Sögubrot Magnúss konúngs Hákonarsonar.

Fyrra blað.

…inn herr, sá er vestr hafði farit með Hákoni konúngi, ok sögðu þeir heldr ófriðvænt í Vestrlöndunum. Þetta sumar fór Birgir ábóti af Tautru út til pávagarðs, ok höfðu kórsbræðr af Niðarósi valit hann til erchibiskups efnis eptir Einar erchibiskup, er þá hafði andazt um haustit. En þeir máttu því eigi kjósa hann, at hann var prestsson ok klaustramaðr. Fann hann Magnús konúng í Björgyn, ok áttust þeir fátt við; var ábóti í pávagarði um vetrinn.

Orðsendíngar.

Eptir andlát Hákonar konúngs um vârit sendu barónar ok umboðsmenn, þeir sem voru í Orkneyjum, Heinrik biskup ok síra Askatin kanceler uppá Skotland, á fund Alexandrí konúngs, at forvitnast um friðgjörð milli landanna; en því var þúngliga tekit, ok heitaðust Skotar at drepa Norðmenn þá, sem þar voru komnir, eðr kasta þeim inn; kærðu Skotar at Norðmenn hefðu brent ok herjat meirr en þriðjúng af Skotlandi, ok fengu þeir ekki örindi. Fór þá síra Askatin austr til Noregs, ok á fund Magnúss konúngs, ok sagði honum um ferð sína, ok hversu þúngliga hans örindum var tekit á Skotlandi. Magnús konúngr görði þat ráð, at hann sendi Ögmund krækidanz til Orkneyja, ok fèkk honum þar vald yfir til landvarnar, en Eirík Dufgalsson sendi hann til Suðreyja; hafði hann XVIIIsessu, skipaða hirðmönnum ok gestum ok kertisveinum. Með honum skyldu fara af Orkneyjum Jóan þjóri ok Eiríkr bósi, ok hafa sitt skip hvâr þeirra. En er Ögmundr kom í Orkneyjar, spurði hann at Skota konúngr hafði sent her á Katanes, ok tóku þeir fè mikit af Katnesíngum fyrir þat er Hákon konúngr hafði lagt gjald á Katnesínga; var þá mikit orð á, at herjat mundi vera í Orkneyjar, ok því vildi Ögmundr eigi at liðit færi or Orkneyjum; voru þeir Eiríkr þar um vetrinn. Síra Askatin kom til Noregs, sem fyrr er ritat, ok voru þeir Ögmundr þá brott farnir, en þá bjóst Höskuldr Oddsson vestr til Orkneyja; lèt Magnús konúngr þá fara með honum bróður Mauricíum, ok annan berfættan bróður, er Sigurðr hèt, ok enn Heinrek skot til þjónustu við þá, ok fleiri sveina. Fóru þeir sem skjótast uppá Skotland, ok fundu Skotakonúng, ok tók hann þeim nokkru líkligar en þeim biskupi var tekit; bað Skotakonúngr þá fara aptr til Noregs, ok segja svâ Magnúsi konúngi, at hann sendi um sumarit eptir góða sendiboða til Skotlands, ef honum væri hugr á at göra frið millum landanna; fóru þeir þat sama haust aptr til Noregs.

Frá Magnúsi konúngi.

Magnús konúngr sat í Björgyn um sumarit. Þetta sumar kom af Íslandi Hallvarðr gullskórr, hann sagði þau tíðindi, at allir Íslendíngar höfðu þá vikizt undir hlýðni við Magnús konúng, ok þá var spurt andlát Hákonar konúngs á Íslandi, er hann fór utan. Þar var þá með honum Þorvarðr Þórarinsson, ok gekk hann á vald Magnúss konúngs, ok gaf allt sitt ríki í hans vald fyrir þá hluti, er hann hafði brotit við konúngdóminn, í aftöku Þorgils skarða ok Bergs, hirðmanna Hákonar konúngs. Hafa síðan Íslendíngar aldrigi í móti mælt at hlýða boði ok banni Magnúss konúngs; gengu þeir ok með meiri blíðu undir hann en Hákon konúng föður hans. Magnús konúngr bjóst um haustit norðr til Þrándheims, ok varð síðbúinn. Hann lá allraheilagramessu í Leirgola, ok fór þaðan til Sílldar; þaðan fór hann til Selju, ok svâ norðr um Eið; en Margrèt drottníng fór hit ytra með skipum, ok fundust þau í Steinavâgi. Þá er Magnús konúngr lá í Steinavâgi, sá menn eld brenna til hafs; konúngr sagði at bærinn brann í Gizka, ok hèt á menn, at til skyldi fara, ok kvað þat eigi standa, at menn lægi svâ ok færi eigi at bjarga bænum eðr mönnum, ef þyrfti. Jón tvískafinn var fèhirðir í skipinu, ok fór hann til ok II menn or flestum hálfrýmum, ok höfðu vânt leiði. Þeir fengu borgit hinum nýja bænum, er Nicholás hafði göra látit, en hinn forni brann. Þeir Jón fóru þá aptr, ok höfðu at miklu liði komit þeim Gizkamönnum. Fór Magnús konúngr þá norðr til Þrándheims, ok gekk á kertisveina skútu; hann fór til Reins, ok Margrèt drottníng með honum, en konúngskipit fór inn undir Hólm, ok höfðu þar allharða búð um náttina. Magnús konúngr sigldi utan um morgininn, ok mátti eigi leggja at Hólminum, hèlt hann þá inn at árósinum út frá Bakka, ok lesti þar skipit, en menn fóru á land, ok hèldu þeir fè öllu. Þetta haust andaðist Nicholás í Gizka, ok þraut þar þá lángfeðgaætt Gizka manna, þeirra er frá Árna Ármóðssyni voru komnir, en þó átti Nicholás eptir dóttur er Margrèta hèt, ok var hennar móðir …1 Þótti sá kostr vera þann tíma einn beztr í landinu, bæði fyrir ættar sakir, ríkdóms ok fríðleika. Magnús konúngr sat þann vetr í Þrándheimi, ok var þessi annar vetr ríkis hans. Um vetrinn eptir jól kom í Þrándheim bróðir Mauricíus, ok þeir sem farit höfðu til Skotlands með honum, ok sögðu Magnúsi konúngi sín örindi, slík sem orðin voru.

Frá Magnúsi konúngi er hann fór til Björgynjar.

Magnús konúngr fór um vârit suðr til Björgynjar, ok kom þar eptir páska. Þá sendi hann til Skotlands Gillibeart biskup ok síra Askatin, eptir því sem Skotakonúngr hafði beitt. Þeir fóru fyrst til Englands, suðr í Linn. Þá varð stríð mikit í Englandi. Þat sumar var felldr Símon misfort. Fóru þeir biskup þá norðr í Jork, ok voru þar um hríð. Um haustit þat er þeir Ögmundr krækidanz komu til Orkneyja, ok Skotar höfðu farit at taka gjöld af Katnesíngum, kom at þeim herra Dufgall, þá er þeir fóru aptr, ok drap af þeim mart fólk, en tók stórfè, þat er þeir fóru með; hann drap þar lögmann Skota. Þat sumar fóru Skotar útí Suðreyjar með her, ok gekk þá undir Skota Engus í Il, ok margir þeir sem Hákoni konúngi höfðu fylgt, þá er hann var í Suðreyjum. Þeir fóru allt suðr í Mön, ok kúgaðu Magnús, herra þeirra, til eiða við sik, en herra Dufgall gætti sín á skipum, ok fengu þeir ekki fáng á honum. En um vârit eptir kom hann til Orkneyja, ok bað liðs, fór þá með honum Eiríkr, son hans, ok Eiríkr bósi, ok Jón þjóri. Þeir höfðu III skip, fóru þeir þá …

Síðara blað.

… vetrinn eptir jól. Þenna vetr í jólum setti Magnús konúngr prófast at postula kirkju, ok kórsbræðr í Björgyn með ráði Askatin biskups, ok lagði þar til próvendur ok mikit fè. Magnús konúngr varð sjúkr eptir jólin svâ mjök, at hann lèt olea sik; á þessu sama ári var vígðr Gregoríus pávi; á þessu ári anduðust margir ágætir höfðíngjar: Heinrekr Englakonúngr, ok Rikarðr konúngr, bróðir hans, af Alimannía, ok hertogi Eiríkr fyrir sunnan á. Um sumarit eptir bjó Magnús konúngr ferð sína or Björgyn austr til Elfar, ok ætlaði at finna Valdimar Svíakonúng, sem þeir höfðu mælt. Hann kom í Konúngahellu nærr Maríumessu hinni síðarri2, ok dvaldist þar fram um Mattheusmessu3, en Valdimar konúngr kom ekki til móts við hann, ok fór hann at leik sínum uppi í Svíaveldi. Magnús konúngr nenti þá eigi at bíða hans; fór hann þá norðr til Túnsbergs, ok efnaði þar til vetrsetu. Í þenna tíma þurru mjök vinsældir Valdimars konúngs í Svíaríki or því sem voru meðan Birgir jarl lifði; voru þeir þá IIII bræðr á lífi skilgetnir: Valdimar konúngr ok hertogi Magnús, júnkherra Eiríkr ok Benedict, ok var hann klerkr; var þat tjáð fyrir honum at hann skyldi verða erchibiskup, en júnkherra Eiríkr þóttist ekki hafa, ok kallaði sik Eirík allsekki; hann hafði farit út í Danmörk, ok dvalizt þar um hríð með Danakonúngi, en í þenna tíma var hann aptr kominn, ok hafði konúngrinn, bróðir hans, á honum nökkurn grun. Valdimar konúngr hafði þá ok taka látit Jón Philippusson í kirkju, ok hafði hann í geymslu. Valdimar konúngr sendi þá orð norðr til Túnsbergs Magnúsi konúngi, ok vildi fyrir hvern mun hitta hann, þar sem Magnúsi konúngi líkaði at koma til móts við hann; en Magnús konúngr vildi eigi fara lengra en í Borg, ok þar var fundrinn lagðr. Þat var einn dag, áðr Valdimar konúngr fór til fundarins, at júnkherra Eiríkr bað at hann skyldi leyfa honum at ríða út ok skemta sèr, en er konúngrinn leyfði þat, þá reið hann norðr í Noreg, ok fáir sveinar með honum. Hann fann Magnús konúng austr á Vörnu, þá er hann fór til fundarins í Borg. Magnús konúngr tók vel við honum, ok fylgði júnkherra Eiríkr honum til fundarins; átti þá Magnús konúngr hlut at, at sætta þá bræðr, ok svâ görði hann Jón Philippusson sáttan við Valdimar konúng; þeir skyldu finnast í Skörum, ok skyldu XII menn sverja eiða at sættum þeim; þá var ok tekinn í frið Bói galinn, er þá hafði verit með Magnúsi konúngi um hríð. Magnús konúngr tók við Valdimar konúngi með hinni mestu blíðu, ok sendi Árna biskup af Skálaholti móti honum, ok fleiri góða menn; var Valdimar konúngr með Magnúsi konúngi alla þá stund, er þeir voru ásamt, ok var þar hin ágætasta veizla; fóru allir hlutir sem blíðligast með þeim, ok voru þar margir merkiligir hlutir talaðir, þeir er vèr ritum eigi. Magnús konúngr gaf Valdimari konúngi ágætar gjafir, er þeir skildu, ok sendi Ólaf af Steini ok fleiri góða menn með Valdimar konúngi austr í Skarir, at sjá eiða þá, sem þar skyldu framm koma um sætt þeirra4 bræðra ok Jóns Philippussonar, er Magnús konúngr hafði þá tekit til handa þeim at vilja Valdimars konúngs. En eiðar þeirra fluttust ekki svâ sem þeim líkaði, er sjá skyldu, ok dró þá enn til sundrþykkju með þeim Svíum. Magnús konúngr fór af fundinum or Borg til Túnsbergs, ok sat þar þat er eptir var vetrarins. Þessi var hinn tíundi vetr einvalds hans. Þenna vetr var ófriðr mikill í Danmörk með Eiríki Danakonúngi ok þýðverzkum mönnum. Görði Danakonúngr þá sendiboða til Magnúss konúngs, at leita mjök eptir vináttu ok trúskap við hann, en hann tók því vel, ok görði sendiboða í móti; fóru allir hlutir vel í orðsendíngum konúnganna. Eiríkr Danakonúngr fèkk þá hærra hlut or skiptum við þýðverzka menn á þeim vetri. Konúngr fór um vârit or Túnsbergi, þá er hann hafði lokit örindum sínum … nor .. argir menn …… Líðandisnes, kom eptir honum Jón Philippusson með nokkurri sveit, ok sagði svâ, at Valdimar konúngr hafði þá flæmdan hann út, ok þat hèlzt ekki er hann hafði heitit Magnúsi konúngi í Borg; fór hann þá til Björgynjar með konúnginum.

Magnús …

Magnús konúngr sat um sumarit í Björgyn, ok lèt hann fylla þá ráðagjörð, sem hann hafði haft í Túnsbergi áðr um vetrinn; þá hafði hann stefnt til sín öllum sýslumönnum í Víkinni at Pálsmessu, ok hafði samtal við þá; skipaði hann þá, hvat hverr þeirra skyldi fá af hverri sýslu, þann tíma er hann vildi eigi vera til þy …5 ok it sama þeir menn sem hèldu lèn hans. Þá var kominn til Björgynjar Jón erchibiskup, ok allir lýðbiskupar, þeir sem í voru landinu. Þar voru ok barónar ok lendir menn flestir allir. Tveim nóttum eptir Pètrsmessu hafði Magnús konúngr hirðstefnu í sumarhöllinni, ok görði þá bert um þá ráðagörð, er hann vildi vera láta um höfðíngjanöfn sona sinna. Skírði hann þá ok sínum mönnum um þá siðsemð, sem hann vildi at þeir hefðu, um vâpnaburð ok aðra hluti. Um morgininn eptir var kanúka6 messudagr Jesú ok guði at postulakirkju, ok hafði Magnús konúngr þar tíðir snimma um morgininn ok messu, en júnkherrarnir útmessu at Kristskirkju de spiritu sancto. En eptir þat var þíng sett í Kristskirkjugarði, ok svâ skipat sem konúngrinn sagði fyrir á fundinum …7 ok fagnaði konúnginum; síðan talaði Vígleikr stallari af hendi hirðarinnar; eptir þat talaði erchibiskupinn, ok hóf hann af þeim hryggleik er allir Noregs menn báru eptir andlát júnkherra Ólafs, sonar (Magnúss) konúngs, ok lýsti hvern fagnað almáttigr guð hafði nú veitt öllu Noregs fólki, ok …8 eign þeirri sem hann hafði erft …. gi9 ok talaði þar um lángt örindi ok snjallt. Eptir þat talaði konúngrinn fagra tölu, ok lauk með því at hann gaf Eiríki syni sínum konúngs nafn, en Hákoni hertoganafn. Gengu þeir þá at skríni hinnar heilagu Sunnifu, ok lögðu sínar hendr …