Þáttr Ólafs Geirstaða álfs

Hér er þáttr Ólafs Geirstaða álfs.

Drengr góðr ok höfðíngi mikill, Ólafr Guðröðarson veiðikonúngs, (var) bróðir Hálfdánar svarta. Móðir Ólafs var Ólöf1, dóttir Álfarins or Álfheimum; en þegar er Ólafr var fulltíða at aldri, tók hann konúngdóm eptir föður sinn á Grænlandi2, hann var allra manna fríðastr sýnum ok mestr vexti; hann hafði atsetu á þeim bæ er á Geirstöðum heitir, því var hann kallaðr Geirstaða-álfr. Hann hafði forræði fyrir þeim tveim fylkjum er annat var kallat á Upsa, en annat á Vestmari, at auk föðurleifðar sinnar, sem segir Þjóðúlfr hinn hvinverski:

Réð Ólafr
Upsa3 forðum,
[víða frægr4,
ok5 Vestmari,
[goðum líkr,
ok Grænlands fylki6,
unz fótverkr
við foldar þröm
[vígs frömustum
varð at grandi7;
nú liggr gunndjarfr
á Geirstöðum
herkonúngr seá8
haugi orpinn9.

Eptir fall Guðröðar konúngs, föður Olafs, tók Álfarinn konúngr, er Álfgeir hét öðru nafni, undir sik Víngulmörk alla, ok setti þar yfir Álf, son sinn, er kallaðr var Gandálfr. Eysteinn10 konúngr, son Högna Eysteinssonar hins illa11, lagði undir sik alla Heiðmörk ok Sóleyjar12, en Ólafr Geirstaðaálfr hélt öllu sínu ríki fyrir þeim Álfi ok Eysteini ok öllum öðrum, allt til dauðadags. Hans son var Rögnvaldr heiðum hærri, er konúngr var eptir föður sinn; um hann orti Þjóðúlfr hinn hvinverski Ýnglíngatal.

Draumr Ólafs.

2. Ólaf Geirstaðaálf dreymdi draum, ok fannst mikit um, ok vildi eigi segja, er hann var spurðr; síðan lét hann þíngs kveðja um allt sitt ríki; þíngit var sett á Geirstöðum. Konúngr bað alþýðu fyrst lúka málum sínum, en hann kveðst síðan eptir mundu lúka upp fyrir alþýðu, hví hann hefði þíngs kvatt, ok lét mörgum mundu þikja litla sök til þess vera; ek vil hér segja draum minn, segir hann, mér þótti sem uxi mikill svartr ok illiligr gengi austan á landit; hann fór um allt land mitt ok ríki; mér þótti falla fyrir honum ok hans áblæstri fjöldi manns, svá at mér þótti þat eigi færra en þat sem eptir var; síðast sýndist mér hann drepa hirð mína. Hann bað menn þá ráða draum þenna: þvíat ek veit at hann hefir nokkut at merkja; þeir sögðu at hann mundi seálfr næst geta, hvat hann þýddi. Konúngr talaði þá: friðr hefir lengi góðr verit í ríki þessu, ok árferð, ok fjölmenni meira miklu en land þetta megi bera, en uxi sá er mik dreymdi mun vera fyrir sótt þeirri er fara mun austan á land þetta, ok mun fylgja manndauðr mikill; hirð mín mun síðast fyrir því verða, ok þat er líkast at ek fara þar á eptir seálfr, þvíat ek mun eigi heldr en annarr komast yfir mitt skapadægr. Nú er draumr seá ráðinn eptir því sem hann mun eptir gánga, en nú vil ek leggja ráð þau fyrir alþýðu, at fjölmenni þat allt, er nú er hér, komit, verpi haug mikinn hér fram í nesinu, ok girði um þvert nesit fyrir ofan, svá at engi fénaðr gángi þángat; þángat í hauginn færi hverr maðr, þeirra er nokkr virðíng er á, hálfeyrir silfurs með sér til graftrar. Þat mun verða, áðr sótt létti, at ek mun í haug færðr eptir andlát mitt; við þat vara ek menn alla, at eigi taki þau ráð sem sumir menn, þeir er blóta þá menn andaða, er þeim þótti sér traust at meðan lifði, fyrir því at ek ætla dauða menn ekki mega til gagns; svá kann ok verða, at af stundu eru þeir trylldir, er áðr voru blótaðir, ætla ék hinar sömu illar vættir stundum sýnast gagn gera í því, en stundum mein; mjök uggi ek at hallæri komi á land eptir er vér erum heygðir, en þó munum vér þvínæst blótaðir ok síðan trylldir, en vér munum þó hvórigu valda.

