Heyri þér bræðr inir kristnu ok feðr: Því játi ek fyrir guði ok helgum mönnum, at mik gleðr dýrð at vinna inum heilsamligsta Óláfi konungi Tryggvasyni ok gjarna vildi ek hans veg vinna með mínum orðum. Slíkt sama geri þér veg Óláfi konungi, er undirrót er yðarrar hjálpar ok skírnar ok alls farnaðar ok samnafna ins helga Óláfs konungs Haraldssonar, er þá kristni timbraði upp ok fegrði. Ok á inu fimmta ári hans ríkis helt Óláfr konungr nafna sínum undir skírn ok tók hann af þeim helga brunni í þá líking sem Jóan baptisti gerði við dróttin, ok svá sem hann var hans fyrirrennari, svá var ok Óláfr konungr Tyggvason fyrirrennari ins helga Óláfs konungs. Ok heldu þeir sínar sifjar sem allir skyldu í sínum helgum krafti ok dýrligum verkum, ok þat kom þar fram sem Jóan mælti við dróttin: „Þér hæfir at vaxa, en mér at þverra.“ Öllum er þat kunnigt, at eftir lífit skein jartegnum inn helgi Óláfr konungr, en inn frægsti Óláfr konungr Tryggvason var mönnum ekki kunnr í jartegna gerð eftir lífit, þó trúum vér hann dýrligan mann ok ágætan guðs vin. Þótti hann öllum ólíkr í atgervi, meðan hann lifði, þótt eftir lífit væri þat eigi berat, hverr kraftamaðr hann var. Ok ekki skulum vér forvitnast guðs leynda hluti. Minnumst orða Pétrs postola at vegsama konung várn, en hræðast guð. At sönnu mun þat hér saman koma: Lofum konunginn, er oss veitti farsæliga hluti, en þökkum guði, er hann gaf oss slíkan foringja, ok samir oss þat at vegsama konung várn með mannligum lofum, er guð hefr upp með himneskum lofum. Ok betra er slíkt með gamni at heyra en stjúpmæðrasögur, er hjarðarsveinar segja, er engi veit, hvárt satt er, er jafnan láta konunginn minnstan í sínum frásögnum. Bið ek góða eigi fyrirlíta þessa frásögn ok gruni eigi framar eða ifi sögnina en hófi gegni, því at vitrir menn hafa oss frá sagt nokkura hluti hans stórvirkja ok fátt frá því, sem verit hefir hans afreksverka, ok oft kann þat at at berast, at fals er blandit sönnu, ok megu vér því eigi mikinn af taka, en ætlum þó, at eigi muni rjúfast þessir, en kunna þökk þeim, er um má bæta. En ef menn verða til at lasta, en eigi um at bæta ok kunni engar sönnunar á sitt mál at færa, at annat sé réttara, þá þykkir oss lítils verð þeira tillög ok ómerkilig, því at vitrum mönnum þykkir hver saga heimsliga ónýtt, ef hann kallar þat lygi, er sagt er, en hann má engar sönnur á finna. Er nú at hlýða til afreksverka Óláfs konungs Tryggvasonar ok þeira stórvirkja, er hann gerði.
Svá hefr upp söguna, at þá er þeir stýrðu Noregsveldi synir Eiríks konungs blóðöxar, Haraldr konungr gráfeldr ok Guðröðr, ok var þá náliga allt fólk heiðit í Noregi. Haraldr var konungr með sjónum, en fylkiskonungar váru allt á Upplöndum it efra, þegar er Haraldr lét af ríkinu inn hárfagri, ok váru þá fylkiskonungar allt til Óláfs ins helga. Ok er Noregsmenn váru í þessum villum, at sumir blótuðu skurðguð, sumir skóga eða vötn, þá er þat sagt, at synir Gunnhildar höfðu tekit skírn í Englandi, en þó váru þeir ekki upphaldsmenn kristninnar, létu vera hvern, hvárt er vildi, kristinn eða heiðinn. Þá var í Noregi hallæri mikit ok óöld. Váru Gunnhildarsynir óeirðarmenn ok ágjarnir. Gunnhildr var dóttir göfugs manns Özurar tota norðan af Hálogalandi. Haraldr gráfeldr var maðr göfugligr ok vænn ok inn mesti atgervismaðr.
Þá réðu fyrir Hringaríki Haraldr grenski, sonr Guðröðar Bjarnarsonar, Haraldssonar ins hárfagra, faðir Óláfs ins helga, ok Tryggvi, sonr Óláfs Haraldssonar ins hárfagra, faðir Óláfs Tryggvasonar. Þeir þóttust eigi síðr til ríkis bornir en Gunnhildarsynir. Ok á einu sumri lögðu þeir saman félag sitt fjórir höfðingjar: Haraldr inn grenski ok Tryggvi ok Hákon Sigurðarson ok Gull-Haraldr, sonr Knúts Danaástar, ok herjuðu um sumarit ok fengu mikit herfang, ok at hausti kómu þeir á Upplönd ok skiptu fengi sínum, ok eftir þat sátu þeir fjórir höfðingjar á einhjali, svá at engir vissu hjalit nema þeir sjálfir. Ok þat harmaði Gunnhildi ok forvitnaði ok kom í hug, at þat mundi taka henda sonu hennar, ok blótaði til guðanna ok fekk þá frétt, at þat mundi verit hafa í einhjali, sem hon gat, ok þat hafa menn fyr satt, en engi veit, hvárt hon var sönn at því, ok eftir þat sagði hon sonum sínum, ok gerðu þau ráð sín með mikilli slægð.
Ok er Gunnhildarsynir tóku veizlu í Sogni at eins ríks manns, þá er þat sagt, at þar váru öll góð atföng um drykk ok mat, ok er þeir drukku mjök Gunnhildarsynir, þá váru þeir stórum málgir ok kepptust mjök um sín á milli, hvárr ríkit ætti. Þeir mæltu þar um margt ok tóku at skattyrðast ok mælti hvárr, áðr en létti, illa til annars, ok því næst tóku þeir til vápna ok vildu berjast. Þá gengu vinir í milli ok báðu þá eigi þat gera ok hyggja á sóma sinn ok konungs tign ok frændsemi, ok váru um nóttina verðir á þeim haldnir. Ok um morgininn, er þeir kómu undir borð, inntu þeir upp allt hjalit, þat sem þeir ræddu um kveldit, ok kom enn svá, at þeir tóku til vápna. Ok þat kom fyrir dróttningu. Hon fór til ok kvaðst skyld at dæma mál sona sinna ok bað þá hlíta þeim dómi, sem hon vildi gera, ok lét makligast, at hon sætti þá, ok þar kom, at þat varð. Ok síðan mælti hon: „Þat vil ek dæma ykkar á milli, at Haraldr hafi forræði fyrir ríkinu Noregsveldi, því at ek met hann yðarn bræðra fremstan. En þó vil ek, at hann leysi Guðröð af hendi með þrimr tigum skipa at öllum góðum búnaði ok vápnum ok liði. Ok ef þér endist gæfa til, þá máttu fá þér ríki ok mikla sæmd.“ Ok eftir þetta hennar ummæli þá sættust þeir auðveldliga ok hétu þessa sætt at halda.
Ok síðan samnaðist saman lið ok mikill afli, ok lá hann í Veggjaðarsundi. Ok þá sendi hann menn á fund Tryggva konungs, frænda síns, á Hringaríki, ok váru þeir forráðsmenn Þórðr Ingileifarson ok Þórðr Ægileifarson. Guðröðr bauð þeim vináttumálum til Tryggva at mæla ok segja honum, at hann vill vingan til hans gera ok yrði þeir félagar ok væri hann höfðingi yfir þriðjungi liðsins, ef hann hefði tíu skip til, en herfang allt at helmingi, þat er þeir fengi af víkingum.
Ok er þeir kómu á fund Tryggva ok sögðu honum orð Guðröðar ok ummæli ok félagsgerð, ok þá mælti Tryggvi konungr: „Eigi sýnist mér slíkt óvænliga stefnt, ok góðr kostr má þetta, ef eigi fylgja undirhyggjur. Þat er mjök kennt sonum Gunnhildar, en þit eruð reyndir at góðum mönnum ok réttorðum.“ Þeir kváðust ætla, at þeir mundi með sönnu fara, ok játaði hann þessu, ok bjó hann síðan tíu skip, ok bjuggu þeir skipin sínum megin ness nokkurs hvárir, er heitir Sótanes.
Ok þá mælti Ástríðr, kona Tryggva konungs, dóttir göfugs manns, er Eiríkr hét ok bjó á Ofrustöðum, hon mælti: „Herra,“ sagði hon, „ekki vel segir mér hugr um þína ferð. Mik dreymdi, at ek hefða mikinn gullhring á hendi, ok síðan sá ek hringinn í tvá hluti brotinn ok dreyrði ór hlutunum. Nú hygg ek, at þetta beri þína forynju ok sér þú svikinn.“
Konungr mælti: „Ekki gef ek þessu gaum. Mundu þeir eigi þessi boð bera Þórðarnir, nema sönn væri,“ ok býr ferðina sína at vápnum ok skipum.
Ok á nokkurum degi sendi Guðröðr menn á fund Tryggva konungs at segja honum, at hann gengi upp á nesit með tuttugta mann, en kvaðst mundu koma með jafnmarga menn ok ætti þeir þá tal um herbúnað sinn ok tilskipun orrostunnar ok hittist með vingan. Ok er boðin kómu til Tryggva konungs, þá kvaðst hann koma mundu sem beitt var af Guðröði, sínum bræðrungi.
Ok þá mælti Guðröðr til sinna manna: „Kynliga er oss farit at brjótast til stórra ríkja með hættu lífs ok fjármuna, en taka eigi þat ríki, er nú liggr laust fyrir ok með engri mannhættu, ok skulum nú ganga upp á nesit með fjóra tigu manna ok megum þá skipta ríki Tryggva konungs.“
Þá mæltu þeir Þórðar: „Illa er yðr farit sonum Gunnhildar, unnit með svikum ríki manna ok frænda yðarra, ok munu því fáir dugandi drengir yðr þjóna, ok skulum vit í braut ráðast ok koma aldregi yðr til liðs.“
Guðröðr kvað þá því ráða mundu, en lét þetta þó mundu fram fara, ok þeir fóru á braut tveim skipum. Ok síðan gengu þeir upp á nesit með fjóra tigu manna ok hittu þar Tryggva konung með tuttugunda mann, ok þegar er þeir finnast, láta þeir drífa vápn á þeim. Ok þótt Tryggvi konungr væri mikill ágætismaðr, þá kom honum þetta á óvart, ok verðr vörnin skömm, ok lýkr svá, at þar falla þeir Tryggvi konungr ok hans menn, ok er hann reyrðr á nesinu, ok standa þar hjá bautasteinar at höfði ok fótum, ok heitir þar Tryggvareyr.
Ok síðan lagði Guðröðr undir sik ríkit, en Ástríðr varð forflótta, ok var hon þá eigi heil. Fóstri hennar hét Þórólfr lúsarskegg, en Þorgils hét son hans ungr. Þau váru nú í leynum ok firrðust Gunnhildi ok sonu hennar. Nú hafa þau Gunnhildr ok synir hennar fullgert sitt ráð, þat er þau settu, ok veita nú eftirsýn Ástríði. En Guðröðr lagði óþokka á Þórða báða, er þeir fóru í braut at hans óleyfi.
En Ástríðr ferr nú með leynd ok harmi. Ok er hon vissi, at nálgaðist sú stund, er hon mundi barn fæða, kómu þau til vatns, er Rönd heitir, ok þar váru þau í litlu nausti, ok þar fæddi hon barn, ok var þat sveipt klæðum ok var nafn gefit ok vatni ausit ok kölluðu Óláf sveininn. Ok er hon reis ór rekkju, þá fóru þau í fátækligan búnað ok kómu at einu kveldi til Eiríks á Ofrustöðum. Hann tók vel við þeim ok þó með leynd ok váru í útibúri hans, ok þjónaði hann þeim sjálfr, ok vissu fáir heimamenn þarvist þeira.
Ok er váraði, þá er þat morgun einn, at Eiríkr vekr þau upp ok vill, at þau fari á braut, — „ok er meir þat nú fyrir nauðsyn en mér þykki of löng vistin yðr hér, því at nú veit Gunnhildr, at þér eruð hér niðr komin, ok veit hon af fjölkynngi sinni. En ek vilda eigi, at þér yrðið hér höndum tekin, ok munum vér her mæta í dag Hákoni Sigurðarsyni, því at hér eru nú komnar hans fylgjur. Nú vil ek senda yðr austr til Svíþjóðar til Hákonar gamla, vinar míns, er þar er einn virðiligastr maðr, þegar konung líðr, ok vit erum vinir góðir ok várum báðir í hernaði ok höfum jafnan menn senzt í milli ok hvárr haldit þá menn til fulls, sem með váru, ok hygg ek, at þá hafi þér trútt traust. En þat hygg ek, at þau Gunnhildr muni sveininn vilja láta fara sem föður hans.“
Ok er þau váru á götu komin í vándum klæðum ok fóru í austrætt ok váru þeim förunautar fengnir, þá hvarf hann til þeira ok bað þau í friði fara.
Síðan fóru þau þá götu, er fyrir lá, ok í þat herað, er Skaun heitir, ok gengu öll saman ok sá mikinn bæ fyrir sér. Þar bjó mikill maðr ok ríkr, er Björn eitrkveisa hét, drambsmaðr mikill ok illúðigr. Þar kómu þau í stafkarla búningi ok báðu þar vistar um nóttina. Hann rak þau í braut ok kvað sér leiða stafkarla alla. Síðan fóru þau í braut ok kómu á þann bæ, er í Vizum heitir. Þar bjó sá maðr, er Þorsteinn hét, félítill ok góðr maðr, ok tók hann við þeim vel ok váru þar um nóttina.
Nú er at segja frá Gunnhildi, að hon leiðir mjök at spurningu, hvar Ástríðr muni niðr komin, er engi kann til hennar at segja, ok þykkist vita, at hon mun með barni fara, ok þat hyggr hon sér munu ok sínum sonum til skaða horfa ok kallar til sín Hákon Sigurðarson ok mælti til hans hart ok kvað hann þess verðan, at hann væri drepinn fyrir svik við sonu sína, ok lét hann eigi ómakligra til at deyja en Tryggva konung, er sínu lífi týndi, ok kvað hann margan ótrúleik sýna í þeira skiptum ok lét þat eitt til undanlausnar, ef hann kæmi sveininum Óláfi á fund hennar, er einn vetr hefir verit með Eiríki á Ofrustöðum.
Ok er Hákon sá, at hér lá við líf hans ok eigur í þeira valdi, þá vill hann frelsa sik undan ágangi þeira, ok ferr hann með nokkurum mönnum ok kemr á fund Eiríks ok berr á brýn honum, at þau Ástríðr muni þar verit hafa um vetrinn. Hann dylr ekki þess, at þau muni þar verit hafa, en eigi lét hann þó nú þat vera. Ok er þar rannsakat ok finnst ekki ok hver rekkja upp brotin, ok síðan ferr hann í braut ok hittir Gunnhildi ok segir henni, at eigi finnst sveinninn.
Hon mælti: „Skyntu nú, því at nú sé ek þau, hvar þau fara, ok eru þau nú á götunni til Skaunar ok munu þar í nótt.“
Síðan riðu þeir í braut þrír tigir manna, vel klæddir ok vápnaðir, ok kómu nær bæ Bjarnar. Ok er hann sá menn virðuliga, gengr hann í móti þeim ok bauð þeim þar at vera, ok þat þágu þeir. Þá spurði Hákon, ef nokkurir menn hefði þangat komit fátækliga búnir, kona ein ok gamall maðr mundi bera svein á baki ok annarr sveinn mundi ganga hjá, en Gunnhildr dróttning Noregsveldis vill sveininn til sín taka ok gera sóma til hans ok móður hans. Björn mælti: „Þau munu hér komit hafa, ok eigi munda ek þeim braut hafa vísat, ef ek vissa þetta, en hér munu þau vera í nótt at Þorsteins, búa míns.“ Ok þurfu þeir þeira ekki fyrr at leita eða vitja en á morgin.
Þat barst at þat sama kveld, at sauðamaðr Bjarnar fór at hitta sauðamann Þorsteins ok spurði hann at sauðum sínum. Ok síðan tóku þeir margt at tala. En Þorsteinn var skammt frá þeim ok heyrði tal þeira. Þá spyrr húskarl Þorsteins, hvat Björn átti gesta um kveldit. Hinn sagði, at þar váru komnir ágætir menn, Hákon jarl Sigurðarson ok þeir saman þrír tigir manna, ok sitja þeir þar í boði. „Heyrða ek, at jarlinn sagði Birni erendi sín, at þat var boð Gunnhildar dróttningar at senda hann eftir Ástríði ok syni hennar ok færði Gunnhildi. Ok hér ætlar hann á morgin at koma með sitt erendi.“
Síðan skilja þeir ræðu sína, ok veit Þorsteinn nú allt þetta tal.
En er at degi kom, gekk Þorsteinn í húsit, þar er þau sváfu, ok bað þau rísa upp skyndiliga ok braut fara sem skyndiligast. Hann kallaði ákaft, ok þau bjuggust í tómi. Þorsteinn gekk at með ákafa ok hafði mikinn sviga í hendi ok lét sem hann myndi ljósta þau ok gera miskunnarlaust, ef eigi brygði þau við sem skjótast. Ok síðan gengu þau út, en kann eftir þeim með reiddan svigann. Fóru þau með þessum hætti til garðshliðs, at hann ógnaði þeim.
Ok er þau kómu út um garðinn, þá heilsaði hann Ástríði ok föruneyti hennar ok bað hana fyrirgefa sér öll þau orð, er hann hafði mælt við þau, — „en þér hafið með þolinmæði borit svívirðlig orð, er með öllu hafið verit saklaus. En eigi hefi ek þetta gert fyrir sakir háðungar eða harðýðgi, er ek ógnaða yðr. Nú vil ek biðja líknar fyrir þat, er ek mælta ok gerða, ok skulu þér nú heyra, hví ek gerða svá.“
Segir hann þeim síðan slíkt sem húskarl Bjarnar hafði sagt. „En því vilda ek, at þér færið sem skjótast brott af mínu herbergi, at eigi væri þér hér höndum tekin.“ En at skilnaði bað hann þau fara til skógar, er skammt var frá þorpinu, ok bað þau fara þaðan huldu höfði til vatns þess, er Mjörs heitir, ok síðan fylgja vatninu allt þar til, er þau sæi hólm einn í vatninu lítinn. Hann bað þau þangat vaða ok sagði eigi meira vera djup vatnsins en taka myndi í mitt lær ok eigi myndi lauprinn í taka, er Þórólfr bar sveininn í. Hann bað þau þar leynast í þeim hólmi, at þau yrði þar eigi sén af landi. „En ek mun nú aftr hverfa, ok þá er Hákon kemr til mín, mun ek gera mik líkligan til leitar með honum, en verða má at því, at með tilstilli mínu finnizt þér eigi, ok alla stund skal ek á leggja yðr at hjálpa. En þar skulu þér vera í hólminum til morgins ok bíðið þar minnar kvámu.“ Svá gerir Ástríðr alla hluti sem hann bauð henni, en hann hvarf aftr.
Ok er hann kom heim í þorpit ok gekk um garðinn, þá kom Hákon jarl þar með mikla sveit manna, ok Þorsteinn gekk í móti þeim ok fagnaði honum vel ok bauð jarli til sín ok öllum hans mönnum ok sagði mál at snæða.
„Vel er það boðit,“ segir jarl, „en eigi er enn nauðsyn til at eta né drekka svá árla dags. Mun ek ríða síðan til Bjarnar.“
Þorsteinn mælti þá: „Hvert er erendi yðart, herra?“
Hann svarar: „Mik hefir sent Gunnhildr dróttning alls Noregsveldis at leita eftir Ástríði ok syni hennar, ok vill hon fæða upp sveininn ástfóstri,“ ok spurði, ef þau hefði þar verit um nóttina.
„Váru hér, herra, nokkurir menn fátækir ok mér ókunnir ok þágu mat at mér, ok vissa ek eigi, hverir váru. Sváfu þau, þá er ek gekk út ór húsinu, áðr þér kómuð, ok enn hygg ek, at þau muni sofa.“
Síðan gekk hann inn í húsin ok leitaði þeira í um húsum ok var inni lengi, tvær stundir dags eða þrjár, ok kom út síðan ok sagði, at hann hafði leitat þeira um öll hús ok þar, er honum þótti líkendi á vera, ok kvaðst eigi finna þau. Jarlinn bað þá leita um þorpit ok um alla garða, ok svá var gert, ok fundust þau eigi. Þorsteinn lagði þá þat ráð til, at leita skyldi um skóginn, er þar var nær þorpinu, ok kvað mörg leyni vera á skóginum, þau er felast mátti í. „Ok vera má svá, at þau hafi fólgit sveininn undir viðarrótum nokkurs trés, en þau hafi forðat sér. Er af því nauðsyn, at vér gefim gaum at, ef vér heyrum nokkur barnsgrát.“
Nú skipta þeir liði sínu í helminga til leitar í skóginum, ok svá berr þá til, at Þorsteinn verðr einn saman. Hann rann þá heim skyndiliga til þorpsins ok þó leyniliga ok tók son einnar ambáttar ok bar til skógar ok lagði undir viðarrætr eins trés. Ok er liðin var ein stund dagsins, þá heyrðu þeir allir barnsgrát, ok fóru þeir þar til, ok kom Þorsteinn síðastr. Ok þá ræddu þeir um, hvat sveina þat myndi vera.
Þá mælti Þorsteinn: „Eigi er þetta konungs barn, ok er þetta gert til spotts ok háðs við oss, er hér er sett barnit.“
Ok er þeir höfðu leitat allt til nóns ok fundu eigi, þá örvæntu þeir fundarins. Þá bað Þorsteinn þá aftr hverfa ok kvað þá mál at snæða, ok svá gerðu þeir. Ok á þeiri sömu nótt eftir kom Þorsteinn til þeira, sem hann hafði heitit, ok hafði með sér þrjá klyfjaða hesta af fæðslum ok mann þann, er vera skyldi leiðtogi þeira til Svíþjóðar. Ok eftir þetta bað hann þau fara í friði. Þau þökkuðu honum sína velgerninga ok skiljast nú vinir. Fara þau nú til Svíþjóðar ok koma á fund Hákonar gamla, ok tók hann við þeim með fagnaði ok blíðu. Váru þau þar vel haldin.
En á inu næsta hausti rak Gunnhildr Hákon á brott af eignum sínum ok sagði hann skyldu vera út lagðan af Noregi fyrir sína tilgerninga, nema hann gerði slíkt allt sem hún hafði beitt fyrr. Fór þá Hákon á brott af Noregi austr til Svíþjóðar ok með honum Auðr, dóttir hans, er allra kvenna var fríðust, ok tók Eiríkr konungr vel við honum. Þá váru skilið ráð þeira Sigríðar stórráðu, dóttur Sköglar-Tósta. En þat bar til at sumra manna sögn, at hon var stórráð ok þó ráðgjörn, en konungr vildi eigi hafa ofsa hennar. En sumir segja, at hon vildi fyrir því eigi með honum vera, at þat váru lög í landi, ef misdauði yrði hjóna, at konu skyldi setja í haug hjá honum, en hon vissi, at þat lá á konungi, at hann skyldi eigi lifa um tíu vetr, ok hét hann því til sigrs sér, þá er hann barðist við Styrbjörn, at hann skyldi eigi lengr lifa síðan en tíu vetr. Ok er Hákon kom austr til Svíþjóðar, þá segja menn, at Eiríkr konungr bað dóttur hans ok fekk hennar, ok af því virði konungr Hákon mikils, ok var hann þar í miklum metnaði einn vetr.
Ok um vetrinn eftir jól vekr Hákon jarl við Eirík konung, at hann fái honum hundrað manna vápnaða ok kvað hann hitta vilja Hákon gamla. Ok því játar konungr. En með konungi var Rögnvaldr, sonr Hákonar gamla, ok þegar er hann heyrir þetta, bjóst hann í brott, ok ferr hann skyndiliga til bæjar föður síns ok segir honum, at þar mun koma Hákon Sigurðarson á hans fund. Ok er hann heyrði þetta, þá lét Hákon vápnast þrjú hundruð manna, ok váru þeir allir hans heimamenn, ok veitti hann þeim góða veizlu, ok með þessum hætti biðu þeir þangatkvámu Hákonar með miklum viðbúnaði ok óttuðust ekki at sér ok drukku nú með gleði. Ok er sén var för Hákonar jarls, gengr Hákon gamli í móti Hákoni ok bauð honum til veizlu ok bað hann vel kominn ok sýndi á sér mikla gleði ok blíðu í hans kvámu.
Þá svarar Hákon: „Fyrir aðra sök kom ek hér á yðarn fund en eta eða drekka, því at heimult mun at eta ok drekka, er vér komum heim.“
Þá mælti Hákon gamli: „Fyrir hverja sök kómu þér á minn fund?“
Hann svarar: „Gunnhildr dróttning sendi mik hingat með þeim erendum, at hon vill bjóða til sín syni Tryggva konungs, er hon væntir nú hér vera á yðru valdi. Vill hon hann upp fæða með miklum sóma til hugganar móður hans, Ástríði, ok öðrum frændum hans, en hon bað mik flytja þetta mál ok fram bera, því at hon iðrast þess, er faðir sveinsins var drepinn. Vill hon nú svá bæta fyrst guðunum ok síðan mönnum ok bæta þat á syni hans, er misgjört var á föður hans, ok þykkjast svá mestan sóma gera mega, ef hon fæðir ástsamliga son hans ok gera sér at æskiligum syni.“
Þá svarar Hákon gamli: „Grunar móður sveinsins, at þetta myni vera eigi satt. Ætlar hon heldr, at hon myni láta hann fara eftir föður sínum, ef hon má ráða, ok fyrir þá sök fór hon ór Noregi ok flýði bæði frændr sína ok fóstrjörð ok sótti á várn fund. Nú trúi ek eigi, ok eigi trúir hon Gunnhildi, því at oss sýnist hon vera flærða full ok pretta ok kunnug at mörgum sviksamligum hlutum. Ok þat segi ek þér, Hákon, at þessi sveinn kemr aldrigi á þitt vald né Gunnhildar, ef ek má ráða, nema ek verða svá grimmliga yfir kominn, at mér lé þá annars hugar en nú er.“
Ok fekk Hákon ekki af ok fór á brott við svá búit ok kemr heim, ok spyrr Eiríkr konungr, hversu farit hefði með þeim nöfnum. Hákon sagði sem farit hafði.
„Sagða ek þér áðr, at ávaxtalaus myndi verða ferðin, þótt þú leitaðir eftir þínum hlut við Hákon gamla, því at máttkari er hann oss í mörgum hlutum, ok skammt er síðan er hann bar meira hlut í várum viðskiptum, þá er vit þreyttum okkur mál.“
Ok er af leið jólmánaðr ok þeir dagar, er sú veizla hafði staðit ok hverr fór til síns heimilis, þá fór Hákon enn með mikit lið ok ætlar at hitta nafna sinn, ok fekk konungr þá tvau hundruð manna vel vápnat lið. Ok er þeir hittast nafnar, tóku þeir tal milli sín, ok gerðist brátt ræðan þeira með ákefð ok sundrþykki ok mikilli reiði. Sagði Hákon, at sveinninn myndi brott fara með honum, hvárt sem Hákon gamli vill eða eigi. En Hákon gamli kvað hann eigi fara myndu.
Þá gekk at Hákoni Sigurðarsyni einn maðr; sá var bæði mikill ok sterkr; hann hét Bursti. Hann var verkmaðr Hákonar gamla ok þræll hans ok vann þat allt, er hverfiligast var. Hann hafði um öxl reidda mykikvísl, ákafliga mikla, ok skorti þar eigi mikla myki á. Hann veðr at Hákoni Sigurðarsyni ok mælti: „Hverr er þessi inn útlendi maðr ok inn drambsfulli, er hvílíkum orðum mælir við Hákon, höfðingja várn? Nú ger þú annathvárt, dragst í brott skyndiliga ok mæl hér ekki svá ríkmannliga eða hneisuliga til höfðingja várs eða hér slæ ek þik með þessi mykikvísl, svá at þér skal þat vera eilíft brigzli. Far nú skjótt í brott af þessu þorpi, ef þú vilt eigi fá hér allmikla svívirðing, því at hér kom aldrigi fyrr sá maðr, er svá væri djarfr sem þú ert.“
Þessi maðr var kallaðr akrmaðr ok var allra manna sterkastr ok verstr viðreignar.
Hákon skildi, at þat myndi vera vitrliga ráðit at hætta eigi til, hvat sjá maðr gerði, sér, at hann mun allan aldr þessa skömm hafa, ef hann fær svívirðing af honum, ef inn versti þræll vinnr honum hneisu, ok þetta væri ærit brigzli. Ok síðan snýr hann í brott af þorpinu ok ríðr heim til Eiríks konungs ok var með honum til sumars ok fór þaðan til Danmerkr ok dvaldist lengi með Haraldi konungi Gormssyni, ok urðu þar mörg tíðendi.
Í þenna tíma réð fyrir Garðaríki Valdamarr konungr með miklum veg. Svá er sagt, at móðir hans var spákona, ok er þat kallat í bókum fítonsandi, er heiðnir menn spáðu. Þat gekk mjök eftir, er hon mælti, ok var hon þá á örvasa aldri.
Þat var siðr þeira, at jólaaftan inn fyrsta skyldi bera hana á stóli fyrir hásæti konungs. Ok áðr menn tæki til drykkju, þá spyrr konungr móður sína, ef hon sæi eða vissi nokkurn háska eða skaða yfir gnapa sínu ríki eða nálgast með nokkurum ófriði eða ótta eða aðrir ágirntist hans eigu.
Hon svarar: „Eigi sé ek þat, son minn, er ek vita þér horfa meinsamliga eða þínu ríki ok eigi ok þat, er skelfi þína hamingju. En þó sé ek mikla sýn ok ágætliga. Nú er borinn á þessum tíðum einn konungsson í Noregi ok á þessu ári, sá er hér mun upp fæðast í þessu landi, ok sjá mun verða ágætligr maðr ok dýrligr höfðingi, ok eigi mun hann skaða gera þínu ríki, heldr mun hann þat margfalliga auka yðr til handa. Ok síðan mun hann aftr hverfa til síns lands, þá er hann er á ungum aldri, ok mun hann þá öðlast ríki sitt, þat er hann er til borinn, ok mun hann konungr vera ok skína með mikilli birti, ok mörgum mun hann hjálpari vera í norðrálfu heimsins. En skamma stund mun hans ríki standa yfir Noregsveldi. Beri mik nú á brott, því at ek mun nú eigi framar segja, ok ærit sagt er nú.“
Þessi Valdamarr var faðir Jarizleifs konungs.
En er þau Óláfr ok Ástríðr höfðu verit tvá vetr með Hákoni gamla, þá bjó hann ferð þeira vegsamliga ok fær þau í hendr kaupmönnum þeim, er fara ætluðu í Garða austr. Ætlaði hann at senda þau til Sigurðar, bróður Ástríðar. Hann hafði mikinn sóma af Garðakonungi. Hákon gamli fekk þeim alla hluti, þá er þau þurftu til þessar ferðar, ok skildist eigi fyrr við en þau kómu á skip með góðu föruneyti.
Ok síðan létu þau í haf. Ok í þeiri ferð kómu at þeim ránsmenn ok tóku féit allt, en drápu suma mennina ok leiddu sér hvern brott ýmsa vega ok síðan í ánauð ok þrælkan. Ok hér skildist Óláfr við móður sína, ok var hon síðan seld land af landi.
Óláfr var ok seldr mansali sem aðrir herteknir menn, ok þrjá dróttna átti hann í þessi herleiðingu. Ok sá, er fyrstr keypti hann, hét Klerkon, ok sjá drap fóstra hans fyrir augum honum. Ok litlu síðar seldi hann Óláf þeim manni, er Klerkr hét, ok tók fyrir hann hafr forkunnar góðan, ok var hann í þessa manns valdi nokkura hríð. En sá guð, er eigi vill leynast láta dýrð ok veg sinna vina, svá sem eigi má ljósit leynast í myrkrinu, svá gerði hann þá mikinn veg þessa ins unga manns ok leysti hann af þessu ófrelsi sem forðum leysti hann Jósep. Ok þessi maðr, er nú hafði vald yfir Óláfi, seldi hann þeim manni, er Heres hét, ok tók sá fyrir hann dýrligt klæði, þat er vér köllum vesl eða slagning á vára tungu. Ok þessi húsbóndi, er nú hefir keyptan hann, var fæðingi í heiðnum löndum. Kona hans hét Rekon, en son þeira hét Reas. Hann keypti ok með honum f óstbróður hans, er Þorgils hét, son Þórólfs. Hann var ellri en Óláfr. Þeir váru sex vetr í þessu áfelli.
Ok nú í þenna tíma ríkti Valdamarr yfir Garðaríki. Hann átti þá dróttning, er Allogia hét ok var in vitrasta kona. Sigurðr, bróðir Ástríðar, hafði svá mikinn metnað af konungi, at hann eignaðist af honum miklar eignir ok mikit lén ok setti hann yfir at skipa konungs málum ok heimta saman skyldir konungs víða af heruðum. Hans boð skyldi ok yfir standa öllu konungsríkinu.
Þá var Óláfr níu vetra gamall, er þessi atburðr gerðist, at Sigurðr, móðurbróðir Óláfs, kom í þenna stað, er Óláfr var fyrir, ok var bóndinn farinn til akrs með verkmönnum. Sigurðr reið þá í þorpit með mikla sveit manna ok sæmiligt föruneyti. Þá var Óláfr í leik með öðrum sveinum. Hafði hann svá mikla ást fengit af sínum herra, at hann var ekki ánauðigr eða þræll, heldr svá sem æskiligr son, ok lét hann honum engra hluta vant, þeira er hann beiddist. Skemmtaði hann sér á hverjum degi, þat er honum þótti bezt. Ok Óláfr fagnar honum vel ok með mikilli list.
Ok Sigurðr tók vel ok blíðliga hans orðum ok mælti svá: „Sé ek þat, góðr sveinn, at ekki hefir þú þat bragð á þér sem hérlenzkir menn, hvárki með yfirlitum eða máli. Nú seg mér nafn þitt ok ætt ok fóstrjörð.“
Hann svarar: „Óláfr heiti ek, en Noregr er ættjörð mín; kyn mitt er konungligt.“
Sigurðr mælti þá: „Hvert er nafn föður þíns eða móður?“
Hann svaraði: „Tryggvi hét faðir minn, en Ástríðr móðir.“
Sigurðr mælti: „Hvers dóttir var móðir þín?“
Hann svarar: „Hon var dóttir Eiríks af Ofrustöðum, ríks manns.“
Ok er Sigurðr heyrði þetta, steig hann af hestinum ok fagnaði honum vel ok minntist við hann ok segir honum, at hann er móðurbróðir hans, „ok víst er þetta fagnaðardagr, er vit höfum hér fundizt.“
Síðan spyrr Sigurðr at ferðum Óláfs ok þangatkvámu hans eða hversu lengi hann hafði þat áfelli þolt. Ok hann sagði honum ferðir sínar, svá sem gengit hafði.
Ok eftir þat mælti Sigurðr: „Vilt þú nú, frændi, at ek kaupa þik at lávarði þínum ok sér þú eigi lengr í ánauð hans eða þjónustu?“
Hann svarar: „Vel em ek nú kominn,“ segir hann, „hjá því sem fyrr, en gjarna vilda ek leystr verða heðan, ef fóstbróðir minn væri leystr af þrældómi ok fari hann með mér í brott.“
Sigurðr kvað þat gjarna gera vilja ok spara enga hluti til. Ok síðan kom Heres bóndi heim ok fagnaði vel Sigurði, því at hann skyldi heimta landskyldir af þeim heruðum ok af hverju húsi ok sjá yfir, at þat greiddist allt vel. Ok at lyktum vakti Sigurðr til við bóndann, ef hann vildi selja sveinana við verði, — „mun ek nú þegar reiða verð fyrir.“
Hann svarar: „Selja mun ek inn eldra sveininn sem okkr semst, en inn yngri er mér ófalr, því at hann er bæði vitrari ok þó fríðari, ok honum ann ek ok miklu meira, ok mikit þykkir mér at láta hann, ok ekki sel ek hann nema við miklu verði.“
Ok er Sigurðr heyrði þetta, þá spyrr hann, hvar koma skyldi, ok bóndinn fór þó æ undan. En Sigurðr leitaði þó eftir því frekara. En frá lyktum er at segja þessar kaupstefnu, at sveinn inn ellri var fyrir mörk gulls, en inn yngri var fyrir níu merkr gulls, ok þótti bónda þó meira at láta hann en hinn sveininn. Eftir þat fór Sigurðr á brott með Óláf, frænda sinn, ok heim í Garðaríki, en þat váru lög í landi því, at eigi skyldi þar upp fæða konungs son af útlendu kyni né fjarlægju ríki at óvitanda sjálfum konungi. Sigurðr hafði Óláf heim með sér til húsa sinna ok varðveitti hann þar með launungu ok fára manna vitorði ok þó í góðu yfirlæti. Fór þá svá fram um hríð.
Svá bar til einn dag, at Óláfr gekk frá herbergi sínu ok með honum fóstbróðir hans at óvitanda Sigurði, frænda hans. Þeir fóru þó leyniliga ok gengu á eitt stræti. Ok þar kenndi Óláfr fyrir sér sinn óvin, þann er drepit hafði fyrir sex vetrum fóstra hans fyrir augum honum, en seldi síðan sjálfan hann í ánauð ok þrældóm. Ok er hann sá hann, þá gerðist hann ásýndar sem blóð ok þrútinn mjök, ok brá honum mjök við við þessa sýn. Hvarf hann þá aftr skyndiiga ok heim til herbergja sinna. Ok litlu síðar kom þar Sigurðr af torgi, ok er hann sá Óláf, frænda sinn, þrútinn af reiði, þá spurði hann Óláf, hvat honum væri. Hann segir, hver sök til var, ok bað hann veita sér sinn styrk til at hefna fóstra síns, — „þvílíkan harm sem sjá maðr gerði mér ok margfalda skömm. Vil ek nú hefna fóstrföður míns.“
Sigurðr segir, at hann vill þetta veita honum, rísa nú upp ok ganga með mikla sveit manna, ok var Óláfr leiðsögumaðr til torgsins. Ok er Óláfr sér þenna mann, taka þeir hann ok leiða utan borgar. Ok síðan gengr fram þessi inn ungi sveinn, Óláfr, ok ætlar nú at hefna fóstra síns. Var honum þá fengin í hönd mikil breiðöx at höggva þenna mann. Óláfr var þá níu vetra gamall. Síðan reiðir Óláfr öxina ok höggr á hálsinn ok af höfuðit, ok er þetta kallat mikit frægðarhögg svá ungs manns.
Í þenna tíma váru í Garðaríki margir spámenn, þeir er vissu fyrir marga hluti. Þeir sögðu af sínum spádómi, at komnar váru í þetta land hamingjur nokkurs göfugs manns ok þó ungs ok aldri fyrr höfðu þeir sét né eins manns fylgjur bjartari né fegri, ok sönnuðu þeir þat með mörgum orðum, en eigi máttu þeir vita, hvar hann var. En svá sögðu þeir mikils háttar vera hans hamingju, at þat ljós, er yfir henni skein, at þat dreifðist um allt Garðaríki ok víða um austrhálfu heimsins. En fyrir því sem sagt var fyrr, at Allogia dróttning var allra kvenna vitrust, þá þykkja henni slíkir hlutir mikils verðir. Biðr hon nú konung með fögrum orðum, at hann láti stefna þing, at menn komi þangat af öllum nálægjum heruðum. Segir hon, at hon mun þá til koma ok tilskipan á hafa — „slíka sem mér líkar.“
Nú gerir konungr svá, kemr þar mikill fjöldi manna. Nú býðr dróttning at slá skal mannhringa af öllum múginum ok skal hverr standa hjá öðrum, — „svá at ek mega líta hvers manns ásjónu ok yfirbragð ok einkanliga augun, ok væntir mik, at ek myna skynja hverr stýrandi er þessi hamingju, ef ek fæ litit sjáldr augna hans, ok eigi mun þá leynast mega, hverr þessar náttúru er.“
Konungr hlýddi nú hennar ráðum. Ok er þetta it fjölmenna þing stóð tvá daga, en dróttning gekk fyrir hvern mann ok hyggr at hvers manns yfirbragði ok finnr engan þann mann, er henni þykki líkligr til at stýra svá máttkum hlutum. Ok er staðit hafði tvá daga þingit ok kom inn þriði dagr, þá var enn aukat þingit. Sóttu þá þangat allir at hans boði, en elligar lá sök á. Var nú slegit öllu fólki í mannhringa, en þessi in ágæta kona ok in frægja dróttning hugði at hvers manns álitum ok yfirbragði. Kemr hon þar, er á leið stundina, sem fyrir henni stóð einn ungr sveinn með vándum klæðum. Hann var í kufli ok lagðr höttrinn aftr á herðar honum. Hon leit augu hans, ok skildi hon þegar, at hann var þessar innar háleitu gitfu, ok leiðir hann fyrir konung ok gerði þá bert fyrir öllum, at þá mun sá fundinn vera, er hon hafði lengi leitat. Var nú þessi sveinn í konungligt vald tekinn. Gerði hann þá kunnugt konungi ok dróttningu ætt sína ok tign, at hann var eigi þræll, heldr birtist nú, at hann var prýddr konungligri ætt.
Síðan tók konungr ok dróttning at fóstra Óláf ástsamliga með mikilli blíðu. Gæddu þau hann mörgum farsæligum hlutum sem eiginligan sinn son. Þessi sveinn óx upp í Görðum, snemma algerr at afli ok viti ok þróaðist langa hríð sem aldr vísar til, svá at á fám vetrum var hann langt um fram sína jafnaldra í öllum hlutum, þeim er prýða má góðan höfðingja. Ok þegar er hann tók at sýna sik ok sína atgervi, þá var þat afbragðligt á marga vega. Ok á skammri stundu hafði hann numit allan riddarligan hátt ok orrostuliga speki, svá sem þeir menn, er kænstir váru ok hraustastir at fylla þá sýslu. Nú fekk hann af slíku mikla sæmd ok frama fyrst af konungi ok dróttningu ok út í frá öllum öðrum, ríkum ok óríkum. Óx hann nú þar ok þróaðist hvárttveggja með vizku ok vetra tali ok alls konar atgervi, er prýða má ágætan höfðingja. Ok Valdamarr konungr setti hann brátt höfðingja innan hirðar ok at stjórna hermönnum, þeim er vinna skyldu sæmd konungi, ok margs kyns fremdarverk vann hann í Garðaríki ok víða um austrhálfu, þó at hér sé fátt talt.
En er hann var tólf vetra gamall, þá spyrr hann konunginn, ef nokkurar borgir eða heruð, þau er legit hafi undir hans konungdóm ok hafi heiðnir menn tekit af hans ríki ok sæti þá yfir hans eign ok sóma. Konungr svarar ok sagði, at víst vára nokkurar borgir ok þorp, þau er hann hafði átt ok aðrir hefðu herjat af hans eign ok lagt nú við sitt ríki.
Óláfr mælti þá: „Gef mér þá nokkut lið til forræðis ok skip ok vita, ef ek mega aftr vinna þat ríki, er látit er, því at ek em fúss at herja ok berjast við þá, er yðr hafa hneykt. Vil ek þar til njóta yðarrar giftu ok sjálfs þíns hamingju. Ok mun vera annathvárt, at ek mun fá drepit þá, eða þeir munu á brott stökkva fyrir mínum styrk.“
Konungr tók þessu vel ok fekk honum lið, slíkt er hann beiddist. Nú sýndist þat, er fyrr var sagt, hversu kænn hann var við allan riddaraskap ok herskaparbúnað. Kunni hann ok svá næfrliga fylkingum fara sem hann hefði í því jafnan starfat. Ferr hann nú með þessu liði ok átti margar orrostur ok vann mikinn sigr á óvinum sínum. Vann hann aftr allar borgir ok kastala, þá er fyrr höfðu legit undir ríki Garðakonungs. Ok margar þjóðir útlendar okaði hann undir ríki Valdamars konungs. En at hausti hvarf hann aftr með fagrligum sigri ok fríðu herfangi. Hafði hann þá margs kyns gersemar í gulli ok ágætligum pellum ok steinum dýrum, er hann færði konungi ok dróttningu, ok var nú hans vegr endrnýjaðr. Ok fögnuðu honum allir með inum mesta feginleik. Slíku hélt hann fram á hverju sumri, at hann herjaði ok vann margs kyns frægðarverk, en hann var á vetrum með Valdamar konungi.
Ok er hann skein í þvílíkri dýrð, þá er svá sagt, at eftir einn mikinn sigr sneri hann heim til Garða. Þeir sigldu þá með svá miklu drambi ok kurteisi, at þeir höfðu seglin yfir skipum sínum af dýrum pellum, ok svá váru tjöldin þeira ok. En af slíku má marka ríkdóm þann, er hann hafði fengit af stórvirkjum þeim, er hann vann í Austrlöndum.
Svá segja vitrir menn ok fróðir, at Óláfr hafi aldrigi blótat skurðgoð ok hann setti jafnan hug sinn við því. En þó var hann vanr at fylgja konungi til hofsins oftliga, en aldrigi kom hann inn. Stóð hann þá úti hjá durum jafnan. Ok eitt sinn ræddi konungr við hann ok bað hann eigi þat gera, — „því at þat kann vera, at guðin reiðist þér ok týnir þú blóma æsku þinnar. Vilda ek gjarna, at þú lítillættir þik við þau, því at ek em hræddr um þik, at þau kasti á þik ákafri reiði, svá mikit sem þú hefir í hættu.“
Hann svarar: „Aldrigi hræðumk ek guð þau, er hvárki hafa heyrn né sýn né vit ok ek má skilja, at þau hafa enga grein, ok af því má ek marka, herra, hverrar náttúru þau eru, at mér sýnist þú hvert sinn með þekkiligu yfirbragði at af teknum þeim stundum, er þú ert þar ok þú færir þeim fórnir, en þá lízt mér þú jafnan með ógiftubragði, er þú ert þar. Ok af því skil ek, at guð þessi, er þú göfgar, munu myrkrunum stýra.“
Ok þat segja menn, þá er Óláfr var í þvílíkri sæmd, at til urðu nokkurir menn meir öfundfullir en gæzkufullir ok rægðu hann við konunginn, ok varð hann fyrir öfund margra göfugra manna, ok fyrir þá sök fór hann í brott ok hafði þá mikinn her. Hann herjaði þá á heiðnar þjóðir ok fekk jafnan sigr. Fór hann víða um Austrveg ok braut undir sik fólkit. Ok er honum leiddist þessi iðn, þá var komit at vetri. Vildi hann þá snúa heim til Garða. Ok þá kom í móti þeim veðr bæði mikit ok gagnstaðligt, ok hefti þat ferð hans þessu sinni. Snýr hann þá til Vindlands með liði sínu ok lagði skipum sínum til lægis.
Fyrir Vindlandi réð þá Búrizleifr konungr, mikill höfðingi. Hann átti fjórar dætr, ok átti eina síðan Óláfr, en aðra átti Sigvaldi jarl. Þriðju átti Sveinn tjúguskegg Danakonungr. En fyrir þeim heruðum, er Óláfr var við kominn, réð ríki dóttir konungs, er Geira hét. Hon var dróttning. Hon hafði mikit ríki ok stýrði vel. Ok skammt í brott frá hennar höfuðstað var Óláfr við kominn með lið sitt. Hon var rík ok helt vegsamliga sinn ekkjuskap. Hon hafði með sér einn forstjóra dyggvan ok trúan, er gætti hennar sæmdar ok virðingar. Þessi maðr hét Dixín. Hann fór á einum degi með nokkuru skyldu erendi skammt frá því, er skip Óláfs lágu, ok eftir þat hvarf hann heim aftr. Ok spyrr dróttning, hvaðan hans kváma væri eða hvat hann kunni segja.
Hann svarar: „Ek kom af sjóarströndu, frú mín.“
„Hvat fréttir þú eða sátt?“ sagði hon.
„Heyrðu, dróttning,“ sagði hann, „ek skal segja þér þá hluti, dróttning, er þik girnir at vita, er bæði eru dásamligir ok tiguligir ok nú fyrir skömmu sýndir verit.“
„Hverir eru þeir?“ sagði hon.
Dixín mælti: „Hér eru komnir í þessa höfn hjá borg várri mörg skip ágæta vel búin með öllum herskaparbúningi. Þau váru ok búin með dýrligum klæðum ok margs konar gersimum, en sjálfir menninir eru með miklum fríðleika ok herklæddir inum bezta herskráða, ok sjaldan munu slíkir menn sénir verða hér. En þó er sá einn, er langt er um fram aðra menn, ok at vísu hygg ek, at þar leynist konungr, því at þessi maðr mun vera mikils háttar ok dásamligrar náttúru. Hann er hár ok vel vaxinn ok hefir göfugliga ásjónu ok fríðan líkama. Hann hefir ok augu svá snör ok fögr, at aldri fyrr sá ek mann svá tiguligan. Ok sannliga má ek yðr þat segja, at mér lízt þessi vera um fram mannligan hátt ok eðli, er þessi maðr hefir. Með honum hygg ek vera munu vit mikit ok ágæta speki, ok undir þessi inni göfugligu ásjónu ætla ek leynast tign konungligrar vegsemdar. Ok ef eigi mislíkar yðr, frú mín, þá vilda ek, at þér gerið sem yðarri tign sómir. Gangið í móti honum sæmiliga með öllum mönnum yðrum ok bjóðið honum góða kosti. En ek vænti, at hann taki því vel, ef hann er kurteisliga laðaðr með góðvild. Ok þat heyrða ek hans menn mæla, at þeir myndu vilja vera hér í vetr í þessu landi. Ok þat er trú mín, at nokkut gott mynim vér hljóta af þessa manns kvámu, ef vér kunnum til gæta. Ok ef þér leitið þess manns, dróttning, er stýri með yðr konungligri tign ok vera megi forstjóri yðars ríkdóms ok landvarnarmaðr ok frelsi land yðart af mótgangi óvina þinna, hvern megu þér finna þessum tignara, þessum fríðara, ok aldri um aldr megu þér finna þann, er þvílíkr styrkr sé eða brjóst í móti óvinum yðrum. En með sönnu segi ek af þeiri speki, er mér er gefin, at ek hygg, at aldri finnið þér þvílíkan mann í yðru landi ok at síðr í yðru landi, þó at þér leitið um alla þá menn, er undir himni fæðast, þá munt þú þenna einn velja af öllum, því at þessum fær þú engan líkan.“
Dróttning mælti: „Ef yðr sýnist svá sóma várri tign, þá kom þú á hans fund og seg honum þau mín orð, at ek býð honum hingat með öllu liði sínu.“
Dixín mælti: „Ef þér gefið mér leyfi til þess, frú, þá vil ek fara gjarna.“
Ok síðan fór hann til skipanna með mörgum mönnum, ok at áheyranda höfðingjanum ok öllum herinum flytr hann fram með mikilli snilld erendi dróttningar. Ok er Óláfr heyrði þetta boð ok þar með vinsamlig orð, þá gladdist hann ok þakkaði fögrum orðum hennar stórlæti. Ok er upp váru sett skipin Óláfs ok er þeir váru búnir, þá gekk Óláfr með öllum sínum mönnum til borgarinnar. En dróttning reið í móti honum með mikilli vegsemd ok fagnaði Óláfi, er þá mátti at réttu konungr kallast, ok tók hon við honum með allri blíðu ok spyrr hann fyrst at nafni ok síðan at því, með hverri tign hann er. Ok er hann hafði sagt henni þessa hluti, sem hon hafði spurt, þá gaf dróttning honum ágætliga höll ok þar með marga þjónustumenn bæði karla ok konur ok hallarbúnað. Geira dróttning ríkti þar, er Germania heitir til vestrhálfu, ok er þangat bæði betri landskostr ok svá lýðrinn. Stóð nú ríki þeira með miklum blóma, en Óláfr byggði þessa höll.
Ok er kom at jólum, þá var þar mikill fyrirbúnaðr ok stefnt þangat miklu fjölmenni, ok er sú veizla er búin, þá gekk dróttning með mikla sveit á fund Óláfs ok bauð honum, at þau drykki bæði saman í þeiri höll, er hon sjálf drakk með sinni hirð. Ok hann tók því með allri blíðu, ok var þessi veizla allfræg. Sátu þau í einu hásæti, Óláfr ok dróttning, ok drukku af ágætligum kerum bæði mjöð ok vín. Höfðingi Dixín talaði við þau ýmsi með miklu viti ok sagði henni, hversu mikill styrkr ok vegr henni væri, ef hon ætti þvílíkan stjórnarmann fyrir sínu ríki. Hann mælti ok svá við hann, at girniligt væri at ráða því ríki, er stóð með svá mörgum farsæligum hlutum, ok þó þat mest vert, hversu ólík hon var öðrum konum í allri sinni atferð ok náttúru ok allri sinni atgervi, ok þó at hvártveggja leiti at sjá fyrir sínum kosti um alla veröldina, at eigi mun fá meira sóma en hann taki hana sér til konu, en hon hann sér til bónda. En er hann hafði þessu orðasáði sáit í brjóst þeim, þá tók þat at rætast ok festast með þeim báðum, ok sýndist þeim girniligt ok líkligt til mikillar hamingju. Var þá síðan aukuð veizlan með öllum inum beztum föngum ok stóð marga daga, ok jók miklu á, at inn síðara dag var veitt með meira kappi en inn fyrra, sem ríkum konungi sómdi með öllum inum beztum föngum, er til fengust.
Þar var Óláfr nú í miklum sóma ok yndi. Ok eitthvert sinn, er hann sat á tali við dróttningu, þá mælti hann: „Eru nokkurar þær borgir eða heruð eða tún, er undan hafi horfit yðru ríki ok þér ættið at hafa ok hafi ránsmenn eða víkingar tekit rangliga af yðr?“
Dróttning svarar: „Herra, ek má nefna fyrir yðr þær borgir, er undan hafa horfit váru ríki ok lengi höfum vér þolt þeira ofsa.“
Eftir þat bjó Óláfr her sinn ór landi ok hafði mikit lið ok sótti þær borgir, er dróttning átti. Ok er hann sat um borgirnar, þá gerði hann þeim tvá kosti, hvárt er þeir vildi gjalda skatta eftir réttendum ok veita þeim þjónustu ok slíka hlýðni sem þeir váru skyldir til eða hann mun sækja borgirnar, — „ok er þá meiri ván, at þá sé hvárki kostr griða né fjárins.
Ok þeir, er borgirnar heldu, mæltu mjök í móti ok kváðust eigi myndu upp gefast ok heldr móti standa með öllu megni.
Síðan sat hann um borgir ok barðist ok lét bera at valslöngur ok margs kyns brögð, þau er hermenn eru vanir, ok svá gekk hann at með ákefð, at engi varð viðstaða, ok braut hann borgir, ok gekk hann upp með liði sínu, ok tók hann ógrynni fjár. Ok allir þeir, er í móti stóðu ok drembiliga svöruðu, váru nú svívirðliga yfirkomnir ok allir drepnir, þeir er eigi báðu miskunnar með lítillæti, ok náði Óláfr þvílíkum yfirgang sem hann vildi. Ferr hann nú til annarrar borgar ok settist þar um ok setti þeim þvílíkan markað sem inum fyrrum.
En þeir svöruðu: „Spurt höfum vér, hversu ákafr yðar ríkdómr er eða hversu illa þeim gegnir, er í móti standa yðru boði. Nú viljum vér taka vitrligra ráð en várir nágrannar, gefum oss upp í yðart vald ok leyfum yðr uppgöngu í borgina.“
Ok Óláfr tók því með blíðu. Luku þeir þá upp borgarhliðum, ok gekk hann inn í borgina. Ok þá sömnuðust saman allir höfðingjar ok ríkmenni ok allr múgr ok eggjuðust með mikilli reiði ok báðu engan undan ganga, hvárt sem var meira háttar eða minna.
Ok er Óláfr finnr svikræði þessi, at óvígr herr kemr at þeim öllum megin, þá víkr hann einhvers staðar út á borgarvegginn ok kallar hátt á sína félaga, er stóðu við borgarvegginn: „Eitt hjálpráð sé ek nú fyrir oss liggja,“ segir hann, „stíga ofan fyrir borgarvegginn, ok mun ek fyrst til ráða ok taka síðan við yðr, þá er þér hlaupið ofan, ok mun ekki til saka, því at blaut leira er undir.“
Ok síðan hljóp hann ofan, ok reyndist sem hann sagði ok eggjar þá nú eftir at hlaupa, þó at þeim þykki hátt. Nú gerðu þeir svá, hljópu ofan fyrir vegginn, ok með hans tænaði heldust þeir allir, sitja nú allir saman um borgina ok veita atgöngu svá harða, at þeir brjóta á stór hlið ok gengu síðan upp allir. Skorti þá eigi harðan bardaga. Ok er þá gert miskunnarlaust við þá ok minnast nú sárliga sinna meingerða ok drápu nú hvert mannsbarn, en ræntu öllu fé ok brutu borgina, ok at lyktum brenndu þeir hana. Ok með þessum sigri ferr Óláfr aftr ok færði dróttningu gull ok silfr ok ágæta gripi. Þat hafa menn fyrir satt, at þessi hafi verit Jómsborg, er Óláfr sat um ok menn vildu svíkja hann, ok var hann byrgðr í borginni með sex tigu manna.
Þá er Óláfr hafði verit þrjá vetr í Vindlandi, gerðust þau tíðendi, at dróttning fær bráðan bana. Ok þat hagaði Óláfi til mikils harms, svá at hann bar þat með allmiklu stríði. En eftir þessi tíðendi orðin svá hörmuliga, þá undi hann eigi því ríki. En svá ágætliga hafði hann stýrt ríkinu, at allir landsmenn unnu honum hugástum. En þó eigi at síðr þá má hann eigi af þessu hyggja. Bjó hann þá lið sitt ór landi, ok vænti hann, at þá myndi hann skjótara af hyggja harmi þeim, er hann hafði fengit. Ætlaði hann at fara í Rússíam.
En er hann kom í Danmörk, þá gengu þeir af skipum sínum ok á land upp ok tóku strandhögg, sem siðr er til, ok tóku mikit fé ok ráku til strandar. Landsmenn sömnuðust saman ok sóttu eftir þeim með miklu liði. Ok er þeir sá eftir sér sækja mikinn fjölda manna með miklum viðbúningi, þá flýðu þeir til skipa sinna. En fyrir því at þeir höfðu sótt langt á land upp, en nú var löng leið til skipanna, en nú óvinir þeira at komnir, svá at ekki var í milli þeira, þá váru þeir komnir í einn lítinn skóg, ok var þat lítil hulda til þess at hjálpa sér við, gengu nú þangat, sem helzt mátti nokkurn skugga yfir þá bera af skóginum.
Þá mælti Óláfr: „Ek veit,“ sagði hann, „at sá er máttugr guð, er himnunum stýrir, ok þat hefi ek heyrt, at þat sigrmark á hann, er mikill kraftr er með, ok er þat kallat kross. Köllum nú á hann sjálfan, at hann leysi oss, ok föllum allir til jarðar ok lítillætum oss sjálfir. Tökum nú tvá kvistu ok leggjum í kross yfir oss. Gerið nú svá allir sem þér séð mik gera.“
Ok svá gerðu þeir, lögðust niðr ok tóku tvá kvistu ok lögðu yfir sik í mynd krossins. En óvinir þeira kómu nú at skóginum með ófriði ok kalli ok hugðust mundu taka þá höndum, því at þeir sá þá litlu áðr. Ok nú hljópu þeir á þá ok tráðu undir fótum sér ok fundu þá eigi. Svá skýldi þeim krossmarkit með fulltingi dróttins Jesú Krists, at þeir urðu eigi sénir af sínum óvinum ok váru nær komnir áðr í hendr þeim. Hurfu þeir þá aftr með mikilli undran. Ok er Óláfr sá þat ok hans menn, þá hlaupa þeir upp ok ætluðu þá til skipa sinna. Ok þetta sjá þá óvinir þeira ok sækja nú eftir öðru sinni. Ok þá var ekki undanbragðit annat en þeir lögðust niðr á sléttum velli, ok þó eigi at síðr váru þeir hólpnir af guðligu fulltingi, því at þá varð svá dásamligr hlutr, er þeir lágu á sléttum velli, þá sá þeir þá eigi, er leita fóru. Ok rannsökuðu þeir sem þeir þóttust bezt mega ok fundu þó eigi, fóru nú enn aftr með engum sóma né sigri. Ok leysti svá inn helgi kross Óláf frá háskanum á sléttum velli sem í þykkum skógi. Fór Óláfr síðan til skipa sinna ok þökkuðu guði undankvámu sína.
Eftir þetta helt Óláfr brott skipum sínum ok austr í Garðaveldi, ok tók konungr ok dróttning við honum ágæta vel, ok dvaldist hann þar um vetrinn. Ok eitt sinni bar þá fyrir hann merkiliga sýn. Honum sýndist einn mikill steinn, ok þóttist hann ganga langt upp eftir honum allt til þess, er hann kom at ofanverðum. Honum þótti þá sem hann væri upp hafiðr í loftit yfir skýin. Ok er hann hóf upp augu sín, þá sá hann ágætliga staði fagra ok bjarta menn, er byggðu í þeim stöðum. Þar kenndi hann ok sætan ilm ok alls konar fagra blóma, ok meiri dýrð þótti honum þar vera en hann mætti hug sínum til koma frá at segja. Þá heyrði hann rödd mæla við sik: „Heyr þú, efni góðs manns, því at aldrigi göfgaðir þú guðin, ok enga þjónustu veittir þú þeim, heldr svívirðir þú þau, ok fyrir því munu margfaldast verk þín til góðra hluta ok ávaxtsamligra. En þó skortir þik enn mikit, at þú megir vera í þessum stöðum eða þú sér makligr at lifa hér at eilífu, með því er þú kannt eigi enn skapara þinn ok þú veizt eigi, hverr sannr guð er.“
Ok er hann hafði heyrt þessa hluti, þá hræddist hann ákafliga ok mælti svá: „Hverr ert þú, dróttinn, at ek trúa á?“
Röddin svarar: „Farðu til Girklands, ok mun þér þar kunnigt gert nafn dróttins guðs þíns. Ok ef þú varðveitir hans boðorð, þá munt þú hafa eilíft líf ok sælu, ok þá er þú trúir réttliga, þá munt þú marga aðra snúa frá villu ok til hjáipar, því at guð hefir þik sett til at snúa honum til handa margar þjóðir.“
Ok er hann hafði þessa hluti heyrða ok sét, þá ætlaði hann at stíga niðr af steininum. Ok er hann fór ofan, þá sá hann ógurliga staði fulla af logum ok kvölum, ok þar með heyrði hann aumligan grát ok margs konar ógurliga hluti. Ok þar þóttist hann kenna menn marga, þá er trúat höfðu á skurðguð, bæði vini ok höfðingja, ok þat skildi hann, at sjá kvöl beið búin Valdamars konungs ok dróttningar. Honum fekk þá mikils, svá at þá er hann vaknaði, flaut hann allr í tárum ok vaknaði með miklum ótta.
Eftir þat bað Óláfr lið sitt búast til brautferðar, „ok vil ek nú sigla til Girklands.“ Ok svá gerir hann, ok byrjar honum vel, ok kom hann til Girklands ok hitti þar dýrliga kennimenn ok vel trúaða, er honum kenndu nafn dróttins Jesús Krists. Varð hann nú lærðr með þeiri trú, sem fyrr var honum boðat í svefni. Síðan hitti hann ágætan byskup einn ok bað hann veita sér helga skírn, þá sem hann hafði lengi til girnzt, ok mætti hann vera í samlagi kristinna manna. Ok síðan var hann prímsignaðr, ok síðan bað hann byskup fara með sér í Rússíam ok boðaði þar nafn guðs heiðnum þjóðum. Byskup kvaðst heita myndu ferðinni, ef hann vildi fara sjálfr, því at þá mun konungr sjálfr síðr í móti standa ok aðrir stórhöfðingjar, heldr veiti hann til sinn styrk, at ávöxtr mætti at verða ok guðs kristni magnaðist.
Síðan ferr Óláfr í brott ok aftr í Rússíam, ok var nú sem fyrr fagnat honum vel. Dvelst hann nú þar um hríð. Hann ræðir oft fyrir konungi ok dróttningu, at þau geri eftir því, sem þeim hæfir, ok miklu er fegri siðr at trúa á sannan guð ok skapara sinn, er gerði himin ok jörð ok alla hluti, er þeim fylgir. Hann segir ok, hversu illa samir þeim mönnum, er ríkir eru, at villast í svá miklum myrkrum at trúa þat guð, er enga hjálp má veita, ok leggja á þat alla stund ok starf. „Megu þér ok skilja af yðarri speki, at þetta er satt, er vér bjóðum. Ok aldri skal ek af láta at boða yðr sanna trú ok guðs orð, at þér mættið avöxt gefa almáttkum guði.“
En þó at konungr stæði lengi við ok mælti í móti at láta sið sinn ok átrúnað guðanna, þá fekk hann þó skilit með guðs miskunn, at mikit skildi siðinn þann, er hann hafði, eða sjá, er Óláfr boðaði. Var hann ok oft fagrliga áminntr, at þat var blótvilla ok hindrvitni, er þeir höfðu áðr með farit, en kristnir menn trúðu betr ok fagrligar. Ok með heilsamligum ráðum dróttningar, er hon gaf til þessa hlutar at fulltingjandi guðs miskunn, þá játti konungr ok allir menn hans at taka heilaga skírn ok rétta trú, ok varð þar allt fólk kristit.
Ok er þetta var gert, þá bjó Óláfr ferð sína brott þaðan, ok gekk nú mikil frægð af Óláfi, hvar sem hann fór, eigi at eins í Garðaveldi, heldr ok allt í norðrálfu heimsins. Ok þá kom frægð Óláfs allt norðr í Noregsveldi ok ágætligt verk, er hann vann á hverjum degi.
Þess er getit, at Óláfr heyrði sögur frá einum ágætligum manni, er var í eyju nokkurri, er Syllingar heita; þat er skammt frá Írlandi. Sjá var prýddr gift mikilli ok spáleiksanda almáttugs guðs. Þangat helt Óláfr skipum sínum til þeirar eyjar. Hann hafði þá sex skip. En þessi maðr, er fyrir var í eynni, vissi af sinni spekt þangatkvámu þeira. Hann biðr nú alla munka, þá er þar váru, skrýðast ágætliga ok ganga til strandar með öllum helgum dómum. Þar váru margir munkar ok klerkar ok guðs þjónar ok váru allir skrýddir dýrligum kápum, ok var þetta snemma um morgun. Ok í þann tíma gekk Óláfr á land ok sá fara mikit lið af landi ofan ok skein morginsólin á þau in dýru pell. Ok er Óláfr sá, at friðmenn váru, þá gengu þeir í móti skipamenninir. Ok er þeir fundust, fagnaði Óláfr þeim vel, en ábóti þessi var fyrirmaðr eyjarinnar.
Nú fögnuðu hvárir öðrum með blíðu, ok síðan mælti ábóti: „Fyrir skömmu var mér sýnt, hverr þú ert eða hvílíkr þú munt verða. Ok til þess kom ek at kenna þér rétta trú ok boða þér nafn dróttins Jesú Krists ok skírn þá, er þú munt af fá alla hjálp ok allir þeir, er rétt trúa fyrir þitt boð.“
Síðan tók hann at boða honum guðs orð ok sagði frá miskunnarverkum almáttugs guðs. Ok síðan skírði hann Óláf ok allt föruneyti hans ok helgaði þá alla í heilagri skírn. En síðan váru þeir þar í þeiri eyju, til þess er þeir lögðu niðr skírnarklæðin, ok styrktust þeir þá hvern dag í helgum kenningum, ok nam Óláfr þar marga hluti, ok fyrir hans bænir öðlaðist Óláfr af guði, at hann yrði lýsari margra anda.
Síðan gaf Óláfr sínum mönnum leyfi, at þeir færi í kaupferðir þangat, sem þeir vildi, ok kæmi þó til Englands, fyrr en hann færi þaðan. Ok at gefnu þessu leyfi fóru þeir í kaupferðir, en Óláfr helt þá skipum sínum til Englands. Ok er hann kom þar, þá heyrði hann sagt, at jarl sá réð fyrir Norðimbralandi, er Sigurðr hét. Ok þangat helt Óláfr, ok er hann kom af hafi, siglir hann eftir firði nokkurum með mikilli list. Jarlinn var þá ok kominn ór hernaði ok lá í firðinum fyrir með þrim skipum, ok sá þeir nú þessi skip in skrautligu renna forkunnar vel ok þar á fríða menn ok búna einkar vel. Ok einn mann sá þeir miklu meira ok fríðara en fyrr hefði þeir sét. Sá var í purpuraklæðum ok stýrði því skipi, er fegrst var, ok sóttu þeir nú inn í landit ok létu renna skipin á viðum inn í höfnina, er hlaðit var seglunum, ok sækja nú vaskliga til hafnar, ok síðan tjalda þeir ok búast um.
Jarlinn undraðist mjök þeira vaskleik ok spyrr þenna inn virðiliga mann, hverr hann sé eða hvaðan hann væri kominn. Hann svarar, at hann hét Áli inn auðgi ok var hann kaupmaðr, — „en vér erum komnir allir af Garðaríki.“
Ok eigi var þeira ræða löng, áðr en þeir gerðu félag sitt ok sögðu saman skip ok lið ok ætla nú at herja á víkinga ok ránsmenn ok vándar þjóðir, er víða höfðu undir sik lagt stórar eignir. Ok festu þeir þetta sín í miili, svá at af öllu megni ok krafti skyldu þeir þá undir sik brjóta.
Í þann tíma er þeir Óláfr Tryggvason gerðu félag sitt ok Sigurðr jarl, þá réð fyrir Saxlandi ok Peitulandi Ótta keisari. Hann er kallaðr Ótta inn rauði. Jarlar hans tveir eru nefndir ok hét annarr Urguþjótr, en annarr Brimisskjarr. Þeir váru miklir höfðingjar. Ótta keisari strengdi þess heit, at hann skyldi kristnat fá Danmörk, áðr þrír vetr væri liðnir, en þá réð Haraldr konungr Gormsson fyrir Danmörku. En Hákon jarl Sigurðarson var skyldr til at fara til liðs við Harald konung Gormsson, ef hann ætti land sitt at verja, síðan hann hafði svikit Gull-Harald, ok var þat í sáttmáli.
Nú býr Ótta keisari her sinn til Danmerkr. Ok þetta spyrr Haraldr konungr ok sendir menn til Noregs til Hákonar jarls ok biðr Hákon koma til liðs við sik, ok Hákon bregðr við skjótt ok hefir hundrað skipa ok kemr til Danmerkr, ok finnast þeir Haraldr konungr ok bera saman ráð sín, ok kemr þat ásamt með þeim at samna liði í móti keisara ok fara til móts við hann. Ok slær þar í bardaga, ok fell margt af hvárumtveggjum, ok þar kemr, at keisari leggr á flótta með sitt lið.
Ok er hann kom til skipa sinna, þá hafði hann spjót í hendi gullrekit, alblóðugt allt. Hann stingr í sjóinn ok nefndi guð í vitni ok mælti svá: „Annat sinn er ek kem til Danmerkr, skal vera annathvárt, at ek skal fá kristnat Danmörk, eða láta hér líf mitt.“
Nú fór hann heim til Saxlands. En þeir Haraldr konungr ok Hákon jarl létu gera virki mikit, er kallat er Danavirki. Þat var gert milli Slésmunna ok Ægisdura um þvert landit. Fór þá Hákon jarl til Noregs.
Ótta keisari samnar nú saman miklum her á þessum þrim vetrum. Ferr hann síðan til Danmerkr ok hefir nú miklu meira lið en fyrr. Nú fara ok jarlar hans með honum.
Nú spyrr Haraldr konungr þessi tíðendi ok sendir nú menn til Noregs til Hákonar jarls ok biðr hann liðs. Hákon jarl skipast við skjótt ok þykkir nauðsyn á vera. Ferr hann til Danmerkr ok hefir nú mikit lið. Jarlinn ferr nú á fund Haralds konungs með tólfta mann, ok varð konungr feginn. „Skal nú senda eftir liði þínu,“ segir konungr.
Jarlinn svarar: „Vér skulum innast við orð nokkur, áðr en þetta sé at gert. Mik áttu heimilan til ráðagerðar með þér ok fylgdar ok þessa tólf menn, sem nú eru hér með mér, því at vér höfum komit áðr um sinn með lið sem vér höfum við mælzt.“
„Satt er þat,“ svaraði konungr. „En þess vænti ek,“ segir konungr, „at þú látir mér þetta lið at gagni verða.“
Hákon jarl svarar: „Þess em ek eigi ráðandi um menn mína, því at þeir þykkjast þess skyldir at verja mik ok mitt land, en eigi þykkjast þeir þess skyldir at verja þitt land.“
„Hvat skal ek til vinna,“ segir konungr, „við þik eða menn þína, at þér veitið mér lið?“
„Einn er hlutr til þess,“ segir jarlinn, „ef þú gefr upp skattana alla af Noregi. Ok ef þú vilt þat eigi, þá mun þetta lið allt heim fara, er nú er hér komit, nema ek ok þessir tólf menn, er nú eru hér.“
„Þat er satt at segja,“ svarar konungr, „at alla menn byrgir þú inni fyrir vitsmuna sakir ok ráðagerðar, því at nú eru mér tveir vandræðakostir gervir.“
„Lít nú á,“ segir jarl, „en svá sýnist sem þér myni skattrinn koma at engu haldi af Noregi, ef þú ert hér drepinn í Danmörk.“
„Skjótt skal ok kjósa,“ segir konungr, „þar sem nú er komit, at þú veit mér lið ok þigg þat, er þú beiðist.“
Váru þá menn sendir eftir öllu liði jarls. Eiga þeir at þessu handsöl, fara síðan í móti keisara með allan herinn. Konungr ferr til Ægisdura með sitt lið, en Hákon jarl með sinn her til Slésmunna. Ótta keisari spyrr, at Hákon jarl er kominn í Danmörk ok ætlar at berjast í móti honum. Sendir þá keisari jarla sína, Urguþjót ok Brimisskjar, til Noregs. Þeir höfðu tólf kugga hlaðna af mönnum ok vápnum, ok skyldu þeir kristna Noreg, meðan Hákon jarl væri í brottu.
Nú verðr fyrst at segja frá keisara ok her hans. Þeir ganga á land upp ok sjá Danavirki, ok þótti þeim eigi auðvelligt at sækja. Ok nú finnast þeir Ótta keisari ok Haraldr konungr. Slær þar þegar í bardaga. Þeir berjast á skipum, ok fellr margt manna af Haraldi konungi, ok af því heldr hann frá. Eftir þat leggr keisari at landi öðrum megin Slésmunna, ok var þar fyrir Hákon jarl. Tekst ok þar atlaga, ok fellr keisara þyngra, ok lætr hann þar margt lið, ok leggr hann þá frá ok at landi einhvers staðar.
Ok þá mætir hann þar hermönnum, ok höfðu þeir sex skip ok öll stór. Keisari spurði, hverr fyrir þeim réði. Sá kvaðst heita Áli. Keisari spurði, hvárt hann væri kristinn maðr eða eigi. Hann lézt kristinn vera ok hafa kristni tekit á Írlandi. Ok síðan bauðst Óláfr til liðveizlu við keisara. En keisari kvaðst þat gjarna vilja, — „því at mér lízt giftusamliga á þik.“
Ferr hann nú í lið með keisara. Óláfr hefir þrjú hundruð manna. Keisari ok Óláfr ok aðrir höfðingjar gera nú ráð sín, því at þat vandræði kom þeim at höndum, at herrinn var vistalauss, en fénaðr allr í brott rekinn, ok fengu þeir fyrir því engi strandhögg. Þótti þeim þá tvenn vandræði á vera, annathvárt at fara brott við svá búit eða drepa reiðskjóta sína til vista sér, ok þótti þeim hvárrtveggi illr. Ok þó vill keisari fyrir engan mun frá hverfa. Er hann nú mjök áhyggjufullr um sín vandkvæði. Lét hann þá kalla til sín Ála, ok er hann kemr, fagnar keisari honum vel ok bað hann gefa ráð til, þat er vel gegndi, um þetta mál, at þeir þyrfti eigi við svá búit frá at hverfa, ok þeir eti eigi hross sín eða önnur óæti.
Áli svarar: „Guð sé ráð fyrir, en þann metnuð hefi ek á ráðagerðum mínum, at ek vil, at þat sé haft, er ek legg til, ok er þat mitt ráð fyrst at eta engi óæti, hvat sem við liggr.“
„Því vil ek játa,“ svarar keisari, „ ok því öðru, at þú sér fyrir.“
Áli mælti þá: „Vér skulum heita á almáttkan guð, at hann gefi oss sigr. Þat ráð vil ek ok til leggja, at allr herrinn fari í skóg í dag, ok skal hverr maðr fá sér byrði viðar ok bera at virkinu, ok sjám þá, hvat í gerist.“
Nú var svá gert sem hann mælti fyrir. Díki var gert fyrir utan virkit, tíu faðma breitt ok svá djúpt, en kastalar settir yfir hliðin. En er þeir höfðu viðinn at dregit virkinu, þá gerðu þeir brúar stórar yfir díkin. Síðan tóku þeir vatnkeröld sín ok báru í lokarspánu ok tjöru, ok síðan lögðu þeir eld í ok létu síðan keröldin renna at virkinu með þessum umbúningi. Sunnanvindr var á hvass ok þurrt veðr. Tók þá eldrinn at brenna keröldin ok lausaviðinn ok síðan hljóp í virkit, ok brann þá hvat af öðru, allt þar til er upp var brunnit á þeiri sömu nótt allt Danavirki. En er morgnaði, þá gerði á regn mikit, svá at menn mundu varla slíkt vatnfall komit hafa ór lofti, ok af því slokknaði allr eldrinn. Máttu menn þá þegar fara þar yfir, en þar var ekki mjök líkligt, ef eigi hefði regnit komit.
Ok er Haraldr konungr ok Hákon jarl vita þetta, þá slær ótta miklum í skap þeim. Flýja þeir undan ok til skipa sinna. En þeir Ótta keisari ok Áli fara yfir brúarnar, ok höfðu þeir þá fastat fjögur dægr til sigrs sér. En nú fengu þeir ærnar vistir, ok þótti keisara vel gefizt hafa ráð Ála.
Ok þá spyrr keisari, hvaðan hann væri ættaðr. Hann svarar: „Nú skal eigi dyljast lengr. Ek heiti Óláfr, ok em ek sonr Tryggva konungs af Noregi.“
Nú sóttu þeir keisari ok Óláfr eftir þeim Haraldi konungi ok Hákoni jarli, ok áttu þeir þá þrjá bardaga, ok varð þar mikit mannfall, ok flýðu þeir Haraldr konungr ok Hákon jarl í hvert sinn. En þeir keisari ok Óláfr sóttu eftir um landit, ok hvar sem þeir fóru, boðuðu þeir öllum mönnum at kristnast, ok skyldi þá allir þeira hlutir í friði. Nú kusu þat flestir, sem betr gegndi, ok tóku þeir trú, en þeir, er eigi vildu þat, þá váru þeir drepnir. Vinna þeir nú mikinn sigr ok fagran.
Þeir halda undan Hákon jarl ok Haraldr konungr ok sjá nú, at þeira hlutr var æ minni ok minni svá sem fólkit kristnaðist, ok hafa þeir nú stefnu sín í milli. Þykkir þeim nú þröngva at sér mjök, en þeir flýðir frá skipunum. Ok þat staðfestist með þeim at senda menn til keisarans ok beiddu sér griða ok taka þá eigi fyrir at kristnast. Nú fara sendimenn til keisara ok bera upp erendin, ok tekr keisari því vel, ok vill hann, at þeir eigi þing allir saman. Fara sendimenn aftr ok segja þeim svá búit.
Ok nú kómu þeir allir á eitt þing, ok hefir þat fjölmennast verit í Danmörk. Þá stóð upp á þinginu byskup sá, er var með keisara, er Poppa hét. Hann taldi trú fyrir þeim vel ok lengi.
