastligar209 ok með meiri rauksemd en aðr, eigi at eins um eit herat, helldr ok hvervetna þar sem hann var beðinn til at210 koma, bædi glaðliga ok sætligha buinn iafnan at giallda skynsamlig andsvaur þeim, er beiddu, af heilagri tru ok von þeiri, er til guðs er. Tok nu bratt miok at vaxa ok styrkiaz guðs kristni um alltt Affricam af hans predican. Þvi [fylgði hann um211 vigslugerðir við presta ok klerka, sem meiri [samþykt er212 til kristinna manna eða siðligr vandi kristninnar. Igangsklæði hans ok skoklæði ok reckiuklæði voru með stillingu213 ok viðrkvæmiligum hætti, hvarki miok vaundut ok eigi miok afleitlig; þvi at honum syndiz, sem af þessu auðru hvaru villdu sumir synaz haleitligir en sumir auðgiætligir, sva leitandi sinna luta en eigi þeira, er Jesus Kristz eru214. En hann helltt i þessu mitt hóf ok hneigði hvarki til hægri handar ne vinstri. Borð helltt hann hofsamliga ok athugasamliga sparligtt, let hann frammi vera kal ok graus ok stundum kiot fyrir sakir gesta ok þeira manna, er ustyrkri215 voru. Hann drak iafnan vin216, þvi at hann vissi ok kendi sva auðrum, at aull skepna guðs er goð ok ecki afvirðandi217, þat er með þauckum er neytt við guð, þvi at þat helgaz alltt fyrir guðs orð ok helga bæn. Spanu at eins hafði hann af silfri, en aunnur ker eða borðbunaðr voru af tre eða marmara eða steypt af elltu leiri, sva sem grytnr eða pottar. Þetta var þo eptir hans vilia, en eigi sakir aureigðar eða fatægðar(!)218.

Fra Augustino

19. Þessi heilagr Augustinus byskup geymði iafnan at taka bliðliga við gestum. Ok er hann sat yfir matborði, elskaði hann meirr lesning heilagra boka eða þess hattar tal en fæðzlu eða dryk; ok i mot skaðsamligri uveniu nockurra manna hafði hann sva ritað ꜳ sinu borði:

Þessi vers megu sva vera skilin: Hverr sꜳ, er elskar at gnaga220 meðr umlestri lifnat fraverandi manna, viti þetta borð ser umakligt. Ok þvi minti hann ꜳ alla þꜳ, er at matborði sitia, at hallda sik skyllduliga fra skaðsamligum ok þarflausum orðum. Ok nockura sambyskupa ser hina kiæruztu, þꜳ er gleymðu eða i mot mæltu þessi ritning, hirti hann nockut sinn sva striðliga, at þeir skylldu221 skiott brott ganga222 fra bordinu, ella myndi hann um mitt matmꜳl upp risa ok fara til sins herbergis. Ok þetta sama profodum vær ꜳ sialfum oss, er þa satum yfir223 bordinu, segir sa er sỏguna hefir dictad. Jafnan var hann minnigr fatækra manna, þeim miskunsamliga ỏlmusu at veita af sliku sama efni, sem hann hellt sig ok alla, þa er med honum voru. En þa er kirkiufee tok miog at þverra, gerdi hann i kunnleika kristnu folki, at eigi hafdi hann þa efni til fatækum monnum at veita. En þetta [hefda ek eigi224 sagt, nema mer syndiz þat vidrkvæmiligt vera i mot likamligri skilning nockurra manna, segir sa er soguna hefir ritad, ok þetta sama sagdi ok ritadi virðuligrar minningar Ambrosius byskup i slikum naudsynium efalausliga vera geranda. Hann minti ok a, er hann taladi i heilagri kirkiu, at betr væri geymt, ef vanrækt er225 af rettruỏndum monnum fehirdzla kirkiunnar edr skrudhus, þadan er naudsynligir lutir flytiaz til alltaris, sagdiz hann hafa heyrt helgan Ambrosium predica af þvi sama efni, svo at hann var hia.

Ysidorus byskup segir fra bokagerd Augustini

20. Sæll Ysidorus byskup talar þessum lofsamligum ordum af hinum helga Augustino byskupi. Allra þeira manna idnir, er margar bækr hafa diktad, sigrar enn helgi Augustinus med sinu mannviti ok snilld, þvi at hann diktadi ok ritadi svo marga ok mikla hluti, at þvi sidr fær nỏckurr madr ritad hans bækr allar ꜳ226 sinum alldri, at engi vinzt til þær allar at lesa. Augustinus þessi kallaz ok Aurelius ab aura, þat er af lofsamligu eptirmæli allz folks, fyrir þat er hann aukaði almenniligan rett i sinni bokagiorð. Nafnn Augustini þyðiz ok augmentatus227, þvi at hann lagði marga hluti við til nytsemðar, þa er hann sneri girðzkum bokum i latinuliga snilld.

Fra riti heilags Jeronimi

21. Sæll Jeronimus prestr tulkr heilagrar biblie228, þꜳ er hann var miok vanmegnn af mycklum alldri, ritaði hann sva milli annarra hluta til Augustinum: »Ver229 haufum nu miok fylltt vora lifsdaga ok starfat sliktt, sem ver haufum matt kristninni til styrktar;, en fyrir þvi at þu vartt lengi syslulauss af þessu erfviði, hæfir þer nu at starfa, en oss at hvilaz.« Merkit, hinir kiæruztu bræðr, at hinn sæli Jeronimus hit biartazta lios heimsins dæmði ongum [odrum vidrkvæmiligra230 ꜳ hendi at fela vanda ok ꜳhyggiu at bera fyrir heilagri kristni almenniligri en þessum hinum sæla Augustino231.

Af einum meistara

22. Prosper einn agætr meistari talar þessum ordum af Augustino i sinni bok: Heilagr Augustinus var hvass i hugviti, blidr i mali, frodr a þessa heims ritningar, starfsfullr i erfvidum fyrir kristninni, biartr i hversdagligri disputan, forsiall i allri sinni athỏfn232, sannkristinn i skyringu truar varrar, glỏggr i losan vandra233 spurninga, athugasamr i sigran villumanna, viss ok varr i þydingu laugsamligra ritninga.

Fra einum virduligum meistara

23. Sva talar enn einn virduligr ok viss meistari: Heilagr Augustinus byskup, er kallazt rettliga skinanda lios spekinnar, vinr234 sannleiksins, vernd truarinnar, sigrar bædi at bokfrædi ok briostviti alla kennifedr heilagrar kristni; blomgadiz hann fagrliga bædi af verkum kraptanna ok framflutning heilagra kenninga.

Fra einni godri konu

24. Ein goð kona ok þurftug reyndi þat, hversu stadfasta syn hiartans enn sæli Augustinus hafdi til heilagrar þrenningar, þa er hann predicadi235 fyrir folkinu af sialfri guds þrenning, er hun kom ok fell til fota honum ok bad hann hialpar fyrir sinni naudsyn. En hann miskunnadi henne eigi, þvi at hann sa hana eigi. Hvarf hon sidan med hrygd a braut. En a næstu nott, er hun sofnadi, syndiz henne sem hun væri uppnumin til gudligs hꜳsætis, ok þar sa hun sælan Augustinum standa a kniam fyrir heilagri þrenningu, ok heilt upp hondum ok sa upp a þrenningina með236 hinni hvassuztu syn. Þꜳ heyrði hun raudd af guðligu hasæti, þꜳ er sva sagði: »Heyrðu kona! þessi Augustinus festi sva237 giærdags ꜳ mer augu sins hiarta, þa er hann hafði likamlig augu byrgð til þin, er þu fellt [at fotum238 honum, þvi at hann matti eigi vikia synina239 fra mer ok til þin. En nu kom þu ꜳ myrgin240 snemma til hans, ok mantu þꜳ reyna giæzku hans.« Sva gerði [hun, ok241 kom um morguninn a fund guðs þionostumanz Augustini, en hann tok við henni með hinni mestu miskunnsemð, þvi at hann kendi þꜳ ena saumu vera, sem242 hann hafði ꜳ himni set um nottina.