Þat gekk allt eptir sem Olafr konúngr sagði, ok hann hafði drauminn til ráðit; var þat vonum bráðara, at sótt kom mikil, ok dó fólk mart, ok voru allir þeir menn í haug færðir, er nokkur tilkvæmd þótti til vera, þvíat Ólafr konúngr lét menn til fara þegar af þínginu at gera haug forkunnar mikinn, en lands fólkit gekk at girðíngu þeirri sem hann hafði ráð fyrir gert; fór þat ok svá til at hirðin dó síðast, ok var haugfærð síðast Ólafr konúngr, ok var hann fljótliga í lagiðr héá sínum mönnum með miklu fé, ok eptir þat haugrinn aptr byrgðr, þá tók ok at létta manndauðnum; síðan gerði úáran mikit ok hallæri, var þá þat ráð tekit, at þeir blótuðu Ólaf konúng til árs sér ok kölluðu hann Geirstaða-álf.

Hér segir frá Hrana draum.

3. Á fyrsta ári ríkis virðuligs herra Ólafs konúngs Tryggvasonar bjó sá maðr skamt frá Geirstöðum er Hrani hét, ok fyrr var nefndr13, fóstbróðir Haralds grænska; Ólöf hét móðir Hrana. Hann dreymdi eina nátt, at kæmi at honum Ólafr Geirstaðaálfr, ok þótti hann fyrst segja sér skyndiliga æfi sína alla, ok um haugsgerð, þá um reimleik, ok er þat var úti, þá sagði hann honum, at Sveinn, son Hákonar jarls, ætlaði or landi at fara, ok lægi þaðan skamt, þvíat hann fær eigi haldit sik fyrir ríki Ólafs konúngs Tryggvasonar, ok er févani mjök: skaltu segja honum til haugs míns ok févonar þeirrar er á Geirstöðum er, ok fylgja honum til, ok kveðr á, hvaðan brjóta skyldi hauginn; ok um nátt skulu þér brjóta hauginn, segir hann; engi þeirra liðsmanna Sveins mun fús til í hauginn at gánga sakir þess at fnýkr ok fýla ok illr hræfadaun mun or hauginnm ganga; þá skaltu Hrani, segir hann, at síðastunni bjóðast til í hauginn at gánga, þá er engi verðr til annar, enda mun þér einum duga, ok mæla til at hafa af úskiptu III gripi þá er þú kýs, ok þat með at Sveinn seálfr haldi festi, þvíat hann einn mun dreingskap til hafa at bíða þess er þú kemr or haugi; þú skalt fyrst bera lausafé allt til festar, þat er áðr liggr í einni hrúgu á haugsgólfi miðju, ok láta þat upp draga; síðan skaltu taka gullhríng af þeim manni er á stóli sitr í miðjum haugi, kníf ok belti er hann hefir um sik; síðan skaltu eptir þat taka sverð þat er hann bendir um kné sér, ok bregða því, ok höggva af honum höfut, ok mun þér þar mikit við liggja ok gæfu skipti í, hversu til þess tekst, þvíat þar liggr á at þú setir óhallt höfuðit aptr á bolinn. Þat þiki mér ok von, at þá muni heldr þysmikit í haugi eptir er þú hefir þetta gert, þvíat hvorki mun þér þikja þá hljótt né kyrt; slokna munu þá ok ljós öll, þá munu ok á burt leggja flestir allir menn af haugi, nema Sveinn, ok nokkurir menn með honum. Varla dugir þér til hauggaungu at