Haraldr konungr mælti, er hann hafði heyrða töluna: „Ekki er þat at ætla, at ek muna skipast við tölu þína eina saman, nema ek sjá þat, at þessi trú fylgi meiri kraftr, er þér boðið, en hinni, er vér höfum áðr.“
Byskup mælti þá: „Þat skal ok eigi at skorta at reyna skal trú vára. Nú skal taka járn ok gera glóanda, ok mun ek bera þat í lófa mér níu fet, en ef allsvaldandi guð hlífir mér við bruna, svá at hönd mín sé heil, þá skal lið yðart allt trú taka.“
Ok nú játa þessu bæði konungr ok jarl ok allir þeira menn. Síðan gengr byskup með járnit, ok brann hann eigi, svá hlífði guð honum. Ok er Haraldr konungr sér þetta, þá tekr hann trú ok allir hans menn, því at öllum þótti mikils um vert þetta tákn, ok var þá skírðr allr Dana herr. En Hákon jarl var allt tregari til trúarinnar, en þótti þó harðr á annat borð ok gekk þó til um síðir ok tók skírn. Ok þegar er þat var gert, bað jarlinn sér orlofs til heimferðar, ok þat þá hann af keisara, ok skildi hann þat til, at jarlinn skyldi kristni halda í Noregi ok bjóða öðrum trúna, ella skal hann upp gefa ríkit.
Nú ferr hann í brott, ok um farinn veg kemr hann við Gautland ok herjar þar, en hann sendir aftr presta þá, er keisari hafði sent með honum. Jarlinn spyrr þá til eins hofs, er í váru hundrað guða, ok var þat helgat Þór. Þangat ferr jarlinn ok brýtr hofit, en tekr féit allt. Hann rænir þá víða um landit ok fekk mikit fé ok fór til skipa sinna. Óttarr jarl, er þá réð Gautlandi, bregðr skjótt við ok ferr at jarlinum ok náir honum eigi, því at jarlinn var þá í brottu. Óttarr jarl kveðr þá þings ok gerir Hákon jarl útlagðan, ok skyldi hann heita vargr í véum, er hann hafði brotit it æðsta hof í Gautlandi.
Ok er þetta var tíðenda, þá spurðu þeir jarlarnir, Urguþjótr ok Brimisskjarr, tiltekjur Hákonar jarls ok þóttu eigi vera fríðar. Fara þeir þá brott af Noregi með skip sín öll ok önnur átta, ok váru þau öll hlaðin af mönnum ok fé, ok vildu eigi bíða jarlsins.
En er Hákon jarl spurði, hvat jarlarnir höfðu at hafzt, at þeir höfðu kristnat alla Víkina, ok varð hann þessu reiðr mjök. Sendir hann þá orð um Víkina, at engum skyli hlýða á þessum sið at halda, ok er þat spurðist, flýðu þeir undan, er eigi vildu kristninni neita, en sumir snerust til heiðni. Jarlinn snerist ok til heiðni. Ok jarlinn lét jafnmörg hof reisa sem brotin höfðu verit. Ok sitr hann nú í friði, ok ræðr hann nú einn Noregi öllum ok geldr enga skatta Haraldi konungi, ok í rénan er mjök þeira vinfengi.
Keisari ok Haraldr konungr ok Óláfr fara nú allir saman til einnar veizlu. Ok áðr þeir skildist, heitr Haraldr konungr, at allir hans menn skulu trú halda, ok þat efndi hann, ok síðan skiptust þeir gjöfum við. Ok eftir þat ferr keisari heim til ríkis síns með björtum sigri. Ok þá bauð hann Óláfi Tryggvasyni at fara með sér. En hann vill þá heldr fara í annan stað ok herja á heiðnar þjóðir, ok skildust þeir með vináttu.
Síðan fóru þeir Óláfr með liði sínu ok herja bæði á Breta ok Íra ok Skota ok herjuðu á heiðnar þjóðir, en létu kristna menn fara í friði. En sá var kaupmáli með þeim Óláfi ok Sigurði jarli, at hverr Óláfs maðr skyldi taka tvá hluti, en jarls menn einn, en Óláfr sjálfr þrjá hluti, en jarl ok einn. Ok var fyrir þá sök svá skipt, at Óláfr sjálfr at upphafi ok hans menn öfluðu meira hlutskiptis fyrir sakir harðfengi ok allrar framgöngu.
Þat barst at, þá er þeir váru í Írlandi ok höfðu tekit herfang, er þeir áttu oft at hrósa, þá ráku þeir til skipa ótalligar hjarðir, bæði naut ok sauði ok geitr, ok ætluðu at búa þat til vista sér ok ráku þat til skipa. Þá gekk at Óláfi einn fátækr búandkarl ok herfiliga búinn ok bað hann gefa sér hjörð sína, þá er hann kenndi sér, ok reka aftr til húsa sinna.
Óláfr svarar: „Eigi má ek veita þér þat, er þú biðr, því at ekki fær þú skilt hjörð þína af svá miklum fjölda, því at þú munt hvárki mega kenna né saman samna, ok engi maðr mun sá finnast, er lyktir geri a því.“
Bóndi mælti þá: „Gerið þá miskunn við mik, at ek fá þat af fé mínu, er skilit fær mér til handa hundr minn.“
Þá mælti Óláfr: „Ef þú átt svá spakan hund sem þú segir, at hann fær skilit frá sauði þína ok naut ok merkt þat frá annarri hjörð með kunnáttu sinni ok speki, þá vil ek veita þér bón þína. En hygg at þú, at hundr þinn geri oss enga dvöl.“
En at bjóðanda bónda þá hleypr fram hundrinn í ótalliga flokka hjarðarinnar ok rannsakaði. Ok eigi á hálfri stundu dagsins hafði hann fráskilit allt fé bóndans ok rak á brott frá öðru fé. Þetta undraðist Óláfr mjök ok allir hans menn. Leitar hann nú eftir hverrar nátturu eða vitrleiks þessi hundr væri. Bóndinn segir, at hann var líkari spökum hirðum en skynlausum hundum, — „því at hann hefir manns manvit.“
Óláfr gerði sér þá mikit um ok þótti sem var ágæta gripr vera hundrinn ok bað bóndann, ef hann vildi gefa honum hundinn. Ok bóndinn gaf honum hundinn þegar. En Óláfr gaf bónda digran gullhring ok þar á ofan þat, er enn var meira vert, vingan sína, ok skildust þeir nú vinir. Þessi hundr heitir Vígi, ok er þat allra manna mál, at eigi hafi meiri gersimi verit þess kyns en í þessum hundi.
Þat er sagt, þá er Óláfr kom í England, at þar var kappi sá fyrir, er Alpin hét. Hann var allra manna sterkastr, hólmgöngumaðr mikill. Hann átti mikla eign, þó at hann hefði rangliga fengit. Hann var drambsmaðr mikill um alla hluti, en fríðr sýnum.
Í Englandi var ein göfug ekkja, fyrst fyrir frænda sakir; hon var skörungr sjálfr. Hon hét Gyða, ok átti hon mikit ríki. Þessar konu bað kappinn Alpin. En hon svarar á þá lund, at hon vill þings láta kveðja, „ok mun ek þar kjósa þann, er ek vil mér til manns velja.“ Ok kappi veitti þessu samþykki.
Þetta spyrja þeir Óláfr ok víkingarnir, hvat dróttningin hafði um mælt við kappann, ok bjuggust margir af þeim til þings ok prýddust ágætligum klæðum ok væntu, at þeir myndu kosnir vera, höfðu ok margir mjök reynt sik áðr í mannhættum. Óláfr fór ok bjóst með þeim hætti, at hann var í loðkápu ok huldi höfuð sitt með síðum hetti. Fór hann nú til þings með sínum mönnum.
Dróttning kom ok til þings ok með henni þrír tígir kvenna. Riðu þær af borginni með skrautligri ferð, ok var hon þó öllum göfugligri. Kappinn Alpin sat á stóli virðiliga búinn með inum dýrstum pellum ok gulli ok gimsteinum, því líkast sem skurðguð væri sett á stall. Ok nú ríða fyrir hann þessar inar fríðu konur ok sátu á hestum. Ok kappinn tók þegar til orða: „Heyrðu, in göfugliga frú, þat er mitt boð, at þér stigið af hestunum ok velið hér sæti hjá mér, ok kjós mik þér til manns ok unnasta.“
Ok þessi in ríka frú var systir Óláfs Skotakonungs, er kallaðr var kváran. Ok nú leit hon mikinn flokk á báðar hendr sér ok marga ágætliga menn ok vel búna. Hon sér ok þat, at Alpin er ágæta vel búinn. Hon ríðr nú um mannhringinn ok hyggr vandliga at öllum mönnum, er þar váru komnir, bæði at yfirbragði ok klæðum, ok finnr eigi þann, er hon leitar ok henni sómdi. Ok slíkt sama gerir hon annat sinni, at hon ríðr ok rannsakar hvers manns ásjónu ok yfirbragð. Ok it þriðja sinn, er hon reið, þá kemr hon þar, er var maðr einn mikill í loðkápu. Ok er hon leit augu hans, þá mælti hon: „Hér er sá, er ek vel mér til bónda af öllum þeim, er hér eru komnir.“
Ok er Alpin sá sik frá kosinn ok svívirðan svá ok firrðan sik þessu inu ynniliga ráði, en þenna mann til ráðinn, þá grenjaði hann beiskliga ok segir, at hann skal skamma hríð njóta þessa ráðs. Var nú slitit þinginu, en stofnuð rík veizla ok ágætlig, flytr nú þetta um öll heruð, sækir þangat fyrst jarlinn ok margir aðrir höfðingjar, er Óláfr skal fá þessar konu. Ok er hann sat at veizlunni, þá kemr þar kappinn Alpin með mikilli reiði ok býðr nú Óláfi hólmgöngu ok segir hann reyna sik skulu, bæði megn ok fræknleik. Þetta var annan dag veizlunnar, er Óláfi var einvígit boðit. Óláfr kvaðst koma mundu. Ok þegar annan dag í dagan ferr Óláfr með tólfta mann til hólmstefnunnar. Ok kappinn kemr ok með fjóra menn ok tuttugu, ok gengust at síðan með bardaga, ok fellu af kappanum tveir menn ok tuttugu. Ok þá lagði Óláfr vápn sín ok rann á kappann ok tók hann höndum ok felldi hann til jarðar, ok síðan batt hann þá alla sterkliga, er lifðu, ok síðan setti hann kappann á hest ok lét hann horfa aftr til hala ok rak hann þá svá fyrir sér heim til borgarinnar. Ok er jarlinn sá þetta ok aðrir höfðingjar, þá þótti öllum þetta vera inn fegrsti sigr, er Óláfr hafði unnit, eða hversu kappinn var hæðiliga leikinn ok neistr svívirðliga. Ok þá fyrirleit jarlinn þá ok kvaðst eigi vilja hafa yfirgang þeira ok bað hann á brott fara ór því landi, ok svá gerði hann.
Þar var Óláfr nokkura hríð, ok áttu þau son saman þau Gyða, er Tryggvi hét. Sá barðist síðan við Svein Alfífuson þrim nóttum fyrir jól.
Þar er til at taka, at í þann tíma réð Noregi Hákon jarl Sigurðarson, er fyrr var frá sagt. Sigurðr var sonr Hákonar Grjótgarðssonar. Þessi Hákon var ríkr ok vitr ok með sínum ráðum ok vélræðum vann hann yfir kominn Harald Gunnhildarson at Hálsi í Limafirði ok annan Gull-Harald, er hann sjálfr lagði við jörðu at vild Danakonungs, ok svá lögðust þessi tvau ríki saman, Noregr ok Danmörk. Ok þá fekk Hákon gull þat it mikla, er frændi hans hafði átt. Síðan setti Haraldr konungr Hákon forráðsmann ok jarl yfir Noreg, en hann skyldi gjalda skatt Danakonungi á hverju ári, ok fór svá þrettán vetr, at Norðmenn váru lýðskyldir undir Dani. Ok á þrettánda ári barðist Ótta keisari við Dani, ok þá flýðu þeir Haraldr konungr ok Hákon jarl í Limafjörð. En síðan flýði Hákon jarl til Noregs ok galt síðan aldri skatt Danakonungi.
En nokkrum vetrum síðar kómu Jómsvíkingar um miðsvetrarskeið í Noreg með sjau tigi skipa annars hundraðs, ok börðust þeir við Hákon jarl ok Eirík, son hans, á Hjörungavági ok börðust svá djarfliga, at fá dæmi eru til í Norðrlöndum, at þvílík orrosta hafi verit. Þeir börðust allan dag. En Hákon jarl fór stundum til lands ok færði fórnir guðum sínum ok veitti þeim ákall mikit, ok á þeim degi var þó ávaxtalaus hans bæn, fellu þá margir af hans mönnum, en fátt af Jómsvíkingum. Ok á öðrum degi þegar í sólarroð tóku þeir at berjast allt til þess, er sól var í suðri. Ok þá fór Hákon til lands ok heitr þá á Þorgerði Hölgabrúði til sigrs sér, ok áðr en við gengist hans bæn, gaf hann henni son sinn, níu vetra gamlan. Ok þá kom hon til orrostu með honum ok gerðist þá ógurlig orrosta með hagli, ok þá fellu mjök Jómsvíkingar. Eiríkr Hákonarson veitti harðar atlögur ok felldi marga menn. Ok þá flýði Sigvaldi jarl með þrjá tigi skipa til Danmerkr. En Búi var eftir ok sagði betra ráð at látast þar með karlmennsku en flýja með ákafligri hræðslu. Ok inn þriðja dag með ógurligum atgangi. En fyrir því at margir kómu við til liðs við Hákon jarl, en hinir áttu langt at sækja liðveizlumenn, en margir fellu, þá máttu þeir eigi viðstöðu veita. Ok er Búi sá sína menn falla, en þynnast liðit um sik, en uppgöngur tókust, þá tók Búi gullkistur sínar í sína hönd hvára ok hafði áðr barizt allsnarpliga. Hann bjóst þá með þeim hætti, at hann krækti handarstúfunum í kistuhringana ok kallaði síðan: „Fyrir borð allir Búa þegnar.“ Ok síðan steyptist hann fyrir borð.
Nú er þar til at taka, at Hákon jarl heyrir mikla frægð af mörgum orrostum ok snilldarbrögðum Óláfs Tryggvasonar, er hann vann víða. Þá hugsar hann á marga vegu at setja ráð við, at eigi ræni hann hann ríkinu eða sonu hans með engum skjótum eða váveifligum brögðum. Íhugar hann á margar lundir, hvernig hann skal ráð í móri setja, at eigi léti hann sitt ríki, heldr ætlar hann at setja fyrir hann nokkut vélræði, at hann mætti ræna hann ættjörðum sínum eða lífinu.
Hann lætr nú stefna fjölmennt þing. Koma þar margir höfðingjar. Þórir hét maðr klakka, vinr mikill jarlsins. Hann kallar hann til sín á þinginu ok segir, at hann vill senda hann í Garða austr með þeim erendum, at hann skal segja andlát jarlsins ok þat með, at landit liggi nú höfðingjalaust ok nú sé þat allra vili at unna Óláfi Tryggvasyni konungdóms. „En þetta erendi skulu styrkja með þér tveir móðurbræðr Óláfs Tryggvasonar ok sanna þetta, ok segja sik af því sendan vera at leiða hann svá með sóma til sinnar fóstrjarðar. En frændr Óláfs skulu þetta sverja með fullum trúnaði, at þeir skulu eigi segja þetta bragð Óláfi, fyrr en þeir stíga á Noreg fótum, þá er þat heimult.“
Svá er ok sagt, at Þórir þessi hafði verit fyrr með Óláfi ok var svarabróðir hans. Ok eigi at síðr hafði hann við tekit þessu vélræði ok svá fastliga bundit sik í sviksamligum umsátum við Óláf Tryggvason ok með fégjöfum jarls ok fyrirtölum heitit fastliga at fylla hans vilja.
Nú sendir jarl eftir þessum tveim frændum Óláfs. Hét annarr Karlshöfuð, en annarr Jósteinn. Ok er þeir kómu fyrir jarl, gerði hann bert fyrir þeim þetta it sviksamliga ráð, er hann hafði sett. En þeir neituðu at gera þetta ok sögðu, at þeim var þetta ráð mjök vanhent at gera við frænda sinn.
Jarlinn sagði, at þeir munu velja sér verra kost ok ógirniligra hlut, ef þeir neita þessum, „því at þit skuluð sæta skjótum dauða, ef þit gerið eigi sem ek vil.“
Nú treystust þeir eigi öðru en játa því, er hann mælti. Ok bjuggust þeir nú til ferðar, ok stýrði sínu skipi hverr þeira, fóru síðan til Englands. Ok er þeir kómu þar, spurðu þeir, at Óláfr var þá farinn austr í Garðaríki. Ok síðan sigldu þeir austr þangat, ok er þeir kómu þar, fagnaði hann þeim vel með mikilli blíðu ok gerði frændum sínum fagra veizlu. Síðan tók Þórir at bera fram þetta it flærðsamliga erendi sitt ok segir Óláfi alla þessa hluti, er áðr sögðum vér. Óláfr spyrr þá móðurbræðr sína, hvárt þetta var satt, er hann sagði. Þeir drápu niðr höfði ok svara ódjarfliga ok með döpru yfirbragði ok kváðu satt vera. Óláfr trúði nú orðum þeira, at þetta myndi satt vera, því at þetta sannaði allt lið þeira. En þat undraðist Óláfr ok margir aðrir, hví þeir bræðr, Karlshöfuð ok Jósteinn, váru svá óglaðir í slíkum fagnaði sem þeir sátu.
Nú váru þeir þar um vetrinn. En er váraði, bjóst Óláfr austan með sex skipum ok þau um fram þrjú, er þeir höfðu austr haft. Þessi skip váru hlaðin mörgum dýrligum gripum, gulli ok gimsteinum ok ágætligum pellum ok alls kyns farmi, er fásénn var í Norðlöndum. Hann fór nú óvitandi þessar vélar af frændum sínum, ok með öngum ifa fór hann þessa ferð. Sigldu þeir nú góða byri með gleði mikilli. Þeir tóku Noreg þar, er heitir Þjálfahellir, ok tjölduðu yfir skipum sínum.
Ok er menn váru sofnaðir, þá gengu þeir Jósteinn bræðr á skip Óláfs. Þeir fóru hljóðliga ok lítillátliga ok báðu hann ganga á land, ok hann gerir svá, ok settust þeir niðr skammt frá bryggjunum ok töluðust við. Ok þá mæltu þeir báðir senn: „Vit báðir erum dauða verðir af yðr, ok þar fyrir færum vit þér höfuð okkur fyrir okkarn glæp ok svik.“ Nú sögðu þeir þenna atburð allan með gráti, „ok í þessum stað mun yðr, frændi, dauði hugaðr vera.“
Þá mælti Óláfr: „Hafið sjálfir höfuð ykkur, ok fyrirgefa vil ek ykkr þenna hlut. En segið nú, hvat gera skal.“
Þeir mæltu þá: „Þat vitum vér, at finnr einn á hér byggð í fjalli þessu, ok veit hann marga hluti fyrir. Komum ok hittum hann ok spyrjum, hvat vér skulum gera. Biðjum hann ráða oss nokkur heilræði.“
Óláfr mælti þá: „Leitt er mér ok lítit um at hitta þess kyns menn eða þeira traust at sækja. En með því at yðr líki þetta, þá verði guðs vili ok várr.“
Síðan gengu þeir í myrkrinu um nóttina, ok var þar fenjótt mjök ok blautt at fara. Ok þá hljóp Óláfr í fen eitt báðum fótum mjök, en þeir tóku til hans ok studdu hann ór feninu.
Þá mælti Óláfr: „Því bar svá til, at mér hefndi, ok sýndist þat, at illa samir at leita sér trausts eða fulltings af finninum, ok varð þetta af mínum verðleik.“
Þeir mæltu þá: „Þat er fornt mál, at býsna skal, at betr verði.“
Fiðrinn veit nú fyrir ferð þeira ok lýkr upp durum húss síns, at þeir mætti hitta byggð hans. Ok er þeir sá þangat ljós, þá hitta þeir leið sína þangat. Ok finnrinn mæltist innan fyrir ok sagði svá: „Veit ek, Óláfr, hverr þú ert eða hvers þú leitar eða hverr þú munt verða. En ekki þarft þú at ganga í hús mín, ok þungt hefir mér verit í dag fyrir þér, síðan er þú komt við land. Ok eigi fara litlar fylgjur fyrir þér, því at í þínu föruneyti eru björt guð, en þeira samvistu má ek eigi bera, því at ek hefi annars konar náttúru. Ok fyrir því skalt þú utan fyrir mælast.“
Þá mælti Óláfr: „Seg nú, finnr, hvat vér skulum at hafast eða hvat tíðenda verða mun um vár viðskipti, eða hvárt mun ek fá ríki þetta eða eigi?“
Finnrinn svaraði: „Á morgin árla mun Þórir heimta þik á tal ok biðja þik ganga á land ok vilja eiga við þik leyndartal, ok hann mun beiða, at þér setizt niðr. Hann mun ok leita at velja sér hæra sæti en þér, en þú skalt þat eigi vilja, fyrir því at tveir menn hans eru í skógi leyniliga, ok þegar er hann gerir þeim nokkut mark, munu þeir fram hlaupa ok drepa þik. En þú lát vera tvá þína menn í skógi með þessum hætti, ok þegar er þú gefr þeim mark, hlaupi þeir fram ok drepi Þóri. Ok með þessum hætti mun Þórir veiddr verða í þeiri snöru, er hann ætlaði þér, ok ferr þá sem makligt er. En litlu eftir þetta mun Hákon vera drepinn, en þú munt eignast ríkit. Ok er þetta er fram komit, er nú segi ek, at þú stýrir Noregsveldi, þá munt þú bjóða nýjan sið ok ókunnan í þessu landi, ok áðr en þú léttir, munu flestir allir þínir þegnar játa þínu boði. Ok ef þér reynist þetta með sannendum, er ek segi, þá skalt þú ekki bjóða mér annan sið en nú hefi ek ok eigi neyða mik til þess, því at ekki má ek snúast til annarra hluta eða annarrar náttúru en nú em ek. En eigi sé ek, at ek mega vinna yðr né einn sóma eða yðarri tign, nema beri til, at hundr yðarr verði sárr, sent þú hann til mín, ok mun ek græða hann.“
Síðan fóru þeir í brott ok gengu til skipa ok fóru á skip út hljóðliga, svá at menn vöknuðu ekki við. Ok fór þetta allt eftir því, sem fiðrinn hafði sagt. Ok er þeir Óláfr ok Þórir ræddu um sessinn sín í milli ok hvárrtveggi vildi inn hæra hafa, þá brá Óláfr yfir höfuð sér glófa sínum inni hægri hendi. Ok þá hljópu fram af skóginum fjórir menn, ok váru þeir tveir, Jósteinn ok Karlshöfuð, ok runnu fram um hina ok þar at, sem þeir sátu, Óláfr ok Þórir, ok hjuggu báðir senn til Þóris, ok lauk svá hans ævi. Ok er þeir sá þetta menn Þóris, þá flýðu þeir í brott, en þeir, er á skipum váru, báðu sér griða, ok þat veitti Óláfr þeim öllum, er játtu at kristnast ok honum vildu fylgd veita, ok þat tóku þeir með þökkum.
Ok er Óláfr sá sik blekktan með þvílíkum vélum ok þó leystan með guðs miskunn, þá gerir hann guði þakkir, ok er nú hér ærit frá sagt at sinni.
Nú er þat þessu næst at segja, at þá er á leið ævi Hákonar jarls, þá tók hann at harðna við lýðinn fyrir sakir metnaðar ok fégirni. Hann var ok óeirinn um kvennamál, því at hann lét sér heimilar allar konur, þær er hann fekk, hvárt er þær váru systr eða mæðr eða dætr, ok váru þær þá þvílíkum stundum með honum sem þá sýndist honum. Tók hann þá at harðna mjök við alla alþýðu. Gerðist þá fólkit honum lítt hugat, svá at margir kölluðu Hákon inn illa. Ok svá er sagt, at einn íslenzkr maðr hafi ort um hann langt kvæði ok illt ok sett með mörgum hlutum illum ok fáheyrðum. Hákon hafði meira átrúnað en flestir menn aðrir á blótum. Ok sá hlutr gerðist svá fullkominn með honum, at ástin hitnaði til saurlífis, svá at hann hafði við hönd sér konur manna ok stórættaðar ok margar meyjar, ok váru þá með honum viku eða mánuð, ok sendi þá heim svívirðar til feðra sinna ok mæðra.
Maðr hét Brynjólfr, er bjó í Gaulardal ok var ríkr maðr ok stórauðigr. Hann átti fríða konu. Ok á einni hverri nótt sendir Hákon jarl þangat þræla sína ok segir, at hann vill, at þeir flyti á brott konu hans. Ok er þeir kómu á bæinn, var Brynjólfr kominn í hvílu hjá konu sinni. Ok þeir báru upp erendi sín ok segja, at jarl sendi honum orð til, at hann láti fara konu sína með þeim.
Brynjólfr svaraði: „Fátt þykkir jarli þessum ófallit at mæla eða gera, ok svá ferr hann vanstilltr nú, at meiri ván er, at brátt beri þat til bóta, at herfiliga steypi hans ríki, ok er þetta fólk sett undir mikit vandræði.“
Brynjólfr verðr nú reiðr ákafliga ok rekr á brott sendimenn jarls með mikilli reiði. Ok þeir kómu fyrir jarl ok segja honum. Síðan sendir jarl fleiri menn, at hann skyldi þá láta konu sína, hvárt sem hann vildi eða eigi eða drepa hann at öðrum kosti.
Ok er þeir koma til Brynjólfs ok segja honum orð jarls, þá mælti Brynjólfr: „Eigi veit ek nú, hversu til berr, hvárir nú bera sigr af öðrum, jarlinn eða vér.“
Ok síðan hljóp hann upp, en þeir tóku húsfreyju hans, ok fór hon með þeim. En Brynjólfr fór til allra bæja, er þar váru umhverfis, ok krafði sér liðs. Hann segir, hver nauðsyn hann rekr til, at eigi liggi sjá illska lengr yfir þeim. Hann eggjar menn mjök at berjast við jarl, segir hann, at eigi er hans eins nauðsyn, heldr allra þeira. En fyrir því at hann var ríkr ok vinsæll ok stórættaðr, þá dróst honum vel lið ok með einum grimmleik við jarl höfðu þeir mikinn vápnabúnað ok lið harðfengt ok fór með mikilli styrjöld ok gný. Þeir fóru inn um Gaularás ok þann veg, er veit til Hlaða ok höfuðbær jarls var. Þar var ok höfuðhof þat, er mest var í Noregi. Ok var einn vili allra manna: at drepa jarl eða brenna hann inni.
Jarlinn var þá fyrir á Hlöðum, sem höfuðstaðr var alls ríkis hans. Ok þar hafði áðr foreldri hans, ok þat it mikla hof, er þar stóð, hafði hann eignat ótalligum guðum. En þó at vér segim þvílíka hluti frá Hákoni jarli, er svá þungligir ok harðir megu þykkja, þá er þó þat frá honum sagt, at lengi stóð hans ríki með vinsæld í fyrstinni, en svá sem á leið hans ævi, þá gerðist hann því harðari ok þyngra undir at búa. Þat er ok frá honum sagt, at hann var allra manna fríðastr sýnum ok vitrastr ok mestr í mörgum hlutum allra manna þeira, er þvílíkt tignarnafn hafi borit. Hann var ok inn bezti bardagamaðr. Þeir váru synir hans skírbornir Sveinn ok Erlendr. Eiríkr var eigi eiginkonu sonr. Hann var bæði líkr feðr sínum ok ólíkr, líkr at speki ok harðr í sóknum, en ekki líkr yfirlits ok svá í skaplyndi. Hann var mildhugaðr ok góðráðr ok vildi mjök sætta höfðingja ok smæri menn ok hóglyndr at af teknum óvinum sínum; þeim var hann grimmr ok stirðr. Eiríkr ok Sveinn váru þá eigi í landi, er þessi tíðendi urðu.
Þat barst at um morguninn snimma, at gengu í herbergi jarls nokkurir menn ok sögðu honum, at lið mikit fór at öllum megin. Ok er jarlinn veit þessi tíðendi, þá þykkist hann vita, at eigi mun gott fullting at sækja í heruðin, því at þat lið mun allt í móti standa, er þar byggir, ok engrar hjálpar mun þaðan vænta mega. Flýr hann nú til skipanna, er skammt váru frá bæ jarls, ok leggr út á fjörðinn ok með honum son hans Erlendr ok heimamenn hans, fá nú tvau skip af skyndingu ok leggja frá landi ok ætla nú at hjálpa sér á sjónum, er þrotin ván er á landinu.
Ok er jarlinn var skammt kominn frá landi, þá sá hann, at níu skip sigldu utan eftir firði ok stefndu í móti jarli. Ok er þeir sá skipin, undrast þeir mjök. Ok nú verðr þeim litit aftr um stafn ok sá mörg skip fara innan at þeim með miklum ákafa ok kalli. Þeir gerðu bæði, at þeir sigldu ok reru með mikilli ákefð ok fullum fjandskap ok ætla nú at láta jarlinn eigi undan komast.
Eftir þat er Þórir klakka var drepinn, réð Óláfr Tryggvason skipum þeim öllum, er þeir höfðu austan haft, ok siglir síðan norðr með landi. Ok í þenna tíma siglir hann inn frá Agðanesi í móti þeim skipum, er áðr var frá sagt, tveimr, er innan fóru eftir firðinum. Óláfr bað sína menn leggja at þessum skipum. „Vil ek vita, hverir þeir eru,“ en þessa hluti mælti hann þó óvitandi, hverir í móti þeim færi.
Ok nú er Hákon jarl sér svá mjök þröngt hans ráði, þá sér hann, at nú mun þola verða þann dóm, er óvinir hans leggja á hann. Hann mælti þá við Erlend, son sinn: „Nú vil ek, at þú takir lítinn bát ok mun ek stíga þar á með fá menn ok láta at landi, en þú ver eftir, því at ek vænti, at fyrir sakir vinsældar þinnar, at þú haldir lífi þínu, því at margir eru þér vel hugaðir ok engi mun þér ófrið gera, ef ek em eigi við.“
Nú var svá gert, ok lagði jarl at landi ok hljóp þegar í skóg ok forðaði sér. Ok er hann kom í skóg, þá varð hann varr, at allt váru þar sátir fyrir. Ok leitar hann nú til austrættar með sínum mönnum ok ferr nú þangat, sem heitir Gaulardalr, at forða sér ok firrast óvini sína.
En menninir sóttu eftir með ákafa ok hitta nú þessi tvau skip ok leggja öllum megin at skipunum. Ok er Erlendr sá, at hans fjandmenn höfðu ráð hans í hendi, þá hleypr hann fyrir borð með sínum mönnum sumum ok neytir þá sunds. Ok í því bili kom Óláfr Tryggvason, ok sat hann við stjórn á skipi sínu, ok sá hann þenna inn unga mann sunds neyta ok leggjast frá skipunum. Óláfr spurði skipamennina, þá er fyrir váru, hverr þessi inn ungi maðr væri, er lagðist frá skipunum, ok þá var honum sagt, at þessi var sonr jarls ok hét Erlendr. Ok þegar er hann heyrði þetta, þá fleygði hann hjálmunvelinum, er hann heit á, ok laust hann, ok kom í höfuðit, ok fekk hann af því bana.
Ok síðan spyrr Óláfr, hví styrjöld sjá væri ok ósætti. Ok þeir segja honum slíkt er til bar. Síðan spyrja þeir hverr sjá sé inn göfugligi maðr ok inn tiguligi, er við þá talaði. Hann nefndist Óláfr ok kvaðst vera Tryggvason.
Ok er Þrændir heyrðu þetta, þá fagna þeir honum vel ok mæltu til hans með blíðu: „Víst skalt þú hér vel kominn til vár, því at vér höfum nú lengi girnzt til þín, ok gjarna viljum vér þik til konungs taka yfir oss, sem þú ert til borinn. Sækjum nú allir saman eftir jarli ok drepum hann. Viljum vér nú hafa þar til yðart traust. Ok eftir þat er hann er sigraðr, skalt þú eignast allt Noregs ríki, því at vér viljum þik til konungs kjósa yfir öllum Noregi.“
Óláfr Tryggvason varð nú glaðr við þeira orð ok segir, at til þessa vill hann hætta ok veita þeim sitt fullting. Síðan leggja þeir at landi öllum skipunum ok slá þá saman öllu liðinu í eina fylking ok fara síðan í eftirleitan at finna jarl ok skipta nú liðinu í sveitir at leita jarls.
Ok síðan er jarl varð varr við, at Óláfr Tryggvason var þar kominn ok liðit dreif til hans, þá óttast hann mjök hans eftirleitan ok flýr nú undan ákafliga. Ok þat lið, er honum fylgdi, flýr sér hvat, ok svá kom, at engir váru eftir hjá jarli nema Karkr, þræll hans. Jarlinn reið í flóttanum ok kom at á einni mikilli, ok íór hann yfir hana. Hann hafði silkimöttul yfir sér, ok tekr hann hann af herðum sér ok kastar í ána, ok síðan flýðu þeir í Gaulardal ok leituðu fylgsna. Þeir kómu á þann bæ, er heitir Rimul. Þar bjó kona ein, góð ok göfug. Hon hittir jarl ok fagnar honum vel.
Jarlinn mælti: „Heyrðu, góð kona,“ segir hann, „ek em orðinn forflótti fyrir óvinum mínum. Fara þeir eftir mér með miklum ákafa. Seg nú, ef þú sér nokkut leyni, svá at ek mega forðast. Ger nú þetta af speki þinni ok fyrir okkra vináttu, sem þér sómir við höfðingja þinn.“
Hon svaraði þá: „Ef ek skylda ríks manns leita, hvar mynda ek síðr hans leita en í svínahúsi?“
Jarlinn mælti: „Vitrliga er þetta ráðit. Bjóð nú þrælum þínum, at þeir búi oss hér leyniligan stað.“
Ok hon gerði svá, bað hon þá gera gröf mikla ok búa yfir með viðum ok byrgja sem bezt, at ekki nývirki megi á sjá. Síðan gekk jarlinn í þat sama hús ok þrællinn, ok er þeir váru þar komnir, þá var byrgt vandliga. Síðan mokuðu þeir yfir moldu, ok síðan huldu þeir með taði ok ráku inn svínin, ok tráðu þau niðr taðit.
En Óláfr Tryggvason ferr nú eftir ok leitar jarls. Kemr hann nú með mikla sveit manna til þeirar ár, er fyrr var frá sagt. Ok nú sjá þeir möttulinn rekinn í eyri eina. Ok síðan var hann upp tekinn ok kenndr, at jarl hafði átt. Tóku þá margir svá til orðs, at jarl myndi þar látizt hafa ok ekki myndi þurfa at leita hans.
Þá mælti einn gamall maðr: „Nei, ekki kunni þér brögð jarls, ef þér ætlið hann týnzt hafa í þessi á. En þetta er slægðarprettr hans at kasta af sér möttlinum, at þér ætlaðið, at hann myndi hér látizt hafa.“
Nú trúðu þeir þessu ok heldu fram leitinni ok kómu um síðir til Gaulardals ok á bæinn Rimul ok leita nú um hvert hús á þeim bæ. Þeir fara nú í svínahúsit ok fundu eigi. Ok áðr þeir færi á brott, þá mælti Óláfr hátt: „Ef nokkurr maðr færir mér höfuð jarls, þeim manni skal ek reiða mikit verkkaup.“
Ok er hann hafði svá mælt, þá lét hann af leitinni ok ferr í brott ok allir hans menn. Jarlinn heyrði orð hans ok svá þrællinn, ok undrast jarl mjök þessa manns mál ok mælti svá: „Mikils háttar er þessi maðr Óláfr, ok mikill kraftr fylgir hans erendi, ok aldrigi fyrr tók mik jafnfast eða mitt hjarta eins manns mál, ok hefi ek verit í mörgum stórum háskum, ok mjök em ek hugsjúkr ok íhugafullr við þessi orð.“
Þeir höfðu hjá sér ljós ok vist ok drykk, ok snæddu þeir báðir saman. Jarlinn leit til þrælsins ok sá ásjónu hans harðla mjök dökkna ok skildi af því, at honum hvarfaði hugrinn ok hann tvískiptist í ætlaninni, ok grunar nú, at hann muni svíkja hann, ok trúir honum eigi, ef hann sofnar. Tók hann nú at vaka yfir sér sjálfr ok ætlar at vaka um nóttina. En þar í móti gerði þrællinn, at hann svaf bæði fast ok lengi. Ok er hann vaknaði, þá sá hann, at jarl vakti.
Þá mælti þrællinn: „Dreymdi mik, herra.“
„Hvat dreymdi þik?“ sagði jarl.
Hann svaraði: „Þat skal ek segja þér,“ sagði hann, „en þú ráð drauminn.“
Jarlinn mælti: „Seg nú þá.“
„Mér þótti sem vit færim á einu skipi ok sæta ek við stjórn.“
Þá mælti jarl: „Hugsa þú svá, at þar ræðr þú fyrir lífdögum mínum ok hvárstveggja okkars ok ver nú trúlyndr, at þú finnir síðar marga daga góða.“
„Enn sýndist mér annarr draumr, at mikill maðr væri hjá húsinu svartr ok illiligr. Hann mælti: „Nú er Urli drepinn.““
Þá mælti jarl: „Þar mun drepinn Erlendr, son minn.“
Eftir þat sofnar þrællinn. Ok er hann vaknaði, þá sá hann jarl vaka, ok þá mælti hann: „Enn sá ek einn draum. Mér sýndist maðr einn mikill ok gekk ofan frá fjallinu ok mælti: „Nú eru lokin sund öll.““
Jarlinn mælti þá: „Skammt segir þú þá eftir lífdaga várra.“
Þrællinn mælti: „Þat dreymdi mik enn, at Óláfr gæfi mér hest mikinn ákafliga.“
Jarlinn mælti: „Þar mun hann festa þik á inn hæsta gálga, er hann fær til. Varast þú svá vélræði við mik, því at skammt munt þú þá eiga ólifat.“
Síðan sofnar þrællinn, en jarl vakir. Ok er fram leið nóttinni ok dró at degi, þá mátti jarl eigi vaka lengr, en þrællinn var þá vaknaðr. Ok er hann sá jarl sofa, þá tók hann inn hvassasta kníf ok veitti jarlinum mikit sár neðan á barkann, ok síðan sneið hann af honum höfuðit, hljóp þá síðan á brott ór húsinu, ok til þess fór hann, er hann kom á Hlaðir annan dag eftir snimma. Hann færði þá Óláfi Tryggvasyni höfuð jarls. Ok er Óláfr kenndi þetta vera höfuð Hákonar jarls, þá reiddist hann þrælinum ok bað hann upp festa ok sagði hann hafa skyldu maklig laun fyrir sín dróttinssvik. „Sveik hann Hákon jarl, ok svíkja mun hann mik, ef hann má, en svá skal leiða dróttinssvikum.“
Sá var konungr forðum, er Nóri hét, er fyrst byggði Noreg. En suðr frá Noregi er Danmörk, en Svíþjóð austr frá. En vestr frá er England, en norðr frá Noregi er Finnmörk. Noregr er vaxinn með þrem oddum. Er lengd landsins ór útsuðri í norðrætt frá Gautelfi ok norðr til Veggistafs, en breiddin ok víddin ór austri ok í vestr frá Eiðaskógi ok til Englandssjóar. En landit er greint ok kallat þessum heitum: Vík, Hörðaland, Upplönd, Þrándheimr, Hálogaland, Finnmörk. Í þessum ríkjum eru mörg heruð ok mörg fylki ok ótalligar eyjar. Svá er sagt, síðan er eignazt hafði allt Noregsríki inn ágæti konungr Haraldr inn hárfagri ok brotit undir sik með miklum styrk ok helt því til dauðadags, ok er hann heygðr á Rogalandi, ok þar andaðist hann. Eftir hann váru margir konungar, er af hans ætt váru komnir, ok váru þeir konungar yfir heruðum ok ríkjum stórum eða eyjum, en þar at eins segjum vér frá þeim, er ríkt hafa it ytra með sjónum ok yfirkonungar váru landsins, því at á Upplöndum ok með fjallbyggðum váru fylkiskonungar þeir, er frá Haraldi váru komnir ok réðu fyrir fylkjum, ok skildu þau ríki fjöll ok skógar um landit víða. Af þessum konungum váru ágætastir ok frægstir, er komnir váru frá Haraldi konungi: Tryggvi konungr, faðir Óláfs, er nú er frá sagt, ok sonr Óláfs Haraldssonar, ok Haraldr grenski, faðir Óláfs ins helga, er síðan varð einvaldskonungr alls Noregsveldis.
Ok er þessi tíðendi spurðust, at Hákon jarl var drepinn ok þat flaug yfir landit, en í stað hans var kominn Óláfr Tryggvason, þá kómu allir höfðingjar ok spekingar ór Þrændalögum ok allir þeir, er nokkura nafnbót höfðu, ok þar með allr múgrinn ok með einu samþykki, at allt fólk vildi hann konung yfir sér ok báðu hann fyrir vera öllu fólki. Tók hann þá við trausti Þrænda fyrst at upphafi ok Gauldæla, ok gerðu þeir sitt félag, at hann skyldi styðja þá ok styrkja í móti Eiríki jarli ok Sveini, því at margir váru vinir þeira ok frændr, þó at margir væri óvinir. Óláfr konungr hafði þar í móti at bjóða annan vanda, er ærinn var. Faðir hans var af lífi tekinn ok ræntr ríkinu öllu, Óláfr ok í útlegð verit lengi í barnæsku frá frændum sínum ok fóstrjörð. Ok í annan stað höfðu bændr konungi at bjóða mikit traust ok fjölmenni ok mikit afl konungsríkinu. En hér í móti hafði konungr at fá þeim tíguliga forvistu í öllum vandaráðum eða orrostum.
Nú dró þetta saman þeira samþykki. Taka þeir þá til konungs á Eyraþingi Óláf Tryggvason, en hann sverr þeim í móti lög ok landsrétt. Skulu nú vera hvárir öðrum skyldir til allra góðra hluta. Stjórnaði hann nú sínu ríki með frægð ok fagnaði. Gerist hann nú einvaldskonungr yfir öllum Noregi. Leggr hann undir sik allt land norðan frá Finnabúi ok suðr til Danmerkr. Gerðist hann þá ríkr maðr ok göfugr. Hann hafði mikit starf ok mörg vandræði, meðan hann réð landinu. Hann helt fyrstr Noregskonunga rétta trú til guðs, ok af hans stjórn ok ríki varð Noregsríki alkristnat, ok urðu þar um mörg tíðendi, áðr kristnin gengi yfir.
Svá er sagt, at þetta it konungliga boð flutti hann fram fyrir öllu fólki, ok taldi hann mörg erendi með mikilli snilld, at þeir léti sið, er þeir höfðu áðr, er svá var váðvænligr sálinni at trúa þat hjálp sína vera, er þeir færðu fórnir stokkum eða steinum. Bað hann þá fögrum orðum, at þeir léti þann inn hégómliga ok inn háðuliga sið, er þá blekkti með margföldum háska, bað þá heldr dýrka sannan guð, er ríkir í himinríkis fagnaði. Sá er sannr guð, einn ok þrennr, er allt gott veitir mönnum. Hann biðr þá at hyggja alla ina vitrustu menn í landinu, hversu gera Englismenn eða Saxar eða Danir, er þá höfðu áðr fyrir skömmu við trú tekit. Biðr hann nú með fögrum orðum, at þeir láti nú blótin ok geri eftir slíkra manna dæmum ok snúi sér réttleiðis ok trúi á sannan guð á himnum, segir, hversu ójafnt er at þjóna almáttkum guði eða fjandanum. Hann segir ok margt frá fögnuðum dýrligra manna ok réttlátra ok þar í móti, hvat vándir menn eigu fyrir höndum ok ógnum helvítis kvala. Flutti hann þetta erendi með miklum krafti ok guðs fulltingi.
En höfðingjar mæltu í móti ok fóru í brott af þinginu ok heim í herað, hverr þar er eignir átti. Ok eigi at síðr helt konungr þó mikit lið eftir ok taldi fram guðs erendi, ok þótti öllum mikils um vert hans snilld. Ok eigi lét hann af, fyrr en allir þeir, er eftir váru á þinginu, tóku helga skírn af byskupi ok trúðu nú rétt heðan í frá á skapara sinn ok brutu niðr skurðgoð sín sjálfir ok höfnuðu öllum þeira átránaði ok heldu í staðinn helga trú ok guðs boðorð, ok óx nú mjök guðs kristni.
Þat finnst í frásögn Ara ins fróða, ok eru þeir fleiri, er þat sanna, at Óláfr Tryggvason hafi tvá vetr haft ok tuttugu, þá er hann kom í land ok tók ríki, en hann réð fyrir fimm vetr. En þó eru þeir sumir menn fróðir, er svá vilja segja ok því trúa, at svá sé, at hann hafi haft tvá vetr ok þrjátigi vetra, er hann tók ríkit, ok þat skal nú sanna, hversu þeir telja. Þat segja þeir, þá er Tryggvi konungr, faðir hans, var veginn, at Óláfr var þá í móðurkviði ok var fæddr þat ár ok var einn vetr með móðurföður sínum ok móður með leynd. Ok síðan fór hann austr í Svíþjóð á fund Hákonar gamla fyrir mótgangi Hákonar jarls ok Gunnhildar ok fór þá um eyðimerkr ok skóga ok var þar tvá vetr með Hákoni gamla, ok er hann fór brott þaðan, þá var hann þrévetr. Ok er hann fór skipferðum ok hann var hertekinn, er hann ætlaði í Garða, þá tóku heiðnir menn þau ok höfðu í sínu valdi, ok var hann í þessi ánauð sex vetr. En í Görðum austr ok austrhálfunni væri hann ellifu ár, en í Vindlandi þrjá vetr, ok þá fór hann til Danmerkr ok til Írlands ok tók þar helga skírn af ábóta, þeim er fullr var af helgum anda. Ok í Vestrlöndum var hann níu ár, ok eftir þat fór hann af Englandi ok hafði þá tvá vetr ins fjórða tigar. Ok eftir þat var sett vélræði af Þóri klökku um Óláf, ok fóru þeir þá til Noregs, sem sagt var, ok var þá Þórir drepinn eftir forspá finnsins ok litlu síðar Hákon jarl, ok tók þá Óláfr Tryggvason ríkit, sem sagt var. En þessir menn samþykkja þetta með þessum hætti Sæmundr inn fróði ok Ari inn fróði, er hvárstveggja sögn er trúlig, at Hákon hafi stýrt ríkinu þrjátigi ok þrjá vetr, síðan er fell Haraldr gráfeldr, en þat þykkir þá mjök saman bera ok þessi frásögn.
Þat kalla menn, at Óláfr Tryggvason hafi haft þrjár tíðir á sínum dögum. Var sú in fyrsta, er hann var í miklu ófrelsi ok áþján ok óvirðing. Önnur tíð aldrs hans skein með birti mikilli ok farsælu, in þriðja tíð með tign ok frægð ok mikilli áhyggju fyrir mörgum at bæta. En vera kann þat, at Einarr þambarskelfir eða Ástríðr, systir Óláfs, er átti Erlingr á Sóla, hafi ekki hugleitt þá þessi níu ár ánauðar hans, er margir váru í þeiri ætlan, at hann væri dauðr. En síðan er sjá inn sami maðr, er frændrnir fundu ok vinir svá sem endrreistan af dauða, þá fögnuðu þeir þessum manni, svá sem hann væri af dauða reistr, ok töldu því til aldrs honum sjau ár ok tuttugu. En hvárratveggja vitni sýnast mér athugaverð ok skynja þat, hvat af þykkir fellt at hafa þvílíkum frásögnum.
Þat er sagt, at í fyrstu, er Haraldr inn hárfagri tók ríkit, at þá var liðit frá því, er hann hóf ríkit hundrað vetra ok fjórir tigir veita ok átta vetr, þar til er Óláfr Tryggvason fór ór landi þessu sinni með fimm skipum ok vestr til Englands, þá er hann hafði einn vetr verit konungr í Noregi. Fór hann aftr um haustit til Noregs, ok var þá í för með honum Jón byskup ok margir prestar, Þangbrandr prestr ok Þormóðr ok margir aðrir guðs þjónar, er hann setti til at styrkja ok upp at timbra guðs kristni ok kenna þeim at snúast réttleiðis, er áðr trúðu rangt, ok kenndi þeim satt ljós vera af almáttkum guði.
Ok er Óláfr konungr var búinn, sigldu þeir til Orkneyja, en þar réð fyrir Sigurðr jarl Hlöðvesson, sá er ágætr var at mörgum hlutum, ríkr ok vinsæll. Óláfr konungr boðaði honum rétta trú ok bað hann mörgum orðum fögrum til bæði síð ok snimma með miklu kostgæfi. Hann sagði ok hans mönnum frá helvítis píslum ok eilífum eldi ok frosti ok mörgum öðrum ógurligum kvölum. Hann minnti hann á með öllu kostgæfi at varast slíka hluti ok sagði þá með öngum hætti forðast mega þessar kvalar, nema þeir bryti skurðguð sín ok dýrkaði almattkan guð, skapara sinn, er stýrir öllum hlutum, - „þann byrjar yðr at dýrka.“
Jarlinn mælti þessu mjök í móti, lézt eigi munu láta sið sinn ok frænda sinna. „Kann ek mér ekki betra sið en mitt forellri hefir haft eða betra hátt en þeir, er göfgastir hafa verit mínir frændr.“
Ok er Óláfr sá, at hann vildi svá þráliga halda sinn átrúnað, þá tók Óláfr svein hans ungan, er Hvelpr hét, er þar var upp fæddr með virktum. Óláfr konungr lagði hann á saxit langskipinu ok brá sverði ok bað þá jarl kjósa, hvárt hann vill heldr sjá son sinn höggvinn fyrir augum sér, ef hann neitar trúnni, eða vill hann gera sætt ok vingan við mik ok taka þá son sinn í vald sitt ok þar með við kristni. „En ek segi þér, at öðrum kosti stendr þitt ríki til váða ok auðnar.“
Nú játti jarl hvárutveggja, kristninni ok vingan konungs. Var þá jarl ok allt lið hans skírt. Fór þá Óláfr konungr með liði sínu til Noregs, ok byrjaði honum vel. Sigldi hann nú með gleði mikilli; mátti þar sjá kappsiglingar miklar ok fögr skip.
Ok er Óláfr konungr kom vestan, þá lá hann við ey þá í Noregi, er Mostr heitir. Ok um nótt þá vitraðist honum inn helgi Martinus byskup ok mælti við hann: „Þat hefir hér verit siðr í þessu landi at gefa Þór eða Óðni eða öðrum ásum minni at veizlum. En nú vil ek, at þú skiptir hinn veg til, at mér sé minning ger at veizlum, en hitt falli niðr, er áðr hefir verit. En ek heit þér því í móti, at ek skal tala með þér á morgin ok styrkja þitt erendi, því at margir ætla nú í móti at standa.“
En inn næsta dag eftir var fjölmennt þing stefnt, ok kom þar í móti konungi ótalligr lýðr, ok ætluðu at standa í móti hans erendi, ok völdust til þrír inir snjöllustu menn á þinginu at tala í móti honum, ok vara þessir ágæztir af þeim, er til váru komnir, bæði at viti ok snilld, ok höfðu þeir ráðit með sér, ef hann boðaði guðs nafn at mæla í móti. Óláfr konungr stóð á einum steini háum, at hann mætti öllum auðsær vera ok mál hans at heyra, ok enn er sá steinn þar til minningar. Þá tók Óláfr konungr at tala fyrir fólkinu ok boða nafn dróttins ok teygja alla til með fögrum orðum ok hnekkja þeim átrúnaði, er áðr höfðu þeir.
Ok er hann hafði lengi talat snjallt erendi, þá ríss upp sá, er fyrst var til ætlaðr at svara honum. Hann litast um lengi ok lét stoltsliga ok ætlar at tala með mikilli snilld ok list. En at þessum manni setr svá mikinn hósta ok þröngd, at hann mátti öngu orði upp koma, ok varð hann við þat niðr at setjast, at hann mælti ekki í móti. Þá stóð upp annarr ok ætlar at tala með mikilli reiði í móti konunginum. En sjá maðr varð svá stamr, at ekki nam, hvat hann mælti, ok settist hann með athlægi niðr ok skömm, er upp reis með drambi ok ofmetnaði. Ok þá reis upp inn þriði ok ætlar, at hann skal hefna sinna félaga með snilld sinna orða. Þat barst honum til handa, at hann varð svá rámr ok kváraði svá, at ekki nam, hvat hann mælti. Nú fyrir því at þeir váru sigraðir með svá miklum krafti, þá tóku margir við trú ok fyrirlétu forna villu ok fylgdu allir konungs boði.
Fór konungr með liði sínu þaðan norðr um Stað ok sigldi síðan norðr til Þrándheims. Hann hafði þá höfuðbæ sinn á Hlöðum, sem inir fyrri konungar höfðu haft.
Sá atburðr gerðist í upphafi ríkis Óláfs konungs, at tveir menn gerðust ferðar sinnar. Hét annarr Þórðr Jórunnarson, en annarr Þórðr Ægileifarson. Þeir váru ríkir menn ok miklir höfðingjar. Þeir áttu eignir í Fjörðum ok ætluðu at fara á fund Hákonar jarls, því at þeir höfðu þá eigi spurt höfðingjaskiptit. Ok er þeir fóru um Úlfasund ok norðr at eynni Selju, þá sá þeir fagra sýn ok ágætligt ljós skína á sjóinn ór himnum ofan ok nær við sjálft landit ok svá ok í eyna Selju. Þetta undrast þeir mjök ok forvitnast, hvat er vera mun sýn þessi eða hvat þeim mun sýnt verða í þessum hlut, ok halda þangat skipunum. Þeir finna þar mannshöfuð, er þeir höfðu sét ljósit skína, Ok þá kenndu þeir sætan ilm ok tóku nú þetta höfuð með tign ok þó hræðslu ok höfðu með sér ok ætla at færa Hákoni jarli ok væntu, at hann mun skynja ok skilja af sinni speki, hvat þetta merkir. Nú fóru þeir leið sína ok eigi langt, áðr þeir spurðu, at jarl var drepinn ok í stað hans kominn ágætligr höfðingi, Óláfr konungr Tryggvason. Ok þó eigi at síðr fara þeir at hitta konunginn, er allir sögðu mikit frá hans göfugleik ok gæzku, ok kómu þeir á Hlaðir.
Ok þegar er konungr spyrr, at þessir menn sóttu hans fund, þá tók hann við þeim með blíðu ok gerði þeim veizlu. Ok er þeir sátu í miklum fagnaði ok gleði, þá tók konungr þessa ina virðuligu menn at biðja með ást ok fögrum orðum, at þeir láti sið sinn ok trúi á sannan guð. „Hefi ek heyrt,“ segir konungr, „at margir góðir hlutir eru sagðir frá yðrum athöfnum, ok fyrir því bið ek, at þér játið kristni.“
Ok þegar í fyrstu fannst þessum mönnum svá mikit um erendi konungs, at þeir játtu hans boði ok at láta sína villu. Var þá síðan til heimtr Jón byskup, er Sigurðr hét öðru nafni, ok váru þeir skírðir í nafni heilagrar þrenningar ok helgaðir almáttkum guði. Ok er þeir váru skírðir, fögnuðu allir menn þessu. Lét konungr þá sitja yfir sjálfs síns borði í miklum veg, ok sýndist honum þat makligt, at þeir menn, er þá höfðu tekit af hans fortölum erfð himneskrar ættleifðar, at þeir tæki ok með honum hátíðligan fagnað ok konungligt boð ok vináttu. Ok er þeir sátu ok drukku glaðir ok skemmtuðu sér, þá sögðu þeir konungi ok byskupi ok öllum mönnum þeim, er við váru, sýn þá ina fögru, er þeir höfðu sét bæði ljósit ok svá er þeir fundu höfuðit. Þeir sögðu þetta með athuga ok áhyggju. Konungr biðr þá sýna sér höfuðit ok byskupi, ok svá gerðu þeir. Ok er hann hafði set, þá mælti hann: „Þetta er at vísu heilags manns höfuð,“ sýnir nú síðan öllum inum beztum mönnum ok segir með miklum fagnaði.
Eftir þat fóru þessir menn heim, ok styrktir í heilagri trú fóru þeir glaðir ok með sæmd ok heldu vel konungs boð síðan.
Svá barst at eitt sinn, at einn bóndi, mildr ok meinlauss, kom til eyjarinnar Selju ok fór síðan á fund Óláfs konungs ok sagði honum atburð þann, er orðit hafði, at mær hans hvarf á brott ok fór hann lengi at leita, „ok um síðir sá ek, hvar hon stóð í þessi eyju skammt frá sundinu ok á utanverðri, ok vestr á eyna þar váru miklir hamrar. Ok þá gekk ek þangat, herra, ok sá ek þar ljós mikit á þeim degi ok í þeim stað ok oftliga síðan.“
Ok er konungr heyrði ok byskup, þá gerðu þeir ferð sína með skyndingu til þessar eyjar, ok rannsökuðu þeir hana vandliga, ok var þessi bóndi leiðtogi. Þeir fundu vestr á eyna hamra mikla ok sá, at þar höfðu verit forðum hellar miklir ok fyrir skömmu fallnir, leituðu nú vandliga um þenna stað ok fundu milli steinanna margt beina með sætum ilm. Ok nú váru þau saman söfnuð at konungs ráði ok byskups ok hirð vandliga í þeiri ey. Ok at bæn byskups ok konungs ráði var þar kirkja ger ok helguð þessum guðs mönnum, er þar váru. Ok í þeim stað veitir almáttugr guð mikla miskunn fyrir þeira manna verðleik, er þar hvíla, allt til þessa dags. Slíkt it sama verða ok mörg tákn í annarri eyju, er Kinn heitir. Eru þar ok helgir dómar þessarar sveitar sem í Selju, ok veitir guð fyrir hvárratveggju sakir margar jartegnir fyrir mildi sína ok miskunn.
Þat segja menn, at á dögum Hákonar jarls urðu þau tíðendi, at konungsdóttir á Írlandi hét Sunnefa. Hon tók eftir föður sinn erfð ok eignir miklar. Ok til þess gerðist hervíkingr nokkurr at herja þangat ok þröngva hennar ráðahag ok gerði henni tvá kosti, annathvárt at hon berðist við hann eða gengi með honum elligar. En hon vildi fyrir engan mun ganga með honum, því at hann var heiðinn. Hon átti þá þing við sína menn ok bað menn gera svá vel at velja sér þann kost at láta heldr fóstrjörð sína en hella út svá margs manns blóði fyrir hennar sakir, „því at ek vil eigi lifa með svá margföldum háska at lifa með heiðnum víkingi.“
Nú völdu margir sér þann kost at fylgja henni, því at hon var dróttning þeira. Í ferð réðst með henni bróðir hennar, er Albanus hét ok margir þjónustumenn, konur ok börn. Pro sustentacione racio assumunt. Nú sýndi hon sik meir treystast guði en veraldligu fulltingi, ok fal hon sik á hendi allsvaldanda guði. Þau höfðu enga reiðu né herklæði né vápn ok báðu guð vísa sér leið sem hann vildi, at þau færi, ok rekr þau lengi um haf innan, ok lét guð birtast þeira dýrð á Norðrlönd, ok kómu til eyjanna, er fyrr váru nefndar, ok dvöldust þar lengi ok þjónuðu guði ok fæddust af fiskum, er í vötnum váru. En umhverfis eyna var byggð mikil, ok þat varð þar, sem oft kann henda, at hjarðir þær, er menn áttu í eyjunni, heimtust eigi allar af ýmsum vábölum, sem verða kann, dýrbiti eða öðru. Ok er menn váru sénir í eyjunni, þótti mörgum líkligt, at illvirkjar mundi vera, ok hittu jarlinn Hákon ok sögðu honum frá þessum mönnum, at þeir gerði skaða landsmönnum, ok báðu hann til fara at drepa þá með miklu liði ok vel vápnuðu. Ok er þat sá þeir inir góðu menn, þá gengu þeir í hella sína ok bjuggust þar fyrir ok báðu, at guð léti eigi vánda menn drepa sik. Ok síðan fellu hellarnir yfir þá, ok létu þeir þar líf sitt ok tóku himneska fagnaði, ok máttu menn eigi ná þeim, er grjót fell á þá, ok hurfu þeir jarlinn á braut. En kristnir menn sömnuðu saman beinunum ok bjuggu um ítarliga ok fundu hamar nýliga sprunginn, ok þar fundu þeir helgan dóm Sunnefu ok Albani, bróður hennar, alheilan, ok váru þau síðan í skrín lögð ok dýrkuð af öllu fólki allt hér til, ok svá mun ávallt vera, meðan Norðrlönd eru byggð, ok verða þar mörg tákn.
Síðan var Sunnefa færð til Björgynjar, en Albanus hvílir í Selju, ok þar er höfuðkirkja hans at munklífinu, ok þar er mikill staðr ok mikil dýrð ok mörg skrín. Ok í þeim dýrliga helli, er þá fell, er nú ger kapella, er þeir kalla salinn. Er hellirinn annarr veggrinn, en annarr er af steini gerr, ok inn í bergit er skúti, ok fellr þar ór lítill lækr, ok fá þar margir heilsu, ok er þar gert altari í þeiri kapellu, ok er þat upp í fjallit frá höfuðkirkjunni. Slíkt sama er þessi sveit dýrkuð í Kinn. Ok í Selju eru fimm kirkjur, ok þar er fylkiskirkja ok Kristskirkja ok Máríukirkja ok Mikjálskirkja, Albanuskirkja ok Sunnefukirkja, ok andlátsdagr þeira er haldinn af Norðmönnum inn áttunda idus dag Juliimánaðar. Þat köllum vér Seljumannamessu.
Óláfr konungr fór suðr í land skipaliði sínu allt í Gulaþingslög á Hörðaland. Ok er þeir spurðu þat, er fyrir váru, ok vissu þangatkvámu Óláfs, þá stefndu þeir þing fjölmennt inir ágæztu menn í þeim heruðum öllum ok stefndu Gulaþing, ok var þar sá maðr fyrir þeim, er hét Ölmóðr ok var Hörða-Kárasonr, bróðir Þorleifs ins spaka. Faðir þeira, Hörða-Kári, hafði svá ríkr verit, at hann sigraði níu konunga með sínu megni.
Ölmóðr stóð upp á þinginu ok mælti: „Þat vitu þér, at hér mun koma ríkr konungr í vár heruð, ok til þessa þings mun hann segja ok vilja oss sína undirmenn gera. En oss líkar konungr vel í mörgum hlutum, ok í sumum hlutum mislíkar oss hans hættir, en þó líkar oss hann vel af styrk ok ágætleik, ok er af því gott slíkum konungi at þjóna. En oss mislíkar mjök siðir hans ókunnir, ok því bið ek yðr, vini mína ok höfðingja, er reyndir eruð at mörgum góðum hlutum ok stórum ráðagerðum, at vér takim eitt ráð, ok samþykkizt mínum vilja ok tökum eigi við siðinum, er hann boðar oss, nema hann geri nokkurn hlut mikinn eftir várum vilja. Ek heyri þat, at Ástríðr heiti systir hans, sammædd við hann, en faðir hennar er Loðinn sá, er móður hennar sótti með karlmennsku ok drengskap af heiðnum þjóðum, þar sem hon var áðr stödd nauðuliga, ok fekk hennar síðan með sóma. Nú ef konungr vill gifta hana frænda várum, Erlingi, er nú stendr hér hjá oss, sá er fremjast má af mörgum góðum hlutum ok stórum ættum, ok þá sýnist mér ráðligt at taka vel hans erendi ok hans sið, er ek trúi góðan vera, ok sýni hann oss með nokkrum stórtáknum sið sinn.“ Ok öllum líkaði þetta vel, er inn vitrasti maðr mælti. Ok síðan kom konungr til þingsins, ok tóku menn vel við honum, ok beiðir, at þeir játi þeiri hlýðni, sem þeir eigu konungi at veita ok annat fólk gerir, ok talaði konungr um guðs erendi fagrliga. En höfðingjar mæltu í móti at láta sið sinna forellra ok kváðu hann eigi smátt mundu verða til at vinna.
Konungr mælti: „Hvers er beiðzt af yður?“
Þeir báðu hann gifta systur sína Erlingi, er aldri skorti góða ætt.
„Heyrt höfum vér hans getit at góðum hlutum ok ágætum, ok ef hér má svá mikit í kaupast, at þá vili þér með blíðu til guðs miskunnar snúast, ef svá mikill ávöxtur mætti verða, þá vil ek þenna kost.“
Ok síðan kristnaði hann mörg hundruð manna ok öll þeira heruð, ok gekk Erlingr síðan at eiga Ástríði ok hafði með henni stórar eignir. Ok eftir þat fór Óláfr austr í land með sínu liði ok allt til Víkrinnar með kennimönnum ok höfðingjum ok hirðinni.
Þar réðu fyrir tveir bræðr, Hyrningr ok Þorgeirr. Þar var ok stefnt þing fjölmennt af öllum heruðum. Ok er þar var allfjölmennt, þá kom konungr ok talaði guðs erendi ok bað þá álíta sjálfra sinna nauðsyn ok talaði langt erendi af guðs rétt með fögrum orðum.
Þá mæltu þeir bræðr: „Herra, fögrum orðum geti þér saman skipat, ok líkligt er, at þér farið með sönnum boðum ok góðum, ok þar í mót, ef vér skulum láta sið várra frænda, þá viljum vit bræðr yðra hollustu, ok þar með viljum vit eiga tvær systur þínar, Ingigerði ok Ingiríði, ok ef þú gerir oss svá ríka menn, þá munum vit alla sæmd ok stundan leggja til yðvarrar tignar.“
Ok er konungr sá, hve mikill ávöxtr hér mátti fylgja, ok hann sá, at margir mundu eftir þeim snúa ok þeir váru ok ættstórir menn, konungr svaraði þeim með sóma, ok allt fólk tók þar við trú ok buðust honum til slíks sem hann vildi, ok var þar mikill ávöxtr færðr guði til handa. Ok síðan var þar mikil veizla, ok gifti konungr þeim systr sínar með miklu fé ok sóma ágætligum ok gerði þá hertoga sína, ok síðan fór hann í braut með miklum veg ok norðr til Þrándheims.
Eftir þessi tiltæki lét Óláfr búa veizlu mikla á Hlöðum ok bauð þangat öllum höfðingjum ok stórmenni til fagnaðarins ágæzta, ok þar kómu höfðingjar margir ok stórmenni í Þrándheimi ok sóttu á konungs höfuðbæ á Hlaðir, en ór fjarlægjum heruðum kómu fáir, því at vetr var mikill ok hríðóttr, ok sjá veizla var at jólum búin ok með inum beztum föngum.
Ok er konungr hafði skipat mönnum í sæti, þá steig hann í hásætið, sem honum sómdi, ok spurði hann, hversu veizlan færi fram at tilföngum, ok gekk sú frétt vel. Síðan kvaddi hann sér hljóðs ok mælti: „Þat er yðr öllum kunnigt, höfðingjum hér í Þrændalögum, at ek em kristinn ok boða ek annan sið en þér vilið hafa, ok hefi ek minnkat rétt guðanna yðarra, því at ek vilda, at þeira réttr hyrfi af mér ok mætta ek halda fyrir þá sök ríki mínu. Nú at hváru ætlum vér at gera sem fyrri konungar hafa gert þeim til blóma ok sæmdar, ok viljum vér nú hyllast þau at á þessi hátíð. Ok þat segi þér, at engi fórn sé þeim jafnþægilig sem menn sé drepnir ok njóta þá með þeim fagnaða í öðrum heimi í höll höfðingja guðanna, ok ætla ek nú at færa yðr þeim í fórn mér til friðar, en yðr til sómahlutar at eilífu. Ok eru nú vinir mínir úti með vápnum fyrir stofunni ok búnir at gera slíkt er ek vil, ok kjósið nú, hvárt ér vilið hætta hér til eða gera minn vilja.“
Ok þá varð hryggleikr mikill í höllinni alls stórmennis ok allra heiðinna manna, ok er konungr sá þetta, þá mælti hann til þeira: „Hví eru þér nú hryggvir, eða vex yðr nú í augu at deyja ok hyggið eigi svá gott til sem þér látið? Gerið nú annathvárt: takið skírn eða farið til guða yðarra.“
Ok þeir svöruðu allir senn ok kváðust miklu heldr vilja honum fylgja ok hans boðum ok taka skírn. Þá mælti konungr með blíðu: „Þá kjósið þér þat, er öllum oss gegnir betr.“
Ok varu þeir þá allir skírðir höfðingjar, er þar váru komnir, ok mikit fjölmenni sjálfa jólanóttina ok váru færðir inn átta dag ór skírnarklæðum ok höfðu þá fullliga trú tekit ok styrktust í guðs boðorðum ok sátu at konungsfagnaði, en leystir á braut með miklum fégjöfum ok sóttu heim ok heldu vel trúna, ok á hverri tíð kom mikit við, at guðs kristni styrktist af boðum Óláfs konungs. Kölluðu þá allir á nafn dróttins. En fjandinn þóttist nú mjök týna sinni sæmd, svá sem aukaðist guðs ríki.
Í þann tíma, er ríkti yfir Noregi Hákon jarl, var Eiríkr konungr í Svíþjóð. Ok eftir þá ina frægju orrostu, er hann hafði átt við Styrbjörn ok fekk sigr með þeim hætti, at Óðinn gaf honum sigrinn, en hann hét því til, at hann gafst Óðni til eftir it tíunda ár, ok síðan var hann kallaðr Eiríkr inn sigrsæli. Þessi Styrbjörn var allra manna vaskastr ok ágætastr af herskap sínum. Hann hafði svá mikinn her í móti konungi, þá er hann gekk á land í Svíaríki, at Eiríkr konungr óttaðist mjök hans afl. En svá segja menn, at svá mikill djöfulskraftr fylgdi, at tvá hluti liðs hans felldi Eiríkr konungr með fjölkynngi, en at lyktum fell allt lið hans ok svá sjálfr Styrbjörn.
Eiríkr konungr átti Sigríði ina stórráðu, ok var þeira sonr Óláfr sænski. Þat segja menn, at konungrinn vildi skilja við Sigríði dróttningu ok vildi eigi hafa ofsa hennar ok ofmetnað ok setti hana dróttningu yfir Gautlandi. En konungr átti síðan dóttur Hákonar jarls. Eftir hann tók ríki sonr hans Óláfr. En þá báðu Sigríðar Vissivaldr Austrvegskonungr ok Haraldr grenski Upplendingakonungr. En henni þótti sér lítilræði í því, er smákonungar báðu hennar, en þeim dirfð í, er þeir ætluðu sér þvílíka dróttningu, ok fyrir því brenndi hon þá inni báða á einni nótt, ok þar lét ok líf sitt göfugr maðr, er hét Þórir, faðir Þóris hunds, er barðist við inn helga Óláf konung á Stiklastöðum. Ok eftir þetta verk var hon kölluð Sigríðr in stórráða.
Ok er Óláfr konungr Tryggvason heyrði, at svá mikit orð fór af þessi dróttningu, er réð fyrir Gautlandi, þá vildi hann fá þat ríki ok hana með, dróttningu. Sendi hann þá göfugliga menn til Uppsala í Svíþjóð, því at hon var þá þar, ok bera þeir henni erendi síns herra ok segja allan atburð sinnar ferðar. Ok er dróttning heyrði þetta, þá tók hon tal ok ráðagerðir við vini sína, en frá lyktum er at segja, at hon fastnaðist Óláfi konungi. Fóru sendimenn aftr ok sögðu sínum herra sín erendi, ok varð hann glaðr við þat. Ok síðan sendi hann dróttningu hring. Sá var ásýnis sem gull, ok var þat kallat festarfé. Hringr þessi hafði verit í hofi einu miklu, er Hákon jarl hafði átt. Dróttning tók við hringnum með fagnaði ok lofaði þá mjök hans stórlyndi, ok nú girnist hon mjök at giftast þvílíkum konungi. Svá berr þá til eitt sinn, at dróttning helt á hringnum ok lék sér at. Þá sá hon í einum stað dökknaðan hringinn. Kallar hon þá til sín gullsmið einn ok bað hann reyna gullit, ok hann gerði svá, ok var þessi hringr af málmi gerr ok eiri ok gylldr allr. Þá reiddist dróttning mjök ok bað í sundr brjóta hringinn ok senda aftr Óláfi konungi ok sagði hann flærðsamliga gert hafa ok af miklu spotti við hana. „Ok engi ráð vil ek við hann eiga.“
Þá er Haraldr Gormsson var andaðr, tók ríki sonr hans, Sveinn tjúguskegg. En Búrizleifr konungr í Vindlandi var skattgildr undir Danakonung. Búrizleifr konungr átti þrjár dætr. Hét ein Ástríðr, önnur Gunnhildr, þriðja Þyri.
Þá var Sigvaldi jarl í Jómsborg. Hann fór til fundar við konunginn Búrizleif ok gerði honum tvá kosti, at hann lézt mundu í brott fara ór borginni, nema konungr gifti honum Ástríði, dóttur sína. Konungr svaraði: „Tignara manni hafða ek ætlat at gifta hana en þú ert. En þó skal þér eigi frá vísa. Þú skalt koma hingat Sveini konungi ór Danmörk með fá menn á minn fund, svá at ek eiga vald hans.“
Þessu játar Sigvaldi, ok binda þetta fastmælum með sér. Ok á sama sumri ferr Sigvaldi með þrim skipum ok þrim hundruðum manna. Hann kemr til Sjólands ok hefir fréttir til, at Sveinn konungr er skammt þaðan á veizlu. Hann leggr skip sín við eitt nes, þar er hvergi váru skip nær. Sveinn konungr var við sex hundruð manna á veizlunni. Sigvaldi snýr framstöfnum frá landi ok tengir saman hvert af stafni annars ok leggja árar allar í háreiðar. Síðan sendir hann menn til konungs ok bað þá segja konungi, at hann vildi finna hann fyrir nauðsyn ok þar liggi við líf hans ok ríki, „en þér segið mik sjúkan ok at bana kominn.“
Nú fara sendimenn til konungs ok bera upp erendi sín. Ok er konungr heyrði þetta, þá ferr hann þegar ofan til skipa með fjölda liðs.
Sigvaldi lá á skipi því, er yzt var. Hann mælti við sína menn: „Þá er þrír tigir manna eru komnir með konungi á þat skip, er næst er landi, þá skulu þér kippa bryggjunni af landi ok mæla svá, at þeir sökkvi eigi skipunum undir þeim. En konungr mun ganga fyrstr. Ok er tuttugu menn eru komnir á miðskipit, þá skal kippa þeiri bryggjunni. En þá er konungr kemr á it yzta skipit með tíunda mann, þá skal taka af bryggjuna milli skipanna.“
Kemr nú konungr með lið sitt ok spyrr, at Sigvaldi jarl liggr sjúkr mjök á inu yzta skipi. Gengr nú konungr á þat skip, er næst var landi, ok svá hvert at öðru, þar til er hann kom á skip Sigvalda. En menn Sigvalda fara nú svá með sem hann mælti. Ok er konungr var kominn á skipit Sigvalda með tíunda mann, þá spurði konungr, hvárt Sigvaldi hefði mál sitt. Honum var sagt, at hann hafði mál sitt ok var þó máttlítill. Konungr gengr at honum ok lýtr niðr mjök ok spyrr, hvernig hann megi eða hvat hann kunni segja, þat er honum liggi svá mikit við.
Sigvaldi mælti: „Lút þú at mér, herra, þá munt þú nema, hvat ek mæli.“
Ok er konungr lýtr at honum, þá tók Sigvaldi báðum höndum um hann miðjan ok helt honum fast. Sigvaldi kallar þá ok biðr menn róa sem mest, ok svá gera þeir ok berr skjótt frá landi. En þessi sex hundruð manna standa á landi ok sjá á brottför konungsins.
Þá mælti Sveinn konungr til Sigvalda: „Hver er ætlan þín við oss, eða hvat berst þú fyrir?“
Jarlinn svaraði: „Ek skal segja yðr, herra, allt efnit til þessa bragðs. Ek hefi beðit dóttur Búrizleifs konungs yðr til handa. Hon er væn ok vel at sér um alla hluti. Gerða ek þetta fyrir sakir vináttu við yðr, at eigi missti þér ins bezta kvánfangs.“
Sveinn konungr spyrr, hvat mærin heitir. Sigvaldi segir, at hon hét Gunnhildr. „En mér er föstnuð systir hennar,“ segir Sigvaldi. „Nú mun ek fara til Búrizleifs konungs ok vitja þessa mála fyrir hvárstveggja hönd.“
Ferr nú Sigvaldi til konungs ok kallast kominn til ráðanna við dóttur hans ok segir, at nú er Sveinn konungr kominn til Jómsborgar ok á þeira vald. „En hugat hefi ek ráð,“ segir Sigvaldi jarl, „at þú skalt gifta Gunnhildi, dóttur þína, Sveini konungi, ok gerið hans för hingat góða ok sæmiliga, en hann vinni þat til, at hann gefi upp allar landskyldir ok skatta.“
Nú gekk þetta allt fram sem Sigvaldi mælti, at Sveinn konungr gaf upp alla skatta ok gekk at eiga Gunnhildi, ok færir Sveinn konungr sér allt í nyt, þat er til virðingar mátti verða, en þó kallast hann nú sjá allt ráð ok brögð Sigvalda. Ferr nú konungr heim með konu sína ok hefir þrjátigi stórskipa ok mikit lið. En hann gerði Sigvalda jarl útlagðan af ættjörð sinni fyrir svik sín, ok var hann brottu um hríð.
Á öðru ári ríkis Óláfs konungs Tryggvasonar stefndi hann fjölmennt þing hjá stað á Dragseiði, ok spurðist þetta boð konungs víða um heruð, ok sótti þangat ótalligr lýðr, bæði konur ok karlar, ungir menn ok gamlir.
Ok er menn váru komnir svá víða af heruðum .(in krafl var, þá Stóð konungr upp ok mælti til fólksins: „Guð þakki yðr hingatkvámu. En at þér vitið, hvat yðr sómir, þá mun ek segja yðr stórmerki almáttigs guðs ok boða yðr hans heilagt nafn.“
En þat segja menn, þá er konungr boðaði nafn dróttins, at svá mikill kraftr fylgdi hans máli, at þeir, er þangat kómu með hörðu brjósti ok torsveigðir váru trúna at taka, en svá mýkti fagrliga hjörtu þeira sætleikr orða hans ok málsnilld sú, er þeir heyrðu af hans munni, ok tóku þeir þakksamliga við hans erendi, ok var svá jafnan, síðan er inn helgi Martinus byskup hafði vitrazt honum ok heitit honum, at hvert sinn, er hann flytti fram guðs erendi, myndi hann mæla fyrir munn hans ok styrkja hans erendi. Ok fyrir því þótti öllum æskiligt at taka við feginsamliga því, er hann mælti.
En þó at vér ræðim fátt um fyrir sakir ófróðleiks, þá þótti öllum dásamligt at hlýða orðum hans. Var nú fjöldi manns skírðr, þeir er rétt trúðu, ok váru þeir nokkura daga með konungi ok byskupi, ok styrktu þeir þá í heilagri trú ok kenndu þeim kristiligt lögmál ok bað þá kirkjur reisa í hverju heraði.
Þat bauð Óláfr konungr, at allir fjölkunnigir menn ok þeir, er með fornan átrunað fóru, ok einkanliga þeir allir, hvárt er váru konur eða karlar, er Norðmenn kalla seiðmenn, þá gerði hann alla útlagða ok bauð at drepa þá svá sem sekja menn eða manndrápsmenn, ef þeir yrði sannir at því. Þessa þings getr Sæmundr prestr inn fróði, er ágætr var at speki, ok mælti svá: Á öðru ári ríkis Óláfs Tryggvasonar samnaði hann saman mikit fólk ok átti þing á Staði á Dragseiði ok lét eigi af at boða mönnum rétta trú, fyrr en þeir tóku skírn. Óláfr konungr hefti mjök rán ok stuldi ok manndráp. Hann gaf ok góð lög fólkinu ok góðan sið.
Svá hefir Sæmundr ritat um Óláf konung í sinni bók. Hann safnaði saman öllum þeim mönnum, er fóru með djöfuligan kraft, í Niðarnes, ok váru þeim skip búin, ok lét hann, at þat fólk skyldi fara af landi á brott. Í þeiri sveit var sá maðr, er Eyvindr hét. Hann var af göfugligri ætt. Hann var inn þriði maðr eða inn fjórði frá Haraldi hárfagra.
Konungr gekk á fund þeira ok mælti: „Mikinn skaða geri þér mér ok mínu ríki í yðarri brautferð, ok í várum skilnaði má mér vera meiri missa en hjálp, at þér farið frá mér með svá miklum kröftum ok megni, er þér hafið um fram aðra menn. En fyrir þá sök at nú hefir mjök við gengizt vár framflutning ok boð í landi þessu, at kristni gangi yfir, þá sýnist oss þat nauðsyn, at þér ok þess konar menn farið af landi. En gjarna vilda ek, at þér legðið eigi fjandskap til mín eða yðarr kraftr ylmdist eigi til várrar tignar. Nú vil ek bjóða yðr til veizlu, er ek hefi búit með inum beztum föngum, áðr en þér stigið á skip.“
Þeir þakka konungi þessi orð ok tóku með fagnaði ok báðu hann fylla þat með verkum, er hann hét með orðum. Þá bauð konungr sínum mönnum búa þeim mikit hús til fagnaðar, at þeir mætti þar glaðir þiggja veizlu. Ok er húsit var búit, þá biðr hann þangat færa alls kyns krásir ok drykk, bæði mjöð ok mungát, ok drukku þeir nú ákaft ok neyttu hvárstveggja með vanstilli. Ok um nóttina barst þat at váveifliga, at þeir vöknuðu við þat, at skálinn logaði yfir þeim ok um allt húsit flugu logbrandar, ok varð þar gnýr mikill ok ógurligr. Gerðist þar grátr mikill ok sýting bæði kvinna ok karla.
En Eyvindr, er allra þeira, er inni váru, kunni mesta fjölkynngi, hann komst ór eldinum með þeim hætti, at hann hleypr sem inn fimasti hjörtr ok með vélum djöfulligrar íþróttar. Hann hljóp á þvertré í húsinu ok síðan á vaglinn ok af vaglinum ok út í glugginn ok forðaðist svá einn af öllum þeim, er inni váru. Flýði hann síðan í brott. Ok er hann gekk um dag leiðar sinnar, fann hann menn Óláfs konungs á götu sinni ok mælti, at þeir skyldu segja konungi kveðju hans ok vinsamlig orð, „ok segið honum svá, at ek komumk brott ór eldinum, ok aldri skal ek verit hafa marglátari í öllum hlutum en nú.“
Svá er sagt, at einn blótmaðr hét Hróaldr. Hann bjó í Goðey. Hann var ríkr ok mikill fyrir sér. Hann heitr á guðin oftliga ok færir þeim fórnir á hverjum degi ok bað þau lítillátliga, at þau hlífði honum, at eigi væri honum þröngt til átrúnaðar annars ok eigi væri hann af Óláfi konungi brott flæmdr af fóstrjörðu sinni. Svá mjök var þessi maðr blekktr af fjandans teygingu, at guðin veittu honum svör fyrir sínar fórnir.
Ok nú fréttir Óláfr konungr til þessa manns ok býr þangat ferð sína, ok í hvert sinn, er hann bjóst til ferðar, þá gerði andviðri í móti, svá at hann mátti eigi fara á skipum til eyjar þeirar, ok fór svá nokkurum sinnum, at hvert sinn heftist ferð þeira, ok lá konungr lengi til þessar ferðar. Hróaldr kallaði óaflátliga á guðin, at þau stæði vel í móti guði Óláfs, ok færði þeim fórnir. Ok er Óláfr konungr hafði lengi vafizt í þessum ráðum, er at vísu má vel kallast vegr Norðmanna, tók hann þá þat ráð, sem allsvaldandi guð kenndi honum, ok bað hann þá þangat leita hjálpar, sem guð var, ok færa honum fórnir, at hann gefi þeim byrleiði í móti þessum vindum, er hann sá, at gerr var í móti þeim af fjandans krafti. Hétu þeir nú, konungr ok byskup, á guð sjálfan, ok þegar kom hægr byrr, ok gerðu þeir guði þakkir. Sigla þeir nú fagran byr, ok þá gerir tvá vinda á sjónum ok svá sem hvárr berðist í móti öðrum. Þá tók byskup eitt ker mikit ok lét í vatn ok blessaði ok kastaði síðan á sjóinn í móti vindinum ok bylgjunum, þeim er í móti gengu, ok lægðust þær, en skipin gengu mikit.
Ok með fulltingi almáttugs guðs þá kómust þeir til eyjarinnar ok lögðu í lægi skipunum ok gengu á land ok tóku þenna inn mikla guðs óvin ok sinn ok gera honum tvá kosti, hvárt hann vill láta sið sinn ok hafa líf sitt ok vingan þeira eða deyja. Konungr bað hann til stundum blíðum orðum, en stundum stríðum ok hét honum hörðum píslum. Hann hneigðist ekki af sinni þrályndi, hvárki gekk hann fyrir blíðyrðum né ógnarmálum.
Ok er konungr hét honum dauðanum, þá mælti hann: „Þat hæfir mér, ok sæmiligra er mér þat at þola heldr dauðann en láta þjónustu guða várra.“
Ok er konungr sá, hversu hann var þrályndr á sitt mál, þá bauð hann at festa hann upp á hávan gálga, ok var sjá dauði hans.
Norðr á Hálogalandi váru þrír ættstórir menn ok auðgir. Hét einn Þórir ok var kallaðr hjörtr, annarr hét Hárekr, þriði Eyvindr kinnrifa. Þessir váru blótmenn miklir ok vildu eigi láta sið frænda sinna. Ok er þeir vissu ván Óláfs konungs norðr þangat, þá sömnuðu þeir í móti honum miklu liði ok mörgum skipum ok ætluðu at banna honum, at hann kæmi í þeira ríki, ok berjast í móti honum, ef hann boðaði þeim annan sið en þeir hefði áðr. Ok er Óláfr konungr heyrði þetta, þá hefti hann ferð sína at sinni til fundar við þá ok fór þá fyrst austr til Elfi, sem siðr er til, at konungar hittist af Danmörk ok Noregi eða Englandi ok Saxlandi.
Ok nú hittir Óláfr konungr dróttning af Gautlandi Sigríði, ok töluðu þau sín í milli, ok fóru þar allir hlutir sáttgjarnliga. Ok þar kom ræðan, at hann veik til, at hann myndi fá hennar, ok kom allt ásamt með þeim at einum af teknum, at hon vill eigi kristnast láta. Ok konungr talar hér um lengi fyrir henni, ok veitti hon eigi þar til sitt samþykki.
Þá reiddist konungr ok laust glófa sínum á kinn henni ok mælti: „Hvat ætlar þú, in gamla hrokkinskinna, at ek vilja taka þik til konu mér, ef þú trúir eigi á guðs nafn?“
Ok af þessi sök gerðist dróttning reið mjök, svá at margan dag síðan var hon í miklum umsátum um Óláf konung ok dró at langt ráð. Ok síðan giftist Sigríðr Sveini Danakonungi.
Á þessu sumri lét Óláfr gera skip mikit ok frítt. Þat var kallat Traninn. Þat bar af öllum skipum um vöxt ok fegrð ok skjótleik.
A þeim dögum kómu margir menn til Óláfs konungs, þeir er ágætir váru at sterkleik ok allri atgervi, ok gerði hann þá sína hirðmenn, ok hvar sem hann spurði sterka menn eða spekinga at viti eða at nokkuru afbragðsmenn, þá spandi hann alla til sín ok gerði sér kæra. Ok svá sem hann var fyrir öðrum konungum um alla hluti, svá valdi hann með sér þá menn, er mest váru afbragð annarra manna um alla hluti, helt hann þá ok miklu betr ok ríkuligar en aðrir höfðingjar.
Einn af hans vildarmönnum hét Áki inn danski. Hann var ok danskr at ætt. Hann segir konungi, at systir Sveins konungs hét Þyri. Hon var in fríðasta kona ok in ríkasta. „Var ek ok varnaðarmaðr hennar um hríð, ok reyndist mér hon mikill skörungr. Hon á miklar eignir í Falstr.“
Ok fyrir því at Áki lofar mjök, þá fellst konungi vel í skap. Ok eru þeir menn, er þat segja, at hon var gefin þeim manni, er Björn hét, ok væri hon í Noregi um hríð, þar sem kallat er Þyrileif. Ok ef þetta er satt, þá er þat vitat, at hon hefir eigi mær verit, heldr göfuglig ekkja.
Þess er getit eitt haust, at skip kómu af Íslandi til Noregs, ok heldu þeir inn um Agðanes ok til Niðaróss. Þar var nokkut þorp sett ok kaupstaðr; þar var þá ok Óláfr konungr. Þar váru þá komnir nokkurir íslenzkir menn, ok höfðu þeir at selja bæði váðmál ok vararfeldi. Þar var Þórarinn Nefjúlfsson, Kjartan Óláfsson ok Hallfreðr. Þrjú skip váru þá fyrir bryggjum ok átti eitt Hallfreðr, annat Brandr inn örvi Vermundarson ok Þorleifr Brandsson. Þeir váru bræðrungar. Þriðja átti Kjartan ok Þórarinn. Þrim sinnum leituðu þeir til brautferðar ok gaf aldrigi byr. Lágu þeir nú fyrir bryggjum.
Þeir sá einn dag, er veðr var gott, at menn fóru á sund at skemmta sér ok lék einn miklu bezt. Þá ræddi Kjartan um við Hallfreð, at hann skyldi reyna sund við þann, er bezt lék.
„Nei,“ segir hann, „þar er sá maðr, er ek mun ekki keppast við.“
„Hvar kemr þá kapp þitt?“ segir Kjartan.
„Svá sem þat er,“ segir Hallfreðr.
„Ek skal þá reyna við hann,“ segir Kjartan.
Ok þá afklæddist hann ok hleypr síðan út á ána ok til þess manns, er bezt lék, ok tekr fót hans ok færir hann í kaf, ok eru niðri um hríð ok koma upp síðan ok mælast ekki við ok fara niðr öðru sinni ok eru þá lengr niðri, koma enn upp, ok síðan fara þeir niðr þriðja sinni ok eru þá miklu lengst, ok þykkir Kjartani þá mál upp, ok er þá engi kostr, ok kennir þá aflsmunar. Þeir eru lengi niðri um þat fram, er honum þótti hófligt, ok komast upp síðan ok fara til lands.
Þá spurði sá maðr, er ór bænum kom, hvat þessi maðr hét. Hann nefndist Kjartan.
„Þú ert sundfærr vel, eða ertu at öðrum íþróttum jafnvel búinn?“
Hann sagði, at mjök eru aðrar þar eftir, „ok eru í slíku litlar íþróttir,“ sagði hann.
„En hví spyrr þú einskis í móti?“ segir bæjarmaðr.
„Ek ætla mik engu skipta, hverr þú ert,“ segir Kjartan.
„Ek mun þó segja þér,“ segir hann. „Við konunginn hefir þú reynt sundit.“
Nú spyrr konungr at ætt hans. Hann segir sem var. Eftir þat snýr Kjartan á brott. Hann var skikkjulauss. Konungr bað hann þiggja af sér skikkju, „því at ek vil gefa þér.“
Hann þakkaði konungi vel. Ferr hann nú síðan til skipa sinna ok segir félögum sínum slíkt sem í hefir gerzt. Þeim líkar þetta stórilla ok þótti hann hafa gengit á vald konungs.
Veðráttu gerir illa, svá at sjaldan mundu menn þvílíka, ok kenndu þeir því mest um, er Kjartan hafði þegit skikkjuna af konungi ok guðin myndu reiðzt hafa fyrir þat. Þat fannst á, at konunginum hafði vel líkat við Kjartan, því at honum sýndist hann merkiligr maðr. Þeir íslendingar váru allir saman um vetrinn í bænum. Veðrátta batnar, ok kemr margt manna til bæjarins, ok dregr at jólum, ok vissu menn, at konungr myndi mikit auka siðferði sitt gott um jólin, ok var mörgum mikil forvitni á.
Óláfr konungr lét gera kirkju í bænum. Ok jólanóttina var at hófi konungsins ok allra kristinna manna harðla siðligt, ok hlýddu tíðum skynsamliga, ok síðan gengu menn í herbergi. Óláfr konungr sendi menn til at vita, hvat þeir íslendingar ræddi um atferli þeira eða hversu þeim hugnaði. Ok nú heyrðu konungsmenn þeira tal, ok spurði hverr annan, en þeir ræddu misjafnt um. Þeir spyrja Kjartan, hversu honum þætti.
Hann svaraði: „Eigi berr þat allsmám, hversu vel mér sýnist þeira athæfi. Hefir mér oft vel litizt á konunginn fyrr, en aldri betr en nú, ok miklu þótti mér nú mest um vert, ok þat hygg ek, at sá hafi betr, er honum þjónar, ok allra helzt þeim, er hann boðar.“
Síðan hætta þeir þessu tali, ganga þá konungsmenn brott ok segja honum.
Annan dag jóla biðr konungr ganga eftir Kjartani, ok kemr hann á konungsfund ok kveðr hann vel. Konungr tók því vel, taka þeir tal, ok boðar konungr honum rétta trú, ok skilst Kjartani þat allt vel, ok tekr hann skírn ok öll skipsögn hans annan dag jóla. Ok við trú tók Hallfreðr ok hans skipsögn, ok er svá sagt, at hann gerði konungi kost, at sjálfr hann skyldi halda honum undir skírn, en elligar neitaði hann. En konungr vildi þat miklu heldr, ok af því kallaði hann Hallfreð vandræðaskáld. Kjartan gekk til handa konungi ok nokkurir aðrir göfgir menn.
Ok öllum skipsögnum boðaði konungr guðs erendi ok minnti oft á trúna, en margir neituðu, ok þá bannaði konungr þeim öll kaup ok öllum mönnum at selja þeim. Ok er þeir velktust þar lengi svá haldnir, þá neyttu þeir góðs ráðs ok vitrligs ok tóku trú allir, áðr en létti. En Kjartan var með Óláfi konungi.
Nokkuru áðr hafði Óláfr konungr sent orð til Íslands, prest þann, er Þangbrandr hét, saxneskan at kyni. Hann kenndi mönnum trú á Íslandi ok skírði alla þá, er við trú tóku. En Hallr á Síðu Þorsteinsson, Böðvarsson ins hvíta af Vors, er lönd nam í Álftafirði inum syðra, hann lét skírast snimmendis ok þeir Hjalti Skeggjason ór Þjórsárdal ok Gizurr inn hvíti Teitsson ok margir aðrir höfðingjar. En þó váru þeir fleiri, er í móti mæltu. En Þangbrandr kom skipi sínu í Álftafjörð ok var at Þverá um vetrinn. Ok er hann hafði hér verit í einn vetr eða tvá, þá fór hann á brott, ok hafði hann þá vegit tvá menn eða þrjá, þá er í móti höfðu mælt.
Ok í þenna tíma kom Þangbrandr af Íslandi ok segir konungi sitt erendi lítit orðit, en kvað menn mikinn óþokka lýst hafa við hann. Lézt hann boðit hafa mönnum kristni á Íslandi, „en þeir buðu mér bardaga í mót.“
Konungr varð við þetta reiðr mjök ok lét taka íslenzka menn ok lét suma ræna, en suma drepa, en suma meiða. Ok þat it sama sumar kómu þeir Hjalti Skeggjason ok Gizurr hvíti ok fóru á konungs fund ok töluðu mál íslendinga ok sögðu, at menn myndu við taka kristni á Íslandi, ef ráðum væri at farit, en kváðu Þangbrand við fá menn vingazt hafa á Íslandi.
Óláfr konungr mælti þá: „Ef þit vilið þessa menn undan þiggja, þá skulu þér fara til Íslands ok boða þar helga trú.“
Þessu játa þeir, ok lét nú konungr alla íslenzka menn fara í friði fyrir þeira sakir nema fjóra, Kjartan Óláfsson ok Sverting Runólfsson guða ok tvá aðra. Segir konungr, at frændr þeira munu ráða, hvárt þeir skulu hafa allgott erendi eða eigi, því at þeir munu hér vera í gíslingu, þar til er hann spyrr af Íslandi.
Þeir Hjalti ok Gizurr váru með konungi um vetrinn, en at sumri bjuggust þeir út með konungs erendi. Fær hann þeim í hendr mikit fé at vingast við höfðingja. Prestr sá fór með þeim, er Þormóðr hét, ok kómu þeir út í Vestmannaeyjum, er tíu vikur váru af sumri. Annat sumar áðr var þat lögtekit, at menn skyldu svá koma til þings, en þar til höfðu menn komit viku fyrr. Ok þeir fóru þegar inn til lands ór eyjunum ok síðan til þings. En Hjalti var eftir í Laugardal með tólfta mann, því at hann hafði áðr orðit sekr fjörbaugsmaðr it næsta sumar um guðgá. En þat varð til þess, at hann hafði kveðit kviðling þenna at Lögbergi:
1. Vil ek eigi guð geyja.
Grey þykki mér Freyja.
Æ mun annat tveggja
Óðinn grey eða Freyja.1
Þeir Gizurr fóru nú, til þess er þeir kómu í þann Stað hjá Ölfusvatni, er Vellankatla heitir. Þeir gerðu þá orð vinum sínum til Þingvallar, at þeir kæmi í móti þeim, því at þeir hafðu spurt, at óvinir þeira ætluðu at verja þeim vígi þingvöllinn. Ok áðr þeir riði þaðan, kemr þar Hjalti ok þeir menn, er með honum váru. Hjalti hafði út haft tvá krossa mikla, ok var annarr hæð Óláfs konungs, ok hafði Hjalti þá með sér til þings. Riðu þeir nú á völlinn, ok kómu frændr þeira áðr í móti þeim ok vinir. Nú samnast saman inir heiðnu menn með alvæpni, ok lá við, at menn myndu berjast. En annan dag eftir gengu menn til Lögbergs ok svá þeir Gizurr ok Hjalti, ok lét Hjalti þá bera krossana til Lögbergs, ok bera þeir upp erendi sín, ok þótti öllum mikils um vert, hversu vel þeir töluðu. Söfnuðust þá saman þeir, er við kristni höfðu tekit, ok í annan stað inir heiðnu. Ok þá nefnir hverr vátta at öðrum ok segjast ór lögum hvárir við aðra inir heiðnu ok inir kristnu, ok gengu síðan inir heiðnu frá Lögbergi. Síðan báðu inir kristnu menn Hall af Síðu, at hann segði upp lög þau, er kristninni eigu at fylgja. En hann leystist því af, at hann keypti at Þorgeiri lögsögumanni hálfri mörk silfrs, at hann segði upp. Ok hann sagði upp, ok var hann þá heiðinn. Ok síðan gengu menn til búða.
Ok þá lagðist Þorgeirr niðr ok breiddi feld sinn á höfuð sér, ok lá hann þann dag allan ok nóttina eftir, svá at hann mælti ekki orð. Um morguninn eftir gerði hann orð í búðir, at menn skyldu ganga til Lögbergs. Ok er menn kómu þar, sagði hann svá, at honum þótti hag manna komit í óvænt efni, ef menn skyldu eigi ein lög hafa hér á landi. Taldi hann nú á marga vega fyrir mönnum ok sagði ósætt mundu af standa, svá at landauðn myndi af gerast. Hann sagði ok frá því, at konungarnir í Noregi ok Danmörk höfðu ófrið langa ævi sín í milli, allt til þess er landsmenn hvárstveggja gerðu frið milli þeira, þó at þeir vildi eigi. En eftir þat sendi hvárr þeira öðrum gjafir, ok helzt sá friðr, meðan þeir lifðu. „Þykki mér ok þat ráð, at vér látum þá eigi ráða, er mest vilja æsa ófrið ok miðlumk svá mál við, at hvárir tveggju hefði nokkut til síns máls, en höfum allir ein lög ok einn sið.“
Ok svá lauk hann sínu máli, at allir játtu því, at þeir skyldu ein lög hafa, þau sem hann vildi upp segja, því at inir heiðnu menn væntu, at eftir þeira vilja myndi gert vera, því at sá var heiðinn, er upp skyldi segja. En inir kristnu hugðu, at hann myndi gera eftir kaupmála þeira Halls.
Þá mælti Þorgeirr: „Þat vil ek fyrst, at allir menn sé kristnir ok taki rétta trú, þeir er eigi eru áðr skírðir. En um útburð barna skulu standa in fornu lög ok um hrossaslátrsát. Blóta skulu menn á laun, ef vilja, en varða fjörbaugsgarð, ef váttum kæmi við.“
En fám vetrum síðar var sú heiðni af tekin. Þenna atburð sagði Teitr Ísleifsson, er kristni kom á Ísland. Ok á því sumri varð landit alkristit af tilsetningu Óláfs konungs Tryggvasonar, ok hafa menn þær minjar hans á Íslandi, at hann hefir kristnat landit.
Á einni hverri tíð kómu til Óláfs konungs tveir norrænir menn vestan af Englandi. Hét annarr Haukr, en annarr Sigurðr. Konungr bauð þeim at halda rétta trú ok sið kristinna manna ok taldi fyrir þeim jafnan, en þeir váru seigir á sitt mál, ok tjóaði ekki fyrirtölur hans. Þá bað Óláfr konungr setja þá í bönd ok bað þá þó blíðum orðum at leiðréttast. Þeir váru þó svá harðir í sinni ótrú, ok aldri hneigðust þeir af sinni villu. Þá berr svá til at liðnum þrim nóttum, þá váru þeir á brottu, svá at engi vissi, hvar þeir váru komnir, ok var þeira leitat, ok fundust þeir eigi. Ok nú dofnar yfir þessu ok líða stundir. Ok er liðnir eru fáir mánuðr, þá er sagt, at þeir hafa sénir verit norðr á Hálogalandi með Háreki ok hefði þar mikinn sóma, ok þetta spyrr Óláfr konungr.
Ok nú sá óvinr alls mannkyns, djöfullinn sjálfr, hversu eyðast tók hans réttr, er jafnan er gagnstaðligr mannligu eðli. Hann sá nú, hversu mjök megnaðist ok aukaðist guðs réttr. Tók hann nú mjök at öfunda þat. Hann bregðr nú á sik mannligri sýn, til þess at hann mætti þá auðvelligar svíkja menn, ef hann sýndist svá sem einn hverr maðr.
Þat barst at, þá er Óláfr konungr tók veizlu á Ögvaldsnesi; þat var á burðar tíð várs dróttins Jesú Krists. Ok er mönnum var skipat í sæti um kveldit ok búit var til drykkju ok menn biðu þess, er konungsborðit væri sett, þá kom í höllina einn gamall maðr ok einsýnn. Hann hafði á höfði hött síðan. Hann var málugr mjök ok kunni margt segja. Hann var leiddr fyrir konunginn, ok konungr spurði hann tíðenda, ok hann kvað margt kunna segja frá fornkonungum ok orrostum þeira. Konungr spyrr, ef hann vissi, hverr Ögvaldr væri, sá er nesit var við kennt.
Hann svaraði: „Hann bjó hér á nesinu ok lagði elsku mikla á eina kú, svá at hon skyldi fara með honum, hvert sem hann fór, ok vildi hann drekka hennar mjólk, ok því mæla menn svá, þeir er féit elska, at allt skal fara saman karl ok kýr. Sjá konungr átti margar orrostur. Ok þat var eitt sinn, er hann barðist við konunginn, er réð fyrir Skoruströnd; sá hét Varinn. í þessum bardaga varð mikit mannspell, ok þar fell Ögvaldr konungr ok var síðan heygðr hér á nesinu, ok mun haugr hans hér hittast skammt frá bænum, ok í öðrum haugi er kýrin.“
Nú síðan fór drykkja fram eftir siðvenju ok allr fagnaðr, sá er til var ætlaðr. Ok eftir þat fóru margir at sofa. Þá lét konungr kalla til tals við sik þenna inn gamla mann ok sat hann á fótskörinni fyrir hvílu konungs, ok spyrr konungr margra tíðenda, en hann leysti vel ok fróðliga. Ok er hann hafði lengi sagt ok ór mörgum hlutum vel leyst, þá girntist konungr æ því meir á hans ræðu, ok vakir konungr nú lengi um nóttina ok spurði margra hluta. Ok um síðir minnti byskup á nokkurum orðum, at konungr hætti at tala við hann. Konungi þótti þó annars vant, er hann hafði annat sagt. Ok er á leið nóttina, þá sofnaði konungr, ok litlu síðar vaknaði hann ok spurði, hvárt gestrinn vekti. Hann svarar engu. Konungr mælti þá við varðmenn, at þeir leitaði hans, ok fannst hann eigi.
Konungr reis þá upp ok bað kalla til sín byrlara ok steikara ok spyrr, ef nokkurr ókuðr maðr hefði komit til þeira, þá er þeir bjuggu veizluna. Steikarahöfðingi mælti: „Herra, kom til vár maðr fyrir skömmu ok mælti til mín, er ek bjó slátr til krása yðr: „Hví búi þér þvílík slátr á konungs borð ok hans gæðinga, er svá eru mögr?“ Ek bað hann fá til in feitari slátr ok þau, er sæmiligri væri, ef hann hefði þau til. Hann mælti: „Gakk með mér, ok mun ek sýna þér feit slátr ok góð, þau er vel hæfa á konungs borð.“ Ok þá leiddi hann mik til húss nokkurs ok sýndi mér tvær síður af nauti, allfeitar, ok þær bjó ek til vista yðr, herra.“
Ok nú skildi konungr, at þetta váru vélar djöfulsins, ok mælti þá til steikara: „Tak nú þessi slátr ok kasta á sjá út, svá at engi maðr hafi þar fæðslu af, ok ef nokkurr maðr bergir því, þá mun hann skjótt deyja. En hvat ætli þér, hverr þessi djöfull mun verit hafa, gestrinn?“
„Eigi vitum vér,“ segja þeir, „hverr hann er.“
Konungr mælti: „Þat hygg ek, at sjá djöfull hafi verit með ásjónu Óðins.“
Nú eftir konungsboði váru slátrin í brott borin ok kastat á sjó út. En gestrinn fannst eigi, ok var hans víða leitat um nesit at konungs ráði.
Sá atburðr gerðist á þeiri sömu nótt, er konungr ok byskup váru at tíðum ok messur fóru fram, þá kemr við nesit sá maðr, er fyrr var nefndr, er Eyvindr kelda hét, sá inn sami maðr, er brott komst ór eldinum, þá er seiðmenn váru brenndir. Hann hafði nú skip fimm ok var kominn af hafi, ok leggja nú í lægi nær bænum á Ögvaldsnesi. Hann þóttist nú eiga mikit traust, þar sem lið hans var, ok þó þar mest, sem váru fjölkunnigir menn, því at þeir váru margir í hans sveit, en þó kunni hann þeira flest. Ok nú ætlar hann at ganga at Óláfi konungi ok drepa hann með öllu liði sínu. En nú kom þat hér fram, sem psálmaskáldit segir, at illska hans steig yfir höfuð honum, ok í þeiri snöru, sem sjálfr hann hafði eygt, varð hann ok sjálfr veiddr í.
Ok nú ganga þeir af skipum sínum ok upp á eyna ok til þeirar kirkju, er konungr ok byskup ok allt kristit fólk var þá at statt. Ok er Eyvindr sá heilaga kirkju, þá varð hann blindr ok allir hans menn. Gengu þeir þá aftr ok fram um eyna. Ok er konungr hafði hlýtt þrim messum, þá gekk hann ór kirkju ok sá mennina, er fóru svá undarliga, ok sendi síðan menn at vita, hverir þeir væri ok hver sök til væri þeirar ferðar. Nú fara sendimenn ok finna þá ok spyrja, hverir þeir sé eða hví þeir fara svá. Hinir segja nú með hræðslu, hverir þeir eru ok hvat þeir vildu eða hverju undri þeir váru orðnir. Ok nú var sagt konungi. Hann bauð þeim þá saman samna ok setja í varðhald. En annan dag eftir bað Óláfr konungr flytja þá alla bundna af skipum sínum ok til skers þess, er liggr norðr frá nesinu, þar sem endist Karmsund, ok þar bað hann höggva þá alla, ok var þar drepinn Eyvindr ok allir hans menn, ok er þar síðan kallat Skrattasker allt til þessa dags.
En á inum fjórða degi bað konungr brjóta hauginn hvárntveggja, ok fundust í inum meira mannsbein, en kýr í inum minna, ok sýndist nú opinberliga öllum, at þessi inn gamli maðr hafði suma hluti satt sagt, ok af því skildu menn, at hann vildi blekkja bæði konunginn ok aðra með djöfulligri slægð, er hann tók svefninn frá konunginum öndverða nóttina, ok á þeiri tíð, er fram fór guðs embætti, mætti þeir þá síðr vaka, er þeir höfðu áðr misst svefnsins. Hafði hann svá sett bragðit, at byskup skyldi eigi svá fagrliga halda sem siðr er til þá ina dýru hátíð. Ok hafði óvinr alls mannkyns svá fyrir búit tálsamligar snörur vélarinnar, at fyrst færi hann öndunum, en síðan líkömunum. En þessir hlutir allir snerust sem makligt var honum til svívirðingar ok niðranar, ok svá miklu meir sem sýndist slægð hans, svá miklu meir var hann nú niðr troðinn ok svívirðr af öllu fólki kristinna manna.
Á inu þriðja ári ríkis Óláfs konungs lét hann gera skip mikit ok ágætligt, þvílíkt sem it fyrra ok með þvílíkum hagleik. Þetta skip var kallat Ormr inn skammi.
En þat segja menn sið manna norðr á Hálogalandi at leggja mikla stund á veiðar, bæði dýra veiði ok fiska ok hvala, ok er þat mikil hjálp mörgum, bæði fátækum mönnum ok búöndum. Er þat gott til fjáraflanar.
Svá er sagt, at einn hvern dag, er veðr var gott, at þeir Haukr ok Sigurðr ræða við Hárek, at þat væri skemmtan at róa til fiska í svá fögru logni. Hárekr tók því vel, ok settu fram róðraskútu eina mikla ok gengu þar á með nokkurum mönnum, ok váru þeir fleiri félagar þeira Hauks ok Sigurðar. Ok er þeir kómu langt frá landi, þá taka þeir Haukr ok Sigurðr ok þeira menn ok falla hart við árar ok stefna suðr með landi, ok eigi léttu þeir fyrr ferðinni en þeir kómu til Þrándheims, ok fagnaði konungr þeim vel. Hann tók þegar at boða Háreki helga trú ok var þar at marga daga, því at hann sá, hversu mikit við lá um svá ríkan mann, at hann sneri honum áleiðis, en hann skipaðist ekki við. Konungr bauð honum þá mikit ríki ok þar með sína vináttu ok sagði, at þetta var þó lítils vert hjá því, er hann skyldi taka eilífliga í móti. Hann bauð honum þá tvau fylki til forráða, ef hann neitaði guðum sínum, en trýði á Krist ok taka skírn. En þat er fylki kallat með Norðmönnum, er gera má af tólf skip, alskipuð af mönnum ok vápnum, ok á hverju skipi sex tigi manna eða sjau tigi, sem þá var siðr til. Hárekr neitaði þessu skjótt. Þá spyrr konungr, ef hann vili hafa vald yfir þrim fylkjum, en hann neitaði því. Konungr spurði, ef hann vildi fjögur fylki, ok því játti Hárekr. Þá varð konungr glaðr við ok bað hann skírn taka ok þá Hauk ok Sigurð ok alla þá félaga. Mæltu þeir þá ok ekki í móti, ok var þetta gert á inu þriðja ári ríkis Óláfs konungs. Fór þá Hárekr heim eftir þat. Konungr bað hann engum manni segja norðr þar þá hluti, er í höfðu gerzt, ok svá gerði hann. Fórst honum vel heim.
Ok litlu síðar tók Hárekr Eyvind kinnrifu með vélum ok flutti hann á fund Óláfs konungs. Ok hann tók þegar at boða honum óaflátliga guðs erendi ok lagði á allan hug at snúa honum frá blótum. En hann neitaði með mikilli þrályndi. Þá bað konungr hann til með blíðmæli ok bauð honum veraldliga tign ok mikla sæmd, ef hann léti villu sína. Ok þar kom um síðir, at konungr bauð honum ríki yfir fimm fylkjum, ef hann vildi kristnast. En hann neitaði þrásamliga.
Þá bauð konungr honum, at setja skyldi á kvið honum munnlaug, fulla af eldi. Ok er hann kenndi hitans, þá spurði konungr, ef hann vildi játa kristninni.
„Eigi,“ sagði hann, „en þó bið ek, at þér hlýðið því, er ek segi, ok hyggið at vandliga.“ Konungr mælti: „Seg þá hluti er þér líkar, en vér munum hlýða.“
Eyvindr mælti: „Faðir minn ok móðir váru saman langa hríð með lögligum hjúskap ok áttu ekki barn. Ok er þau eldust, þá hörmuðu þau þat mjök, ef þau dæi erfingjalaus. Fóru þau síðan til finna með mikit fé ok báðu þá gefa sér nokkurn erfingja af fjölkynngisíþrótt. Finnar kölluðu þá til höfðingja þeira anda, er loftit byggja, fyrir því at jafnfullt er loftit af óhreinum öndum sem jörðin. Ok sjá andi sendi einn óhreinan anda í þessa ina dökku myrkvastofu, er at sönnu má kallast minnar móður kviðr. Ok sá inn sami andi em ek, ok holdguðumk ek svá með þessum hætti, ok síðan sýndumk ek með mannligri ásjá, ok var ek svá borinn í heim. Tók ek ok erfð eftir föður minn ok móður ok mikinn höfðingskap, ok fyrir því má ek eigi skírast, at ek em eigi maðr.“
Ok er hann hafði þetta sagt, þá dó hann.
Eftir þetta bjó Óláfr konungr mikinn skipaher ok ætlar norðr á Hálogaland, ok var þá í ferð með honum Jón byskup ok Hárekr. Ok er Þórir veit sönn tíðendi af þessu, þá safnar hann liði í móti konungi ok ætlar at berjast við hann. Ok nú finnast þeir, ok slær þar í ákafligan bardaga, ok fell mjök liðit Þóris, ok hruðust skip hans. Ok er Þórir sá marga menn sína falla, en suma flýja, þá lagði hann at landi ok flýði, en konungr sækir eftir. Ok þegar er Þórir kom at landi, þá lét hann skipin ok hljóp á land, ok er þat sá einn maðr konungsins, þá skaut hann eftir honum ör ok kom milli herða Þóri ok gekk þar á hol, ok fell hann. Ok í því hljóp fram af hans líkama einn mikill hjörtr með ákafri rás. Ok er þetta sá hundr konungs Vígi, þá hljóp hann eftir hirtinum ok sækir hann grimmliga. En er Óláfr konungr sá þenna atburð, þá hljóp hann langt á land upp eftir þeim umfram sína menn. Ok er hann sér, at þeir hittust, hundrinn ok hjörtrinn, ok var þar harðr atgangr. Beit hundrinn hjörtinn, en hjörtrinn stangaði hundinn, ok svá lauk, at þeir fellu báðir. Kemr konungr þá at ok finnr hjörtinn dauðan með mörgum sárum. Hundrinn var ok mjök sárr undir bóginum. Þá koma menn konungs at, ok sýndi hann þeim hræ hjartarins, ok var þat þá þurrt ok létt ákafliga, svá sem belgr blásinn. En hundinn höfðu þeir til skipa ok vöfðu hann í dúki. Ok síðan lét konungr senda hann til finnsins, þess er þeir höfðu hitt fyrr, ok bað konungr hann græða hundinn. Ok svá var, at fiðrinn græddi hundinn á fám mánuðum ok sendi síðan til konungs. Óláfr konungr boðaði nú Háleygjum rétta trú, ok váru þar margir menn skírðir, sem hann fór um Hálogaland. Fal hann þessi heruð öll á hendi Háreki, en Óláfr konungr fór aftr til Þrándheims með mikilli sæmd.
En þó at þvílíkir hlutir sé sagðir frá slíkum skrímslum ok undrum sem nú var sagt, þá má slíkt víst ótrúligt þykkja. En allir menn vita þat, at fjandinn er jafnan gagnstaðligr almáttkum guði ok þeir inir aumu menn, er guði hafna. En fjandinn svíkr með alls konar vélum ok svikræðum ok vekr upp sinn óhreinan anda með inum verstum hlutum þeim í móti, er guði þjóna, ok blindar sjónir þeira, ok öll vit líkamans þá blekkir hann ok tælir með mörgum hlutum. En þessa hluti, er vér segjum frá slíkum hlutum ok dæmisögum, þá dæmum vér þat eigi sannleik, at svá hafi verit, heldr hyggjum vér, at svá hafi sýnzt, því at fjandinn er fullr upp flærðar ok illsku.
Þat er sagt, at Búrizleifr konungr af Vindlandi bað Þyri, systur Sveins konungs af Danmörk, ok varð honum þat mál auðsótt af konungi fyrir sakir mægða ok nauðleyta þeira, er áðr váru þeira í millum, ok var konunni heitit. En Búrizleifr konungr var heiðinn ok gamall. En Þyri var ekki við þetta ráð. Fór nú Búrizleifr heim til Vindlands með tilgjöf Þyri. En Sveinn konungr skyldi senda hana til Vindlands nokkuru síðar.
Nú spyrr Þyri þessi tíðendi ok mælti svá, at betra þætti henni bani sinn en byggja með heiðnum konungi ok spilla svá kristni sinni. Ok fyrir því sat hon at búum sínum mjök marga vetr.
En er svá fór fram, þá líkaði illa Gunnhildi, dóttur Burizleifs konungs, þat er Þyri sat í búum þeim, er Sveinn hafði gefit til hennar, þá er hann fekk hennar, ok kærði hon oft þetta mál fyrir konungi. En Búrizleifr konungr undi illa við sinn hlut ok sendi oftliga orð Gunnhildi, dóttur sinni, at hon beiddi Svein konung senda systur sína Þyri til Vindlands, sem hann hafði heitit. Ok fyrir sakir bænar Gunnhildar gerði Sveinn konungr þetta ok sendi Þyri menn ok segir, at hann vill finna hana. Ok hon kom, en hann lét skip búa ok fær til menn ok sendir Þyri til Vindlands. Ok er hon kom til Búrizleifs konungs, lét hann efna mikla veizlu ok gerði brullaup til hennar. En svá segja menn, at meðan hon var í valdi Búrizleifs konungs, at hvárki át hon né drakk, ok fór svá fram ellifu daga. En á tólfta degi þá lét konungr hana brott fara.
Ok segir svá Rúfus prestr frá því, er konungr leiddi hana á brott, ok áðr hann hvarf aftr, þá mælti hann: „Sé ek nú, at göfugleiki yðarr vill heldr velja sér þann kost til handa sér at deyja en neyta samveldis við mik. Nú mun ek láta þik brott fara ok fá þér menn ok skip.“
Fór hon þá heim í Falstr ok var þar um hríð. Hon sendi þá menn til Noregs til Áka, fóstrföður síns, at hann byrjaði hennar mál við Óláf konung Tryggvason, at hann væri henni til hlífðar í móti óvinum sínum, „því at ek treystumk eigi“, segir hon, „at sitja hér fyrir Sveini konungi, bróður mínum, því at hann ætlar at senda mik öðru sinni til Vindlands.“
Nú koma sendimenn til Áka ok segja honum erendi, ok hann gengr þegar fyrir konung ok segir honum hennar vandræði ok biðr hann hjálpa henni með nokkuru móti, at eigi beri svá oftar til, at hon komi í slíka mannraun, „ok veit ek, at heldr vill hon giftast kristnum manni.“
Konungr tók vel þessum ræðum ok sagði, at hann skal sjá um hennar kost. Áki segir, at hon þarf hans hjálpræða, at eigi sé hon neydd til at vera með heiðnum konungi. Nú heitir konungr sinni tilkvámu ok heyra hennar orð eða með hverri blíðu þá væri, er þau fyndist. Ok nú þegar í stað lætr konungr skip búa ok mjök vanda allt til þeirar ferðar. Hann velr ok til þeirar ferðar alla þá menn, er kurteisastir váru. Ok nú ferr hann, er hann er búinn. Ok er hann kom þar, gekk hann upp með sína sveit. Var honum vel fagnat, ok dróttning sjálf gekk í móti honum ok skipaði honum í hásæti, en hon settist á tal við hann ok kærir sitt mál.
Ok þá spyrr konungr, ef hon vili, at hann sé hennar varnaðar maðr ok gæzlu um alla hluti, ok hvárt hon vildi játa þeira samveldi eða vildi hon fá sér annan forstjóra.
Hon mælti þá: „Eigi neita ek svá frægjum ok ágætum konungi sem þú ert.“
Nú ræddu þau þetta mál, þar til er þat varð at framkvæmd, at Þyri fastnar sik sjálf Óláfi konungi með ráði Áka, fóstra síns. Var þá sú veizla aukuð ok gert brullaup þeira með mikilli sæmd.
Ok á þeim degi, er sú veizla stóð ok konungr sat í hástæti ok út í frá höfðingjar ok ríkir menn ok váru gladdir með miði ok víni ok öðrum fagnaði mörgum, þá sendir konungr Þórarin Nefjúlfsson, vitran mann, þangat sem sú veizla stóð, er konur drukku. Ok er hann kom fyrir hana, laut hann henni ok mælti: „Haf góðan dag, frú. Minn herra sendi mik hingat til yðar, ok girnist hann at vita, hvárt hann skal velja yðvarri tign ok þat, er sómir vegsamligu lífi yðru, línfé eða bekkjargjöf.“
Dróttning svaraði svá: „Minn herra ætli þat með sjálfum sér, hvárt mér er sæmiligra eða hann vill mér velja. En segja vil ek honum, at níu nætur var ek í konungligri rekkju hjá konungi. Nú veit konungr, ef mér væri skipat níu nætr hjá honum í konungligri rekkju, hversu hann myndi gera.“
Ok er Þórarinn heyrði svör hennar, þá bað hann dróttningu hafa góðan dag ok laut henni. Nú kemr hann til konungs ok segir honum svör hennar, ok líkaði konungi vel hennar svör ok sendi þegar ágætliga skikkju með góðum búnaði.
Ok eftir þessa veizlu ferr konungr heim í sitt ríki með mikilli gleði, ok var þá Þyri dróttning í för með honum.
Þat hafði Óláfr konungr fundit, at Þrændir þeir, er verit höfðu með honum, höfðu átrúnað mikinn enn á guðunum ok mest þar, er Freyr var. Ok nú lastaði konungr mjök siðinn þeira, en þeir mæltu í móti honum, ok var sem þeir hefði nokkur kappmæli á millum sín ok höfðu kappróðr mikinn milli skipanna. Höfðu þeir tvau skip, ok skorti eigi, at til var lagzt fast róðrarins. Ok kom konungr fyrri til lands, ok þegar sneri hann til hofsins ok braut í sundr öll goðin ok sneri síðan aftr í móti sínum mönnum, ok hafði konungr þá Frey með sér. Ok er Þrændir kómu í móti konungi, þá brýtr konungr Frey í sundr í augliti þeira í smá hluti. En þeir sneru þá til sín góðu ráði ok fyrirlétu fornan átrúnað ok gerðu eftir konungs boði ok sættust við hann.
En er Sveinn konungr spyrr þetta, líkar honum stórilla, er þetta var gert at óleyfi hans. Ok litlu síðar andaðist Gunnhildr dróttning, er átti Sveinn konungr, ok áttu þau tvá sonu. Hét annarr Haraldr, en annarr Knútr. Eftir þetta fekk Sveinn konungr Sigríðar innar stórráðu, er áðr hafði átt Eiríkr sigrsæli. Hon var móðir Óláfs sænska. Hana hafði festa sér áðr Óláfr konungr Tryggvason ok lét lausar festar, því at hon var heiðin ok vildi eigi við trú taka. En Óláfr konungr vildi ok eigi heiðnast fyrir hennar sakir, ok laust hann hana þá með glófa sínum.
Þat sýnist mönnum minningar vert ok frásagnar, at í eyju þeiri, er Brimangr hét, þar er hátt fjall ok mjök torsóttligt. Þat er kallat Smalsarhorn af Norðmönnum. Þar hefir Óláfr konungr gengit upp í fjallit ok fest þar upp skjöld sinn í ofanverðu fjallinu, en fjallit sýnist mjök yfir gnapa öðrum fjöllum ok náliga skúta yfir fram sjóinn.
Ok svá er sagt, at tveir hirðmenn konungs höfðu mikla þrætu milli sín, hvárr betr myndi ganga bergit eða lengra komast upp í fjallit. Ok um síðir veðja þeir með miklu fé ok bundu þetta fastmælum, bjuggust síðan til, ok gekk annarr langt í fjallit upp, ok þar til gekk hann, at hvárki þorði hann at ganga þaðan upp né ofan, ok til hvárigrar handar þorði hann at sjá. Hann stóð nú með skjálföndum beinum ok ugg ok ótta, at hann myndi falla ór þeim stað með beinbroti eða bráðum bana, ok beið svá hörmuliga síns dauða ok kallaði á konung ok hans menn, at þeir hjálpaði honum. En annarr stóð nokkuru neðar, ok hafði sá eigi loftmegin til at ganga hæra ok skjálfraði allr ok fekk þó borgit sér nauðuliga. Ok er konungr sá, at engi vildi hjálpa honum, en hann var búinn til falls, þá lagði hann af sér silkimöttul ok gyrði sik með dúki. Síðan steig hann af skipinu ok gekk upp í hamarinn ok tók þenna inn vesla mann höndum ok gerði hann hólpinn ok hafði hann undir hendi sér sem barn ok bar til skips.
Þat hæfir ok at segja, er mikils er vert, at Óláfr konungr var oft því vanr at svima í brynju sinni ok fara ór henni í kafi. En þá er hann barðist undir merkjum, þá tók hann á lofti fljúgandi kesjur ok örvar svá vinstri hendi sem hægri ok sendi aftr jafnt báðum höndum. Hann var hverjum manni fimari ok skjótari ok í bardögum röskvari ok snarpari, ok þó at eftir sé leitat um heiminn, þá mun eigi finnast þvílíkur maðr at allri atgervi ok hreysti á öllum Norðrlöndum. Ok er hann sigldi, þá var hann byrsæll. Ok svá segja menn, at hann sigldi þat oft á einum degi, er aðrir sigldu tveimr eða þrimr, ok í mörgum hlutum var hans gift langt um fram aðra menn.
Eigi hæfir þá hluti um at líða, er almáttugr guð veitti Óláfi konungi mikla dýrð hér í heimi fyrir sitt starf ok oftligar framflutningar heilagra bæna, ok dýrkaði guð Óláf konung með mörgum kröftum.
Þat barst at stundum, þá er Óláfr konungr var á skipum sínum ok margir varðmenn heldu vörð yfir honum, kom hann þá stundum, er minnst varði, af landi ofan at þeim ok gekk á skip sín leyniliga, ok ætluðu varðmenn, at hann svæfi í hvílu sinni í lyftingu, ok undruðust þeir, er þeir urðu eigi varir við, er hann gekk í brott, ok þóttust þeir þó mikinn vörð á halda, en eigi at síðr sá þeir göngu hans af landi ofan, ok þó at dögg væri á jörðu, þá váru þó aldrigi fundin spor hans né sén, heldr steig hann á skip þurrum fótum.
Þat barst at eitt sinn, at tveir menn göfgir forvitnuðust um ferð konungs, Guðbrandr ór Dölum ok Þorkell dyðrill, ok setja ráð sitt at verða varir um ferð hans. Ok einn morgin snimma sat Þorkell á brúarsporði ok helt vörð um ferð konungs. Ok er hann varir minnst, kom konungr at honum váveifliga ok rekr Þorkel á kaf af bryggjunni ok bað hann þat hafa fyrir forvitni sína. Ok síðan lagðist konungr til hans ok tók hann af sundi ok setti hann á bryggjuna. „Vit þú nú þá, hvárt vættist dyðrillinn.“ Síðan gengu þeir út á skip báðir.
En fyrir vináttu ok elsku, er konungr hafði við Þorkel, ok fyrir ákafliga bæn hans, at hann segði honum, til hvers hann fór svá oftliga af skipunum með þvílíkri launungu ok einn saman, ok á einni nótt tók konungr á fótum Þorkeli ok bað hann hljóðliga ganga með sér. Þeir gengu á land ok til eins skógar, er nær var skipunum.
Ok er þeir kómu í skóginn, mælti konungr: „Statt þú nú hér við tré þetta ok bíð mín, en ek geng skamma leið, ok kem ek skjótt aftr, en þú hygg at því, at þú gangir eigi lengra fram.“
Konungr gekk þá fram í skóginn, þar er rjóðr nokkut var. Þá sá hann þá sýn, er hann váttaði mörgum vetrum síðar, er hann sagði Haraldi Sigurðarsyni, ok bar þetta vitni með sannyrðum, at Óláfr konungr bað til guðs ok rétti hendr sínar til himins. Ok þá kom yfir hann ljós mikit, svá at varla kvaðst hann í móti mega sjá, ok þá kvaðst hann sjá tvá menn, skrýdda dýrligum klæðum, ok leggja hendr sínar yfir höfuð konungi, ok kvaðst hann guði þakka, er hann skyldi ná at sjá þvílíka sýn. Hann heyrði fagran söng ok kenndi ágætligan ilm með þessu ljósi. Ok er fram liðu tvær stundir eða þrjár nætrinnar, þá hvarf ljósit af. Kom þá konungr til Þorkels ok biðr þá ganga til skipanna. Konungr bannaði honum at segja þenna atburð né einum manni, meðan hann lifði, en hætti honum dauða, ef hann brygði af, ok þat efndi hann, því at hann var inn mesti vin konungs.
Ok mörgum vetrum eftir andlát Óláfs konungs, þá er Þorkell var gamall maðr, þá sagði hann þenna atburð Haraldi konungi, ok virði hann Þorkel inn sannsöglasta mann.
Svá er sagt, at þat barst at á einni hverri tíð, er Óláfr konungr gekk frá messu ok settist í hásæti sitt ok menn hans váru komnir í sæti sín, at hann hvarf skjótt frá augliti þeira, ok spurði hverr annan, hvar hann væri. En þat vissu þeir, at hann gekk eigi á brott ór höllinni, ok urðu allir á þat sáttir.
Ok er byskup heyrði tal þeira, þá mælti hann: „Ek kann segja yðr, hvar ek sé hann standa. Hann stendr í miðri höllinni ok talar við þann mann, er þér meguð eigi sjá.
Ok litlu síðar sá þeir konung í sæti sínu. Ok er þeir vissu þvílíka hluti, þá trúðu þeir, at hann væri guðs engill sendr af himnum ok hann væri þeim líkari en mönnum. Svá kallaði hann göfugr maðr, Guðbrandr ór Dölum, at hann væri ifanligr konungr þeim sýndr, eða á hváru honum þóttu vera meiri líkendi, at hann væri sem jarðligir konungar aðrir á jarðríki eða væri hann engill sendr af guði ok huldr mannlegu holdi fyrir mönnum, til þess at hann flytti fram fyrir mörgum þjóðum nafn dróttins Jesú Krists. En þat er sagt, at Óláfr konungr Tryggvason kristnaði fimm lönd ok þat fólk, er þau byggðu. En eigi var þess at ván, at fólkit myndi verða hlýðit með siðum eða fullri trú við guð, því at stundin var skömm, en fólkit hart ok styrkt í ótrunni ok vildi seint láta sið frænda sinna. Kennimannafæð var ok mikil ok þó ódjarfir þeir, er váru, fyrir sakir óvizku ok ókunnandi at fara með danskri tungu, því at þeir váru mjök fyrirlitnir af mönnum. En þessi eru heiti landa þeira, er hann kristnaði: Noregr, Hjaltland, Orkneyjar, Færeyjar, Ísland, Grænland.
Ok var þó mjök með nafni einu kristnin í mörgum stöðum, ok svá myndi ok orðit hafa, nema komit hefði annarr at styrkja hana ok undir sik at brjóta fólkit, ok var sá með sama nafni, er var Óláfr Haraldsson, er þó hafði engu minni krafta til at styrkja guðs kristni, en stundina miklu lengri. En fyrir því at starfit var mikit ok stundin skömm at samna sauðum í guðs almáttugs sauðahús, þá var svá sem vangert stæði eftir guðs verk, fyrir því at fjallbyggðir lágu eigi undir Noregskonunga, er með sjónum ríktu, því at Upplendingakonungar, er fylkjum réðu, þjónuðu til Svíakonungs, þá tóku þeir fáir við kristni. Ok hvarvetna í fjarlægjum byggðum ok víðum fjöllum um allan Noreg ok í afdölum eða útnesjum, þá blótuðu margir leyniliga skurðguð ok treystust þó eigi at láta þá heima vera í húsum sínum ok trúðu á skóga ok björg eða tjarnir. Ok þat gerðist til tíðenda eftir fráfall Óláfs konungs Tryggvasonar, at á inu fimmtánda ári síðan kom Óláfr konungr Haraldsson á Upplönd ok tók á einu hausti fimm konunga í sitt vald, ok kristnaði hann Upplönd ok lét brjóta fjölda skurðguða. Svá er at virða sem Óláfr konungr inn fyrri efnaði ok setti grundvöllinn kristninnar með sínu starfi, en inn síðari Óláfr reisti veggi. Ok Óláfr Tryggvason setti víngarðinn, en inn helgi Óláfr prýddi hann ok aukaði með miklum ávexti. Ok eigi at eins gerði Óláfr inn helgi sína nauðsyn, heldr ok allra þeira, er hann bar áhyggju fyrir. En þar á ofan helldi hann út síðan sínum dreyra til hjálpar öllu sínu fólki í helgu lífláti sínu, ok nú bera vitni um margar jartegnir hans, at hann er í himinríkis dýrð með almáttkum guði, ok allir Norðmenn hafa hann sinn foringja ok árnanda bæði við guð ok við menn hjálpar ok miskunnar.
En þessi Óláfr Tryggvason, síðan er hann lét ríkit í þeim inum mikla bardaga, er hann barðist á Orminum langa, þá er hann brott numinn frá oss, svá at eigi má þat glöggt vita jarðligir menn, hvers heilagleiks hann er. Ok eigi er þat sýnt, með hverjum táknum ok jartegnum hann er, en engi ifar þat, at hann er af guði sendr. Gerði guð hann ok forkunnligra öðrum konungum ok dásamligan í öllum farsælligum hlutum. Ok því er þat öllum oss nauðsynligt at lofa nafn dróttins Jesú Krists fyrir þenna mann, er hann gaf svá mikinn mátt ok atgervi, á þá leið sem vér lofum guð af inum helga Óláfi konungi.
Á inu fjórða ári ríkis Óláfs konungs lét hann gera skip þat, er harðla er frægt orðið ok ágætt. Þat var smíðat inn frá Hlöðum í víkinni inn frá Hlaðhömrum við fjörðinn sjálfan. Er þar nokkur dæld ok vallgróit, ok koma þar ekki stór veðr, því að bæði hlífir innan af firði ok utan. Ok eru fjórar álnar ins átta tigar þat, er jarðlægt var, en ótalit þat, er til stafna vissi. Ok er skipit var smíðat, þá bauð konungr, at þangat skyldi koma mikit fólk at sjá þetta skip, ok þá er menn sá, lofuðu allir, er til kómu, bæði at mikilleik ok fegrð, svá at aldrigi myndi þvílíkt skip gert hafa verit í Noregi. Ok er konungr heyrði, at allir lofuðu þetta ákafliga, þá líkaði konungi vel.
En nokkurum dögum síðar þá finnast á skipinu þrjú högg mikil. Var höggvit í borðit með mikilli bolöxi. Ok er konungr vissi þetta, þá varð hann reiðr mjök ok leitaði eftir fast, hverr þat hefði gert, en engi gekk við. Þá gekk konungr til at sjá höggin í borðinu ok mælti þá af mikilli reiði: „Þeim manni gef ek mörk gulls, er þann mann drepr, er svá mikil meiðsl hefir fært at skipinu ok gert mér skaða ok svívirðing.“
Ok litlu síðar kom á fund konungs höfuðsmiðr sá, er gert hafði skipit ok allra var hagastr. Hann kallar konunginn á leyndartal ok mælti svá: „Herra minn, hirð eigi at dæma öðrum mönnum svá þungligan dóm ok háskasamligan fyrir þenna hlut, því at ek veld, er skipit er höggvit, ok skapa þú mér fyrir slíkt víti sem þú vilt.“
Konungr mælti: „Hví gerðir þú þat eða fyrir hverja sök?“
Hann svaraði: „Því, at mér sýndist vangert at, ok vænti ek, at betr mun vera, ef af er tekit borðunum, því at mér sýndust borð skipsins heldr há. Hygg ek, at fegra myni þykkja, ef þau eru ger lægri, ok ef þú vilt, at ek gera at, þá skal ek gera þetta it fegrsta skip ok it sæmiligsta at öllum hlutum.“
Konungr lézt þat vilja. Gekk þá smiðr til ok gerði at sem hann hét konungi ok fegrði með miklum hagleik.
Ok er lokit var, þá segir hann konungi, at hann hafði gert sem hann kunni, „ok kom nú til, herra, ok sé.“
Ok eftir bæn hans fór konungr til ok sá ok varð glaðr við ok lofaði mjök ok gaf honum mikit kaup.
Síðan lét konungr steina skipit með alls kyns litum ok síðan gylla ok prýða með silfri, ok á framstafni skipsins var drekahöfuð ok eigi færi árar á borð en tvær ins sétta tegar. Þá var gefit nafn skipinu á norræna tungu ok kallaðr Ormr inn langi, en á látínutungu heitir hann Longus draco eða serpens. Ok sjálfr konungr stýrði þessu skipi ok setr sveitir til, hverir vera skulu á honum, ok valdi til menn af öllu ríki sínu, þá er sterkastir váru ok bezt vápnfærir í öllum Noregi, ok af þvílíkum hlutum fekk konungr mikla frægð, er hann lét slíkt skip gera. Allir þóttust nú ok sjá, at miklu var nú fegra skipit ok allt við sik meir, ok svá hafði smiðrinn til hæft, at eigi var of djúpt höggvit ok eigi of grunnt, svá hafði hann höggvit af miklum hagleik. Engi maðr skyldi búa á þessu skipi yngri en tvítugr ok engi ellri en sextugr. Eigi skyldu koma á þetta skip bleyðimenn né ölmusur, ok náliga var engum mönnum veitt þetta skip, nema hann væri afburðarmaðr at nokkuru, sem dæmi finnast til, þar er sagt er frá Óláfi konungi ok hans mönnum.
Óláfr konungr Tryggvason var mikill maðr vexti ok allra manna kurteisastr, ullhvítr á hár ok rétthárr, hvítbrunn ok ljóss í yfirlitum, hverjum manni vænni ok eygðr allra manna bezt. Ok þat hafa þeir menn mælt, er glöggt hafa vitat, at eigi hafi tveir menn verit líkari í allri atgervi ok kurteisi en Óláfr konungr Tryggvason ok Hákon Aðalsteinsfóstri, ok var Hákon enn afrendari maðr at afli, ok gat þó eigi Óláfs jafningja um hans daga.
Óláfr konungr helt trú allra manna fyrst í Noregi. Honum gekk vel ráð sitt, áðr hann tæki trúna, en síðan miklu betr, því at hann hafði marga hluti þá með sér, er menn máttu skilja, at af guðs krafti var meir en af jarðligri tign. Ok hvar sem hann stefndi í landinu þing ok söfnuðust saman ríkir menn ok ætluðu at mæla í móti honum ok mátti þar heyra talat margt snjallt erendi, ok þó at bændr töluðu snjallt, þá brast þó þat yfir jafnan, er konungr talaði, því at hann hafði sannendi at mæla, en þó varð hann þá mjök at teygja til ok margt stórt til at vinna, áðr við gengist um trúna.
Óláfr konungr hafði fylgt dóttur Járnskeggja af Yrjum. Á inu fjórða ári ríkis Óláfs konungs átti hann þing í Þrándheimi inn á Frostu, átta fylkna þing. Kom þar fjölmenni mikit ok höfðingjar ríkir. Þar var Járnskeggi af Yrjum ok Styrkárr Einriðason af Gimsum ok Ormr lygra af Býnesi ór Gaulardal ok frændr þeira margir. Sjá Ormr átti Guðrúnu, dóttur Bergþórs, systur Ásgauts ór Selvági. Þeira móðir var Þúríðr, systir Þórodds ór Ölfusi. Þeir stóðu allir saman á þinginu. En Óláfr konungr talaði fyrir þeim rétta trú.
Ok er hann hafði talat snjallt erendi, þá svaraði Járnskeggi ok mælti: „Ef þú lætr eigi af þessum boðum, þá munt þú hafa farar Hákonar jarls.“
Konungr sá, at hann hafði ekki liðs við þeim. Brá hann þá á þat, at hann myndi samþykkja þeim, ok mælti: „Eigi hæfir mér at hafa afla yðarn í móti mér, því að yðart megin er harðla mikit, ok sýnist mér þat konungligra at auka heldr blótin en þverra, ok skulu vér ok þaðan at vera.“
Konungr var þá blíðr í máli, en mikill í skapi. Ok nú var slitit þinginu, ok fóru lendir menn ok ríkir bændr inn í Þrándheim á Mærini ok váru saman þrjú hundruð manna. Þar var höfuðhof, ok skyldi þar blóta. Ok þangat var ván konungsins, ok fór konungr þó heim fyrst af þinginu ok síðan inn aftr ok hafði þá Orminn langa einn skipa, ok var þá albúinn. Þeir hafa þá mannblót búit, er konungr kom til þeira, ok ætluðu at neyða konunginn til samþykkis við sik. Þar var mikit fólk. Ok er konungr kom, þá beiddist hann at ganga inn ok sjá tíðendi þeira. Gekk hann þá inn ok hafði mikla breiðöxi í hendi. Blótbyskup þeira var í göngu með honum, ok er þeir kómu inn, segir byskup konungi, hvar hvergi þeira var guðanna, en Þórr var í miðju húsinu ok hafði mest yfirlát. Óláfr konungr gekk fyrir Þór, þar er hann sat. Konungr hóf upp öxina ok rak við eyra Þór, svá at hann hraut á gólfit fram. Eftir þat gekk konungr út, ok í útgöngu hans þá var Járnskeggi drepinn úti hjá hofinu milli manna konungsins.
Óláfr mælti þá: „Minnumst nú, sveinar, at vér aukim blótin ok blótum eigi þrælum né gamalmenni, er enskis eru verðir. Takið nú konur yðrar eða göfugmenni ok gefið guðunum.“
Ok er Járnskeggi var drepinn, brá þeim mjök við bóndum. Sá þeir þat, at þeir höfðu hvárki við honum gæfu né harðræði.
Óláfr konungr mælti þá til þeira: „Samþykkizt nú við mik ok verið í friði ok vingan minni. Trúið nú á guð þann, er sól lætr skína yfir réttláta ok rangláta ok rigna lætr yfir góða ok illa. Trúið nú á einn guð, föður ok son ok helgan anda.“
Ok er konungr hafði svá mælt, þá stóð sú ógn af konungi, at engi þorði í móti at mæla. Þóttust þeir mikit afráð goldit hafa, en þótti þó líkligt, at fleiri myndi fara, ef þeir gengi eigi undir konunginn, ok fyrir því tóku þeir gott ráð ok játtu nú guði ok konungs atkvæði. En síðan skírði byskup ok kennimenn sex hundruð manna auk umfram konur ok börn, ok varð þeim sú svívirðing, er þeir ætluðu konungi, at mikilli gæfu. Fóru nú allir í friði ok lofuðu einn guð.
En eftir víg Járnskeggja ok síðan er konungr hafði fengit þat it göfugliga ráð, dróttningina Þyri, þá lét hann eina Guðrúnu, dóttur Járnskeggja. Þótti henni sér ok nær höggvit vera.
Hróaldr hét maðr, er bjó í Moldafirði, blótmaðr mikill ok ríkr. Hann vildi eigi taka við kristni, eigi ok brott fara af sínum ættjörðum. Hann var mjök fjölkunnigr ok neytti djöfulligrar íþróttar. En svá fór fram þrjú ár, at sjá inn fjölkunngi maðr vakti upp tvá boða mikla í móti konungi fyrir sínum heruðum ok með svá miklum ákafleik, at konungr ok hans menn máttu eigi komast á fund hans, ok engi án hans leyfi komst í þat þorp, er hann byggði.
Óláfr konungr býr ferð sína til hans, ok er hann kom þar, er þessar bárur fellu, þá býðr hann skjótt sigla á þær ok yfir þá ina ógurliga boða, ok þegar er skipin renndu á boðana, þá lægðust þeir ok fellu niðr. Ok var Hróaldr tekinn höndum, ok boðaði konungr honum trú rétta. En hann neitaði guðs nafni, en játaði guðum sínum, ok eftir þat, sem makligt var, bauð konungr at drepa hann, ok týndi hann makliga lífi sínu.
Þat barst at í einu þingi ok í sama heraði, at konungr boðaði trúna ok einn maðr máttugr ok málsnjallr mælti í móti konungi. Þá lét konungr taka hann ok bauð, at einn yrmling léti þeir skríða í munn honum, ok svá var gert. Tóku þeir orminn ok luku upp munn mannsins, ok blæss hann í móti orminum, en ormrinn hröktist frá munninum ok vildi allt heldr en skríða í munn honum. Þá lét konungr taka heitt járn ok binda við orminn, en þá er hann kenndi hitans, þá skreið hann í munn honum ok hröktist þegar niðr í kviðinn ok þar út, ok þá hafði hann í munni sér hjartat þessa manns. Ok at þessum hlut sénum þá varð ótti mikill ok hræðsla yfir öllu fólki heiðinna manna.
Eitt sumar kom sá maðr til Íslands, er Grímr hét, mikill maðr ok sterkr, ok hafði verit um hríð stafnbúi Óláfs konungs. Sá maðr var í Borgarfirði, er hét Þorkell trefill, höfðingi mikill. En þat barst at á þingi í þröng mikilli, at Þorkell varð undir fótum troðinn, ok kenndi hann þat Grími, ok fyrir þessa sök fylldist Þorkell upp reiði mikillar víð Grím ok kallaði til sín þann mann, er Sigurðr hét, mikill ok sterkr. Teygir Þorkell hann til svika við Grím, at hann hefni þessar svívirðingar. Ok um kveldit, er Grímr gekk til hvílu sinnar, þá gekk Sigurðr at honum með vápnum ok hjó til hans, en hann varðist karlmannliga, ok þó at lyktum fell Grímr. Ok af þessum atburð gerðu frændr Gríms Sigurð sekjan skógarmann at landslögum réttum, ok fyrir því at hann var sekr, fór hann utan þat sumar ok kom til Noregs um haustit ok gaf sér nafn annat ok förunaut sínum.
Óláfr konungr spyrr af kaupmönnum, at stafnbúi hans var veginn á Íslandi. Þá varð hann reiðr mjök ok vildi hefna þessum manni grimmliga. Ok eigi váru allir svá haldinorðir, at eigi yrði konungr víss ins sanna. Ferr þá konungr til skips ok leitar eftir ok kenndi skjótt þann, er sekr var, ok lét setja hann í fjötur, ok litlu síðar stefnir hann þing ok býðr, at mann þenna skal beita hundum. Ok er mikill fjöldi manna var kominn til þings, þá bað konungr fletta hann af klæðunum, ok var hann af klæddr, settr í mannhringinn fyrir hundana.
Ok þá gekk at konungi einn hirðmaðr hans ok mælti: „Heyr, herra minn, eigi byrjar þat, at sjá maðr hafi þvílíkan dauðdaga, ok betr samir, at þú setir hann í stað þess, er drepinn er, því at ek hygg, at sjá muni vera eigi óvaskari maðr en hinn.“
Konungr mælti: „Fyrir þetta skal leiðast öðrum at drepa hirðmenn mína.“
Ok er þessi maðr sá, at ekki tjóaði orð hans við konunginn, þá fór hann á fund byskups ok segir honum. Byskup sendir hann þegar aftr til konungs ok bað hann gefa þessum manni sökina.
Konungr svaraði: „Eigi kann byskup glöggra sjá mann á velli en ek, ok skal skjótt færa hann af klæðunum.“
Fólkit stóð allt umhverfis. Var þá slegit lausum hundunum. En sjá maðr hafði svá fögr augu ok snör í móti þeim at sjá, at þeir þorðu eigi á hann at ráða. Ok þá kallar konungr til sín inn sterkasta hund sinn, Víga, tysvar eða þrysvar ok klappaði um hann ok bað hann bíta manninn. Ok þat varð um síðir við áeggjan konungs, er hann vísaði honum hart at, at hann hljóp fram eitt sinn ok beit í kviðinn manninum ok hvarf aftr þegar til konungs. Ok er maðrinn fekk sárit, þá spratt hann upp ok hljóp út yfir mannhringinn ok fell þá dauðr niðr.
Ok er byskup heyrði þetta, þá ávítaði hann konunginn mjök ok allt til þess, er konungr fell til fóta byskupi ok játti fyrir guði glæp sinn ok sá sik misgert hafa í þessu grimma verki, ok gerði konungr mikla iðran fyrir þenna hlut.
Á þessi tíð kom í land Guðröðr, son Eiríks blóðöxar. Hann kom ór hernaði í Víkina austan. Sjá inn sami Guðröðr sveik Tryggva konung með ráði Haralds konungs, bróður síns, ok með vél innar illgjörnustu móður þeira. Hann hafði mikit lið ok sex tigi skipa. Hann leitaði eftir, ef höfðingjar í Víkinni vildi taka hann til konungs yfir sik eða vildi þeir hinn kost velja sér at berjast við hann. En þar heldu þá ríki bræðr tveir, er fyrr var getit, Hyrningr ok Þorgeirr. En þeir svöruðu vitrliga ok kváðust heldr vilja taka hann til konungs, en sögðu þó þat hæfa um slík stórmæli, at þing væri stefnt eftir þrjá daga ok væri honum gefit konungs nafn á fjölmennu þingi. Guðröðr játaði þessu ok kom til þings, ok var þar mikit fjölmenni.
Hyrningr var þá fyrir bóndum, ok er hann reið til þingsins, þá varð þar bráðr atburðr. Hann fell af baki hesti sínum ok var þegar dauðr. Er þá búit um lík hans með mikilli hryggð ok flutt heim. Bróðir hans verðr ok hryggr, svá at hann mátti varla um ræða.
Hann mælti þá til Guðröðar á þinginu: „Heyrt munu þér hafa nú, herra, þenna inn bráða atburð, er hér er orðinn, er ek hefi misst bróður míns. Em ek nú ok allir várir menn í mikilli hryggð. Nú bið ek, herra, at þér gefið oss leyfi til at heygja hann vegsamliga. En þessi fagnaðr, er vér höfðum yðr ætlat, þá viljum vér, at þér sækið veizlu til vár með gleði ok gamni ok bíðið svá, en vér munum stefna þing annat ok leita þá at gera yðra sæmd.“
Guðröðr játar þessu ok líkaði honum vel orð Þorgeirs. Fór nú Guðröðr til veizlunnar, ok drukku þar með gleði. Þat barst at á einni hverri nótt, at Hyrningr kom þar með miklu liði, svá sem endrlifnaðr væri. Hann lagði eld í skálann ok brenndi þar Guðröð inni ok allt lið hans. En þeir, er út leituðu, váru skjótt drepnir.
Ok er Óláfr konungr heyrði þetta, þá lofaði hann mjök þeira verk ok gaf þeim miklar þakkir fyrir.
Þat barst at einhverju sinni, er Óláfr konungr sigldi fyrir land fram á Orminum langa ok sat konungr við stjórn, þá kallaði maðr á skipit út, er stóð á hamri einum, ok bað konunginn hafa til lítillæti at veita honum far. Ok er konungr heyrði þetta, þá lét hann renna skipit þangat at, sem maðrinn stóð, ok steig hann á skipit út. Hann gerði mikit um sik ok mælti til konungsmanna mörg hæðilig orð ok sýndi á sik mikit gaman. Sjá maðr var fríðr sjónum ok hafði rautt skegg. Hann hló at öðrum ok aðrir at honum ok veitti mörgum stór orð með ýmsum hætti.
Þeir spurðu, ef hann kynni nokkut at segja frá þeim hlutum, er tíðendi væri í ok fyrir löngu hefði gerzt.
Hann kallast marga hluti vita, „því at þér munuð engis þess spyrja, er ek kunna eigi órlausn til.“
Nú segja þeir konungi þetta ok mæltu: „Herra, sjá maðr kann segja mörg tíðendi.“ Ok síðan leiddu þeir hann fyrir konunginn, ok spyrr konungr, hvat hann kunni segja.
„Herra, land þetta, er vér siglum fyrir, var byggt forðum af risum nokkurum. En þat barst at, at þeir risarnir fengu nokkurn bráðan bana ok dó þeir, svá at eigi varð fleira eftir en konur tvær. Síðan gerðist þat, herra, at menn tóku at byggja land þetta, þeir er mennskir váru, ór austrhálfu heimsins. Ok þessar inar miklu konur, herra, þá veittu mönnum mikinn yfirgang ok þröngdu þeira ráði á marga vega. Ok þá tóku menn þat til ráðs, herra, at heita á þetta it rauða skegg til fulltings sér, ok þegar jafnskjótt tók ek hamar ór serk mér, ok laust ek þær til bana.“
Ok er hann hafði þetta sagt, þá hleypr hann af saxinu ok aftr um stafn at öllum ásjáandi, ok sjálfr konungr sá glöggt þenna atburð, er hann bikkti í sjóinn ok hvarf svá frá augum þeira.
Þá mælti Óláfr konungr: „Sé nú, hversu djarfr djöfullinn var, er hann gekk í sýn við oss.“
Þat er sagt, at Óláfr konungr var staddr norðr í Naumudali, at tveir hirðmenn konungs girndust þess at vita, hvárt þat væri satt, at þar væri tröllagangr mikill í þeim heruðum. Ok á einni nótt fara þeir leyniliga frá skipi konungs ok ganga í náttmyrkri mjök lengi ok sjá síðan eld brenna fyrir sér, ok nú skunda þeir þangat. Ok er þeir nálgast eldinn, sjá þeir, at hann brann í helli ok þar sitja mörg tröll, ok töluðu þau sín í milli.
Tekr þá einn til orða, sá er þeir ætluðu, at vera myndi forráðandi þeira: „Vitu þér,“ segir hann, „at hér er kominn Óláfr konungr, til þess at hann ætlar at reka oss í brott frá eignum várum?“
Þau kváðust þat vita. „Vei verði honum. Marga illa hluti höfum vér þolt af honum.“
Þá mælti höfðingi þeira: „Segið nú þá, hvat þér hafið við átzt.“
Þá tók til orða einn af þeim: „Ek átta byggð í Gaulardal skammt frá Hlöðum, ok átta ek vingott við Hákon jarl. Gaf hann mér góðar gjafar. En þá er hann var ræntr ríki sínu ómakliga, þá kom þessi í stað hans. Þat barst at einn dag,“ segir hann, „þá er hirðmenn konungs höfðu leik nær bænum, þá þóttumk ek varla bera mega þeira háreysti ok glaum, ok þótti mér mikil skapraun í öllu saman. Ok þá réðumk ek í leikinn með þeim, ok þó ósýniliga. Tók ek þá höndum mann einn, ok skilda ek svá við þann, at ek braut hönd á honum. Ok á öðrum degi braut ek fót annars. Ok inn þriðja daginn kom konungr til leiksins. Ek fór ok til, ok vilda ek þá meiða nokkurn þeira. Stóð ek þá millum þeira, ok þreif ek til eins þeira. En sá tók mik óvægiliga ok lagði fast hendr á síðum mér, ok eigi myndi þær þá öðruvís vera, þó at þær væri af glóanda járni gervar. Hann tók at þröngva mik mjök, ok var við sjálft, at ek mætta eigi standast. Komumk ek þá nauðuliga ór höndum honum, ok flýða ek brott þaðan mjök brunninn, ok kom ek at óvilja mínum til þessa staðar.“
Þá mælti annat tröll: „Þat er frá mér at segja, fagrar konu ásjónu tók ek á mik, ok hafða ek horn fullt mjaðar í hendi, er ek hafða mörgum illum hlutum blandat, ok ætlaða ek at byrla konunginum um kveldit, þar er hann var á veizlu. Ok er menn váru mjök drukknir, stóð ek við trapizu, vel búin. Þá rétti konungr til mín hönd sína, en ek gekk at honum, ok fekk ek honum hornit. En hann hóf upp hornit ok rak í höfuð mér ok framan í andlitit, ok lauk svá með okkr.“
Þá tók til orða it þriðja tröll: „Ek tók á mik fríðrar konu mynd, ok kom ek í konungs herbergi síð um kveld, en konungr sat berfættr ok hafði knýtt línbrók at beini. Byskup sat á hægri hönd honum. Þá tók ek at vekja kláða á fæti honum konunginum, ok hann sá, hvar ek stóð, ok kallaði á mik ok bað mik mýkva kláða á fætinum, en ek settumk á skörina hjá fótum hans bæði fyrir náttverð ok eftir. Ok síðan gekk konungr til svefns ok ek með honum, ok kló ek fótinn þá enn. Ok þá sofnaði byskup ok svá konungr, ok þá leitaða ek við at fyrirfara konunginum af djöfulligum vélum. Ok síðan vaknaði konungr ok laust þá í höfuð mér með bók, svá at haussinn lamdist. Síðan flýða ek á brott þaðan, ok ber ek jafnan síðan hallt höfuð. Ok þá vakti konungr byskup ok bað hann at hyggja, hvárt hann væri heill eða eigi af tilkvámu þessa fjanda, er svá sýniliga hafði komit í þeira herbergi. Byskup gerði sem konungr bað, ok fann hann á fæti hans flekk illiligan, fullan af eitri, ok lét byskup skera þann ór holdinu, ok síðan var þat grætt at heilu.“
Ok er konungs menn höfðu þetta sét ok heyrt, þá hurfu þeir aftr hljóðliga ok kómu á skip at soföndum öllum mönnum.
En um morguninn eftir segja þeir þetta konungi, ok hann sagði þetta satt vera, ok bar hann hér vitni um, „en þó vil ek eigi, at þér farið svá oftar,“ segir konungr, „á nóttum, því at þat er óvarligt, at þér farið einir saman at slíkri þarflausu.“
Ok eftir þat fóru þeir byskup ok konungr um allar þær byggðir ok báru heilagt vatn ok frelstu fólkit af djöfulligum vélum, er áðr urðu margir fyrir mikilli ánauð.
Svá er sagt, at þau Óláfr konungr ok Þyri dróttning áttu son ágætliga fríðan, ok var hann skírðr með Haralds nafni, ok var hann heitinn eftir föður hennar. Hann hafði mikla ást af konungi ok dróttningu, ok hugðu menn gott til, at hann myndi stjórna ríki eftir föður sinn, ok hafði fólkit mikla elsku á honum. En hann lifði varla eitt ár, ok var hann þá numinn af þessa heims lífi í eilífa dýrð.
Á inu fimmta ári ríkis Óláfs konungs þá er frá því at segja, er gerðist í Danmörk, at Sveinn konungr átti þá Sigríði ina stórráðu.
Ok eitt sinn er sagt frá hjali þeira, at dróttning mælti, svá at margir váru við vinir þeira: „Herra,“ segir hon, „hversu lengi skaltu ekki at hafa þeiri svívirðing, er þú hefir fengit?“
Konungr svarar: „Hver er sú svívirðing, frú, er ek ber, svá at ek gera ekki at?“
Þá mælti dróttning: „Svívirðing var þat ok mikil skömm þér ger, er þú vart eigi þess verðr látinn ok eigi þóttir þú svá mikils háttar vera at spyrja þik at, þá er Þyri, systir þín, giftist Óláfi Noregskonungi, ok hefir þú ekki at haft síðan, ok gifti hon sik sjálf með ráði fóstra síns, ok var þar ekki til haft yðart leyfi, ok gerði hann til hennar brullaup.“
Þá mælti Sveinn konungr: „Hver svívirðing er mér þat? Er eigi Óláfr Tryggvason ágætligri öllum konungum öðrum, eða mynda ek nokkut gifta betra konungi systur mína, þó at ek réða sjálfr fyrir? En þó at allt mitt ríki stæði með inum bezta blóma, þá væri hon þó ærit göfugliga gefin.“
Sigríðr dróttning mælti: „Eigi mæli ek því í móti, at Óláfr konungr er ágætligri öðrum konungum ok systir þín er víst ærit vel gift. En fyrir því at þú heitir konungr, þá skalt þú virða, hversu mikla svívirðing þau gerðu þér, þá er hann fastnaði sér systur þína, því at lítils virði hann þá þik ok þína tign.“
Þá mælti konungr: „Þat ætla ek, at þessa meingerð ok svívirðing svá mjök fram komna, at ek verða nú at bera hana svá búna. Mun ok þat bezta sama, því at Óláfr konungr er ríkr, ok má ek ekki mínu afli við koma né reka þessar svívirðingar.“
Sigríðr mælti: „Fyrir því munt þú lengi lítill konungr vera, at þú vilt svá vera. En ef þú vildir vera konungr eftir því, sem frændr þínir hafa verit, þá myndir þú eigi þola þessa skömm ok svívirðing. Ok með sönnu segi ek þér, ef þú vilt vera þvílíkt lítilmenni, at þú þorir eigi at hefna slíks, þá skal ek gera várn skilnuð, ok vil ek aldri vera hér.“
Sveinn konungr mælti: „Fyrir því at Óláfr konungr hefir svá mikit ríki ok styrk, hversu skal ek hefna slíks?“
Sigríðr mælti: „Með vélum skalt þú sigra hann, ok munt þú sigra hann um síðir.“
Konungr mælti: „Kenn þú ráðit til, hversu með skal fara, svá at hann verði unninn.“
Sigríðr mælti: „Fyrst skalt þú senda menn í Vindland á fund Sigvalda jarls, er þú hefir gert útlagðan fyrir allt Danaveldi. Bjóð honum til þín, at þit sættizt, ef hann vill eignast eignir sínar ok ríki, þat er forellri hans hefir haft, Síðan skalt þú skilja þat á hann, at hann fari sendiferð þína til Noregs ok bæti hann svá þann inn glæpiliga hlut, er hann gerði við þik, ok gerið þetta með blíðu.“
Sendimenn fara nú til Sigvalda með erendum konungs ok bera upp fyrir hann, ok jarlinn bregðr við skjótt ok ferr til konungs, ok tala þau sín mál, ok segir konungr Sigvalda, ef hann vill hafa eignir sínar, — „þá skalt þú fara sendiför vára til Svíþjóðar ok Noregs með sönnum merkjum til Óláfs konungs sænska ok síðan til Óláfs konungs Tryggvasonar, at vér finnimst allir saman í Brenneyjum á inu næsta sumri; geri Svíakonungr sik líkligan til sem hann eigi þangat nauðsynjaerendi.“
Þá mælti Sigríðr: „Sendi Óláfr konungr, son minn, þau orð nafna sínum til Noregs, at hann flyti fram með honum guðs erendi, at kristnin mætti fram ganga í hans ríki, ok veit ek, ef þetta liggr við, at fyrir hvatvetna fram mun hann fara at boða guðs nafn, ok mun oss þá auðvelt at leiða hann með þessu í nokkurar umsátir. En ef Óláfr konungr Tryggvason ferr ór Noregi ok látir þú hann líða um Eyrarsund ok fari hann sína leið sem hann vill, má hann þá engum grunum á renna, at þú sér eigi trúligr. En þenna hlut mátt þú mest sýna, hversu lítill þú ert, Sveinn konungr, ef þú lætr hann þá fara aftr í friði ok frelsi.“
Nú tekr Sigvaldi við þessu erendi þeira konungs ok dróttningar ok heitr ferðinni ok býr nú ferð sína ok ferr til Svíþjóðar, ok er Eiríkr þá kominn til Svíþjóðar, son Hákonar jarls, ok Sveinn, bróðir hans, ok frétta þeir til ferða Sigvalda. En þar var óvinátta mikil með þeim, síðan er þeir börðust á Hjörungavági. Ok nú verða þeir varir við ferð Sigvalda ok senda orð Sigvalda, at hann komi á þeira fund, ok Sigvaldi sér, at sá mun vera inn bezti kostr at fara at finna þá, ok ferr þegar ok finnr þá bræðr ok fagnar þeim vel.
Þeir spyrja, hvert hann ætlar at fara. Hann svaraði: „Þat mun vera nú á yðru valdi, hvert ek mun fara.“
Ok nú segir Sigvaldi þeim bræðrum allan atburð sinnar ferðar. Eiríkr mælti: „Ef þetta er satt, er þú segir, þá skalt þú fara í friði ok allt þitt föruneyti.“
Nú ferr Sigvaldi jarl þar til, er hann finnr Óláf Svíakonung ok segir honum orðsending þeira Sveins konungs ok Sigríðar dróttningar. Óláfr Svíakonungr tók vel við Sigvalda ok samþykkir þat allt, sem þau Sveinn konungr ok móðir hans höfðu rætt fyrir Sigvalda jarli. Er þat ekki nauðsyn at rita nú annat sinni.
Eftir þat fór Sigvaldi til Noregs ok hittir Óláf konung Tryggvason á Upplöndum, ok kom hann þar litlu fyrir jól, ok tók Óláfr konungr við honum einkar vel. Var hann með konungi um jólin. Sigvaldi jarl segir Óláfi konungi orðsending nafna síns, Svíakonungs, ok bað hann segja sér, áðr hann færi á brott, sína tilætlan. Ok eftir jól býst Sigvaldi til brautferðar, ok þá segir Óláfr konungr Sigvalda jarli, at hann skal svá segja Svíakonungi, at hann mun koma án ifa, svá sem þeir hafa orð til sent, til Brenneyja, ok þar þraut ríki hans.
Síðan fór Sigvaldi jarl aftr til Danmerkr ok segir þeim, at Óláfr konungr Tryggvason mun koma á nefndum degi til þess staðar, sem þeir höfðu ákveðit. Ok létu þau nú Sigvalda jarl hafa bæði frið ok fóstrland.
Þat viljum vér ok rita, at á þeim fimm árum, er Óláfr konungr réð Noregi, þá lét almáttugr guð svá mikla farsælu skína yfir landit í öllum góðum hlutum, bæði ávexti jarðarinnar ok blíðleik loftsins, at aldri fengu þeir hvárki áðr né síðan þvílíka farsælu.
En þat mark var til, at á þeiri helgu tíð pálmsunnudag, er konungr gekk frá messu, þá sá hann einn mann standa fyrir kirkju ok hafði á baki sér mikla byrði af grasi því, er vér köllum hvannnjóla. Konungrinn rétti til hönd sína ok vildi reyna þenna sumarávöxt, svá sem hann var þá at sjá með miklum blóma ok algerleik. Ok sjá maðr, er borit hafði, setr niðr byrðina ok fekk konungi einn hvannnjóla, ok konungr bar hann inn í drykkjustofuna, þar er hirðin var haldin.
Hann settist í hásæti sitt ok skar af hvannnjólanum nokkurn hlut ok sendi dróttningu, ok hon tók við ok mælti: „Herra,“ segir hon, „í minni hefi ek fest, at þá er ek var barn ok mér kómu tenn upp, þá var mér gefit fé, en þat fé skyldi gjalda Sveinn konungr, bróðir minn, með leigum, þá er ek vilda heimta. Nú bið ek yðr, herra, at þér heimtið þetta fé, þá er þér farið suðr til Danmerkr. Ok sjá megi þér, herra minn, hversu mikilla eigna ek missi í Vindlandi, en engi hefir vald til haft né áræði at heimta mitt fé hér til. Ok þetta hefi ek margan dag grátit, hversu hneisuliga ek hefi látit mína eign.“
Þetta fær konungi mikillar áhyggju, ok hugsar hann nú sitt mál.
Ok á inu næsta sumri samnar Óláfr konungr saman mikinn her ok lét boð fara um allt sitt ríki. Ok er saman kom liðit, þá hafði konungr tuttugu skip ok hundrað, ok váru þá með honum margir höfðingjar ok kappar. Þorgeirr ok Hyrningr, mágar hans, váru höfðingjar yfir miklu liði. Býst konungr nú ór landi ok dróttning, ok er herrinn er búinn, þá sigldi konungr suðr með landi, ok leggr hann til eyjar einnar, er Mostr heitir. Þar hafði Óláfr konungr við komit fyrst, er hann kom af Englandi, ok þar lét hann gera ina fyrstu kirkju. Nú lagði konungr at eynni með öllum herinum.
Í þeiri eyju var einn gamall maðr ok blindr. Hann átti þar bú ok eignir. Hann var framsýnn mjök. Ok er herrinn lá við eyna, þá bauð konungr nokkurum mönnum at ganga á land með sér. Fóru þeir til húsa ins gamla manns. Ok inn gamli maðr spurði, hverir þar væri komnir eða hvaðan þeir væri eða hvat þeir vildi. En sá, er fyrir þeim var, mælti ok segir, at þeir váru kaupmenn skammt þaðan af landi ofan ok fóru með varning sinn at selja.
Þá mælti bóndi: „Hvat kunni þér oss at segja frá skipaliði konungs eða samandrátt hers hans?“
Þeir sögðu honum, at herrinn lá við eyna. Þá andvarpaði inn gamli maðr mjök ok mælti svá: „Hó, hó, mikill skaði mun hér at höndum koma, er konungr várr mun á brott fara, ok þar munum vér týna fjórum hlutum, þeim er miklu eru betri ok dýrligri, af þessu landi, en hér hafi verit fyrr. Ok mikit er þat at vita,“ segir hann, „ef alla þá skulum vér týna fyrir vára óhamingju.“
En sá maðr, er fyrir lézt vera kaupmönnum, mælti til ins gamla manns: „Hverir eru þeir fjórir hlutir, er svá miklu eru dýrligri en aðrir, at engir mega þeim samvirðast, hvárki nú né fyrr?“
Þá mælti bóndi: „Inn fyrsta hlut tel ek til þess konung várn, Óláf, er af berr öllum konungum, ok þat er atkvæði allra inna spökustu manna, at engi hafi komit af því kyni þvílíkr í þetta land frá Haraldi hárfagra, því at engi hefir stjórnat ríkinu með þvílíkri dýrð ok hjálpræðum. Ok ef svá berr til, at vér missum þessa, þá mun oss eigi auðit verða at fá annan þvílíkan, meðan vér lifum. Annan hlut tel ek Þyri dróttning. Henni bera allir eitt vitni, at aldrigi hafi komit í Noreg þvílík kona at allri gæzku ok viti. Inn þriði hlutr er skip hans Ormrinn langi. Þar ræða ok allir eitt um, at aldrigi mun smíðat hafa verit þvílíkt skip. Fjórði hlutr er hundr hans, er Vígi heitir, sá er í sinni náttúru er betri ok sterkari en aðrir hundar. Nú uggi ek, at eigi vinnist oss gæfa til at hafa svá ágætliga hluti í landi váru, því at svá berr oft til, at þeir, er svá dásamligir eru hlutirnir, þeira missa menn oft skjótt.“
Ok er Óláfr konungr heyrði þetta, þá mælti hann til sinna manna: „Förum nú til skipa.“
Ok er þeir gengu út, þá mælti inn blindi maðr, en þeir námu staðar hjá durunum: „Öllum verðr þat, þá er eldast,“ segir hann, „at eigi at eins tekr líkamliga sýnina frá, heldr verðu vér ok at þola ok at reyna þoku ok myrkr hugarins, því at eigi vissa ek, at ek talaða nú við sjálfan konunginn. En ekki mynda ek svá málugr verit hafa, ef ek hefða þat vitat.“
Nú ferr konungr til skipa ofan ok siglir síðan austr fyrir land til þess staðar, sem ákveðinn var ok forn konungastefna var vön at vera, ok var ekki Svíakonungr þar kominn, ok beið Óláfr konungr hans tvær vikur, ok kom hann eigi. En eigi vissi Óláfr konungr þær tálar ok svik, er fyrir hann váru settar.
Ok nú síðan ferr hann alla sína leið í gegnum Eyrarsund ok síðan til Vindlands, ok í Vindlandi fann hann marga vini sína ok fekk af þeim mikla sæmd. Hann var þar mjök langa hríð um sumarit, ok kom til hans Ástríðr, dóttir Búrizleifs konungs, kona Sigvalda jarls ok systir Geiru innar vitru, er Óláfr konungr hafði átt. Þar fann hann ok Dixin, er fyrr var frá sagt. Ok þó at margir tæki við konungi sæmiliga í Vindlandi, þá hafði þó mikla fýst lið hans til heimferðar. Óláfr konungr hitti í Vindlandi Búrizleif konung ok beiddist af honum þeira eigna, er verit skyldu hafa tilgjöf Þyri. En til þessa veitti Ástríðr konungi lið, dóttir Búrizleifs konungs, ok hann var ok inn mesti vin Óláfs konungs af því, er hann hafði verit í Vindlandi, þá er hann átti dóttur hans. Ok nú leysti Búrizleifr konungr eignir þær með lausafé ok lét flytja lausafé til skipa Óláfs konungs. Ok dvaldist Óláfr konungr þar lengi.
Svá er sagt um sonu Hákonar jarls, Eirík ok Svein, at þeir fylldust upp mikils kapps ok illvilja í móti Óláfi konungi fyrir sakir dráps föður þeira ok þat með, er þeir náðu eigi at vera í fóstrlandi sínu, ok vildu þeir nú ræna Óláf konung bæði ríkinu ok þar með lífinu.
Ok þegar er Sigvaldi hafði farit af Svíþjóð til Noregs, þá lögðu þeir bræðr Eiríkr ok Sveinn til móts við Óláf Svíakonung, ok báru þeir saman ráð sín. Þeir höfðu ok hitt Svein Danakonung. Ok er þeir spyrja nú allir, at Óláfr konungr Tryggvason er kominn til Vindlands með mikinn her, þá óttuðust þeir mjök ok þótti hann vera torsóttligr. Samna þeir þá saman miklum her, ok áttu síðan stefnur sín í milli konungarnir ok jarlarnir ok settu þat ráð, at Sigvaldi jarl færi enn til Óláfs konungs ok vita, ef hann fengi leitt hann í þetta ofrefli ok fyrirsátir, er þeir höfðu fyrir honum búit, en þat var við eyna Svolðr. En Sigvaldi skyldi teygja Óláf konung til þeira með fám skipum. Sveinn konungr fiðr Óláfi konungi þat til saka, er hann tók systur hans án hans vilja, ok þat annat, er hann hafði setzt í skattland hans, Noregsveldi, er Haraldr, faðir hans, kallaði haukey sína. Svá segir Sigvaldi jarl:
2. Har[alds] varðar þú hjörvi
haukey, lifa ok deyja.2
Óláfr Svíakonungr fekk þat til saka, at Óláfr Noregskonungr hefði gert svívirðliga til móður hans ok brugðit með lausyrðum þeim ráðahag, er ætlaðr hafði verit með þeim, ok lostit hana með glóf a sínum, — „á ek at hefna honum mikillar sneypu.“ Sigríðr var ok mjök eggjandi þessa ófriðar. En þeir Hákonarsynir, Eiríkr ok Sveinn, þóttust ærins fjandskapar eiga at minnast við Óláf konung. Sigvaldi var inn fimmti höfðingi, ok var hann Danakonungs maðr.
Nú spyrst þessi kurr í Vindland, at meiri ván sé, at umsátir væri settar fyrir Óláf konung ok hans lið, þá er hann vildi aftr fara. Sannaði þetta annarr, en annarr synjaði ok kallaði engu gegna. Óláfr konungr kallaði þetta vera ótrúligt ok lét sér fátt um finnast.
Nú ferr Sigvaldi til Vindlands ok hittir Óláf konung, ok taka þeir tal sín í milli. Óláfr konungr spyrr, hvat satt sé í því, hvárt nokkurar umsátir væri settar fyrir ok ófriðr. Sigvaldi jarl segir, at þat var inn mesti hégómi ok lygð, er þeim var sagt, ok sverr um, at hann segir satt. Óláfr konungr trúir orðum Sigvalda ok fyrir því, at almáttugr guð lét þat berast á þeira dögum, at Óláfr konungr yrði svikinn ok tældr fyrst fyrir illgjarnan ok lyginn anda ok missti hann svá ríkis síns at óvilja sínum ok svikinn af óvinum sínum, at eigi stýrði hann lengr ríki sínu jarðligu, er hann má litlu síðr sýnast himneskr maðr heldr en jarðneskr. Þetta er ritat af Sigvalda jarli:
3. Nec nominabo, —
pene monstrabo:
curvus est de orsum
nasus in apostata, —
qui Svein regem
de terra seduxit
et filium Tryggva
traxit in dolo.
Þat segir svá:
4. Munkat nefna, —
nær munk stefna:
niðrbjúgt es nef
á níðigi,
þann er Svein konung
sveik ór landi
ok Tryggva son
á tálar dró.3
Svá er sagt, þá er Óláfr konungr fann gnadd ok mögl sinna manna fyrir þat, er þeir dvöldust lengr í Vindlandi en þeim þótti bezt, þá lét hann stefna þing fjölmennt, ok þá talaði hann: „Veit ek þat,“ segir hann, „at mikill fjöldi manna er þat í mínu liði, er heiman fór í sumar frá eignum sínum ok konum ok börnum ok frændum ok fóstrlandi ok lét þat allt at baki sér til þess at fylgja mér, ok er því várkunnligt, at yðr þykki þat þungt at dveljast hér svá lengi. Nú fyrir þetta þá viljum vér gefa leyfi aftr at hverfa til fóstrjarðar sinnar þeim mönnum, er þess girnast, en miklu meiri þökk kann ek þeim mönnum, er mér vilja fylgja. Skal ek ok sýna þat, þó at síðar sé, þeim er þat gera.“
Ok er konungr hafði mælt þetta, þá gaf fólkit honum mikla þökk fyrir.
Þá reis upp einn gamall maðr á þinginu ok mælti: „Þann konung höfum vér yfir oss, er ólíkr er öðrum konungum ok ójafn í sinni náttúru, ok eigi mun finnast hans jafningi. Ok fyrir því at hann er brott ór ríki sínu, þá kann vera, at hann verði í háska nokkurum. En þó at hann gefi mönnum sínum heimleyfi af mildi sinni, þá samir oss þó eigi at skiljast við svá dýrligan höfðingja, heldr samir oss at berjast með honum ok veita honum trúliga fylgd ok fagra þjónustu, meðan vér eigum kost, at eigi berist svá at, at vér órækimst við várn herra ok verði hann fyrir þat frá oss tekinn, svá at vér njótum hans aldri síðan.“
Þessum orðum hans veittu fáir menn andsvör. Ok er kom inn næsti dagr eftir, þá er konungr ok hirðmenn hans vöknuðu, þá sá þeir rofinn leiðangrinn ok brottu af herbúðunum flest allt ok uppi segl þeira, ok eigi váru þá eftir meir en ellifu skip. Óláfr konungr var þó eigi buinn at sigla, ok dvaldist hann enn um hríð.
Svá er sagt, at konungarnir hafa nú lengi legit í þessum safnaði, ok þolir liðit illa ok þykkir langt at bíða, svá at margir örvæntu, at Óláfr konungr myndi koma í þann inn mika her, ok þótti þó ósýnt, áðr en létti, hversu fara myndi þeira viðskipti, ok gerði liðinu leitt at sitja. Ok nú sjá þeir á einhverjum degi her Norðmanna sigla með miklum fljótleik ok urðu harðla fegnir. En Óláfr konungr bjóst meir í tómi, ok fekk Ástríðr honum margar Vindasnekkjur ok fylgdi konunginum austan, því at hún þóttist skilja, at svikræði myndi vera við Óláf konung, ef hann færi í gegnum Danaveldi. Sigvaldi var þá farinn norðr á Skáney. Óláfr konungr hafði, þá er hann fór ór Jómsborg, eitt skip ok sjau tigu skipa.
Svá segir Halldórr inn ókristni:
5. Óna fór ok einu
unnviggs, konungr sunnan,
sverð rauð mætr at morði
meiðr, sjau tögum skeiða,
þás húnlagar hreina
hafði jarl of krafða,
sætt gekk seggja áttar
sundr, Skánunga fundar.4
Nú lágu höfðingjar í höfninni, er skip Óláfs konungs sigldu it ytra, ok váru höfðingjar á hólminum ok sá til, er flotinn fór fyrir.
Ok þann dag var fagrt veðr af skini, ok gengu höfðingjar ok sveitirnar á hólminum ok sá til, er smáskipin sigldu fyrir. Ok er mörg váru sigld skipin, þá sjá þeir eitt mikit skip ok frítt, ok þá mæltu þeir, at þat myndi vera Ormr inn langi, „ok förum til skipanna.“
Þá mælti Eiríkr jarl: „Bíðum enn,“ segir hann, „fleiri hafa þeir stór skip en Orminn langa,“ ok þetta skip átti Styrkárr af Gimsum, ok var þat mikit skip.
Eiríkr mælti: „Meiri ok ágætligri mun yðr sýnast Ormr inn langi.“
Þá sá þeir enn mikit skip ok vel búit ok höfuð á, ok þá mælti Sveinn konungr: „Nú mun hér fara Ormr inn langi. Verðum nú eigi of seinir.“
Þá svaraði Eiríkr jarl: „Eigi mun þetta vera Ormrinn langi, því at fá hafa enn farit stórskip þeira, en mörg eru til.“
Þetta skip átti frændi konungs, einn ríkr maðr ok ágætr. Nú verðr á nokkut hlið. Ok þá sá þeir mikit skip sigla. Þá mælti Sveinn konungr: „Nú mun hér fara Ormrinn langi.“
Eiríkr jarl svaraði: „Þetta er mikit skip ok frítt, en meiri ok ágætligri mun yðr sýnast Ormrinn langi, sá er Óláfr konungr stýrir.“
Ok þegar eftir siglir annat mikit skip ok frítt, ok áttu þessi skip þeir bræðrnir Hyrningr ok Þorgeirr. Síðan varð á hlið nokkut, áðr sigldi mikit skip ok frítt með segl blástafat, ok var skip þetta miklu meira en þau, er áðr höfðu siglt. Þat var skeið ok engi höfuð á.
Þá stóð Sveinn konungr upp ok mælti ok glotti við: „Hræddr er Óláfr konungr. Hann þorir nú eigi at sigla með höfuð á Orminum langa. Förum nú ok leggjum at honum.“
Þá mælti Eiríkr jarl: „Eigi er hér Óláfr konungr á þessu skipi. Þetta skip kenni ek, því at ek hefi þat oft sét. Þetta skip á Erlingr Skjálgsson af Jaðri, ok er betra at leggja um skut þessu skipi til orrostu, þeim drengjum er þar skipat innan borðs. Ok sjálfir megu vér þat vita, ef vér hittum Óláf konung Tryggvason, at oss er betra skarð í flota hans en vér mætim þessi skeið.“
Þá mælti Óláfr Svíakonungr: „Eigi skyldim vér nú æðrast of mjök at leggja til bardaga við Óláf konung, þó at hann hafi skip stór, því at er sú skömm ok hneisa, er spyrjast mun á öll lönd, ef vér liggjum hér óflýjanda her, en hann sigli þjóðleið fyrir utan.“
Þá svaraði Eiríkr jarl: „Herra, lát sigla þetta skip. Ek segi þér þessi tíðendi, at eigi hefir Óláfr konungr Tryggvason um siglt, ok þenna dag mun þér kostr at berjast við hann. Nú eru hér margir höfðingjar,“ segir Eiríkr, „ok væntir mik þeirar hríðar af þeim, er allir höfum vér ærit at vinna, áðr en létti.“
Ok nú sá þeir sigla mikit skip, ok mæltu margir: „Furðu mikit skip er þetta, er nú siglir, ok þetta mun vera Ormrinn langi. Eigi vill Eiríkr jarl nú berjast ok hefna föður síns.“
Ok við þetta stendr Eiríkr jarl upp, reiðr mjök, ok biðr þá ganga til skipanna ok telr þó meiri ván, at Dönum skal eigi óleiðara at berjast en honum ok hans mönnum. Ok nú varð enn á hlið mjök langt, áðr þeir sjá sigla þrjú skip ok öll stór, ok var þó eitt miklu mest, ok hafði þat drekahöfuð gylld. Ok nú mæltu allir, at jarlinn hefði satt sagt, „ok hér ferr nú Ormr inn langi.“
Eiríkr jarl svaraði ok sagði, at eigi var þat Ormrinn langi, en biðr þá þó til leggja, ef þeir vilja, ok reyna þat.
Þá tók Sigvaldi jarl skeið eina ok fór út til skipanna ok lét skjóta upp hvítum skildi, því at þat var friðmark. Hinir hlaða seglunum ok bíða, ok þetta it mikla skip hét Traninn. Því stýrði Þorkell nefja, frændi konungs. Spyrja þeir þá Sigvalda, hver tíðendi hann kunni segja. Hann lézt kunna at segja þau tíðendi, „at vélræði var sett fyrir Óláf konung. Nú láta þeir Þorkell fljóta skipit ok bíða ok vilja nú eigi undan fara.
Nú sjá þeir konungarnir, at sigla fjögur skip, ok er eitt miklu mest ok þar á drekahöfuð gylld. Ok nú mæltu margir: „Furðu mikit skip er Ormr inn langi. Ekki skip í veröldu mun þvílíkt vera at fegrð eða vexti, ok mikil rausn er í at láta gera slík skip.“
Þá mælti Sveinn konungr: „Hátt mun Ormrinn langi bera mik í kveld, ok honum skal ek stýra, áðr sól setist.“
Hann heitr nú á liðit at búast.
Þá mælti Eiríkr jarl ok þó svá, at fáir menn heyrðu: „Þó at ekki skip hefði Óláfr konungr meira en nú megu þér sjá, þá mundi Sveinn konungr við einn saman Danaher aldrigi þessu skipi stýra.“
Sigvaldi mælti, at þeir skyldu hlaða seglunum ok leggja undir hólminn, kallar hann betr standa veðrit at fara landhallt með stór skip ok byr lítinn. Þeir gera svá, heimtast undir hólminn. Þetta it mikla skip hét Ormr inn skammi.
Ok þá leið eigi helmingr einnar tíðar, áðr en konungar ok allt liðit sá þrjú skip allstór, ok eftir þessum skipum austr í hafit var at sjá sem gull eitt sæi, ok er nálgaðist svá, at sjá mátti, þá váru þar drekahöfuð ágætlig ok skína með mikilli birti, ok langt var at bíða, áðr en fram kom annarr stafn, ok var þetta skip búit allt með gulli ok silfri. Nú horfðu hér allir á þetta it mikla skip, er fram renndi, ok þótti öllum mikil undr, hversu löng stund áðr var en þeir sæi skutstafninn.
Þá mælti Eiríkr jarl: „Standið nú upp, því at nú þarf eigi at þræta um, hvárt Ormrinn langi mun sigla, ok þar megu þér nú hitta Óláf konung Tryggvason.
Nú þögnuðu margir, ok varð þeim ótti mikill at þessu inu mikla skipi. Hræddist nú hér margr við sinn bana.
Ok enn mælti Eiríkr jarl: „Makligt er Óláfi konungi þetta it sæmiliga skip; svá mjök sem hann berr af öðrum konungum, svá mjök berr ok þetta skip af öllum öðrum skipum.“
Ok er Óláfr konungr sér, at lið hans hefir lagzt undir hólminn, þá þykkir honum líkligt, at þeir myni spurt hafa nokkut. Vendir hann ok þessum skipunum undir hólminn ok hlaða seglunum. Sigvaldi jarl stýrir skeið sinni inn at hólminum í móti þeim konungum. Ok nú fagna þeir þessu mjök höfðingjar allir saman, er þeir sá Óláf konung kominn í umsátir sínar. Gera þeir nú hluti, hverr þeira fyrst skal at leggja Óláfi konungi með sínu liði, því at allir girnast þeir til ríkis hans, ok kom upp hlutr Sveins konungs. Lætr hann þá búa sex tigu skipa til orrostu ok skipar nú liði sínu ok lét bera merki fyrir sér.
Óláfr konungr spurði lið sitt, hví þeir sigldi eigi. Þeir sögðu, hver sök til var, ok báðu hann flýja. Hann svaraði þeim: „Víst vil ek eigi flýja, því at heldr girnumk ek at berjast, því at eigi er sá réttr konungr, er hann flýr óvini sína fyrir hræðslu sakir.“
Ok er Óláfr konungr sér ok hans menn, at þeir eru sviknir ok allr sjór í nánd þeim var þakiðr af herskipum, en Óláfr hafði þá lítit lið til orrostu.
Svá sagði Hallfreðr, er liðit var frá honum siglt:
6. Þar hykk víst til mjök misstu,
mörg kom drótt á flótta,
gram, þanns gunni framði,
gengis þrænzkra drengja.
Næfr vá einn við jöfra
allvaldr tváa snjalla,
frægr es til slíks at segja
siðr, ok jarl enn þriðja.5
Nú riðlast lið þeira konunganna. Ferr nú í einn stað Danaherr, en í annan stað Svíaherr. Eiríkr jarl býst í þriðja stað með sínum her.
Þá mælti til Óláfs konungs einn vitr maðr, Þorkell dyðrill: „Herra,“ segir hann, „hér er mikill herr ok ofrefli liðs. Drögum upp segl vár ok siglum út á haf eftir liði váru. Er þat engum manni bleyði, at hann ætli hóf fyrir sér ok sínum mönnum.“
Þá mælti Óláfr konungr: „Leggi saman skipin ok herklæðist menn ok bregði sverðunum. Ekki skal á flótta hyggja.“
Þetta orð váttar Hallfreðr svá:
7. Geta skal máls þess, es mæla
menn at vápna sennu
dolga fangs við drengi
dáðöflgan bör kváðu.
Baða hertryggðar hyggja
hnekkir sína rekka,
þess lifa þjóða sessa
Dróttar orð, á flótta.6
Óláfr konungr skipaði nú liði sínu ok lætr víggyrðla skipin ok mælti svá, at á sitt borð legði hvárt skipit Orminum langa, Traninn ok Ormr inn skammi, ok tengja síðan öll saman. Þá mælti stafnbúi konungs, nefna sumir til Víkar, en sumir Úlf inn rauða, hann spyrr konunginn, hvárt Ormrinn skal því lengra fram taka ór tengslunum en önnur skip sem hann var lengri gerr.
Óláfr konungr svaraði: „Því var hann lengri gerr en önnur skip, at hann skyldi lengra fram leggja.“
Þá mælti stafnbúinn: „Ávinnt mun þá um söxin, herra, ok at vísu mun þar kostr bardagans.“
Þá mælti konungr: „Ek vissa eigi, at ek ætta stafnbúann bæði rauðan ok ragan. Ok því lét ek hann gera meira öðrum skipum, at ek vilda, at hann væri því auðsæri í orrostunni sem hann er veglegri í siglingunni en önnur skipin.“
Þá mælti stafnbúinn af reiði til konungs: „Hyggi svá fyrir yður tign, herra, at eigi snúi þér meir baki við at verja lyftingina en ek skal framstafninn.“
Þá varð konungr reiðr mjök ok vildi skjóta til hans spjóti.
Þá mælti stafnbúinn: „Skjót þangat, herra, er meiri er þörfin. Ekki hafi þér of marga liðveizlumenn.“
Sumir segja þrjá verit hafa stafnbúa Óláfs konungs ok váru allir sterkir. Var einn Úlfr inn rauði, annarr Víkarr, þriði Hyrningr, ok þat vilja flestir segja, at Úlfr hafi þessi orð mælt við konunginn.
Ok í þenna tíma sjá menn, at skip renndi ákafliga mikinn at lyftingunni á Orminum langa ok renndi af suðrætt. Þat var sextánsessa, ok gekk maðr ór stafninum ok talaði við Óláf konung með ókunnri tungu, ok svá mælti ok konungr í móti, at Norðmenn skildu eigi. Ok er þeir höfðu talat um hríð, þá fóru þeir til lands ok váru þar allan daginn, meðan bardaginn var, ok létu fljóta skipin um akkeri. Ok er þeir váru í brottu, spurðu menn konungs, hverir þeir menn væri, er við hann höfðu talat. Hann sagði, at þeir væri ókunnir menn ok komnir af Vindlandi.
Þessir höfðingjar fjórir, konungar tveir ok tveir jarlar, leggja til orrostu við Óláf konung, ok er Sigvalda lítt við getit orrostuna. En þó segir Skúli Þorsteinsson í flokki þeim, er hann orti um orrostuna, at hann var þar.
8. Fylgðak Frísa dolgi,
fekk ungr, þars spjör sungu,
nú fiðr öld, at eldumk,
aldrbót, ok Sigvalda,
þars til móts við mæti
malmþings í dyn hjalma
suðr fyr Svölðar mynni
sárlauk roðinn bárum.7
Nú sér Óláfr konungr setta í móti sér fylking, til bardaga búna, ok spyrr konungr, fyrir hverjum höfðingja þar sé merki borin. Honum var sagt, at fyrir Sveini konungi váru þar merki borin.
Þá mælti Óláfr konungr: „Eigi munu skógargeitrnar oss yfir stíga, því at Danir hafa geita hug, ok ekki skulum vér óttast þat lið, því at aldri hafa Danir enn sigr haft, ef þeir hafa barizt á skipum.“
Ok er Þyri dróttning heyrði þetta, þá varð hún við hrygg, ok er konungr vissi þat, þá leiddi hann hana undir þiljur niðr ok lét búa um hana vel með skjaldborg ok sterkum hlífum. Hann mælti til hennar: „Ekki er nú at gráta, því at í dag skal ek heimta tannféit þitt, þat er þú eignaðist af bróður þínum.“
Konungrinn var í rauðum silkikyrtli svá fögrum sem rósa væri, ok þar yfir utan steypti hann brynju, ok stóð hann í lyftingu.
Ok eftir þat kváðu við lúðrar um allan herinn. Danakonungr leggr nú at skipum Óláfs konungs ok fekk ekki meira at gert en hroðit in yztu skip, ok af stórskipum þeim, er konungr átti, skorti eigi harða skothríð, ok verða Danakonungs menn mjök sárir, en sumir drepnir. En þó at svá væri kallat, at Sveinn konungr legði fyrst at, þá var þó skotit af skipum Svíakonungs ok svá jarls skipum, því at þeir lágu svá nær, at vel mátti skjóta á þeira skip. Nú börðust þeir lengi, ok veitir Dönum þungt, ok er þeir höfðu lengi barizt ok Danir örvættu sér sigrs, en váru mjök þreyttir, þá hurfu þeir frá, ok höfðu þeir látit marga menn. Ok hurfu þeir nú frá við lítinn orðstír, sem Óláfr konungr gat til.
Ok er þeir hurfu frá, þá leggr at Svíakonungr með sex tigi skipa, ok er valit lið hans mjök, allir inir sterkustu, ok ágæta vel búnir. Óláfr konungr Tryggvason spyrr, fyrir hverjum þar sé merki borin. Honum var sagt, at Óláfr Svíakonungr átti merki þau, „ok ætlar hann at berjast við yðr.“
Konungr mælti: „Auðveldra mun Svíum verða ok blíðara at sleikja innan blótkoppa sína en ganga upp á Orminn langa undir vápn vár ok hrjóða skipin undir oss, ok þess væntir mik, at ekki þurfi vér at óttast hrossæturnar.“
Nú leggja þeir at fast, ok lét Noregskonungr enn tengja á sitt borð hvárt Orminum langa Orminn skamma ok Tranann. En svá er sagt, þá er Danir hurfu frá, at menn Óláfs Noregskonungs fóru af inum minnum skipunum ok á in stærri, en þeir, er fyrir váru, tóku með þökk við þeim, ok varð nú in harðasta orrosta með þeim nöfnum. Leggja Svíar hart at fram um stafninn, en Óláfs Noregskonungsmenn veita harða skothríð, ok er þeir höfðu lengi barizt, þá váru eydd skip Svíakonungs átján. Ok nú flýðu enn Noregskonungs menn af inum smærum skipunum ok á Orminn ok leituðu þangat hjálparinnar ok forða líflátinu, því at Ormrinn var miklu lengri ok borðhæri en önnur skip, ok var þat gott vígi sem kastali væri. En svá gerðist mikill fjöldi manna á Orminum langa, at varla máttu þeir menn, er vápnfærir váru, vega fyrir þrönginni.
Ok er Svíakonungr sá marga menn sína drepna ok þó fjölda sárt, þá sýndist honum at leggja frá, því at liðit hans var þreytt mjök. En Eiríkr jarl ok hans lið lágu æ í skotmáli í sífellu á skip Noregskonungs, þó at hinna sé meir við getit, ok allr múgrinn bæði Danakonungs ok Svíakonungs lágu jafnan í skotmáli, hverir sem at sóttu. Nú var ok margt látit af liði Óláfs Noregskonungs, því at hann átti langt at sækja liðveizlumennina. Ok eftir þetta fóru konungarnir til lands ok Eiríkr jarl ok allr herrinn, ok var stefnt þing ok ráðagerð mikil, hvat til skyldi taka.
Nú þóttist Óláfr Noregskonungr vita, at nokkurr rói myndi á verða bardaganum ok hvíld. Býðr hann þá þeim manni, er hét Þorkell dyðrill, at hann skyldi taka Tranann, er þá var hroðinn, ok skipa hann sárum mönnum ok vanfærum til bardaga ok fara á brott ór bardaganum.
Svá segir Hallfreðr:
9. Ógræðir sá auða
armgrjóts Trönu fljóta,
hann rauð geir at gunni
glaðr, ok báða Naðra,
áðr hjaldrþorinn heldi,
hugframr í böð ramri,
snotr af snæris vitni
sunds Þórketill undan.8
Ok at þessu konungsboði fær Þorkell undan komizt orrostunni.
Þá stóðu upp á Orminum langa þrennar fylkingar sterkra manna, en þessir menn eru nefndir til, at á hafi verit Orminum í inni síðustu atlögu: Hyrningr ok Þorgeirr, bróðir hans; Björn af Stuðlu, Þorgrímr Þjóðólfsson, Ásbjörn ór Mostr, Þórðr ór Njarðarlög, Einarr Styrkársson af Gimsum þambarskelfir, Kolbjörn af Raumaríki, Þorsteinn oxafótr, Þorsteinn hvíti af Oprustöðum, Þorkell dyðrill fór áðr í brott, Úlfr inn rauði af Heinmörk, Víkarr austan af Tíundalandi, bróðir Arnljóts gellina; Vakr inn ermski, Bersi inn sterki, Án skyti af Jamtalandi, Þrándr inn rammi af Þelamörk ok Styrmir, bróðir hans, þeir Háleygirnir Þrándr skjálgi ok Ögmundr sandi, Hlöðver langi ór Saltvík ok Hárekr hvassi; þeir Inn-Þrændir Ketill hávi ok Þorfiðr eisli, Hávarðr ok þeir bræðr ór Orkadal; Arnórr mörski, Hallsteinn ok Börkr ór Fjörðum; Eyvindr snákr, Bergþórr bestill ok Hallkell af Fjölum; Óláfr drengr ok Arnviðr ór Sogni; Sigurðr bíldr ok Einar hörzki, Fiðr ok Ketill rygski, Grjótgarðr röskvi ok Þórólfr, Ívarr smetta ok Hallsteinn Hlífarson, Ormr skógarnef ok margir aðrir, þó at vér kunnim eigi nefna þá.
Óláfr konungr bjóst nú enn til ins sama erfiðis eftir föngum ok ætlar at þreyta nú þenna fund.
En á þingi þessu, er þeir eiga höfðingjar, þá festa þeir sáttmál sín í milli, ef þeir veita jarlinum Eiríki ærit lið at berjast í móti Óláfi konungi Tryggvasyni, at hann skyldi hafa tvá hluti lands í sínu valdi, þat er konungum bærist til handa, ok gerast fyrir landvarnarmaðr fyrir Noregsríki, en gjalda þeim skatta á hverju ári af þeira hluta. Eiríkr jarl skyldi eignast skip Óláfs konungs ok allt hlutskipti, þat er fengist í orrostunni, en þriðjung Noregsveldis hverr þeira við annan. Festu þeir þetta með sér.
Ok síðan býst Eiríkr jarl með sitt lið. Hann hafði þat skip, er kallat var Járnbarðinn. Þat var mikit skip ok ákafliga harðgert, stafninn hvárrtveggi þakiðr með miklu járni ok hvössum eggjabroddum. Hann hefir nítján skip ok harðfengla skipuð, róa nú at konungsskipinu með miklum ákafa, svá at þat er sumra manna sögn, at brotnaði nokkut at Orminum í atlögunni.
Ok er Óláfr konungr sér atróðr jarls með svá mikilli ákefð, þá spurði hann sína menn, hverr svá kappsamliga legði at. Þeir segja: „Þat hyggjum vér, herra, at þar sé Eiríkr jarl Hákonarson með Járnbarðann, er allra skipa er mest.“
Þá mælti Óláfr konungr: „Mjök hafa þeir skipat tignum mönnum í her þenna í móti oss, ok af þessu liði er oss ván harðrar orrostu. Þeir eru Norðmenn sem vér ok hafa oft sét blóðug sverð ok margt vápnaskipti. Munu þeir ok þykkjast eiga við oss skapligan fund, ok er ok svá, ok ekki slæliga rær hann at. Mun hann nú ætla at hefna föður síns.“
Stafnbúi Eiríks jarls var Skúli Þorsteinsson ok annarr Vigfúss Víga-Glúmsson, þriði Torfi Valbrandsson ok Finnr Eyvindarson af Herlöndum, norrænn maðr, ok skaut allra manna bezt. Hann hafði gervan boga Einars þambarskelfis. Af því má marka, hversu Ormrinn langi var skipaðr, at Einarr bjó í krapparúmi ok skaut þaðan um daginn gullvöfðum örum ok var eigi missifengr.
Ok nú tókst snörp orrosta, ok leggr jarl fast at Orminum ok vildi gjarna eignast skipit, ef hann mætti. En Óláfr konungr ok hans menn verjast ágætliga vei með óumræðiligum hraustleik. Konungr stóð í lyftingu ok skaut báðum höndum ok hendi á lofti hvert skot, er til hans flaug, ok sendi aftr ok drap margan mann um daginn. Ok þvílíkt gerðu þeir stafnbúar hans, Hyrningr ok Víkarr, at þeir börðust drengiliga ok vörðust vaskliga, þó at þungt felli bardaginn. Fjöldi lézt ok af jarli. Einarr skaut margan mann til bana, en særði fjölda. Á Orminum urðu margir sárir fyrir skeytum ok kesjum eða grjóti, en fáir váru þá enn látnir, en allir þreyttir ok mæddir.
Ok er þeir höfðu barizt langa hríð, þá sá Eiríkr jarl marga menn sína fallna, en þó fleiri sára, þá leggr hann at landi ok hefir fengit mikinn mannskaða. Hann biðr þá dauða menn flytja af skipum ok þá, er sárir váru, en skipar í staðinn hvíldum mönnum ok ósárum, jafnmörgum.
Ok er jarl lagði at landi, þá biðja menn Óláfs konungs, at hann flýi, ok segja, hversu mikit þeir hafa í ábyrgð. Hann kvað eigi flýja skyldu, því at réttr konungr á eigi at flýja, Ok þat skip, er fyrr sögðum vér frá, sextánsessan, rennir at konungsskipinu aftr at lyftingunni, ok báðu konunginn leyfa sér at ganga upp á Orminn, kváðust gjarna vilja deyja með honum, ef þess væri auðit.
Konungr vill þat eigi, „því at mér gerir þat ekki, at þér gangið hér upp, en berast má svá at, at mér verði mjök at gagni, ef þér eruð í sama stað, þar er bér váruð áðr, ok veitið mér mikit fullting.“ Ok er beir heyrðu þat, lögðu þeir at landi.
Eiríkr jarl kallar nú saman bæði Danaher ok Svíaher ok biðr veita sér lið, at hann megi hefna föður síns. „Mun oss þetta vera eilíft brigzli bæði Danakonungi ok Svíakonungi hvert sinn, er getit er Óláfs konungs Tryggvasonar, ef vér fám eigi sigrat hann, ok aldri sá ek slíka skömm, þar er hann hefir eitt skip, en vér höfum ótalligan her.“
Eftir þetta tók herrinn at herklæðast af nýju til bardagans, ok herða nú hugi sína ok hétu allir honum sinni liðveizlu. Ok áðr en lyki þessi stefnu, þá heitr Eiríkr jarl at taka helga skírn, ef hann fengi sigrat þenna inn ágæta konung, ok Eiríkr jarl hafði áðr laft í stafni á skipi sínu Þór, en nú lét hann koma í staðinn inn helga kross, en hann braut Þór í sundr í smán mola, en krossinn setti hann í stafn á Járnbarðanum.
Ok eftir þetta svífr jarli því í skap at láta kalla til sín vitran mann, Þorkel inn háva, bróður Sigvalda jarls. Hann mælti til hans: „Oft hefi ek verit í bardögum,“ segir Eiríkr jarl, „ok aldrigi fundit hraustari menn eða vígkænni en Óláfr konungr er ok hans menn. Eigi hefi ek ok sét né eitt skip jafn torsóttligt sem er Ormr inn langi. Legg nú til ráð nokkur, Þorkell,“ segir jarl, „ef þú ert svá vitr maðr sem sagt er, at vinna Orminn.“
Þorkell fór undan lengi ok kvaðst engi brögð kunna til leggja, Ok er jarlinn bað þessa lengi ok margir aðrir, þá varð um síðir þat, at hann varð yfir stiginn, fyrir þat er honum var boðit gull ok silfr mikit. Hann gaf þá til slægligt ráð ok vitrligt. Hann bað þá gera fyrst kastala mikinn af stórum trjám með þeim hætti sem herturn væri ok bera síðan á kastalann stór tré ok fella þau á Orminn, „ok væntir mik þá,“ segir hann, „at hlýði.“
Ok svá segja menn, at aldregi myndi sóttr hafa orðit Ormrinn, ef eigi væri þetta ráð fundit. Síðan leggr jarl til bardagans ok leggr nú fast at ok síbyrðir nú við Járnbarðanum við Orminn.
Óláfr konungr mælti, er hann sá, at jarl reri at: „Genginn er nú Þórr ór stafninum á Járnbarðanum, en nú er í staðinn kominn inn helgi kross, ok heldr mun Jesús Kristr dróttinn vilja til sín tvá en einn.“
Svá segir Halldórr inn ókristni, er hann kvað um Eirík jarl:
10. Fjörð kom heldr í harða,
hnitu reyr saman dreyra,
tungl skárusk þá tingla
tangar, Ormr enn langi,
þás borðmikinn Barða
brynflagðs reginn lagði,
jarl vann hjalms at holmi
hríð, við Fáfnis síðu.9
Ok enn:
11. Gerðisk snarpra sverða,
slitu drengir frið, lengi,
þars gollin spjör gullu,
gangr of Orm enn langa.
Dolgs kváðu framm fylgja
fráns leggbita hánum
sænska menn at sennu
sunnr ok danska runna.10
Ok enn kvað hann:
12. Hykkat vægð at vígi,
vann drótt jöfur sóttan,
fjörð komsk jarl at jörðu,
ógnharðan, sik spörðu,
þás fjarðmývils færðuð
folkharðr, á tröð Barða,
lítt vas sævar sóti svangr,
við Orm enn langa.11
Þessi orrosta varð nú svá hörð, at furða var at, fyrst af atsókninni, en þó mest af vörninni. Ok svá kom um síðir, at öllum megin lögðu skipin at Orminum, en þeir vörðust svá snarpliga, at þeir gættu sín eigi ok hljópu út af borðunum með vápnum sínum, svá sem þeir berðist á meginlandi.
Svá segir Hallfreðr:
13. Sukku niðr af Naðri,
naddfárs í böð sárir,
baugs, gerðut við vægjask,
verkendr meginserkjar.
Vanr mun Ormr, þótt Ormi
alldýrr konungr stýri,
hvars skríðr með lið lýða,
lengi slíkra drengja.12
Þá er Óláfr konungr sá, at þynntist skipunin á borðunum ok menninir fellu mjök um mitt skipit, þá eggjaði hann ákaft sína menn at berjast ok spurði, hvárt sverðin biti ekki eða reiddi þeir svá sljóliga til, — „ek sé, at þér fáið sjálfir sár mörg, en sumir falla dauðir á þiljurnar, en hinir standa, er í móti yðr berjast, ok eigu þeir þó at vega upp yfir höfuð sér.“
Þá svaraði Kolbjörn stallari: „Eigi er undarligt, herra, þó at sverðin sé slæ, því at þau hafa margt högg þolt í dag, ok sýnist mér sem mörg myni vera brotin til ónýts.“
Þá hljóp Óláfr konungr ór lyftingunni ok í fyrirrúmit ok tók upp mörg sverð ór hásætiskistunni í fyrirrúminu, ok váru þau bæði hrein ok hvöss. Hann bað sína menn taka þau ok vega með. Ok þá sá menn hans, at blóð fell undan brynstúkunni á hendr konungsins, en eigi vissu þeir, hvar hann var sárr.
Ok eftir þetta gekk hann upp í lyftingina ok með honum Kolbjörn, ok hafði hvárrtveggi þeira gullroðinn skjöld ok hjálm á höfði ok silkitreyju utan um brynju. Hvárrtveggi huldi ok svá andlit sitt, at ekki mátti glöggt kenna, hvárr þeira var, því at svá váru öll vápn þeira lík. Hvárrtveggi var ok mikill maðr ok drengiligr.
Ok svá er sagt, at síðan er skip Óláfs konungs váru öll hroðin ok öll váru frá höggvin önnur frá Orminum langa, at öllum megin lögðu at skipin at Orminum. Kenndi þá ok allr herrinn, hvar konungr stóð í lyftingunni. En svá var þá mikill vápnaburðr ok grjótflaug í lyftingina, at allir skildir þeira ok treyjur þá váru svá sem skúfaðar væri af skotunum. Ok svá segir Sverrir konungr, at aldri hefði hann heyrt dæmi til, at né einn konungr hafi staðit í lyftingu í þvílíkri atsókn ok gerði sik svá auðkenndan, at allir mætti sjá hann í orrostu. En allir megu þat skilja, at hann gerði þetta til ágætis sér.
Ok nú lét Eiríkr jarl fella þessi in miklu tré á Orminn af þeim inum háva turn, er gerr var af stórviðum, ok við þat hallaðist Ormrinn mjök, ok varð nú in snarpasta orrosta. Fellu þá margir af hvárum tveggjum. Ok þó at Eiríks jarls sé nú mest við getit orrostu, þá var nú þó nær allr herrinn í atsókninni, sem sagt var. Ok þeir inir ágætu menn, er fyrr váru nefndir, Hyrningr ok Þorgeirr ok Víkarr börðust nú allsnarpliga með sínum mönnum ok vörðu stafninn, ok þó um síðir falla þeir með ágætligum orðstír fyrir vápnum sinna óvina, ok var nú óhægt at verja þat skarð, er þessir höfðu staðit.
Ok nú í þessu bili skaut Einarr þambarskelfir til Eiríks jarls tveim örum. Þá mælti jarlinn: „Eigi em ek fúss at bíða innar þriðju.“
Ok þá mælti hann til Finns af Herlöndum, er skyti var allra manna beztr ok fyrr var nefndr, hann bað hann skjóta Einar þambarskelfi.
„Eigi mun ek skjóta hann,“ segir hann, „en lemja mun ek bogann fyrir honum, ef ek má.“
Ok nú vildi Einarr skjóta inni þriðju ör ok dró nú bogann. Fiðr skaut þá á bogann Einars með bíldör ok kom á þinurinn, ok brast í sundr boginn Einars.
Óláfr konungr mælti, er hann heyrði brestinn: „Hvat brast?“
Einar svaraði: „Noregr ór hendi þér, konungr,“ segir Einarr.
Óláfr konungr reiddist þá ok mælti: „Guð mun því ráða, en eigi bogi þinn.“
Ok nú gerðist áköf hríð, ok fellu margir kappar á Orminum ok þeir flestir, er fyrr váru nefndir, ok þynntist nú á borðunum. Gengu þá upp menn Eiríks jarls á Orminn ok fóru svá sem skæðir vargar aftr ok fram á Orminum, ok fellu menn nú allt um mitt skipit, en fram um stafninn ok fyrirrúmit heldust menn lengst við. Eiríkr jarl sækir nú aftr til lyftingarinnar ok hans menn. Sækja menn þá öllum megin at lyftingunni.
Svá segir Halldórr:
14. Hét á heiftar nýta
hugreifr, með Áleifi
aftr stökk þjóð of þoftur,
þengill sína drengi,
þás hafvita höfðu
hallands of gram snjallan,
varð fyr Vinða myrði
vápneiðr, lokit skeiðum.13
Þá er Eiríkr jarl var kominn í fyrirrúmit ok hans menn á Orminum, þá varð þar hörð viðtaka ok snarpt vápnaskipti, því at svá sem liðit fell fyrir Óláfi konungi ok þynntist á borðunum, þá dreif aftr til lyftingar, ok var þar nú hlaðinn mikill valköstr, en þeir, er upp stóðu á Orminum, váru harðla móðir. Ok er Óláfr konungr sá, hvar jarlinn Eiríkr var kominn með mikit lið, þá skaut Óláfr konungr til jarls báðum höndum þrim kesjum skammskeftum, en þær flugu ekki eftir vanda, því at engi þeira tók jarl. Ein flaug fyrir ofan höfuð honum, en önnur fyrir utan hægri síðu honum, in þriðja hjá vinstri síðu, ok fóru þessi skot öll til ónýts.
Ok er Óláfr konungr sá þat, þá undraðist hann mjök ok mælti: „Mikil er hamingja jarlsins, ok þat vill guð nú, at hann hafi ríkit ok eignist landit.“
Ok er hann hafði þetta mælt, þá sá allir þeir, er þar váru, koma yfir lyftingina ok konunginn himneskt jós, bæði mótstóðumenn hans, þeir er með jarli váru, ok svá konungsmenn, þeir er á lífi váru. Ok menn Eiríks jarls hjuggu í ljósit ok ætluðu at vega þann, er guð vegsamaði með ljósinu. Ok er á brott hvarf ljósit, þá sá þeir hvergi konunginn, ok leituðu þeir hans allt um skipit ok umhverfis hjá skipinu, ef hann væri á sundi, ok finna þeir hann eigi. Þá gengu ok fyrir borð þeir átta menn, er upp stóðu á Orminum, í þessi svipan, ok var þar Einarr þambarskelfir, Kolbjörn inn upplenzki, Þorsteinn oxafótr, Björn af Stuðlu, Ásbjörn ór Mostr, Þrándr inn skjálgi, Ögmundr af Sandi. Þeir váru allir dregnir upp í skip.
Þat vilja sumir menn segja, at Óláfr konungr hafi hlaupit fyrir borð ok kæmist svá í brott ok hafi senn verit í útlöndum. En sumir vilja segja, at hann hafi fallit í þessum bardaga. En hvar sem lífi hans hefir lokit, þá er líkligt, at guð hafi tekit sálina til sín, slíka stund sem hann lagði á kristnina at styrkja ok alla hluti, þá er guði var sæmd í. Eiríkr jarl eignaðist nú Orm inn langa ok önnur skip Óláfs konungs ok margs manns vápn, þess er drengiliga hefði neytt áðr um daginn.
Þessi orrosta hefir verit frægst á Norðrlöndum, fyrst af vörn drengiligri, er Ormrinn var variðr, ok því næst af atsókninni ok sigrinum, er þat skip var hroðit, er engi maðr ætlaði, at unnit myndi verða á vatni fljótanda, en þó mest fyrir sakir höfðingjans, þess er átti, er var Óláfr konungr, er frægstr maðr var á danska tungu. Ok svá gerðu menn sér mikit um umræðu um Óláf konung, at menn vildu eigi heyra, at hann myndi fallit hafa, svá sem Halldórr vísar á í sínum flokki.
Þat segja menn, at á sitt borð hlypi hvárr þeira Óláfs konungs ok Kolbjarnar stallara. En konungarnir ok Eiríkr jarl höfðu lagt at utan smáskútur at inum stærrum skipunum, ok skyldu þeir draga þá af kafi, er útbyrðis hljópu, ok færa þeim höfðingjunum. Ok þá er sjálfr konungr hafði á kaf hlaupit, þá vildu þeir taka hann höndum, er á smáskútunum váru, ok færa hann jarlinum. En Óláfr konungr brá yfir sik skildinum ok steypti sér í kafit. En Kolbjörn skaut sínum skildi undir sik ok fell svá á sjóinn, at skjöldrinn varð undir honum, ok kom hann sér af því eigi í kafit, ok varð hann handtekinn ok dreginn upp í skútu eina, ok hugðu þeir, at þar væri Óláfr konungr. Var hann þá leiddr fyrir Eirík jarl. Ok er hann vissi, at þar var Kolbjörn, en eigi konungr, þá gaf jarl Kolbirni grið. En í þessi svipan þá reri á brott Vinda snekkjan, ok er þat margra manna sögn, at Óláfr konungr hafi steypt af sér brynjunni í kafi ok komizt með sundi til Vindasnekkjunnar, ok hefir sjá frásögn víða farit síðan, sem heyra má í þeira manna kvæðum, er þetta hafa sannat. Svá segir Hallfreðr:
15. Veitkat hitt, hvárt Heita
hungrdeyfi skalk leyfa
dynsæðinga dauðan
dýrbliks eða þó kvikvan.14
Ok enn kvað hann:
16. Sagðr vas mér, né meira
munuma stríð of bíða,
lýðum firðr ok láði
landvörðr fyr sæ handan.
Væri oss, þótt ærir
elds þeim svikum belldi,
heilalíkn, ef hauka
háklifs jöfurr lifði.15
Hér segir svá, at þegar var tvennt frá sagt þeim fundi, hvárt hann myndi fallit hafa eða braut komizt. Ok mörg önnur dæmi eru til þess.
Ok ef guð lofar, skal ek segja sem ek veit sannast, hvat þeir menn báru frá, er þar váru í bardaganum, hvat þeir sá síðast til Óláfs konungs. Svá segir Skúli Þorsteinsson, at þá er hann gekk á konungsskipit, „þá lágu svá þétt inir dauðu menninir fyrir fótum mér,“ segir hann, „at varla mátti ganga fyrir,“ ok þá sá hann konunginn í lyftingunni. Ok þá sá hann frá ok velti búkunum frá fótum jarls ok sér, ok þá er hann sá til annat sinn, þá sá hann konunginn eigi.
Svá segir Einarr þambarskelfir, at hann sá drjúpa blóð smám ok smám af hjálmi þeim, er konungrinn hafði á höfði, ok á kinn konunginum. Ok er hann vildi at hyggja vandliga, hvat hann gerði, þá kom í höfuð honum Einari mikit steinshögg, svá at hann fell við ok náliga vissi hann ekki. En litlu síðar hljóp hann upp, ok hugði hann þá at konunginum, ok þá sá hann eigi konunginn.
Svá segir Kolbjörn, at konungr skaut um daginn, at blóð rann undan brynstúkunni. En er hann leit til sveitar jarls, er upp hljóp á skipit, þá var hann nokkut svá óttafullr, ok þá hljóp hann þangat til, er konungr hafði staðit, ok er hann sá hann eigi, þá hljóp hann af skipinu ok á sjóinn. Ok er hann kom á sjóinn, þá kenndi hann fljóta undir sér skjöld, ok átti þann skjöld Óláfr konungr, allra skjalda fegrstr ok gulllagðr. Hann þóttist skilja, at undir þeim skildi svam sjálfr konungr Óláfr. Ók síðan lét Kolbjörn þenna skjöld. Ok síðan sá óvinir hans, at hann hafði hjálm líkan þeim, er konungr hafði, ok svam hann þá milli skipanna. Þá ætluðu þeir, at þar myndi vera Óláfr konungr, ok verða þeir glaðir við ok tóku hann nú af sundi, ok er þeir fundu, at þessi maðr var eigi Óláfr konungr, þá gáfu þeir honum grið.
Nú svá sem fyrri sögðum vér, at óvinir konungs leituðu hans vandliga ok fundu hann eigi. Þá sögðu nokkurir menn af liði jarls, at maðr kom til Vindasnekkjunnar ok svam at skipinu ok var í rauðu klæði, ok er hann var upp kominn í skipit, þá var þat þegar í brottu. Ok allar Vindasnekkjurnar urðu þá þegar í brottu, þær er þar höfðu verit um daginn, ok heldu suðr fyrir land.
Eftir þenna inn frægja bardaga hefir nú Eiríkr jarl fengit ágætligan sigr. Tekr hann af öllu fólki mikit lof. Þessar orrostu er minning ger fyrir önduðum mönnum inn þriðja eða fjórða idusdag septembrismánaðar.
Dróttningin Þyri kunni stórilla þessum atburðum. Grét hon beiskliga, því at henni var mikill harmr kveiktr í hjarta, svá at hon mátti hvárki eta né drekka.
Ok er Eiríkr jarl heyrði þetta, þá gekk hann til hennar ok tók með þessum orðum at tala við hana: „Vér höfum gert,“ segir hann, „mikinn glæp, er vér höfum rænt þenna inn góða konung ok inn ágæta ríkinu ok tigninni, ok eigi er ok yðarri tign ok sóma at eins skaði gerr, er vér höfum hann felldan, heldr er þat mikit allri landsbyggðinni ok mestr þegnum hans. Ok fyrir því at eigi megum vér nú aftr bæta yðr þenna inn mikla skaða eða leiða þenna inn dýra konung aftr til yðar, er nú er frá kallaðr ríkinu, þá vil ek gjarna veita yðr þat at hugga yðarn hryggleik. Ok í engan stað skalt þú nú hafa minna sóma ok eigi minni metorð ok engi yður tign lægri vera á várum dögum at af teknum þessum einum, er þá hafðir þú, er Óláfr konungr lifði. Nú biðjum vér yðr, frú, at þér látið yðr sóma at taka fæðslu ok drykk ok hjálpa svá yðrum líkama.“
Þá mælti dróttning: „Þetta mælir þú af mikilli gæzku ok góðgirnd, sem þú ert oft vanr. En þó at ek velja mér þann hlut til handa at lifa heldr en deyja með Óláfi konungi, þá er þó hjartat mitt svá ákafliga lostit með hörmum hryggleiksins ok síðan þrútit orðit í ómegni hugarins, at engi gneisti lífsins má mik nú næra eða lífga.“
Ok svá varð ok, því at Þyri dróttning lifði skamma hríð síðan, ok fór hon af þessi veröldu með miklum harmi hjartans ok langri föstu. Ok þat er frá sagt, at nokkurr dýrligr prestr gaf henni þat ráð, at henni mætti vera ábyrgðarlaust ok utan syndina, en hon hjálpi svá lífi sínu með einu epli, ok þat gerði hon með krafti bindandinnar ok þó hlýðninnar, ok svá lifði hon níu daga ok andaðist síðan með þeima hætti.
En Eiríkr jarl tók nú mikinn sóma ok lof, er hann fekk þvílíkan sigr. Hann tók nú Orminn langa ok setti sik stjórnarmann fyrir hann ok skipaði hann sínum mönnum með þrennum skipunum. En þetta it ágæta skip fór æ hallt síðan ok vildi ekki at stýri láta, en gekk fram með miklum torveldum ok þunga. Ok um síðir komst Eiríkr jarl með þetta skip ok þó með miklum kostnaði ok erfiði ok starfi í Víkina austan. En er hann sá, at þetta skip vildi honum ekki hlýðit vera ok enga vegliga þjónustu veita honum, heldr sýndi þat mikinn þungleika af sér ok erfiði, þá lét jarl Eiríkr höggva í sundr skipit ok brenna síðan.
Ok er Norðmenn heyrðu þetta, at Óláfr konungr var fallinn, þá urðu allir hryggvir ok iðruðust þeir, er þeir höfðu girnzt at sigla undan slíkum herra ok höfðingja í svá miklum háska. Skildu þeir nú, at þeir mundu þessa seint bætr bíða.
Nú er at segja frá hundinum Víga. Hann var varðveittr á einum bæ at konungs búi. Var hans gætt forkunnar vel af einum manni, ok lá Vígi hvern dag fyrir konungs sæti.
Ok er gæzlumaðr hundsins hafði heyrt fall konungsins með sannri frásögn, þá gekk sjá maðr til þess húss, er hundrinn var í, ok nam staðar með miklum hryggleik ok mælti: „Heyr nú, Vígi,“ segir hann, „nú erum vit dróttinlausir.“
Ok er hundrinn heyrði þetta, þá hljóp hann upp frá konungs sætinu ok kvað við hátt um sinn ok gekk út ok nam eigi staðar fyrr en á einum haugi ok lagðist þar niðr ok þá hvárki mat né drykk, ok fór svá marga daga, at hann sveltist ok þá eigi fæðslu. Ok þó at hann vildi eigi eta þat, er at honum var borit, þá bannaði hann þó öðrum hundum ok fuglum ok dýrum at bera frá sér. En tárin flutu fram um trýnit ór augunum, svá at allir máttu þat skilja, at hann grét ákafliga sinn lánardróttin, ok aldrigi fór hann ór þeim stað, er hann nam staðar, heldr var hann þar allt til þess, er hann dó. Ok var nú fram komit þat, er bóndinn mælti í eynni Mostr, at Norðmenn höfðu nú týnt fjórum inum ágæztum gripum.
Nú munum vér rita þann hlut, er sumum mönnum þykkir nokkut ifanligr, at Óláfr konungr færði af sér brynju í sjálfu djúpi sjávarins ok rannsakaði með sundi djúpit allt, þar til er hann kom at skipi því, er fyrr var frá sagt, er komit var af Vindlandi, ok var á því skipi Ástríðr ok Dixin, er fyrr var nefndr, ok höfðu þau þar legit um daginn. En þegar eftir orrostu sigldu þau á brott, ok höfðu þau gert þetta ráð með sér. Fóru þau nú til Vindlands ok með þeim Óláfr konungr. Hann var særðr mörgum sárum ok engum stórum, en Ástríðr læknaði hann með mikilli virkt, til þess er hann var heill. Ok þá er hann var heill, var hann kenndr af mörgum mönnum.
Margir ríkir menn buðu honum sína liðveizlu í Vindlandi, ef hann vildi enn til ríkis síns, ok kváðust mundu fá honum ærit lið. En hann neitaði þessu ok kvað því dróttin sinn eigi vilja veita sér fullting sitt í orrostu, at honum hafði — „mislíkat mín þjónusta, ok eigi byrjar mér at þröngva fólkinu í svá mikla þraut at leiða mikit lið í orrostu oftar.“
Þessum orðum er sagt, at Ástríðr hafi um rætt. Síðan var Óláfr konungr ókunnigr mönnum, en guði ok helgum mönnum hans var hann kunnigr. Þat er ok sagt, at einn virðiligr maðr var sendr af Óláfi konungi til Erlings Skjálgssonar ok sagði honum sanna hluti ok konu hans frá Óláfi konungi ok kvað hann lifa ok þjóna guði trúfastliga í munklífi einhverju. Hann sýndi þeim kníf ok gull at sanna þessa sögu ok til merkja, sem kenndi systir Óláfs konungs, Ástríðr, bróður sinn átt hafa þessa gripi, ok játaði hon þessu.
En margir eru þeir menn, er þetta gruna ok tortryggva þessa hluti ok margir ifa enn um, en þó ætla ek at vísu, at þetta myni satt vera, at hann myni lifat hafa eftir bardaga ok fært sik guði í fórn af áblásning heilags anda, ok var hann í munklífi í Girklandi eða Sýrlandi ok bætt svá sína misgerninga með iðran, er hann hafði gert á æskualdri. Nú bið ek hvern sem einn mann, er less söguna, at hann biði dróttin, at hann gerist þess verðr at eignast erfð himinríkis með konungi konunga, dróttni várum Jesú Kristó, fyrir þetta it stundliga ríki, er hann hafði látit fyrir Eiríki jarli Hákonarsyni.
Hér þrýtr nú sögu Óláfs konungs Tryggvasonar, er at réttu má kallast postoli Norðmanna, ok svá ritaði Oddr munkr, er var at Þingeyrum ok prestr at vígslu, til dýrðar almáttkum guði, en þeim til minnis, er síðar eru, þó at eigi sé gert með málsnilld.
Óláfr konungr var vinr mikill Englakonungs, ok hafði hann á honum mikla virðing. Ok þá er stýrði Norðmannaríki Haraldr konungr Sigurðarson, þá var Játvarðr konungr í Englandi, er var ágætr konungr í mörgum hlutum. Hann minntist á þann vinskap, er Óláfr konungr Tryggvason hafði haft við föður hans, Aðalráð. Tók hann nú at vegsama Óláf konung Tryggvason, ok því var hann vanr á hverju ári at segja riddurum sínum frá Óláfi konungi á páskatíð, frá mörgum ágætligum verkum hans, er hann hafði unnit.
Ok á einhverju ári á páskadeginum sjálfum, þá er hann hafði inniliga sagt frá orrostunni ok hversu Óláfr konungr komst á brott ór bardaganum, þá lét hann þat fylgja, at hann hafði þá nýlega spurt þau tíðendi af þeim mönnum, er kómu af Sýrlandi með merkiligum frásögnum, at þar höfðu orðit þau tíðendi, er mikils váru verð, er Óláfr konungr Tryggvason var sagðr andaðr ok fór hann með mikilli dýrð af þessari veröldu til eilífrar sælu. „Ok vita skulu þér þat,“ sagði konungrinn, „at miklu er hann dásamligri öðrum konungum, ok því skal segja á inni æðstu hátíð frá inum ágætasta konungi, Óláfi Tryggvasyni, at svá berr hann af öðrum konungum sem hátíð sjá berr af öðrum hátíðum, því at hann hafði mest fyrir aðra konunga hraustleikinn ok styrktina ok alla frægð kraftanna; er ok sjá miklu göfugligri hátíðin en aðrar. Má af því engan daginn makligra til fá eða finna hans lofi at yppa heldr en þenna.“
Eftir Játvarð konung tók ríki af vild alls landsfólksins Haraldr Guðinason, er sumir menn kalla helgan vera. Hann var vígðr konungr ok smurðr helgum krisma. Hann barðist við Harald konung Sigurðarson ok felldi hann. Ok litlu síðar kom Vilhjálmr bastarðr Rúðujarl, ok átti hann ríki í Norðmandi. Hann barðist við Harald konung Guðinason ok felldi hann, en Vilhjálmr tók ríkit.
En um nóttina eftir bardagann þá kom þorpkarl einn í valinn ok vildi fletta mennina. Ok þat sá einn maðr, er var í valnum, ok ávítaði hann um þat it illa verk ok it svívirðliga. Þorpkarlinn hljóp þá heim ok segir þetta konu sinni, en hon brá við skjótt ok bjó sér vagn ok beitti hest fyrir ok bað hann fara með sér til valsins.
Ok er þau kómu þar, þá spyrr hon, ef nokkurr sé sá maðr í valnum er henni megi þá svara, ok þá svaraði maðr: „Er sá maðr í valnum, er þér má svara.“
Hon gekk þá til hans, ok veltu þau frá fótum sér dauðum mönnum, ok er hon sá þenna mann, þá létu þau hann í sleðann. Þau spurðu hann at nafni ok at ætt, en hann vildi hvárki segja. Þau þóttust þó skilja, at hann myndi vera göfugr maðr, bæði fyrir sakir umbúðar ok yfirbragðs. Þessi maðr var Haraldr Guðinason ok hafði fallit fyrir mæði ok blóðrás, ok mörg hafði hann sár ok engi mjök stór. En þat þröngdi honum mjök ok angraði, er svá þykkt lágu inir dauðu menninir á honum, at fyrir þeim mátti hann eigi hrærast. Síðan fluttu þau hann heim í vagninum ok græddu hann. En annan dag eftir orrostu kómu óvinir hans ok vildu taka líkit í brott ok fundu eigi ok undruðust mjök. Ok eftir þat er hann var græddr, þá íhugaði hann sitt ráð ok hugði at dæmum Óláfs konungs Tryggvasonar, ok tók hann þat ráð, at hann vildi eigi snúast til ríkis síns, heldr varð hann áblásinn af helgum anda ok leitaði af allri girnd himinríkis fagnaðar ok valdi sér til byggðar einn stein ok var þar lengi. Vilhjálmr konungr lét færa lík hans í Lundúnir ok grafa vegliga hjá öðrum konungum.
Þat er ok sagt, at herra Jón byskup, er Sigurðr hét öðru nafni, hann var í Svíþjóð eftir fall Óláfs konungs Tryggvasonar. Þá heyrði hann marga menn segja með sannendum, at Óláfr konungr myndi annathvárt hafa fallit í orrostunni eða drukknat í sjónum.
Þá tók byskup svá til orðs: „Ef þér ætlið Óláf konung drukknat hafa í sjó, segið mér þá, fyrir hví brynja hans, sú er hann var í um bardagann, var sén hanga fyrir kirkjudurum at Jórsölum fyrir fáum vetrum, ok margir hafa sét spjót hans; hjálmr hans var ok sénn í Anþekju, eða hverr mun fært hafa þessa hluti í svá fjarlæg heruð?“
Þeir svöruðu: „Ef þú veizt þat með sannendum, at hann hafi á brott komizt lifandi ór orrostunni, þá sýndu oss þat með nokkurri skynsamligri frásögn, svá at vér megim skilja.“
Ok er þeir mæltu svá, þá þagði byskup um hríð ok eigi fyrir því, at eigi hefði hann ærna skynsemi til þess at leysa ór því, er þeir spurðu, ok þá mælti byskup: „Engi stein,“ segir hann, „þann er þá leyndist í munklífinu ok þá vildi eigi sýnast óskynsamligum mönnum ok syndugum, þeim er jafnat er til inna óhreinustu kvikvenda eftir boðorðum várs dróttins græðara Jesú Krists, at eigi bæri svá at, at þat væri svívirt ok undir fótum troðit, nema nokkur væri mikil nauðsyn at sýna þat öllum berliga, en þann, er hann vissi leyniliga þjóna guði, þá vildi hann þó þat eigi sýniliga boða eða sýna.“
* * *
Þessa sögu sagði mér Ásgrímr ábóti Vestliðason, Bjarni prestr Bergþórsson, Gellir Þorgilsson, Herdís Daðadóttir, Þorgerðr Þorsteinsdóttir, Inguðr Arnórsdóttir. Þessir menn kenndu mér svá sögu Óláfs konungs Tryggvasonar sem nú er sögð. Ek sýnda ok bókina Gizuri Hallssyni, ok rétta ek hana eftir hans ráði, ok höfum vér því haldit síðan.
1 Um vísuna sjá íslendinga sögur I, 9, 263; X, 243.
2 Vísufjórðungur þessi er úr Bersöglisvísum, er Sighvatur skáld Þórðarson orti um Magnús konung góða: Þú ver með sverði tignarlega ey Haralds (hárfagra, þ. e. Noreg; eg vildi með þér, örlátum konungi, þ. e. Magnúsi góða) lifa og deyja.
3 Vísan er eftir Stefni Þorgilsson, sjá Íslendinga sögur I, 274; XII, 309—310. Hin latneska þýðing vísunnar er gerð af Oddi munki og komin úr frumriti hans af sögunni.
4 Óna konungr fór sunnan sjau tögum skeiða ok einu — mætr unnviggs meiðr rauð sverð at morði — þás jarl hafði of krafða Skánunga húnlagar hreina fundar; sætt seggja áttar gekk sundr: Konungur fór sunnan með 11 skipi — hinn ágæti sæfari rauð sverð í bardaga — þá er jarl hafði krafið Skánunga skipa til orrustu; friði var slitið manna á milli.
5 Þar hykk víst gram, þanns framði gunni, misstu til mjök gengis þrænzkra drengja; mörg drótt kom á flótta. Næfr allvaldr vá einn við tváa snjalla jöfra og jarl enn þriðja; frægr siðr es at segja til slíks: Eg hygg, að þar færi konungur að vísu mjög um of á mis við liðsinni Þrænda í bardaganum; margt manna flýði. Hinn vaski konungur barðist einn við tvo vígdjarfa konunga og jarl hinn þriðja; frægilegt er að segja frá slíku.
6 Geta skal máls þess, es menn kváðu dáðöflgan dolga fangs bör mæla við drengi at vápna sennu. Hnekkir hertryggðar baða rekka sína hyggja á flótta; þróttar orð þess þjóðar sessa lifa: Geta skal orða þeirra, er menn sögðu, að hinn dugmikli hermaður hefði mælt við lið sitt í orrustunni. Hann bað menn sína hyggja ekki á flótta; djarfleg orð hins vinsæla höfðingja munu lifa.
7 Fylgðak Frísa dolgi ok Sigvalda — fekk ungr aldrbót, þars spjör sungu; nú fiðr öld, at eldumk — þars bárum roðinn sárlauk til móts við malmþings mæti í dyn hjalma suðr fyr Svölðar mynni: Eg fylgdi óvini Frísa og Sigvalda — eg gat mér ungur orðstír í bardögum; nú sjá menn, að aldur færist yfir mig — þar er vér bárum roðið sverð gegn hermanninum í orrustu suður fyrir mynni Svöldar.
8 Ógræðir armgrjóts sá Trönu og báða Naðra fljóta auða — hann rauð glaðr geir at gunni — áðr hjaldrþorinn Þórketill, hugframr í ramri böð, heldi snotr sunds undan af snæris vitni: Hinn auðmildi maður sá Trönuna og báða Ormana fljóta mannlausa — hann rauð vígreifur vopn í orrustunni — áður en gunndjarfur Þorkell, hugrakkur í hörðum bardaga og vitur, flýði skipið á sundi.
9 Fjörð kom Ormr enn langi í heldr harða — dreyra reyr hnitu saman, þá skárusk tungl tingla tangar — þás brynflagðs reginn lagði borðmikinn Barða við síðu Fáfnis; jarl vann hjalms hríð at holmi: Í fyrra lenti Ormurinn langi í heldur harðri raun — vopn skullu saman, þá skertust skildir — þá er hermaðurinn lagði borðháan Barða við síðu Ormsins; jarl háði bardaga við hólma.
10 Gerðisk lengi gangr snarpra sverða of Orm enn langa; drengir slitu frið, þars gollin spjör gullu. Kváðu fylgja hánum framm sænska menn ok danska dolgs runna sunnr at sennu fráns leggbita: Bitur sverð léku lengi kringum Orminn langa; menn börðust, þar er gullrekin spjót hvinu. Menn sögðu, að honum (Eiríki jarli) hefðu fylgt sænskir og danskir menn í orrustunni fyrir sunnan haf.
11 Hykkat spörðu sik vægð at vígi — drótt vann sóttan ógnharðan jöfur; fjörð komsk jarl at jörðu — þás færðuð, folkharðr, Barða á fjarðmývils tröð við Orm enn langa; sævar sóti vas lítt svangr: Eg hygg menn hafi ekki hlíft sér í orrustunni — liðið fekk sótt hinn vígdjarfa konung; í fyrra náði jarl ríki sínu — þá er þú, bardagamaður, lagðir Barðanum á haf út til orrustu við Orminn langa; eigi var fámennt á skipinu.
12 Verkendr baugs meginserkjar, sárir í naddfárs böð, sukku niðr að Naðri; gerðut vægjask við. Lengi mun Ormr vanr slíkra drengja, hvars skríðr með liði lýða, þótt alldýrr konungr stýri Ormi: Kappar sukku niður af Ormi, særðir í orrustu; þeir hlífðust ekki við. Lengi mun Ormur verða án slíkra drengja, hvar sem hann fer, þótt ágætur konungur stýri honum.
13 Hugreifr þengill hét á sína heiftar nýta drengi - þjóð stökk aftr of þoftur með Áleifi - þás höfðu lokit skeiðum hafvita hallands of snjallan gram; vápneiðr varð fyr Vinða myrði: Hinn hughrausti höfðingi (Eiríkur jarl) hét á vaska menn sína - lið Ólafs hopaði aftur eftir skipinu - þá er þeir höfðu lagt skipum hans (hins örláta manns) allt í kringum hinn hugrakka konung; vopnagnýr varð um óvin Vinda (Ólaf).
14 Veitkat hitt, hvárt skalk leyfa Heita dýrbliks dynsæðinga hungrdeyfi dauðan eða þó kvikvan: Eg veit ekki, hvort eg á að kveða lof um bardagamanninn (Ólaf Tryggvason) svo sem hann sé liðinn eða lífs.
15 Mér vas sagðr landvörðr firðr lýðum ok láði fyr handan sæ; né munuma of bíða meira stríð. Oss væri heilalíkn, þótt elds ærir belldi þeim svikum, ef hauka háklifs jöfurr lifði: Mér var sagt, að konungur væri sviptur lýðum og láði fyrir handan haf; vér munum aldrei þola þyngri harm. Oss væri það full huggun þrátt fyrir svikræði manna, ef konungur Noregs lifði.
Источник: Konunga sögur I-III. Guðni Jónsson bjó til prentunar. Reykjavík 1957.
Текст с сайта Heimskringla