Fra þeim er soguna hefir dictad

25. Eigi er þat vartt, segir sꜳ er sauguna hefir dictat, at greina með skaummu mali, hvilikan ofrið ok umsatir þessi enn virðuligi byskup Augustinus hefir þoltt af villumaunnum Donatistis, Manicheis ok Arrianis. Þvi at einn dag, er hann for veg sinn at telia tru fyrir243 maunnum heilagri kristni til styrktar, þꜳ haufðu þeir villumenn, er ek nefnnda fyrr, er244 Donatiste eru kallaðir, settz245 fyrir honum fiolmennir246 með alvæpni ꜳ þeim veg, er hann skylldi247 fara, ok ætludu at hafa lif hans, ef þeir hefdi hann fundit. En hann veik ꜳ annan veg, en hann hafdi adr ætlat, ok fordadiz sva lifshaska hlifdr med guds miskunn.

Fra enum helgum Augustino

26. Heilagr byskup Augustinus let til sin bera, nockuru adr en hann tok hina efstu sott, bækr þær, er hann hafdi dicta(t)248, at hann mætti þær glogliga skynia ok ranzsaka ok retta, þar sem honum þotti þurfa, bædi þær er hann hafdi i fyrstu dictad a tima sinnar rettsnuningar, þa er hann var ovigdr, ok svo ok þær, er hann dictadi, þa er hann var prestr edr byskup; ok hvat sem hann þekti sig annan veg dictad hafa eda ritad, en kristilig regla hefir ok helldr, þa er hann vissi minnr ok skildi almenniliga tru, færdi hann þat i lag ok gerdi rett. Ok þvi ritadi hann tvær bækr, þær er þess hattar titull er fyrir de recensione librorum, þat er sem boka rannsakan eda retting. Hann harmadi ok nockurar bækr fra ser teknar ok braut bornar af nockurum brædrum, adr [en hann hefdi þelat eda emendat249, þott250 hann hefdi þær sidan rettar gervar. Þær voru ok nockurar hans bækr, er eigi voru algiỏrvar, adr hann andadiz. En þar sem hann villdi ỏllum stoda, þeim er bækr mattu lesa, ok þeim er eigi mattu, þa diktadi hann eina bok af gudligu lỏgmali bædi af hinu nyia ok hinu forna, ok las þar saman bædi boðit251 ok bannat, at i þeiri bok kendi hverr sialfan sik, hvartt hann væri hlyðinn eða uhlyðinn guðs boðorðum, ok nefndi hann þetta sitt verk speculum, þat er [kallat skuggsio252.

Fra enum helga Augustino

27. Heilagr Augustinus predicaði guðs erendi alltt fram til sialfrar banasottar sinnar an aflati glaðliga með styrku ok heilu hugskoti ok heilsamligu raði i heilagri kirkiu, alheill at aullum likam ok sva at syn ok heyrn. Þessi hinn heilagi byskup lifði .lxx. ara ok .vi. ar, [en i klerkdomi ok byskupsdomi253 sinum nær .xl. ara254. En i banasott sinni bauð hann, at honum skylldi rita þꜳ fꜳ psalma af Daviðs psalltara, sem einkanliga eru af sannri synða iðran; setti hann þessi kvaterni við vegginn hia hvilunni, ok las þar af psalmana opttliga, meðan hann lꜳ i þessi sott, ok felldi iafnan noglig255 iðrunar tar. Nockurir diofuloðir menn voru leiddir til hans, er hann lꜳ i sottinni, ok með heilagri bæn rak hann diofla fra þeim ok gerði þꜳ alheila. Þꜳ256 kom til hans einn siukr madr ok bad hann leggia hendr yfir hofud ser ok gefa ser heilsu. En byskup svaradi: »Ef ek mætta nockut, þa munda ek fyrri veita mer þat, er þu beidiz.« Þa sagdiz enn siuki madr heyrt hafa rodd af gudi sva til sin mælandi: »Far a fund Augustini byskups ok bid hann leggia hỏnd yfir þik, ok muntu heill verda.« En er heilagr byskup hafdi þetta heyrt, lagdi hann med sinni blezan hỏnd yfir enn siuka ok let hann iafnskiott heilan heim fara. Ecki gerdi hann testamentum, þvi at hann hafdi sig fatækan gert fyrir Kristz ast ok hafdi af257 eingu ath giỏra. Heilaga bok kirkiunnar bibliotecam ok adrar helgar bækr bad hann, at iafnan væri vandliga geymdar eptir hans dag; hvat sem kirkian atti i skrudi eda fiarmunum feck hann i hendr trulyndum presti, þeim er geymt hafdi kirkiunnar goz um hans daga. Eigi audgadi hann i sinu lifi edr vid daudann, svo sem margir giỏra, sina nafrændr, hvort sem þeir voru klæddir eda eigi, helldr veitti hann þeim sem odrum, medan hann lifdi, þat sem þurft beiddi, eigi at þeir audgadiz, helldr at þeir þyrfti þa eigi eda væri minnr þurfandi. Klerka ok klaustr karla ok kvenna, er hreinlifi helldu med sinum formonnum, gaf hann fullkomliga i kirkiunnar valld, svo ok þær bækr, er hann hafdi dictat eda adrir helgir menn, med sinum hirdzlum.

Andlat heilags Augustini

28. En til þess at af engum manni mætti258 bæn hans talmazt þaðan af, bað hann nær .x. daugum, aðr ond hans skilðiz259 við likamann, at engi maðr gengi inn til hans nema þær stundir at eins, er læknar komu at sia sottarfar hans, eða fæzla var honum færð, ok sva var geymtt ok giort. En hann let alldregi af heilagri bæn ꜳ þeim aullum tima, ok milli bænarorða sofnaði hann með feðrum sinum i goðri elli til himinrikis af þessum heimi. Ok at oss hiaverandum ok siandum ok biðiandum260, segir sꜳ er sauguna hefir dictat, var fyrir honum guði fornn færð i heilugum messusaung, ok siðan var eptir sið likamr i iorð grafvinn. Af þessum lutum, sem nu hafva ritaðir verit, mꜳ kunnicktt verða261, hverssu mikill upphalldzmaðr hinn sæli Augustinus hefir verit með guðs giof heilagri ok almenniligri kristni, ok er iafnnan, sem hann siaiz262 lifandi i sinum kenningum rettruaðum maunnum. Sva finzt ritat, at einn veralldar spekingr hafði boðit263 at hann skylldi vera grafvinn við almenniligan veg, siðan hann var dauðr, ok dictaði þessi tvau264 vers265:

Þat mꜳ sva vera skilit: Ef þu, farandi maðr, villtt vita, at skalldit lifir eptir dauðann, hygg at, þat eru min orð, er þu less, ok þvi eru þin orð min. Þessi dæmisaga mꜳ vel heyra hinum heilaga Augustino i þann stað, er266 sialfr sannleikrinn giorir þat aullum augliost267, er yfir lesa þær ritningar, er þessi guðs astvinr hefir dictat af tru ok von ok heilagri ast kristninni til nytsemðar ok þeim til styrktar, er lesa, hverssu heilagliga ok rettliga hann lifði ok lifir enn eptir likamligan dauða. En ek hygg, segir sꜳ er sauguna hefvir dictat ꜳ latinu, at enn mætti meira lesa af honum ser til nytsemðar hverr, er hann sá ok heyrði predica268 i heilagri kirkiu, ok kunnig var hans meðferð269 milli manna, þvi at hann var eigi at eins frægr270 ritari i himnariki, þat er i nuverandi kristni, sꜳ er fram bar af sinni fehirðzlu nyia luti ok fornna, þat eru visendi hvarstveggia laugmals, eða sꜳ kaupmaðr, er selldi alla hluti, þꜳ er hann atti, ok keypti einn agiætan gimstein, er hann hafði fundit, heldr var hann ok einn af þeim, er sva er af ritað: »Giorit sva sem þer talit,« ok einn271 af þeim, er lausnarinn segir, at sa man mykill vera kallaðr i himinriki, er bæði gerir ok kennir. Nu bið ek mykiliga yðra astsemð, er þessa saugu lesit, segir sꜳ er dictaði, at þer giorit almattkum guði þackir með mer ok lofit drottin, er mer veitti skilning, at ek mætta ok villda þessa hluti i kunnleika giora hiaverandum ok fraverandum, þeim er nu eru ok vera munu, ok biðit með mer ok fyrir mer, at ek hafa her fyrir þessa272 heilags manz hylli, er ek lifða með af guðs giof nær .xl. ara sætliga ok frialsliga utan nockura mykla misþockan, at ek mega guði lika bæði her ok i ukomnu lifvi.

Fra Augustino

29. Heilagr Augustinus var ꜳ daugum konunganna Archadij ok Honorij sona Theodosij keisara hins goða miok frægr i guðs kristni af kenningum sinum ok speki ok bokagiorð. Þessi heilagr byskup af guðs anda lærðr dictaði i heilagri kristne maunnonum til siðbotar bækr, skyringar ok pisla þusund ok .xxx., at frateknum þeim lutum273 er eigi mꜳ taulu ꜳ koma. Virðuligr hans likami var i fyrstu fluttr or sinni274 borg Yppon fyrir sakir ufriðar i Sardinarey, er liggr fyrir Affrica, en siðan var hann fluttr af Leobrando Langbarða konungi i þꜳ borg, er Papia heitir, ok Ticinum kallaz oðru nafne, ok vegsamliga varðveittr i Petrs kirkiu með micklum fekostnaði, aðr konungrinn fengi helgan dominn.

Af Vilhelmo275

30. Broðir Gilhelmus lector af sið berfættra bræðra i Marsil sagði sik lesit hafa i sententijs af hiarta hins sæla Augustini, þat er varðveitt er i þeiri borg276, er Vercellis heitir, ok synizt i fyrstu visit, sem von er, en þꜳ er fyrir þessum helgum domi er lesit af þeiri bok, er hann sialfr hugsaði ok setti277 af hinni hæstu guðs þrenning i mot villumaunnum, þrutnar hiartat þvi meirr, sem leingr er lesit af þeiri saumu bok.

Lof heilags Augustini

31. Heilagr Augustinus byskup er hinn styrkazti278 stolpi almenniligrar truar; hann kallaz ok himneskr luðr, herralict lios, malsnilldar ker, fehirðzla vizkunnar, vernðarmaðr kristninnar, uruggr279 bardagamaðr i mot villumaunnum, en sannr elskari heilagrar þrenningar. Nu biðium, kiæruztu bræðr, at oss veitizt fyrir þessa byskups bæn at batna af hans kenning ok hana28 at fulgiora, ok þangat at koma, er heilug þrenning ok almattr þeirar þrenningar rikir ok dyrkar i sifellu sina helga menn, þeire saumu þrenning se vegr ok lof ok dyrð um allar alldir. Amen.

Appendix

(Fragment af en ældre tospaltet Pergamentcodex, 221 folio. Nederst paa et Blad i denne Codex, hvilket indeholder Slutningen af Biskop Jons Saga, jvf. Bp. Sögur I. 202, findes en Overskrift med røde Bogstaver til Augustinus Saga, hvorefter første Blad af selve Sagaen mangler, det andet derimod er tilbage. Overskriften og det tiloversblevne Blad meddeles her, jvf. ovenfor Capp. 5–9.)

Her hefr saugu hins mykla Augustini sva sem herra Runolfr aboti Sigmund[arson] af Veri snaraði af latino. prolog[us]

engi maðr kennde honum. Heyr þv gvð drottinn segir sa er þessa sꜹgv hefir dictat. þv veizt at skiot skilning oc hvass næmleikr er þin giof.

Af Fꜹsto villvmanni

Þa er Avg' hafði ix vetr oc xx. kom i borgina Kartaginem einn b'p Manic[he]orum þeirra villvmanna er sva ero kallaðir sa er F[au]stus hét at namne mykil diof[v]ls snara þvi at hann var hinn nafn frægasti millvm villvmanna af mykille kunnasto oc froðleic oc hann hafðe yfir lesit allar hǫfuð iþrottir. En þvi at Avg' hafði lesit margar bỏkr spekinga oc heilt þaðan af i minne marga lute þa bar hann samt slict sem hann hafði lesit við orð oc kenning þessa villvmannz er mart hafði saman ritat af ymislegum lutum oc skilði at haðuleg var hans kenning oc villa oc vtan alla skynsemd. Oc er þeir taka tal sin i millvm fann Avg' þenna mann bliðan i mali oc med skemtilegu viðrtali. þui at bỏkr þessa villvmanna ero fullar af skrꜹcsꜹgum oc þeir tala með falsi af himne oc stiornv mỏrkum. af sol oc tvngli. Enn er Avg' bað hann rannsaka oc gera sanna sina kenning þorði villvmaðrinn eigi þat gera oc skammaðiz nv eigi þat at iata at kenning hans var eigi sꜹnn oc sva sigraðr fór hann i brott.

Avg' skilði við moður sina

Eptir þetta hugsaði Avg' at fara hegat norðr vm hafit til Roma borgar oc fystiz helldr þar skola at hallda slikan sem hann hafði aðr halldit i Cartagine. einna mest firi þvi at hann hafði heyrt at vngir menn mætti þar hafa frialslegra studium. Þvi at i Cartagine var þa nockorr vkyrrleikr, enn þessi hans hugsan var sannlega guðlig skipan. Oc er hann hóf vpp þessa ferð fylgði honum moðir hans allt til hafs mioc biðianndi at hann fỏri eigi þessa ferd. eða leyfdi at hon fỏri með honum. hann let eigi alhuga sinn vppi firi henne oc sagðiz eigi mynndv fyrr skilia við vini sina enn byrr kiæmi. Moðir hans villdi með honum fara til herbergis vm kuelldit. enn hann eggiaði hana oc feck þo varla at hon væri vm nottina i þeim stað er nalægstr var skipi þeirra oc giỏr var minning hins heilaga Cipriani b'ps er pinndr var við Kartaginem. Enn þegar þav voru skilit steig hann a skip oc ferdadiz brott vm nottina leynilega. Moðir hans var a bỏnum þa nótt biðianndi guð at talmaðiz brautferð sunar hennar. Enn gvð gaf Avgº beinan oc bliðan byr sva at skipit bar skiótt fra landi ór augsyn enn varðveitti hann af allum sioar haska. Moðir hans kom snemma til stranndar vm morgoninn i þann stað er þau hafðv skilit vm quelldit oc sa nv huat gỏrz hafði. toc nv at grata meðr ỏsilegum harme brꜹtferð sunar sins. oc bað guð heyra sic i sinne nꜹðsyn. enn firi þui gret hon oc sytti at hon vissi eigi hueria fagnaði guð munndi gera i brautferð sunar hennar. Oc eptir mykinn grat for hon til þeirra staða sem aðr hafði hon verit. toc þa af nyio at biðia til gvðs firi syne sinum.

Avg' kom . . . .

Enn er Avg' kom i Romam fell hann litlv siðarr i mykinn sivkleik oc ef guðs miskunn hefði eigi dualit hans lichamlegan dauða hefði hann farit til helvitis beranndi með ser synðir sinar. Enn þetta visse moðir hans eigi oc bað firi honum fraveranda oc fỏddi hann nv meðr meire mỏði anndlega en fyrre lichamlega. hon gerðe huers daglegar olmvsvr fatỏkum monnvm þeim litillatlega þionanndi. Engan dag gleymði hon firi honum fornir at fỏra kuelld oc morgin an aflate kom hon til kirkiv eigi til þess at heyra hegomlegar saugur helldr at heyra guð i sinvm orðum oc guð heyrði hana i sinum bỏnum firi hialp sunar sms. Þa er Avg' varð heill af þeirre mykille sott er hann hafðe fengit. toc hann nv at kenna rethoricam er vær kalium malsnilldar list. þui at hann hafði firir þat emni þangat sott oc samnaðiz huersdaglega m[art] manna til hans herbergis.

fra Avg' oc moður hans

Siðan var sent af Meilans borg til Roma borgar greiva at hann senndi þeim meistara þann er þar mætti kenna rethoricam. Enn Simacus greifi senndi Augustinvm vel profaðan meistara a þa list sem allar aðrar. Oc er hann kom i Meilans borg fann hann þar firir Ambrosivm agætan b'p er vm allan heim var frægr af hinum bæztum lutum. Ambrosius b'p toc við honum fauðurlega oc elskaði hann b'pliga kominn i okunnigt land. Avg' toc hann oc mioc at elska oc gefa gavm orðum hans með athuga oc gladdiz af sỏtleik hans malshattar. Eigi hirði hann sva mioc at nema þa lute er hann sagðe helldr var honum þat faheyrt oc dasamlict huersv hann sagði. þa er þessir lutir giorðuz kom a funnd Avgvstini moðir hans milld oc mattug i goðum verkum er honum fylgði bæði a sio oc a landi treystanndi gvðs miskunn i vel hveriom haska. þa er hon for hingat vm hafit varð hon oc hennar skiparar staudd i myklum haska enn hon huggaði þa alla þeim heitanndi bæði hofn oc heilsv. þui at guð hafði henni þat birt oc með vitran firi heitit. Enn þegar Avg' fann281 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hann þa Manicheus þeirrar villv maðr oc eigi sannliga cristinn. hon fagnaði þa harðla mioc er hon heyrði hann með allv fra skilðan villunne þo at hann hefði sannleikinn eigi þa enn fullkomlega ǫðlaz. hon mælti þa með myklv trꜹsti. Ek trve at guð veiti mer at ek sea þic svn minn sanncristinn aðr ek liða af þessv lifi. Nu af nyio bað hon iamnan til gvðs með mykille tara ythellingv at skiótlega veitti hann sitt fullting at lysa hiarta myrkr Avg'. Moðir hans elskaði hinn heilaga Ambrosium sem engil guds. þui at hon skilði at firi hann hafði þat gorz at Avg' mvndi eigi aptr huerva til hinnar fyrre efanar oc villv. hon toc nv enn at minnaz guðs heilagra manna sem fyrr hafði hon gert vt i Affrica oc villde offra vit þeirra graupt brꜹð oc vin eða fỏzlur þar til er henni var þat bannat af gæzlumonnum. toc hon þat þegar með þꜹckum er hon vissi at b'p hafði þat bannat. Fỏrði hon þa fỏzlu siðan fatỏkum monnum. oc i mot iarðlegum avoxtum er hon fỏrði fyrre nam hon nv at forna við graupt heilagra pislarvatta helgar bỏnir af reinv brioste. A huerium sunno degi heyrði Avg' Ambrosium retlega skyrannda fyrir folkino orð sannleiksins sealfs optlega sva segiannda i sinne predican Littera occidit spiritus uiuificat. þat ma sva vera sagt. Ritningin drepr þess onnd er hana skilr oc varðveitir lichamliga. enn ef hon er anndlega skilit lifgar hon þess onnd er hana varðveitir. Avg' hafði iafnan samtal af morgum vỏnndum spurningum vit þa282 hina kæruztv vine sina er annarr het Alippius enn annarr.