Holta-Þóris saga

1. Frá Þorgeiri hörzka ok sonum hans.

Bárðr hét maðr, kallaðr blönduhorn. Hann bjó at Hólum á Hörðalandi. Kona hans hét Þorgerðr, af góðum ættum þar á Hörðalandi. Þau áttu son, er Þorgeirr hét. Var hann ódældarmaðr ok afarmenni í hvatvetna. Faðir hans var spakr at viti ok skapværr. Líkaði honum lítt við son sinn, sem átti í missætti við ýmsa nágranna þeirra. Fyrir víg Ásmundar lága var hann gerðr burt af Hörðalandi. Staðfestist hann þá inni í Þrándheimi á Viggjum hjá manni þeim, er Þorgrímr hét, hersir at nafnbót ok inn gildasti maðr, örr ok vinsæll. Allvel fór á með þeim Þorgeiri, sem þá var kallaðr hörzki. Lagðist hann í hernað ok reyndist inn röskvasti, en þá er hann var heima á Viggjum sló oft í deilur með …… ok honum, svo Þorgrímr átti fullt í fangi at sætta þá. Þar eftir reisti Þorgeirr bú at Lóni ok bjó þar nokkura vetr. Ekki þótti hann jafnaðarmaðr við bændr, ok undi hann eigi hag sínum, þó at hann væri auðugr.

Um þær mundir brauzt Haraldr hárfagri til ríkis í Nóregi. Þorgrímr á Viggjum gerðist hans maðr ok flestir þar, en Þorgeirr vildi eigi stunda til konungs, ok at ráði Þorgríms bjó hann …………… skip ok réð til háseta, ok vóru þeir tuttugu á skipi. Byrjaði þeim vel, því þeir fengu veðr stór ok hagstæð. Kómu þeir at sunnanverðu landi ok héldu vestr fyrir, því at ekki var hafnligt allt til Vestmannaeyja. Litlu austar lögðu þeir inn í ós nokkurn ok festu þar skipit við vestrlandit. Báru þeir föt sín á land ok bjuggust um inn fyrsta vetr. Þar var fátt byggða, en um vorit keypti Þorgeirr land af Ásgeiri kneif at Holti ok bjó þar síðan ok var inn gildasti maðr, vel virðr ok allvinsæll.

Ekki er þess getit, hvort Þorgeirr hafi áðr verit giftr, en eftir þetta beiddi hann konu þeirrar, sem Ásgerðr hét, dóttir Asks ómálga hersis af Rogalandi. Hún hafði komit út ok numit land frá Seljalandsmúla inn með Markarfljóti ok bjó, at Katanesi. Þeirra synir vóru Njáll ok Þórir.

Njáll fekk at heiman bú í Þórólfsfelli. Þar var hann upp fæddr með Þórólfi, móðurbróður sínum, en bjó þó lengstum at Bergþórshvoli, ok kemr hann lítt við þessa sögu, er hann var óhlutdeilinn ok hélt sér frá málaferlum ok óeirðum.

Þórir var eldri ok miklu meiri fyrir sér, stórr ok sterkr, líkr föður sínum. Höfðu menn þar knattleika á vetrum, ok söfnuðust allmargir saman. Var Þórir þar manna sterkastr, þó hann ætti við eldri sveina ok fullroskna menn. Varð þeim öfundsamt til hans, ok vildu gera leik at honum, en fóru hægt með þat, því þeir óttuðust föður hans.

2. Þórir drap sonu Þórólfs at leik.

Maðr er nefndr Þórólfr. Hann bjó í Hvammi. Synir hans hétu Özurr ok Björn, vaskir menn ok fulltíða. Þeir áttu báðir leik við Þóri. Er sagt hann væri þá sextán vetra. Sóttu hvorirtveggja með kappi miklu, þar til Özurr laust knatttrénu við eyra Þóris, ok varð þó minna höggit en til var ætlazt. Þórir riðaði við, en skeindist lítt, ok nú hrindir Björn Þóri áfram, svo hann féll á grúfu ok stóð seint upp, en þeir hlógu mjök at honum. Þórir þreif knöttinn ok rak hann á enni Özurar, svo haussinn lamdist, en Özurr féll dauðr. Eftir þat greip Þórir Björn ok keyrði hann niðr á ísinn á höfuðit, svo hann fór úr hálsliði ok dó þar. Vildu þá sumir taka Þóri ok hefna þeirra bræðra, en húskarlar Þorgeirs hlupu saman ok nábúar. Urðu þeir liðfleiri, ok skildu við þat. Var þá hætt leikum at sinni, ok kom þat orð á, at Þórir mundi eigi einhamr ok illt mundi at etja kappi við hann.

Þórólfr ferr nú at hitta Þorgeir ok beiðist bóta fyrir sonu sína.

Þorgeirr svarar: «Ek ætla lítilla bóta vert fyrir mannfýlur þessar, er vöktu ójöfnuð at fyrra bragði ok áttu eigi meira undir sér en drepast fyrir unglingi þeim af nær engum tiltökum. Þó mun ek bæta Björn hálfum bótum, eftir sem mér þótti hann verðr, en Özur engu.»

Þórólfr svarar: «Illa er slíkt mælt, ok mun ek eigi at þessu ganga.»

Þorgeirr segir: «Eigi er víst, at þér hugni betr, ef eigi viltu þetta boð.»

Þórólfr kvaðst skyldu koma svo í annat sinn, at hann hefndi sona sinna eða félli á fætr þeim. Reiddist hann þá ok veifaði spjótinu, er hann hélt á, ok sneri hestinum.

Þorgeirr hafði sverð í hendi ok mælti: «Ekki skaltu þurfa at mæðast í liðsdrætti, ok er bezt þú sjáir fljótt þinn hluta,» — hljóp at Þórólfi ok hjó af honum höfuðit.

Þórólfr var við fimmta mann, ok þorðu félagar hans ekki at flytja heim lík húsbónda síns, því þeim sýndist Þorgeirr ógurligr eftir vígit. Ekki varð af eftirmálum um víg þessi.

Kona Þórólfs hét Eirný. Hún giftist aftr manni þeim, er Hafr hét. Hún hvatti hann til hefnda, er hann var mikill ok sterkr ok ofláti mikill, en víðast illa liðinn.

3. Frá fyrirsát Hafrs ok utanför Þóris.

Litlu síðar ræðir Þorgeirr við Þóri ok segir, at hann vill hann fari utan. «Er hér ófriðarvon eftir víg þessi, ok mun eigi minna um, ef þú ert hér á landi, en meiri von þú sækir bæði frægð ok hamingju til inna fyrri frænda vorra.»

Þórir bað hann ráða. Skip stóð uppi í Arnarbælisósi. Var stýrimaðr þrænzkr ok hét Þórarinn. Með honum tók Þorgeirr far syni sínum, því kunningsskapr var með þeim áðr. Fluttu þeir þangat föng Þóris.

En er hann reið til skips, sat Hafr í Hvammi fyrir honum með tíunda mann við hól einn, er var á leið Þóris. Hóllinn var klofinn í tvennt, ok lá vegrinn gegnum skarðit ok klettum varit beggja vegna. Þórir var við þriðja mann, ok er þeir riðu um skarðit, hlupu þeir Hafr í móti þeim, en sumir á bak þeim. Þeir Þórir stukku af baki. Fór hann móti þeim, er at vestan sóttu. Vóru þeir sex með Hafri. Varð þar inn harðasti bardagi, en svo lauk, at Þórir drap alla förunauta Hafrs, en síðast rak hann fótinn undan Hafri, ok dó hann strax. Sneri Þórir þá þar at, er förunautar hans vörðust, ok féllu þá tveir af Hafrs mönnum, en tveir kómust undan. Síðan er hóllinn kallaðr Hafrshóll.

Þeir Þórir riðu leið sína. Var hann ósárr, en förunautar hans lítt. Kom hann til skips, ok lögðu þeir í haf, ok greiddist ferðin allvel, tóku Þrándheim, ok fór Þórir, er haustaði, inn á Viggjar at tilvísun föður síns, því þeir Þorgeirr ok Þorgrímr höfðu haldit vináttu sinni ok senzt gjafir á. Þorgrímr tók vel við Þóri ok lét sækja föng hans. Þorgrímr var þá gamall. Hann átti þrjá sonu, Orm, Grím ok Sigurð, ok dóttur, er Áslaug hét. Var hún fríð kona ok gervilig ok inn mesti skörungr. Þeir Þorgrímssynir vóru mjök í hernaði, ok svo var þetta sumar, ok er þeir kómu heim, lagðist fljótt vel á með þeim Þóri, því hvorirtveggja vóru gleðimenn ok ekki smátækir. At vori réðst Þórir með þeim bræðrum í víking, ok reyndist hann örr ok framgjarn ok inn mesti afburðamaðr at afli, ok nú vandist hann svo vopnaburði, at hann þótti inn vígfimasti. Fimm vetr var Þórir með Þorgrímssonum.

4. Þórir var í víking, fekk Áslaugar ok kom út.

Ok eitthvert sumar, er þess getit, at þeir höfðu gengit upp í Svíþjóð fyrir sunnan Skáni ok fóru dreift, er þeir kómu á land. Var Þórir sér með sveit sína, ok er hann kom til skipa, kom allmargt af liði þeirra á flótta til skipanna. Sögðu þeir hafa komit at þeim her manna ok kvíat þá, svo at sumir hefðu fallit, sumir handteknir ok margir flúit til skipanna. Þórir varð þá óðr ok heimti at sér allt liðit, en flestum þótti óráð at ganga á land um nóttina, en Þórir kvaðst eigi þola at dvelja förina, mætti ske þeir yrði seinir at bíða morguns, en líkara, at þeir gæti stillt svo til, at þeim yrði eigi myrkrit at skaða, með því nótt var eigi allmyrk, en engum gæti orðit aftrkvæmt, nema þeir ynni eitthvat til framkvæmda, at minnsta kosti til hefndanna. Enn fremr kvaðst hann skyldu höggva hvern þann til bana, sem eftir dveldist.

Eftir þat æddu þeir á land, ok er þeir kómu þar, sem orrustan hafði staðit, vóru þaðan allir á burtu. Þeir könnuðu valinn ok fundu þar Grím Þorgrímsson særðan, ok sagði hann þeim, hvert liðit hefði stefnt. Þórir lét flytja Grím til skipanna, ok var hann eigi hættuliga sárr. Þórir ferr nú sem mest hann má, þat til þeir hittu bæjaþorp mikit. Var þar úti fjöldi liðs, ok höfðu bandingjana milli sín. Þórir stökk nú fram ok hafði skjöld ok sverð. Menn hans fylgdu honum vel, ok raufst brátt þyrpingin. Lét Þórir fljótt gæta bandingjanna ok leysa þá, en hann ok meginliðit barðist við landsmenn. Þeir vóru óviðbúnir ok féllu hrönnum. Er svo sagt, at flest allt hafi fallit, um fimm hundruð. Þar eftir gengu þeir í byggðina ok ræntu ok brenndu þann dag allan, svo þeir fengu enga viðstöðu. Þeir Ormr ok Sigurðr vóru lítt sárir, ok er svo sagt, at Þórir hefði varla þótt einhamr í þessum bardaga.

Eftir þau fimm ár gifti Þorgrímr dóttur sína, Áslaugu, Þóri með miklu fé. Bjóst hann þá til Íslands ok hafði of fjár ok mikinn orðstír. Grímr fór ok með honum út hingat. Byrjaði þeim seint ok tóku land í Ölfusárós, báru þar farm á land ok Téðu skipi til hlunns, en Þórir reið með tíu menn ok konu sína austr í Holt, en hinir vistuðust.

Þau Þorgeirr ok Ásgerðr urðu fegin heimkomu sonar síns. Vóru þau farin fast at eldast. Var Þorgeirr þó hress maðr. Ásgerðr var eldri. Hafði hún áðr verit gift Ófeigi, ríkum manni á Raumaríki. Bjó hann sik til Íslands, því hann varð ósáttr við Harald konung, en áðr hann léti frá landi, lét Haraldr taka hann af lífi en Ásgerðr fór út til Íslands með börn þeirra, sem áðr er sagt.

Þau Þórir ok Áslaug settust at í Holti, ok óx við þat búrisna Þorgeirs, er þó hafði áðr verit ærin. Tók Þórir nú höfðingsskap með föður sínum. Þessir vóru synir þeirra: Þorgrímr inn mikli, Þorleifr krákr ok Þorgeirr skorargeirr.

5. Frá Þóri ok Eileifi í Þjórsárdal.

Þat hafði orðit til tíðenda út hér, meðan Þórir var utan, at Eileifr, bróðir Hafrs þess, er Þórir drap, ok bjó á Ási í Þjórsárdal, hafði vegit Þorstein Ófeigsson ok Ásgerðar, móður Þóris. Bar þat til á alþingi, þar sem Þorsteinn átti sér eigi ófriðarvon. Eileifr þóttist gera þat í hefnd eftir Hafr. Þorgeirr í Holti var eigi á þingi, ok varð lítit um eftirleit vegandans, ok komst hann undan. Þótti Þorgeiri málit eigi auðsótt at lögum, eftir því sem á undan hafði farit, en erfitt til hefnda í fjarlægð.

Þóri líkaði illa dráp Þorsteins, bróður síns, ok vildi hefna hans. Þá er hann hafði verit einn vetr út hér, fór hann til alþingis. Eileifr var ekki á þingi, ok Þórir hafði eigi sét hann. Reið Þórir af þingi við níunda mann í Þjórsárdal. Eileifr var auðugr ok hafði spurn af Þóri, ok er Þórir kom nær bæ Eileifs, gekk Eileifr at heiman með fjórtán menn niðr at árgljúfrunum, sem var allskammt. Þeir Þórir stefndu eftir þeim, en Eileifr var þá kominn í fylgsni við ána, sem eigi varð at komizt nema á einn veg ok þó með naumendum. Þar hafði verit hlaðit at ok höggnar tröppur, en bergit skútti yfir. Þórir litaðist þar vel um, ok sýndist eigi til ráðandi. Eileifr gekk þá fram fyrir brík nokkura ok hafði skjöld fyrir sér ok spurði, hverjir þeir væru. Þórir segir til sín ok spyrr hinn at nafni. Hann segir sem var ok spyrr at erendum. Þórir kvaðst leita eftir bróðurhefndum.

Eileifr svarar: «Undarligt þykkir mér þat, ok hugði ek, at þú ok faðir þinn mættuð vel við una, þó þetta kæmi fyrir.»

Þórir svaraði: «Eigi var meira at gert en makligt var. Höfðu þeir allir bakat sér hæfiligar skriftir.»

Eileifr segir: «Ef þú ert allfúss at hefna Þorsteins, þá sæk þú at, ef þú vilt. Ekki mun ek flýja.»

Þórir segir: «Þat má hverr virða sem vill, þó ek hverfi hér frá.»

Hann skaut þá spjóti til Eileifs, en hann vék sér fyrir bríkarnefit, en spjótit nam skjöldinn ok gekk í gegn. Þóri sýndist maðrinn eigi lítill fyrir sér, ok skildu þeir at þessu. Förunautar Þóris spyrja, ef hann vildi ræna bæinn. Þórir kvað þat fjarri fara, er hann náði eigi manninum, — «ok mun ek heim ríða.» Ok svo gerðu þeir.

Sat hann heima þat ár, en um vorit litlu fyrir þing fór Þórir at heiman við annan mann. Reið hann út yfir Þjórsá ok upp í Þjórsárdal. Var honum nú vel kunnug leiðin. Bak við bæ Eileifs var lítit gil. Þar steig Þórir af baki ok bað förunaut sinn geyma hestanna, en hann gekk at litlum bæ, er þar var nærri, vopnlauss, ok hittir konu úti ok spyrr, hvort Eileifr sé heima. Hún kvað hann heima vera.

Hann lézt honum ókunnugr ok eiga þó erendi við hann, — «eða hversu er hann heima at hitta, eða er þar mannmargt heima?»

Hún lét hann vera mislyndan ok margt karla með honum. Þórir gekk nú til hestanna ok tók vopn sín, hjálm, skjöld ok sverð, en hafði spjót í hendi, gekk svo snúðugt heim at Ási. Eileifr hafði sét, er maðrinn gekk frá kotbænum.

Hann tók til orða: «Ókunnr er maðr sá. Þó hann væri vopnlauss, er mér eigi grunlaust um hann, en liðfár er hann í nánd. Samt skulum vér taka vopn vor.»

Litlu síðar kom Þórir at dyrum. Sér hann menn inni ok snaraðist inn. Rak hann spjótit í gegnum þann, er hann náði fyrst til. Dyrrnar vóru víðar, ok sækjast þeir þar um stund. Varð þeim, sem fyrir vóru, nokkut kynligt ok vildu hlífa sér, en Þórir sótti fast at ok drepr nokkura. Nú kom Eileifr fram ok eggjar menn sína at herða at Þóri. Tvennar vóru útidyrr, ok hlaupa sumir þar út ok at þeim dyrum, sem Þórir gekk inn. Ok er hann sér þat, hleypr hann út, ok þá hafði hann vegit sex menn. Hann snýr at þeim, er úti vóru, ok hjó einn banahögg, en hinir forðuðu sér. Ok í þessu er Eileifr kominn út ok hinir með honum. Eggjar hann menn sína ok hleypr at Þóri, en hann snýst við, ok sækjast þeir nú af mikilli ákefð. Þykkir Þóri hann öruggr. Lítit varð úr atsókn hinna, meðan þeir börðust. Þórir hafði neytt spjótsins hingat til, en er Eileifr kom, tók hann sverðit. Skildir þeirra hjuggust, ok er skjöldr Eileifs var ónýtr, hvarf Eileifr sem elding inn í karldyrrnar. Þórir vildi eftir honum, en heimamenn stóðu þykkt fyrir, svo honum lenti saman við þá, ok féllu þá þrír, enda er Eileifr þá kominn út með góðan skjöld, ok nú eigast þeir við harða rimmu. Hefir Þórir kastat skjaldarslitri sínu, en berr af sér með spjótinu eða varðist. Eileifr gengr nú svo fast at, at Þórir þykkist eigi lengi munu verjast sárum. Hann kastar þá vopnum ok hleypr undir Eileif. Varð þar aflsmunr, svo hann kastaði Eileifi á höfuðit, en hann lá sem dauðr, ok nú hópa heimamenn sik at Þóri. Hann náði þó sverði Eileifs ok hamast nú at hinum, sem honum þótti lítill dugr í nema tveim. En þá falla þrír af þessum, ok þá flýja hinir. Vóru þá fimm eftir. Eftir þetta gekk Þórir at Eileifi, ok var hann með lífi, en þjakaðr mjök, svo hann var til einskis færr.

Þórir spyrr hann, ef hann vilji þiggja líf. «Sé ek, at mannskaði er at drepa þik, fyrst þú varst yfirkominn.»

Eileifr kvað svo komit högum sínum, at hann vildi gjarna þiggja líf. Var hann þá borinn til stofu, en Þórir vildi þar ekkert þiggja, ok fór hann til hesta sinna. Var hann lítit sárr, en ærit móðr ok stirðr eftir bardagann. Reið hann fram aftr ok gisti at Skaftholti. Því næst reið hann heim í Holt, ok þótti ferð hans ærit skörulig. Þau faðir hans ok móðir þökkuðu honum, þó móðir hans vildi Eileif gjarna feigan.

Síðar á alþingi fundust þeir Þórir ok Eileifr ok sættust heilum sáttum.

6. Þórir vann Auðbjörn víking.

Auðbjörn hét maðr, norrænn víkingr. Hann hafði tekit sér bólfestu á ey einni, er Vigr hét, á Hálogalandi. Var hún lítit land, en gagnauðug. Auðbjörn hafði drepit þar byggðarmenn ok lagt svo undir sik eignir þeirra. Eyjan var sæbrött víðast, en Auðbjörn hafði hlaðit þar allmiklar varnir, svo hún var torsótt, ef nokkur vörn var fyrir, sem eigi skorti, því Auðbjörn hafði dregit margt lið at sér.

Hann fór á einu sumri inn í Þrándheim ok gekk upp á Viggjum. Þorgrímr var þá andaðr, en synir hans eigi heima. Höfðu þeir farit til miðsumarsgildis upp í Orkadal. Auðbjörn tók þar Þórnýju Þorgrímsdóttur ok þat fémætt, er hann mátti með fara, ok fór með þeim norðr í Vigr ok lagði Þórnýju í sæng með sér.

Þeir Þorgrímssynir koma nú heim ok sjá skaða sinn ok frétta, hverr ránit hafði framit. Safna þeir liði ok fara norðr í Naumudal ok fá sér þar skip ok ætluðu, at þeir með því kæmu heldr á óvart. En er þeir kómu nær Vigr, var þar eigi at leggjandi, er mannmargt var á þeim stöðum, sem virkin vóru, en annars staðar björg ok ófærur. Fara þeir heim við svo búit.

Grímr, bróðir þeirra, hafði tekit við skipi Þóris í Holti, þá er hann staðfestist út hér, ok var jafnan í kaupferðum, ok þetta haust kom hann af Íslandi, sem nú var frá sagt. Þeir Þorgrímssynir undu illa við skaða sinn ok hneisu, ef þeir mættu eigi rétta hlut sinn við Auðbjörn. Var þat ráð þeirra, at næsta vor fór Grímr til Íslands, hittir Þóri í Holti ok segir honum harmsögu þeirra allra saman ok tilmæli bræðra sinna, at hann færi til Nóregs, ef ske mætti með hans fylgi ok hamingju, at þeir fengju unnit á Auðbirni.

Þórir varð fár við mjök, en litlu síðar bað Þórir Grím at búa sik til Nóregs. Réðst hann með ok réð með sér allmarga hrausta menn, er honum þótti fylgd í. Vóru margir til þess allfúsir, er sér treystu nokkut, því þeir væntu, at fræg mundi verða förin, er formaðrinn var Þórir Þorgeirsson. Þeir létu út, er þeir vóru búnir, ok urðu síðla, byrjaði þeim vel ok tóku Þrándheim eftir vetrnætr ok héldu inn eftir Þrándheimi til Viggja. Varð þar fagnaðarfundr. Sat Þórir þar um vetrinn með sæmd ok gleði, en lét þó eigi allmikit á sér bera.

Um vorit snemma bjuggu þeir mágar kaupskip allmikit ok höfðu eigi til áhafnar annat en grjót. Var þat sumt miklu stærra en víkinga siðr var til at kasta milli skipa. Þeir höfðu ok stafnljái fleiri ok stærri en víkinga var venja. Þeir höfðu á vel níu tigi manna, sigldu svo út úr Þrándheimi ok með byrðinga samfloti norðr á Hálogaland ok norðr um Vigr. Síðan sneru þeir suðr aftr fyrir innan Vigr ok nær landi. Létu þeir sem þeir vildu eiga tal við landsmenn.

Skip þetta it mikla sér Auðbjörn ok hugði þar mundu vera fé á eigi alllítit, er þat var stórt ok þö kaupfar. Býst hann þá með liði sínu, hafði langskip mikit ok á meira en hundrað manna. Róa þeir inn at landi ok leggja at kaupskipinu. Hinir búast til varnar, en hafa eigi allt lið sitt uppi með fyrsta. Taka þeir nú til stafnljáanna miklu. Grípa þeir undir borðstokka ok krækjast út úr byrðingunni, því ótæpliga var til tekit ok sett fast, svo hinir fengu eigi af borit, þegar þeir vildu, en með fyrsta þótti þeim Auðbirni eigi saka, þótt skipin væru fast tengd. Þeir Auðbjörn vilja nú upp á skipit, en hinir vörðu hreystiliga. Því næst færa þeir it stóra grjótit út á borðin ok létu dynja niðr á þá Auðbjörn. Meiddust fyrir því menn ok hlífar. Einnig meiddist skipit sjálft, svo sjór féll inn sums staðar. Hinir at ofan hertu atsóknina bæði með grjótinu, meðan þat endist, ok vopnum, eftir sem til varð náð, því borðamunr var mikill.

Þá vildi Auðbjörn frá leggja, en þess var eigi kostr, því inir miklu stafnljáir héldu. Lét Þórir þá síga skut langskipsins, er hann sá þat fylltist af vatni, ok loksins var öllu skipinu lofat at sökkva. Þat var sagt, at Þóri væri sýndr Auðbjörn ok at hann þá kastaði steini til hans, svo hann rotaðist. En svo fór, at allir, sem eftir lifðu, kómust á sund eða sukku strax niðr, ok var þat flest, því fátt féll fyrir vopnum. En þeir Þórir leystu nú skipsbátana ok drápu þá, er á sundi vóru, svo engi komst af utan fáir menn, er Þórir vildi hafa sögur af, en þeir Þórir misstu engan mann. Fluttust þeir með skipit út undir eyjuna, þar sem fangarnir sögðu auðveldast væri uppgöngu. Er þess eigi getit, at þar væri nein vörn fyrir. Þeir Þórir fundu nú Þórnýju. Varð henni þat fagnafundr ok frelsi hennar, en vel hafði Auðbjörn gert til hennar. Þeir Þórir tóku þar at herfangi allt, sem fémætast var ok skipit tók.

7. Þórir fann Harald konung hárfagra.

Síðan sigldu þeir suðr, ok fór Þórný með þeim, sem líkligt var. Ok er þeir kómu inn um Þrándheimsmynni, ræða þeir mágar hans við hann, ef hann vildi finna Harald konung. «Er þat nú hægt, er hann sitr á Hlöðum. Mun honum þykkja óvirðing í, ef þú finnr hann ekki, jafngöfugr maðr ok eftir slíkt þrekvirki, en ef þú sækir hann heim, mun hann veita þér virðing mikla, því hann hafði gert Auðbjörn útlaga af Nóregi fyrir rán ok óspektir.»

Þórir kvaðst eigi hafa við búizt at hitta konung. «Á ek honum lítit gott at unna, þar sem faðir minn varð at flýja eignir sínar fyrir ofríki hans, en lét taka af lífi stjúpföður minn,» — en bað þá bræðr ráða, — «en ek ok vér allir illa til búnir at klæðnaði í þessari ferð, svo vér getum sæmiliga gengit fyrir konung.»

Þeir héldu nú inn at Niðarósi ok lögðu upp at bænum ok gengu á land. Sættu þeir færi at ganga fyrir konung, er borð vóru uppi, ok ganga þeir bræðrnir þrír ok Þórir inn ok kvöddu konung. Hann tók vel kveðju þeirra ok spyrr, hverr inn ókunni sé. Þeir segja honum it ljósasta þar af. Hann spyrr at tíðendum ok erendum. Þeir sögðu sem stytzt af ætt hans ok mægðum ok hefndaför þeirra.

Konungr segir: «Þórir þessi mun vera mikils háttar, er hann fór svo langt at ok þit völduð hann fyrir höfðingja farar þessarar, þar sem þit bræðr eruð áðr kunnir at hreysti ok framkvæmdum, enda hefir hann sýnt þat í atferð sinni, at hann er ráðkænn ok hamingjumikill, ok skal hann velkominn með oss, meðan hann vill.»

Þórir þakkaði konungi orð sín ok mælti: «Þat var, konungr, erendi vort á yðar fund, at ek næði at sjá tign yðar, eins ok at tjá yðr aftöku víkinga þessara, er svo vóru ósparir á at skella hrömmum yfir annarra fólk ok fé ok firra menn ró ok sæmdum.»

Konungr kvað þetta vera góða landhreinsun, — «ok ert þú velkominn at því fé, er ek lagði til höfuðs þessum óaldarflokki öllum saman, en þat vóru þrjár merkr silfrs til höfuðs Auðbirni ok fimmtán merkr, ef öllum þessum flokki yrði eytt, því meira hefði oss kostat at gera út her svo mikinn sem duga skyldi ok þó tvísýnt, hversu tekizt hefði, nema snilli hefði verit við höfð.»

Þórir kvaðst lítt mega dvelja hjá konungi, því at hann ætlaði út til Íslands þat sumar. Konungr segir, at hann dvelji eigi ferð hans ok skuli hann sjálfráði farar sinnar. Þeir bræðr fara nú inn til Viggja með skipit ok bjuggu þat til Íslands. Þórir var með konungi um hríð ok virtist þar vel, óhlutdeilinn ok vel siðaðr. Konungr lagði mikla virðing á hann, ok at skilnaði galt hann Þóri höfuðsfét fyrir lýðinn í Vigr, fimmtán merkr. Hann gaf Þóri vönduð klæði nýskorin, ok skildu þeir með vináttu.

Fór Þórir nú til skips síns inn at Viggjum, ok þegar hann var til búinn, hélt hann út til Íslands ok Grímr með honum. Skildu þeir mágar með mestu alúð. Greiddist Þóri vel ferðin. Kom hann skipi sínu í Arnarbælisós ok reið heim við mikla sæmd ok æfafé. Var honum vel fagnat, sem líkligt var. Þá var móðir hans önduð. Faðir hans lifði ok synir þeirra Áslaugar komnir vel á legg.

8. Þórir stökkti burt þeim Þórði á Núpi.

Þórðr hét maðr, er bjó at Núpi. Kona hans hét Æsa. Syni áttu þau tvo, Hörð ok Óttar. Þau áttu ok tvær dætr, ok eru þær eigi nefndar. Þórðr var auðugr mjök, en ekki vinsæll. Vóru þau öfundsjúk, ok þótti Æsa fara með fjölkynngi.

Eitt sinn ræðir hún við bónda sinn: «Hvar skal staðar nema frægð ok oflæti Þóris í Holti? Vil ek reyna, hvort eigi má gera þeim nokkura hnekking hugdirfðar ok hreysti.»

Þórðr segir: «Ekki má ek sjá, at vit getum staðit þeim í vegi með slíkt, en heyrt gæti ek, þó þeim yrði eitthvat til niðrdreps, ok ef þú treystir þér nokkut, skalt þú ráða.»

Hún segir: «Þú skalt gera þér kátt við Þóri, ok smám saman, er þér sýnist, skaltu bjóða honum heim ok sonum hans, ok sjáum þá, hvat í gerist.»

Þórðr segir þetta reyna mega, ok eftir þetta, þegar þeir finnast, Þórir ok Þórðr, hefir hann meira ok alúðligra málbragð við Þóri en áðr ok kveðst vilja eiga fleira við hann en at undanförnu. Þórir tekr því at eins, en Þórðr lézt eigi vilja sitt til spara um vináttuna.

Ok nú finnast þeir eitt sinn um haustit, ok þá býðr Þórðr nafna sínum heim, ok lézt eigi skyldu til matar eins bjóða ok talar þar um fagrliga. Þórir tekr því seint, en lét þó til leiðast ok heitir ferðinni, ok skulu synir hans með ríða. Þórir segir heima frá boðinu.

Kona hans svarar: «Undarligt er þat, er þú þiggr heimboð at Þórði ok hefir oft eigi þegit at vildari mönnum, en þessi hjú vefjast í flærð ok forneskju.»

Hann svarar: «Heimboð þetta ætla ek at þiggja, því þá kann ek vita, hvat undir því býr. Ef ek þægi ekki, má eigi vita, hvort betr færi, því ek finn, at Þórði er um hugat, at ek þiggi.»

Ok er at boðinu líðr, býst Þórir heiman ok synir hans við nokkura menn, ok er þeir koma at Núpi, er tekit við þeim með ölværð ok áfúsu. Þórir kveðst heim ríða at kveldi, er svo skammt var til farit. Þórðr lætr sér þat líka at eins. Var þar veizla góð ok allir glaðir, en húsfreyja sást eigi. Þórðr, synir hans ok dætr gengu um beina.

At kveldi lætr Þórir búast heim. Er þá dimmt orðit, en tunglslýsi fagrt ok hjarn at ríða. Þórðr velr Þóri ok sonum hans góðar gjafir, ok allir hans menn þágu nokkura gjöf. Skilja þeir vel, ok er þeir Þórir vóru skammt á leið komnir, koma á móti þeim fuglar fimm, stærri ok grimmligri en þeir höfðu áðr sét, ok er þeir nálgast, eru þat hrafnar tveir ok krákur þrjár. Þeir Þórissynir höfðu eigi sét þær áðr. Illfygli þessi sýndust þeim með nef ok klær af járni, ok sóttu grimmliga at þeim Þóri ok sonum hans, en sinntu eigi öðrum.

Þórir bað þá fylgjast vel ok ríða, sem þeir höfðu ætlat. «Er þetta lið eigi hættligt, ok mun oss eigi saka. Þat væri ok lítilmannligt at láta hyski þetta fæla sik.»

Ekki vóru þau allnærgöngul, en dríttu at þeim sem tíðast, ok er þetta hafði gengit um hríð, segir Þorleifr Þórisson: «Þessar hrækindr eru leiðar.»

Ok litlu síðar hjó hann til kráku þeirrar, sem stærst var ok áköfust í atsókninni. Tók þat af henni klóna, er hún teygði niðr sem lengst, ok var þá eigi sem járn, því saxit tók hana af. Krákan rak upp ógurligan skræk ok datt á jörðina, ok um leið misstu hin öll flugit. Sáu þeir Þórir þá, at krákan, sem missti fótinn um hnét, var Æsa húsfreyja frá Núpi ok hitt vóru börn hennar ok báru sik lítt yfir meiðsli móður sinnar. Þórir bað þá engan gaum gefa þessu, ok riðu þeir heim.

Einhverju sinni um vetrinn reið Þórir við þriðja mann upp at Núpi ok heimti Þórð á tal ok segir honum hafi tekizt svo illa heimboð ok vináttuglysmálin, at hann lézt eigi vilja hann í héraðinu. «Mun ek eigi gera á hluta þinn, ef þú ferr burt með allt þitt í vor, en ef þú gerir þat ekki, tek ek þik af lífi, ok bú þú eigi nær en í Álftaveri eða fyrir vestan Þjórsá.»

Þórðr efndi þetta, ok er hann úr sögunni. En Þorleifr var þaðan í frá kallaðr Þorleifr krákubani eða krákr.

9. Bardagi Þóris ok Ásmundar í Dal.

Síðan Ásgerðr, móðir Þóris, bjó fyrir norðan Katanes, áttu þeir feðgar þar lendur miklar, sem þeir höfðu leigt til ábúðar. Þar bjó í Dal maðr sá, er Ásmundr hét. Hann vildi eigna sér flest þar fyrir vestan Seljalandsmúla, því Þorgeirr hafði selt honum land frá Seljalandsmúla norðr á hálsinn fyrir norðan dal, en þar fyrir norðan áttu þeir feðgar í Holti, ok notaðist illa þeim leiglendingum Þorgeirs fyrir yfirgangi Ásmundar. Kom svo, at þeim þótti eigi við vært, er Ásmundr lét sitja at fé sínu í landi Þorgeirs ok Þóris, en sló af engjum þat, er honum sýndist. Þeir kvörtuðu oft um þetta, sem ræntir vóru. Höfðu þeir feðgar átalit Ásmund, ok stoðaði þat ekki.

Eitt sumar hafði Ásmundr gert mest at slætti ok lét slá tún þess, er næstr var. Hann fór þá austr í Holt ok sagðist hljóta at flýja húsin, ef eigi yrði at gert. Eftir þat reið Þórir heiman við tíunda mann ok þar til, er hann sér, at þrír menn eru at slætti á jörð hans, er kallat var at Gróuholti. Þórir spyrr landseta sinn, er Valdi hét, hvaða fólk þetta sé. Hann segir þat vera húskarla Ásmundar í Dal. Ásmundr hafði sét mannaförina, er þeir riðu inn með fyrir vestan, ok grunaði, hverjir vera mundu. Heimtir hann at sér menn sína, ok urðu átján saman ok kómu nær jafnsnemma ofan ok þeir Þórir at sunnan. Þórir snarast at sláttumönnum ok drepr þá alla, ok þá kemr Ásmundr at.

Þórir kallar á hann ok spyrr, hvort hann vilji eigi láta hér staðar nema. «Máttu vita þat, at eigi munir þú sleppa bótalaust fyrir yfirgang þinn ok rán, en menn þessir hafa fallit á verkum sínum ok eru réttlausir. Mun ek eigi meira at gera, ef þú vilt nú frá hverfa ok hætta yfirgangi við mik ok landseta mína.»

Ásmundr segir: «Ekki má ek horfa á atgerðalauss, at þú höggvir niðr húskarla mína ok stærir þik svo af afarmennsku þinni, þar sem ek kalla þú eigir hér ekkert land ok faðir þinn hafi selt mér allt þat hann átti hér fyrir norðan múla áðr. Er þess engi von, at allir menn þoli þér slíkt ofstæki ok ójöfnuð.»

Þórir segir: «Hér stend ek á mínu landi, ok mun ek verja þat ok menn mína, meðan ek má, ef þú sækir at.»

Ásmundr kvað þá skyldu at sækja, ok svo var gert, ok þá hleypir Valdi frá þeim, sem mest má hann, ok til granna sinna ok bað þá skunda sem mest ok duga Þóri með þá menn, er þeir höfðu. Þeir urðu vel við ok urðu fimm saman, en lítt vopnaðir. Kómu þeir, þá hæst stóð bardaginn.

Þorgrímr inn mikli var með föður sínum ok fylgdi honum fastast, þó sumir gengju betr fram at vígum, því hann var enn lítt þroskaðr. Eigi er sagt, at bræðr hans væru þar, því hann var elztr. Var hann því kallaðr inn mikli, at hann var örr ok framgjarn ok inn hraustasti.

Þórir gengr nú fast fram ok verðr fljótt mannsbani. Hinir ganga ok fast at, en engi jafnvel sem Ásmundr. Kringja þeir um þá Þóri, er þeir vóru átján, en hinir níu. Þeir Þórir stóðu fast ok héldu sér vel saman. Falla nú menn af hvorumtveggja. Sér Þórir, at þeim muni eigi endast, nema fljótt skeri úr, því Ásmundr var ærit stórhöggr. Þórir hleypr þá fram í lið Ásmundar, svo þat tvístrast, ok vegr Þórir nú drjúgum menn. Ásmundr sér þetta, ok nú hittast þeir Þórir ok berjast með miklum ákafa, því hvorrtveggi vóru berserkir at afli ok áræði. Lengi var þat, at hvorugr kom sári á annan, en svo lauk, at Þórir hjó á síðu Ásmundar á hol, ok féll hann þá dauðr. Þórir var ákafliga móðr, en eigi sárr, ok í þessu kom Valdi með félaga sína. Gáfu þá hinir upp bardagann. Vóru fallnir fimm af Þóri, en níu af Ásmundi, hann ok sláttumenn hans, alls þrettán.

Þeir Þórir riðu nú heim. Spurðust tíðendi þessi víða ok þóttu mikil. Þórir óhelgaði með vottum verkmenn Ásmundar, er fallit höfðu á sínum verkum, en hina, er féllu í bardaganum á landi Þóris óhelgaði hann at hálfu, ok Ásmund at öllu sem víking at yfirgangi á fé ok mönnum. Mál þetta kom til alþingis, ok var því slegit í sætt á þann hátt, sem áðr er á vikit. Níu menn Ásmundar vóru lagðir móti fimm Þóris ok landsáverki Ásmundar þat sumar. Ættingjum Ásmundar þóttu sættir harðar, en héldust þó.

Þann dag, sem orrustan stóð, svaf Þorgeirr í Holti allan ok nóttina eftir. Var hann þá gamall mjök. Hann kvað sik hafa dreymt sem hann væri í bardaga með syni sínum, ok eftir á lézt hann svo máttvana, at hann lagðist í sótt ok andaðist. Nú tekr Þórir við öllu fé föður þeirra, en bræðr hans eru með honum.

10. Þórissynir vágu Ísrauð ok Vigfús á hestaþingi.

Maðr hét Ingjaldr. Hann bjó í Skógum þeim eystri. Dóttir hans hét Þórunn ok þótti inn bezti kvenkostr. Hennar fekk Þorgrímr mikli. Önnur dóttir Ingjalds hét Gjaflaug, in fríðasta. Þótti hún ok kvenkostr góðr. Hennar fekk Þorleifr krákr. Settust þeir í bú með Ingjaldi, því hann var gamall mjök, en auðugr at gangandi fé. Líða svo stundir, at ekki bar til tíðenda. Þorgeirr var heima með föður sínum. Tók hann at eldast ok var þó inn hressasti.

Eitthvert sinn, er þat sagt, at hestaþing var stofnat, þar sem heitir Hestaþingsháls. Þat er fyrir austan Jökulsárgljúfr, sem fyrst hét Fúlilækr af ódaun þeim, er af henni leggr ok finnst langar leiðir undan vindi. Er þat hvergi annars staðar á Íslandi. Þar til skyldi sækja undan Eyjafjöllum ok úr Mýrdal. Þar vóru þeir Þorgrímr ok Þorleifr ok margt manna.

Maðr er nefndr Vigfúss frá Sólheimum. Hann átti mönóttan hest. Honum skyldi etja við rauðan hest, er þeir Skógabræðr áttu. Granni ok vinr Vigfúsar hét ísrauðr. Báðir vóru þeir áleitnir. Talast þeir við, at þeir skyldu leika eitthvat á þá Skógabræðr, ef þeir mætti. Ok er hestarnir rennast á, fylgir Þorgrímr hesti þeirra bræðra, en Vigfúss sínum. Var þar in mesta skemmtun, er hestavíg vóru mjök mörg ok fjöldi manna til gamans sér.

Þess er getit, at ísrauðr gengr fast at vígunum ok er margorðr. Segir hann: «Í flestu sýnir Þorgrímr ójöfnuð sinn, er hann með stafnum varnar Mana at ná tökum á Rauð.»

«Þetta hefir hvorki þú né aðrir sét,» segir Þorgrímr. «Hitt mætti menn heyra, at þú getr eigi á þér setit at sletta sviksögum ok rógi, ok værir þú þess verðr, at þú værir stunginn af þeim tökum ok snúinn út hálsliði, en ekki er berandi vopn á þik.»

Ísrauðr grípr þá stafinn af Vigfúsi ok lýstr til Þorgríms. Hann veik sér við, ok kom lítt á hann, en hann slær staf sínum til ísrauðs, svo haussinn lamdist, ok dó hann strax. Til hestaþinga fóru menn oftast lítt vopnaðir, en ötumenn höfðu hestastafi. Varð hér sem oftar, at menn hlaupa í tvo staði. Vigfúss vildi hefna ísrauðar ok hljóp at Þorleifi krák. Hann hafði spjót ok rak þat í gegnum hann. Þá vildu Mýrdælingar hefna, þótt eigi þætti mannskaði í þeim látnu. Varð þar þröng ok bardagi nokkurr. Mýrdælingar vóru liðfærri, en ákafari, en þeir, sem stilltari vóru ok vitrari, kómu griðum á, ok sættust menn síðan á, at Ísrauðr var ógildr, en Vigfúss bættr hálfum bótum, ok undu þeir bræðr illa, er báðir urðu eigi ógildir.

11. Þorgeirr vó þá sjö í skorinni.

Þat var siðr sumra manna at fara til Vestmannaeyja á vor eftir fugli ok eggjum eða til fiskifanga, því þær vóru enn lítt byggðar. Þeir bræðr frá Holti, Þorgrímr ok Þorleifr, vóru lengstum í Holti, þó þeir ætti bú í Skógum. Eitt vor fóru þeir sem oftar til Eyja eftir eggjum ok fugli. Þeir vóru tíu á skipi.

Maðr er nefndr Egill, en annarr Sveinn. Þeir vóru í Landeyjum. Þeir fóru ok til Eyja á tveim skipum. Þeir Holtabræðr vóru áðr komnir. Hittust þeir vestr á Eyjum, ok mæltust þeir Sveinn ok Egill til, at þeir legðu félag með sér. Hinir höfðu áðr aflat ok vildu hafa þat sér, en þeir Egill segja, at þeir mundi verða at leggja þat fram líka. Þá lézt Þorgrímr eigi mundu hafa félag. Hinir kváðu þeir mundi þá láta meira, því þeir Egill vóru átján eða nítján ok létust mundu taka þat, sem aflat var, ok fari þá hvorir leið sína.

Þá mælti Þorgeirr: «Verja munum vér fé vort, meðan til vinnumst, þó vér séum liðfáir.»

En þeir Egill tóku þá til fuglsins ok vildu burt færa. Sló þá í bardaga með þeim. Þorgeirr var þá fulltíða, mikill ok sterkr nær sem faðir þeirra, ok líkr honum at skaplyndi. Fáir höfðu þar alvæpni. Varð nú bardagi inn harðasti, ok tvístrast hvorirtveggja, þar til Landeyjamenn hopa undan. Þeir Þorgrímr ok Þorleifr fylgjast at, ok hrökkva hinir undan.

Þorgeirr verðr við fjórða mann viðskila ok eltir sjö Landeyinga. Var Sveinn fyrir þeim, ok berjast þeir í köflum, en hrökkva þó undan, þar til þeir renna, en þeir Þorgeirr fylgja þeim. Landeyingar hrökkva niðr til sjávar [í] gilskoru nokkura. Varð hún brött, þegar niðr eftir kom at sæ, en þaðan mátti eigi komast fram né aftr annat en upp sama veg, ok var þó illt upp at ganga. Þorgeirr bað förunauta sína sækja bjargfesti þeirra eina, en þeir stóðu þar yfir meðan. Ok er festin kom, býr hann sik ofan skoruna ok lét þá festa efri endann, en þeim förunautum þótti þetta óráðligt. Hann gyrðir sik sverði, en heldr spjóti í hendi ok rennir sér niðr taugina ofan á sléttu. Þeir, sem fyrir eru, sækja nú at honum, en hann verst, ok bráðum vegr hann af þeim, svo þeir fækka, en eigi varð flúit, því rúm var lítit. Er þat fljótast af at segja, at hann vegr þá alla.

Þat sagði hann síðan, at bezt hjálpaði honum, at engi þeirra hafði skjöld, því þeir, sem höfðu skjöld, köstuðu þeim, er þeir hrukku undan í skoruna. Eftir þetta ferr Þorgeirr upp, ok leita þeir nú félaga sinna, ok hafa þeir þá drepit fimm af þeim. En er þeir Þorgeirr kómu til, leita hinir undan, en bráðliga féllu þeir allir.

Eftir stórvirki þetta fara þeir bræðr heim ok segja tíðendi, sem orðin vóru. Faðir þeirra lét vel yfir, úr því sem ráða var. Út af vígum þessum urðu deilur allmiklar, en ekki vígaferli, svo getit sé. Nokkuru seinna andaðist Þórir ok þótti jafnan höfðingi mikill ok inn mesti hreystimaðr.

Þorgeirr bjó í Holti eftir föður sinn ok var höfðingi mikill. Var hann kallaðr skorargeirr. Gekk hann fast at eftirmálum Brennu-Njáls, föðurbróður síns, ok hefndum með Kára Sölmundarsyni.

Источник: Íslendinga sögur. Guðni Jónsson bjó til prentunar.

Сканирование: Heimskringla

OCR: Стридманн

© Tim Stridmann