ráða, nema þú sér óskelfr maðr, en þó er þat líkast at þér verði ekki um sök, ef þú ferr mínum ráðum fram. Ekki skaltu segja til gripa þeirra, er þú hefir með þer or haugi, máttu svá hafa þú undir yfirhöfn þinni at Sveinn seái þá ekki. Um daginn eptir mun Sveinn bjóða þér ok öllum öðrum til fjárskiptis; þú skalt ok koma ok hafa II hesta með þér söðlaða; þú skalt fyrst inna til máldaga við Svein, er þið höfðut um afnáms gripi þá er þú skyldir haft hafa, síðan skaltu halda upp gripunum öllum ok sýna, ok biðja þá skipta með sér lausafé öllu öðru, en seg at þú munir hafa gripina; vertu eigi nærr en vel megi heyra mál þitt. Þá mun Sveinn segja at hann vili at þið hittizt, ok sýnir þú honum gripina; þá skaltu ríða sem harðast á brottu; þá mun Sveinn eptir leggja, ok hans menn, ok vilja, ná þér. Þeir munu svá nærri komast, at Sveinn mun skjóta hest undir þér; þá skaltu hlaupa á bak öðrum hesti þínum ok hleypa í skóg; síðan skaltu fara uppá Grænland í Vík til Haralds konúngs grænska, ok munu þar döpr heimkynni, þvíat Ásta Guðbrandsdóttir kúlu drotníng mun liggja á gólfi ok verða eigi léttari, ok hefir verit nokkra stund, ok mun mönnum þikja á þat úvænliga horfast. Þá skaltu bjóðast at fara til fundar við hana, ok telja eigi örvænt at heldr batnaði við; þú skalt beiðast at ráða fyrir nafni ef sveinbarn er alit. Síðan skaltu leggja um hana beltit, þá þiki mér von at skjótt muni skipast um hag hennar; hún mun þá barn fæða, ok mun þat sveinn vera bæði mikill ok jóðligr; þú skalt Ólaf láta heita; honum gef ek hrínginn ok sverðit Bæsíng, er ek hefi þér áðr til vísat. Síðan far þú norðr í Noreg á fund Ólafs Tryggvasonar, ok tak við sið þeim er hann boðar í síðan far þú aptr í Vík, ok bizt sem mest á hendi Ólafi þeim hinum únga; þat mun þín höfutgæfa mest at fylgja honum sem lengst. Síðan vaknaði Hrani.

Hrani gekk í hauginn Ólafs Geirstaðaálfs.

4. Ok eptir þetta fór Hrani til fundar við Svein jarl Hákonarson, ok sagði honum til févonarinnar; fara þeir á land um náttina, ok brjóta hauginn, ok fá mikit fé; hefir Hrani kostgripina brott or hauginum, en vann svá at haugbúanum, sem hann hafði seálfr ráð fyrir gert; fóru ok svá skipti þeirra Sveins jarls sem fyrr segir. Síðan fór Hrani í Vík á fund Haralds konúngs fóstbróður síns; var honum vel fagnat; lá Ásta þá á gólfi, ok var allítt haldin, sagði mönnum mjök óvænt hugr um hennar hag. Hrani gengr þá til móts við hana ok segir henni drauminn, ok þeim Haraldi konúngi; hún segist gjarna vilja at hann ráði fyrir nafni, ef þá væri nokkuru nær um hennar heilsu en áðr; lagði Hrani þá um hana beltit, þat er hann tók af Ólafi Geirstaðaálfi, ok skipaðist skjótt við.

Athugasemdir: