Jóhann Sigurjónsson. Galdra-Loftur — Исландская драматургия — Тексты

leikrit í þremur þáttum

Reykjavík

Útgefandi: Þorsteinn Gíslason

1915

Prentsmiðjan Rún. — Reykjavík.

Loftur, sonur ráðsmannsins, liðlega tvítugur, einn af lærisveinum Hólaskóla.

Fyrsti þáttur

Hólar í Hjaltadal. Stofa ráðsmannsins. Rökkur. Tveir gluggar. Túnið, sem hallar niður að ánni, og hálsar fyrir handan ána sjást óglögt gegnum gluggana. Fyrir leiksviðinu miðju, milli glugganna, stendur fornt skatol. Lokrekkja í horninu hægra megin. Borð, bekkir og stólar. Ljósastjakar, strokkkerti. Mikil og vönduð dragkista upp við þilið hægra megin. Bókahilla. Hægra megin, fremst á leiksviðinu, dyr frá göngunum. Minni dyr á miðju þili vinstra megin. Sunnudagskvöld. Sex ölmusumenn, sumir sitja, sumir eru á rjátli.

Fyrsti ölmusumaður segir frá. „Jeg bið þig ekki um vísdóm, því af honum hef jeg nóg sjálfur, en nú bið jeg þig um miskun þína.“

Annar ölmusumaður Við vorum aðkomumenn á sama bæ, þegar jeg sá hann í fyrsta skifti. Hann sat á rúmstokk, með pokann sinn á bakinu.

Landshorna-flakkarinn Hvaða maður var það? Jeg er ókunnugur í þessum landsfjórðungi.

Þriðji ölmusumaður Það var aumingi. Ef hann bæri ekki poka á bakinu, hjelt hann, að hann mundi steypast á höfuðið, af því að það væri svo þungt af vísdómi.

Fjórði ölmusumaður Þjer hefði ekki komið hlátur í hug, hefðir þú sjeð hann. Þeir, sem eru veikir á sinninu, verðskulda öðrum fremur að vera guðs ölmusur.

Fimti ölmusumaður hefur horft út um gluggann. Áin fer sívaxandi. Það hlýtur að hafa rignt feiknin öll upp til fjallanna.

Tíu ára gömul telpa leiðir blindan ölmusumann inn. Hann heldur á litlum bögli undir handleggnum.

Blindi ölmusumaðurinn Það er af gömlum vana, dóttir mín — frá þeim árum, þegar okkur var boðið inn í biskupsstofuna. Sest. Hvað erum við margir.

Fyrsti ölmusumaður Þetta er önnur hringing. Bráðum kemur herra biskupinn.

Vinnukonan kemur inn, gengur til telpunnar. Biskupsfrúin vill finna þig. Hún sá þig og afa þinn úti á hlaðinu.

Blindi ölmusumaðurinn Far þú, barnið mitt. Frúin vill þjer ekki annað en alt það besta. Jeg bíð eftir þjer.

Blindi ölmusumaðurinn Þegar herra biskupinn stígur ekki í stólinn, er söngurinn mesta ununin. Oft hefur mig undrað, að annað eins stórhýsi skuli vera jafn-mjúkraddað.

Loftur kemur inn, svipast um. Hjer eru þær allar í einum hóp, mögru kýrnar hans Faraós. Gengur til blinda ölmusumannsins, leggur höndina á öxlina á honum. Jeg á ekki við þig. Ertu með þetta, sem jeg bað þig um að útvega mjer?

Blindi ölmusumaðurinn leysir utan af böglinum — gamalli bók í trjespjöldum. Eigandinn sagði, að bókin væri ekki föl, en hann skyldi ljá þjer hana mánaðartíma, vegna þess að þú ert sonur ráðsmannsins og lærður maður. Rjettir honum bókina. Jeg lofaði að færa honum bókina aftur skilvíslega.

Loftur blaðar í bókinni andartak. Ef faðir minn spyr eftir mjer, skalt þú segja honum, að jeg sje lasinn og hafi lagt mig út af. Tekur skilding upp úr vasapyngju sinni. Hjerna er ofurlítil þóknun fyrir ómakið. Opnar hurðina til vinstri, fer.

Fyrsti ölmusumaður gýtur hornauga til hurðarinnar. Hann á hægt með að skopast að okkur aumingjunum. Hann hefur aldrei þurft að svelta.

Blindi ölmusumaðurinn Auðæfi eru ekki æfinlega til hamingju. Oft er óánægð lund samfara sífullum maga.

Fyrsti ölmusumaður. Heyrt hef jeg því fleygt, að hann grúski í fleiri fræðum en þeim, sem lúta að prestskapnum einum. Þú ert ofgóður til að vera erindreki hans.

Blindi ölmusumaðurinn Yfir hverju býrðu, sem þú þorir ekki að segja hreinskilnislega?

Fyrsti ölmusumaður Við þurfum ekki að fara langt aftur í tímann. Á dögum biskupsins sæla urðu nokkrir lærisveinar skólans uppvísir að því, að fara með galdur. Alt, sem hefur skeð, getur komið fyrir aftur.

Blindi ölmusumaðurinn sest, hinir standa. Ráðsmaðurinn gengur að skatolinu, dregur út skúffu, tekur upp peningastranga.

Biskupinn jafn-vingjarnlega. Mjer hefur borist til eyrna, að þið væruð óánægðir með það, hvernig jeg úthlutaði ölmusunum. Þykir ykkur jeg vera of smágjöfull?

Biskupinn í jafn-blíðum málrómi. Ykkur er óhætt að koma til mín með allar ykkar áhyggjur. Hreinskilni er dygð.

Fyrsti ölmusumaður herðir upp hugann. Okkur finst einungis, að við, sem komum hjer að staðaldri, sjeum nánara tengdir biskupsstólnum en þeir förumenn, sem rekast hingað stöku sinnum. Djarfari. Fer jeg ekki með sannleika?

Biskupinn Hver ykkar er minst þurfandi? Jeg dreg af hans skerf, og bæti því við hluta þess, sem er aumastur.

Fyrsti ölmusumaður Ekki er jeg minstur þurfamaðurinn, en jeg verðskulda miskunsemi yðar síður en hinir.

Biskupinn kuldalega. Jeg spurði ekki um það. Úthlutar ölmusunum. Takið þið nú hver sinn skerf, og biðjið guð að uppræta öfundsýkina úr hjörtum ykkar. Farið í friði.

Blindi maðurinn riðar. Jeg gaf þjer sól og stjörnur, og þú þakkaðir mjer ekki.

Ráðsmaðurinn skrifar í reikningsbók. Fengju þeir að ráða, skiftu þeir eignum stólsins á milli sín, án annarar heimildar en öfundarinnar.

Biskupinn Stóllinn er svo efnum búinn, að guðs ölmusur þurfa ekki að fara hjeðan tómhentir.

Ráðsmaðurinn Vegabætur og brýr myndu bæta hag bænda. og auka tekjur stólsins. Þá gæti farið svo, að stóllinn fengi fjemagn til að byggja nýja kirkju, sem væri hærri undir ris en öll önnur hús á Íslandi.

Biskupinn Jafnvel sá vesælasti ölmusumaður er musteri guðs, þó að það hrynji fyr en þau, sem bygð eru úr steini.

Biskupsfrúin Ráðsmaðurinn ber umhyggju fyrir mörgu. Ert þú reiðubúinn að ganga í kirkju?

Biskupsfrúin við blinda manninn. Tátan þín kemur að vörmu spori, þegar búið er að greiða henni. Við biskupinn. Hún minti mig svo mikið á dóttur okkar, þegar hún var á hennar aldri, að mjer datt í hug að gefa henni einn af gömlu kjólunum hennar.

Biskupsfrúin án þess að líta við honum. Við eigum von á henni á hverjum degi.

Biskupsfrúin gengur til dyranna. Já, þetta hefur verið langt ár, þó að jeg vissi hana í góðra manna höndum.

Ráðsmaðurinn lokar skatolinu. Veist þú, hvort sonur minn hefur verið hjer?

Blindi maðurinn Hann var hjer rjett áðan. Jeg átti að segja þjer, ef þú spyrðir eftir honum, að hann væri lasinn og hefði lagst útaf.

Ráðsmaðurinn áhyggjufullur. Biskupinn saknar hans í kirkjunni. Opnar hljóðlega hurðina og hvíslar. Loftur! Svipurinn verður innilegur. Hann hallar aftur hurðinni, snýr sjer að blinda manninum. Jeg hef ekki geð í mjer til að vekja hann. Hann hefur efalaust vakað yfir bókunum fram á rauða-nótt. Brosir. Hann var kallaður „litli biskupinn“, þegar hann var í bernsku, vegna þess, að hann var svo oft viðutan. Gengur til dyranna, nemur staðar. Jeg hitti þig eftir messu. Fer.

Blindi maðurinn hlustar eftir fótatakinu, dregur upp stóreflis dröfnóttan vasaklút, skildingum er hnýtt í eitt hornið, hann bætir nýju skildingunum við, situr kyr.

Loftur kemur inn með bókina í hendinni, sest andspænis blinda manninum, horfir hvast á hann. Hvað hefur þú verið lengi blindur?

Ólafur Þú hefur vafalaust þrásinnis óskað, að þú fengir aftur sjónina?

Blindi maðurinn þegir stundarkorn. Þekkir þú söguna um ferjumanninn og Þorlák helga?

Blindi maðurinn Það var um hávetur, í frosti og skafrenningi. Ferjumaðurinn átti að flytja kapeláninn frá Skálholti yfir Hvítá. Þegar hann var kominn yfir ána, sátu þar 10 guðs ölmusur, og báðu um ferju heim til Skálholts. Af góðsemi gaf hann þeim öllum far. Báturinn varð of-hlaðinn og honum hvolfdi. Ferjumaðurinn var skinnvæddur, fötin fyltust af vatni og hann sökk til botns. Hann freistaði að vaða til lands. En þegar hann megnaði ekki að halda lengur niðri í sjer andanum, hjet hann á Þorlák helga, og bað þess, að lík sitt mætti reka á land Skálholts. megin. Þá sá hann hönd, sem sópaði vatninu burt frá vitunum á honum. Þetta skeði þrívegis, og ferjumaðurinn náði landi, heill á húfi.

Blindi maðurinn Jeg hef þrásinnis óskað, að hönd guðs miskunnar sópaði myrkrinu burtu frá augunum í mjer.

Loftur röddin logar af ákafa. Ertu viss um, að ósk þín hafi verið nógu brennandi?

Loftur Jeg veit, að ósk mannsins getur gert kraftaverk. Hún hefur gert það fyr á tímum og gerir það enn í dag.

Vinnukonan og telpan koma inn. Telpan er í nýjum kjól, vinnukonan heldur á pynkli.

Telpan hleypur til afa síns. Findu, afi; jeg hef fengið nýjan, ljómandi fallegan kjól. Það eru kniplingar í hálsmálinu.

Vinnukonan Já, hún er orðin stássleg. Biskupsfrúin ljet hana fara úr gömlu flikunum og gaf henni alfatnað.

Loftur hefur starað forviða á telpuna, gengur til hennar og strýkur á henni kollinn. En hvað hárið á þjer er silkimjúkt. Viltu vera unnustan min?

Vinnukonan leggur frá sjer pynkilinn. Nú verðurðu sjálf að sjá um dótið þitt. Jeg verð að flýta mjer í kirkju. Fer.

Loftur heldur á silfurskildingi. Geymdu hann í vasanum á fallega nýja kjólnum þínum. Stingur skildinginum niður í vasa hennar.

Blindi maðurinn á leið til dyranna, snýr sjer að Lofti. Jeg óskaði þangað til, að það varð mjer til syndar. Þegar jeg ljet af að óska, fjekk jeg loksins frið í sálina.

Loftur horfir á eftir þeim andartak. Opnar bókina. Hún er í spjaldbindi. Upphafsstafurinn, letraður með rauðu bleki, tekur yfir hálfa síðu. Hann leggur bókina á borðið. Tekur lykil og opnar dragkistuna, krýpur, tekur bækur upp úr dragkistunni og hleður þeim í kringum sig. Er auðsýnilega að leita að einhverju.

Loftur lítur upp. Þegar hann sjer Steinunni, dofnar yfir honum. Ert það þú?

Steinunn Það var sú tíð, að þú þektir fótatakið mitt. Nú þekkir þú ekki einu sinni málróminn minn.

Steinunn Nei. Þegir andartak. Jeg fór í sparifötin mín í dag. Jeg veit, það gleður þig, að jeg sje vel til fara. Horfðu á mig.

Loftur stendur upp. Mjer þykir þú fallegust í hversdagsfötunum. Hvað viltu mjer?

Loftur Vinnufólkið er farið að stinga saman nefjum, — jeg sje það á þjer.

Steinunn krotar á rúðuna í leiðslu. Einu sinni í sumar fanst mjer jeg hafa drýgt stóran glæp. Mjer fanst vera hráslagarökkur í stofunni, eins og það væri hjela á rúðunum. En rómur þinn þíddi hana.

Loftur hefur staðið og horft á hana. Heldurðu, að þú myndir sakna mín, ef jeg væri dáinn?

Loftur gengur að dragkistunni. Jeg veit að þú yrðir sorgbitin fyrstu mánuðina. Ef til vill þangað til leiðið væri gróið. Krýpur aftur niður. Þó að sár flestra manna grói fyr en sár jarðarinnar. Hleður fleiri bókum í kringum sig.

Steinunn nærgætnislega. Þú lítur svo þreytulega út. Þú vinnur alt of mikið. Það hefur engin manneskja þol til þess að vinna eins og þú, hvíldarlaust daga og nætur. Þú þarft þess heldur ekki. Jeg hef heyrt rektorinn dást að því, hvað þú værir lærður. Jeg er viss um, að þú gætir lokið náminu í vetur, þó þú litir ekki í bók framar.

Steinunn En það geturðu ekki, ef þú ofbýður þjer og missir heilsuna. Þú ættir að minsta kosti ekki að neita þjer um svefn.

Loftur í miðjum bókahlaðanum. Því meira sem jeg les, því minna finst mjer jeg vita.

Steinunn ráðþrota. Öll metorðagirnd föður þíns safnast um þig, af því að þú ert einkabarnið hans. Jeg kvíði því stundum, að hún verði þjer of þung byrði.

Loftur Jeg? — Jeg vil standa með alla visku mannanna á þröskuldi leyndardómanna.

Steinunn færir sig nær honum. Vinnufólkið er farið að tala illa um þig. Það segir, að þú lesir í óguðlegum bókum. Það njósnar um þig. Það hefur heyrt þig tala út í loftið i einrúmi. Það heldur, að þú sjert á tali við anda.

Steinunn Jeg hef ekki varað þig við fyrri, af því jeg veit, að faðir þinn er í svo miklu áliti, að hans vegna þorir það ekki að hafa þetta í hámæli. En ósvífni þess fer vaxandi. Það segist hafa sjeð þig úti í kirkjugarði um hánótt.

Loftur snýr sjer að henni. Var það þetta, sem þú ætlaðir að segja mjer?

Steinunn svarar ekki spurningunni, gengur fast að honum. Sjálfs þín vegna ættir þú að hvíla þig um stund frá bókalestrinum. Þú þarft ekki þar fyrir að sitja auðum höndum. Gaktu að vinnu með heimafólkinu. Þá hættir það að tala illa um þig. Og mjer væri það óumræðileg gleði, að heyra ljáinn syngja í höndunum á þjer.

Steinunn Þú hefur breyst mikið, þennan tíma, sem við höfum þekst. Við mig ert þú orðinn eins og annar maður. Stundum þekki jeg þig varla. Jafnvel andlitið er breytt. Þegar þú mintist á dauðann áðan, hjelt jeg að þú værir veikur.

Loftur verður lævís á svipinn andartak, dettur í hug að hræða Steinunni, gleymir því í ákafanum. Ef jeg vildi rjetta höndina út í myrkrið, veit jeg, að það yrði ekki árangurslaust. Hefur þú heyrt talað um Gottskálk biskup grimma og „Rauðskinnu“. Jeg kalla hana: „Bók máttarins“.

Loftur Sá, sem vissi alt það, sem stendur á þeirri bók, yrði voldugastur maður jarðarinnar. Þess vegna tók Gottskálk hana með sjer í gröfina. Hann unni engum valdsins. — Jeg hef sjeð bókina.

Loftur Hjer um nóttina lá jeg úti í kirkjugarði á legstaðnum hans. Sú hugsun læddist að mjer, að jeg ef til vill í svefni gæti stafað mig fram úr einhverju í henni. Biskupinn stóð frammi fyrir mjer, í rauðum hökli, og las upp úr bókinni. Hann hjelt henni svo hátt, að jeg gat ekki sjeð framan í hann. En blöðin undust saman, um leið og hann las, og hrundu niður eins og aska. Horfir grimdarlega á Steinunni, talar eins og hann læsi upp úr bók. Sá, sem af allri sálu sinni óskar annari manneskju dauðans, hann lúti höfði, horfi til jarðar og mæli: — Hann verður gripinn af skelfingu. Nei, þau orð vil jeg ekki muna. Gengur að stól, sest, tekur höndum fyrir andlitið og styður olnbogunum á hnjen.

Steinunn stendur grafkyr andartak, svo birtir yfir svipnum. Hún gengur til hans og krýpur fyrir framan hann. Það er þess vegna, að þú hefur litið svo veikindalega út, eins og eitthvað sífeldlega amaði að þjer. Hálf-grátandi og hálf-brosandi. Jeg var hrædd um, að það væri vegna mín. Stendur upp, strýkur á honum hárið. Jeg hef unnað þjer svo heitt. Jeg skammast mín að segja frá því, en jeg hef óskað þess, að þú yrðir veikur, og jeg fengi að hjúkra þjer. Jeg skyldi hafa verið yfir þjer dag og nótt. Fórnar höndunum. Þú trúir mjer ekki, en jeg hef grátið af hamingju. Lætur hendurnar hníga. Jeg sá einu sinni engjareit, gráan af þurki, grænka á einni einustu nótt. Vott grasið grjet af gleði. Krýpur aftur á knje. Við skulum berjast í sameiningu á móti valdi þess illa. Þegar jeg ferðast ein í myrkri, er jeg hrædd, en tvær manneskjur þurfa ekkert að óttast. Það birtir yfir röddinni af ástúð. Mjer hefur verið sagt, að alt óhreint hopi fyrir þeim, sem leiðir barn. Hvíslar. Loftur!

Loftur stendur upp. Jeg ætti að búa fjarri öllum mönnum. Mennirnir trufla mig. Hið ókunna hvíslar aldrei að mjer, nema þegar jeg er einn. Það hrökkva skærastir neistar af steinunum þegar þeim er slegið saman í myrkri. Einveran er myrkrið mitt. — Hvað skiftir það vinnufólkið, að jeg vaki? Jeg hef orðið þess var, að það hatar mig. Það er vegna þess, að jeg læt mjer ekki nægja jafn smásálarlegar óskir eins og það. Mínar óskir eru voldugar og takmarkalausar. Og í upphafi var óskin. Óskirnar eru sálir mannanna.

Loftur Mjer gremst, að vinnufólkið skuli dirfast að tala illa um mig. Háðslega. Þegar jeg hugsa upphátt, heldur það að jeg sje á tali við anda. Röddin breytist. Jú, jeg heyrði hvað þú sagðir.

Steinunn Manstu, hvað langt er síðan þú hefur kyst mig? Þykir þjer ekki lengur vænt um mig?

Loftur Jeg veit ekki, hvort mjer er það gefið, að geta þótt vænt um nokkura manneskju. Ef við gleymdum bæði, því sem hefur farið milli okkar, væri það óskeð.

Steinunn Líkaminn hefur sitt minni. Háðslega. Ertu hræddur við föður þinn?

Loftur óþolinmóður. Þolinmæði mín er ekki takmarkalaus. Þú veist jafn vel og jeg, hversvegna við höfum neyðst til þess að fara í felur. Faðir minn myndi afneita mjer, ef það kæmist upp um okkur. Hann ljeti reka mig úr skóla. Og fengi jeg aldrei framar að opna bók, fyndist mjer að jeg vera blindur, — að hálfu ári liðnu, þegar náminu er lokið, get jeg sett hart á móti hörðu. Þú hefur lofað að bíða eftir mjer. Ovarkárni er ekki hugrekki.

Steinunn komin að gráti. Ef þú sýndir mjer einhver vinarhót. — Þú hefur ekki kyst mig einn koss.

Steinunn stendur upp, henni þyngir í skapi. Hef jeg breyst, úr því þjer þykir ekki jafn vænt um mig, nú sem fyr. Dregur djúpt andann, snertir silfurmillurnar á bolnum. Einu sinni sagðir þú mjer, að þessar silfurmillur væru lifandi, — þær ættu hver sína sál. Þú sagðir, að það, að jeg drægi andann, gæfi þeim líf. Jeg dreg andann eins og jeg hef dregið hann áður. Jeg tala og hlæ og græt á sama hátt og áður. Í vor varstu á fótum um sólaruppkomu, þegar jeg átti að kveikja upp eldinn. Þú sagðir, að þjer þætti svo gaman að því, að sjá eldsbjarmann á andlitinu á mjer. Nú verð jeg að láta mjer nægja að skrifa nafn þitt í öskuna. — Eldsbjarminn hefur þó varla breyst.

Steinunn gengur fast að honum. Það máttu vita, að jeg hef engu gleymt, af því sem þú hefur sagt mjer. Jeg hef skrifað vígsluvottorðið, og kossarnir þínir hafa innsiglað það. Logandi lakkið getur ekki verið heitara, en kossarnir þínir voru. Og jeg hef tekið guð til vitnis. Hafi ást þín verið hræsni, eingöngu til að koma fram vilja þínum, þá hefur þjer skjátlast. Jeg er fátæk, og á engan vin. Hlær. En þjer sleppi jeg ekki. Þú hefur gefið mjer styrk. Faðmar hann að sjer. Jeg gæti brent þig upp til ösku í faðminum á mjer.

Steinunn Mjer stæði á sama, hver kæmi. Jafnvel þó það væri faðir þinn. Jeg vildi einmitt óska að faðir þinn kæmi. Þú leynir mig einhverju. Horfir framan í hann. Jeg vildi óska, að hann bæri logandi ljós upp að andlitinu á þjer, svo að jeg sæi þinn sanna svip. Sleppir honum.

Loftur órólegur. Jeg veit ekki hvort það er þín sök, en mjer finst jeg eiga í sífeldri baráttu við einhverja óumflýjanlega skyldu. Þú heimtar, að jeg hugsi sí og æ um þig og framtíðina, allar stundir dagsins. Jeg verò þess var, þó þú ekki nema lítir inn í stofuna. Það er næstum því orðið eins og ákæra, nú upp á síðkastið. Jeg get naumast risið undir því lengur. Hugsanir mínar verða að vera frjálsar. Snertir bækurnar, verður íbygginn á svipinn. Ef til vill finn jeg aldrei það, sem jeg er að leita að.

Loftur Sumir menn geta fundið á sjer, hvar vatnsæðar eru í jörðu. Þeir geta losað sálina frá líkamanum. Það get jeg líka. Horfir á Steinunni. Þegar jeg kysti þig í fyrsta skifti, var sál mín utan við líkamann.

Loftur Þú hlærð? Jeg skal segja þjer hvernig það atvikaðist. Leiðir hana að bekknum, þau setjast. Þú varst búin að vera hjer á staðnum nokkurn tíma, án þess að jeg veitti þjer eftirtekt. Kvöld eitt, þegar heitt var í veðri, fór jeg út, til þess að geta setið í næði yfir bókunum. Jeg heyrði einhvern syngja. Jeg gekk á sönginn. Þú sást mig ekki, því jeg dró mig í hlje á bak við stóran stein. Þú stóðst nakin úti í ánni, og jóst yfir þig vatninu. Jeg hef aldrei sjeð neitt, sem hefur haft jafn-djúp áhrif á mig. Jeg skalf af hræðslu. Röddin hitnar. Hefðir þú verið ein af selameyjunum, sem dansa á sjávarströndinni Jónsmessunótt, hefði jeg stolið hamnum þínum. Jeg hefði ekki skilað þjer honum, þó þú hefðir sagt mjer, að þú ættir mann og börn í sjónum. Jeg hefði viljað eiga. þig sjálfur alla æfi, þó að það væri grimdarverk. Færir sig nær.

Loftur stendur skyndilega á fætur, heldur fast utan um höndina á henni. Nei, þú verður að hlusta á mig.

Frá þeirri stundu gat jeg ekki gleymt þjer. Eina nótt, þegar hugsunin um þig hjelt mjer andvaka, læddist jeg út. Jeg lagðist endilangur á bakið. Lokar augunum. Sál mín seitlaði ofan í jörðina. Jeg stóð fyrir framan rúmið þitt og kysti þig. Þú hefur sjálf sagt mjer að sömu nóttina dreymdi þig, að jeg stóð við rúmstokkinn og kysti þig. Þú sást mig hverfa út úr dyrunum, þegar þú vaknaðir. Hann hefur lætt handleggnum utan um mittið á henni, og beygir sig niður að henni til þess að kyssa hana; í hálfum hljóðum. Steinunn!

Loftur hlær. Það sagðir þú líka, þegar jeg kysti þig í fyrsta skifti. Dregur hana ákaft að sjer og kyssir hana. Við skulum fara upp í grænu lágina, þar sem við vorum stödd, þegar jeg vissi ekki hvort það var blóð mitt eða lækurinn, sem niðaði fyrir eyrunum á mjer.

Ólafur kemur inn, nemur staðar þegar hann sjer Steinunni, snýr sjer að Lofti. Mjer datt í hug, að þú værir ekki í kirkju. Ónáða jeg ykkur?

Ólafur dapur. Fyrir mjer þurfið þið ekki að fara í neiną launkofa. Jeg veit, að ykkur þykir vænt hvoru um annað.

Ólafur gengur inn eftir stofugólfinu. Jeg kom, Loftur, til þess að tala við þig í hreinskilni, um málefni, sem lengi hefur valdið mjer hugarangurs. Sest á bekkinn, situr þögull.

Ólafur Steinunn hafði dvalið hjer á staðnum rúman mánuð, þegar jeg kom heim úr seinustu skreiðarferðinni. Jeg sá á augabragði, að hún var breytt. Hún forðaðist mig. Áður var hún altaf blátt áfram við mig, þegar við hittumst. Málrómurinn hitnar. Þekkir þú, hve áköf ósk getur gert menn auð. trúa. Jeg, heimskinginn, hjelt að hún hefði tek... ið eftir því, að jeg elskaði hana, og að þetta væri feimni.

Það leið ekki á löngu, áður en jeg sá, að það varst þú, sem hún gaf hýrt auga. Þá gerði jeg mig sekan í því, sem jeg hefði aldrei trúað sjálfum mjer til. Jeg fór í launsátur. Snemma morguns, þegar þið hjelduð, að þið væruð einsömul, så jeg þig kyssa hana.

Ólafur stendur á fætur. Síðan hef jeg átt í sífeldri baráttu við sjálfan mig. Mjer óx hatur í skapi. Jeg reyndi að uppræta það. En það var eins og jeg væri að lyfta þungum steini í lausum jarðvegi. Við hverja tilraun sökk steinninn dýpra. Þegir.

Ólafur gengur að honum. Jeg vil ekki bera óvildarhug til þín. Þú hefur verið vinur minn. Gerðu mjer skiljanlegt, að það stóð ekki í valdi þínu að breyta öðruvísi. Heyri jeg það af þínum eigin vörum, skal jeg reyna að fyrirgefa þjer.

Ólafur á örðugt með að stilla sig. Þú hefur samviskubit. Síðan jeg kom heim, hefurðu forðast að hitta mig einan. Þeim, sem finnur, að hann hefur gert öðrum manni rangt til, verður það oft á, að hata hann.

Ólafur Manstu eftir því, þegar við vorum litlir drengir og vorum í „brúðkaupsleik“? Þú áskildir þjer konungsdóttur úr framandi landi, og jeg — Innilega. Jeg áskildi mjer Steinunni litlu, frænku mína.

Ólafur ræður sjer varla. Þú vissir, að það var jeg, sem sá um að Steinunn kom hingað. Þú stríddir mjer á henni, í hvert skifti sem jeg nefndi hana á nafn. Reiður. Þú vissir, að jeg unni henni hugástum. Vogaðu ekki að bera á móti því!

Loftur hikandi. Jeg vissi ekki, að þjer þætti svona vænt um Steinunni Í álösunarróm. Hvers vegna trúðir þú mjer ekki fyrir því, að þú elskaðir hana?

Ólafur Þú vissir, að það var eina stúlkan, sem mjer þótti vænt um. Jeg hjelt það væri nóg. Hryggur. Þegar annarhvor okkar, á bernskuárunum, fann sjaldgæft blóm eða berjalaut, eignaði hann sjer staðinn. Við gáfum stundum hvor öðrum staðinn, en við stálum honum aldrei. Sár. Þá þurftum við merkjagarð á milli okkar.

Ólafur Jeg hef reynt að afsaka þig. Þú ert yngri en jeg, og þú ert ákafur í lund. Jeg hef reynt að setja mig í þín spor: Hefði jeg getað breytt þannig gagnvart vini mínum? Hvernig stendur á því, að þú alt í einu varðst ástfanginn? Þú hafðir þó sjeð Steinunni áður. Langaði þig til að sannfæra þig um, að Steinunn væri mjer samboðin? Eða ertu eins og krakki, sem hefur meira gaman að leikfangi, ef hann veit, að öðrum leikur hugur á að eignast það?

Ólafur Jeg bjóst við því á hverjum degi, að þú kæmir til mín. En þú ljest þjer ekki nægja, að sv mig Steinunni. Þú sviftir mig líka vináttu þinni. Jeg óskaði ekki eftir að sjá þig eins og iðrandi syndara. Mig langaði til þess að sjá hamingju ykkar. Í ákafri geðshræring. Jeg held, að jeg hefði getað rjett þjer höndina eins og bróður.

Loftur snortinn. Jeg veit, að jeg hef breytt rangt gagnvart þjer. Gengur til hans, segir stillilega. Getur þú fyrirgefið mjer, Ólafur?

Loftur snýr sjer frá honum. Mjer hefur sjálfum orðið mörg stundin angursöm.

Ólafur stendur upp. Jeg skal reyna að halda áfram að vera vinur þinn. Bendir á bækurnar á hillunni. Röddin er gjörbreytt. Þarftu að vera svona önnum kafinn við lesturinn? Þú ant þjer ekki einusinni svefns.

Ólafur Það mundi bæði hlægja þig og ergja þig, ef þú vissir, hvernig vinnufólkið talar um þig.

Ólafur Það er hrætt við þig. Það heldur, að þú sjert í tygi við eitthvað yfirnáttúrlegt.

Loftur Það er í annað sinn í dag, að jeg heyri þetta. Hafa biskupinn og faðir minn fengið veður af þessu?

Loftur hlær kuldalega. Það hlægir mig, að vinnufólkið er hrætt við mig. Krýpur niður við bækurnar og hleður þeim gætilega niður í dragkistuna.

Ólafur Jeg sagði upp í opið geðið á þeim, að þetta væri hjegóma-rugl. Því skyldir þú vera að reyna að komast í samband við myrkravöldin. Þú, sem fær allar óskir þínar uppfyltar. Enda trúi jeg ekki á nein yfirnáttúrleg völd, hvorki ill nje góð.

Loftur Það er háðsleg gletni í röddinni. Þegar við suðum valslappir og átum þær, til ་þess að verða sterkir, var þjer kunnugt um allar óskir mínar.

Loftur lítur upp úr bókunum. Hefur þú nokkurn tíma óskað þess, að þú þektir leyndardóma hinna framliðnu?

Loftur stendur upp. Þið þykist allir vera svo vitrir. Þeir rjettlátu fara til himna, en þeir ranglátu í eld glötunarinnar. En bækurnar hafa opinberað mjer nýjan sannleika. — Einu sinni var hauskúpa grafin upp úr gömlu leiði. Hún var dökkbrún af elli, alt holdið var rotnað af andlitinu, en augun voru lifandi og loguðu af angist. Sá maður hefur orðið fyrir þeirri hegning, að sálin fjekk ekki að losna við líkamann.

Loftur Mjer er þetta minnisstæðara en margt annað, sem jeg veit með fullri vissu að er sannleikur. Opnar eina af bókunum, strýkur mjúklega yfir opnuna. Sumum eru þessi teikn jafn óskiljanleg sem fuglasporin á sjáfarströndinni. Þó tala þau við mig, eins og þau væru lifandi. Þau geta glatt mig og hrygt. Þau kenna mjer æfagamla speki. Sálir framliðinna búa í bókunum.

Loftur þegir andartak. Þú trúir ekki á yfirnáttúrleg völd. Þú neitar þó ekki, að það sje til eldur niðri í jörðunni, — undir fótunum á þjer, þó að þú hafir aldrei sjeð hann. Glottir. Hann birtist aldrei öðruvísi, en eins og rauð kattarlöpp, sem leikur sjer að mönnunum. Eyðilegging er eðli hans. Og þó verður hann að þjóna mönnunum. Í upphafi tímanna hefur einhver vitringurinn tamið hann með gjörningum. Dularfullur. Ef jeg opinberaði þjer, að eldurinn niðri í jörðunni er ekki annað en skugginn af djöflinum, færirðu ef til vill að skilja mig.

Loftur röddin logar af æsingu. Guð skapaði manninn úr leiri, en leirinn var brendur í eldinum. Þess vegna hafa fæstir vald yfir sjálfum sjer. Hugsaðu þjer þá veru, sem eldurinn er skugginn af. Ef einhver maður gæti tamið þá veru .... Hestar eru uppáhaldið þitt. Þú getur ráðið við hvaða ótemju, sem þú vilt. Jeg ætla mjer að beisla myrkrið.

Ólafur gengur að honum, rómurinn er þýður. Jeg ber alvarlega umhyggju fyrir þjer, Loftur. Þú lifir ekki í veruleikanum. Þú lifir í sjúkum draumórum. Þú ofreynir þig. Þú verður að hvíla þig.

Loftur rólegri. Enginn veit, hve mikið getur glatast á einu gálausu augnabliki. Ef til vill áttu einhver mikil sannindi að birtast, einmitt á því augnabliki, en enginn var reiðubúinn til þess að taka á móti þeim. Þú veist ekki hvað oft jeg hef barist við svefninn, þegar hann ætlaði að yfirbuga mig. Jeg hata svefninn, vegna þess að hann stelur frá mjer tímanum. En þið lifið allir, eins og þið ættuð eilífðina í sjóði ykkar.

Ólafur Hvíldin og vinnan verður að vera samfara. Mundu eftir því, að það er skylda þín gagnvart þeim, sem þjer þykir vænt um, að gæta að sjálfum þjer.

Loftur óþolinmóður. Það er gagnslaust, að eyða fleiri orðum. Við verðum, hvort sem er, aldrei á eitt sáttir. Sest við borðið, opnar bókina.

Ólafur Jeg ætlaði að vara þig við. Faðir þinn hefur mikið vald, en það eru takmörk fyrir því eins og öðru. Það getur orðið þjer hættulegt, ef biskupinn heyrir fleipur vinnufólksins.

Loftur Þú ert óþreytandi, eins og lækur. Vinnufólkið getur ekki borið á mig neitt misjafnt. Þið sjáið ofsjónir, bæði þú og Steinunn. Jeg er leiður á ykkur. Lýtur yfir bókina.

Ólafur stendur þegjandi andartak, rómurinn verður harður og svipurinn ískaldur, gengur að Lofti. Ertu leiður á Steinunni?

Loftur heldur áfram að lesa, svarar ekki. Hófadynur heyrist úti fyrir. Loftur lítur upp. Hver skyldi koma svona seint til kvöldmeessunnar?

Ólafur í ákafri geðshræring. Jeg bjóst við, að það mundi birta yfir andlitinu á þjer, þegar þú heyrðir Steinunni nefnda á nafn? Grípur í öxlina á Lofti og kippir honum upp úr stólnum. Hefurðu hana að leiksoppi?

Ólafur Mjer eru ekki lengur kunnar óskir þínar. Það gæti verið, að þú þektir mig ekki heldur. Sleppir Lofti.

Loftur rjettir úr sjer. Hver hefur beðið þig að skifta þjer af mínum málum?

Ólafur tekur bókina. Þú tókst frá mjer stúlkuna, sem jeg unni. Verðir þú henni ekki vænn, skaltu fá að kenna á því. Brýtur spjaldbindið og kastar bókinni á gólfið.

Dísa Sjerðu mig ekki? Hlær. En hvað þið báðir eruð dauðans alvarlegir. Ætlið þið ekki að bjóða mig velkomna? Heilsar þeim með kossi. Komdu sæll, Ólafur. Komdu sæll, Loftur.

Dísa áköf. Það er kvöldmessa. Jeg heyrði sönginn. Eru pabbi og mamma í kirkju?

Dísa hlær. Jeg held þau verði hissa, þegar þau sjá mig. Hvernig hefur ykkur liðið? — pabba og mömmu og ykkur öllum? Hún fer úr reiðfötunum á meðan hún er að tala.

Dísa Mjer hefur liðið ágætlega. Dæmalaust er gaman að vera komin heim. Jeg reið í háa lofti á undan samferðafólkinu. Eruð þið þeir einu, sem ekki eru í kirkju?

Dísa Nú, hana þekki jeg ekki. Áköf. Jeg var rjett búin að gleyma hestinum mínum. Við Ólaf. Viltu flýta þjer að spretta af honum, svo hann geti velt sjer. Hann er löðrandi sveittur, blessuð skepnan.

Dísa óðamála. Hugsaðu þjer, hvað mig dreymdi í nótt. Hátíðleg. Jeg sá stóran dökkjarpan hest koma á sundi yfir ána. Hann dró alla ána á taglinu upp að staðnum. Veifar handleggnum, til þess að sýna það. Gengur hratt að glugganum, opnar hann, bendir út. Já, þaðan kom hann. Ómur af söng úr kirkjunni. Þei! Blessuð gamla kirkjan mín! Hlustar. — Söngurinn þagnar. — Horfir á Loft, skellihlær. Sjá þig, hvernig þú gónir!

Loftur hikandi. En hvað þú ert orðin fullorðinsleg, á þessu eina ári. Þegar þú fórst, varstu barn.

Dísa upp með sjer. Já, þú mátt reiða þig á, að jeg er orðin fullorðin. Jeg kemst ekki í neinn af gömlu kjólunum mínum. Gengur hratt að Lofti, hvíslar hlæjandi. Jeg hef meira að segja fengið biðil! Hopar, hálf-skömmustuleg. Í sömu andránnni brosir hún á ný, bendir. Þarna er kvisturinn, sem er eins og lítið, hrukkótt andlit. Jeg gleymi því aldrei, þegar þú gintir mig til þess að sitja heila klukkustund og bíða eftir því, að hrossafluga, sem var á flögri, settist framan í hann. Þá átti hann að depla augunum. Skælir sig og deplar augunum. Ógnar honum með kreptum hnefa. Óhræsis strákurinn þinn! Nei, nú fer jeg inn og heilsa upp á stofurnar okkar. Kemurðu með mjer?

Loftur lætur eins og sjer standi á sama. Svo yngismeyjan hefur fengið biðil?

Dísa sigri hrósandi. Því áttir þú ekki von á! Hvað hefðir þú gert, ef jeg hefði gefið honum jáyrði?

Loftur Jeg hefði söðlað hvíta gunnfákinn minn, og riðið við mikið lið skemstu leið yfir öræfin. Jeg hefði skorað hann á hólm, og valið okkur vígvöll á eyðihólma í straumhörðu fljóti. Blóð hans hefði litað mölina eins og eyrarrósarflekkir.

Dísa grípur hlæjandi fram í fyrir honum, eftir að hafa horft á hann með athygli litla stund. Ha! ha! Þú heldur að þú getir talið mjer trú um alla skapaða hluti enn, eins og þegar við vorum krakkar. Þú átt engan gunnfák, ekkert lið, og öræfin eru ófær á veturna!

Loftur verður alt í einu hryggur. Ó, hvað jeg þrái það heitt, að við bæði værum enn þá börn!

Dísa hæglát. Því segir þú það svona dapurlega? Horfir á hann með athygli og ástúð. En hvað þú ert orðinn fölur og tekinn í andliti. Hefur þú legið veikur?

Loftur verður ákveðinn á svipinn. Nei, jeg er heill heilsu. Beygir sig, og fleygir bókunum flausturslega niður í dragkistuna.

Dísa alt í einu. Jeg veit, að þú hlakkaðir til þess að fá að fara til útlanda, eins og faðir minn, til þess að verða verulega lærður maður. Faðir þinn ætlar ef til vill ekki að lofa þjer að fara?

Dísa glöð. Þarna sjerðu, að jeg rendi undireins grun í, hvað það er, sem veldur þjer áhyggju. Áköf. Jeg skal taka að mjer, að tala um fyrir föður þínum. Jeg man ekki eftir, að hann hafi nokkurn tíma neitað mjer um neitt, sem jeg hef beðið hann um. Vilji hann ekki láta sig, fæ jeg pabba í lið með okkur. Í því máli veit jeg, að faðir þinn beygir sig fyrir hans áliti. Þú þarft ekkert að óttast.

Loftur dauflega. Segðu mjer eitthvað um ferðina. Þið hafið farið fjöll? Voruð þið heppin með veðrið?

Dísa Henni þykir miður. Við höfðum ágætis veður alla leið. Við fórum Kjalveg. Áköf. Það er þó ekki komið missætti upp á milli pabba og föður þíns?

Dísa rjálar við fötin sín. Mömmu finst faðir þinn vera nokkuð ráðríkur. Það veit jeg. En mjer finst það vera það rjetta, að pabbi hafi allan hugann við guðs ríki. Þú hugsar víst ekki heldur um eignir og fjármál, þegar þú ert orðinn verulega lærður maður. Heldurðu það?

Loftur hefur horft á hana, á meðan hún talar. Málrómurinn er innilegur, en óstyrkur. Því hef jeg ekki hugsað oftar um þig!

Dísa Því viltu ekki trúa mjer fyrir því, sem amar að þjer? Við höfum alt af verið eins og systkini.

Loftur Jeg vildi óska, að jeg væri frjáls maður, og gæti þegar siglt til útlanda. Jeg held, að jeg hafi óskað þess, frá því þú stóðst í stofudyrunum. Horfir á hana. Hugsaðu þjer skip, sem liggur við akkeri og langar til þess að sigla.

Loftur rólegri. Jeg hef margsinnis siglt í huganum. Jeg stóð inni á miðjum öræfum, og sigldi landinu langt, langt suður í höf. Jöklarnir voru hvít, þanin segl, sem sólin skein á, og blá fjöllin lyftust og hnigu í hafrótinu.

Dísa hefur horft á hann aðdáunaraugum, alt í einu kemur bros á andlitið á henni. Þetta minnir mig á gamla leikinn okkar, þegar þú flaugst með mig á flugábreiðunni þinni. Bendir. Þarna liggur hún ennþá, gamla ábreiðan okkar. Gengur þangað.

Loftur gengur að ábreiðunni. Nú notar pabbi hana undir fæturna. Eigum við að reyna, hvort hún enn þá hefur sína fornu náttúru?

Á meðan Dísa og Loftur tala saman, fer kvöldroðinn að slá bjarma á himininn.

Loftur tekur utan um mittið á henni. Nú látum við aftur augun, til þess að sjá betur.

Dísa lætur aftur augun. Loftur tautar, eins og hann þylji einhver töfraorð.

Fljúgðu, fljúgðu, klæði — hvert á land, sem þú vilt! Blæs á augnalokin á Dísu. Nú blæs vindurinn á augnalokin á okkur. Lætur aftur augun. Þau rugga hægt fram og aftur. Sjáðu, hvernig landið líður burt undan fótunum á okkur. Nú lyftumst við hátt upp yfir skýin. Heyrirðu niðinn í fjarska? — Það er hafið. Tautar. Fljúgðu, fljúgðu, klæði! Opnar augun, horfir á Dísu. Þekkirðu óskabrunninn, sem steinarnir dansa í? Þangað fljúgum við. Steinarnir hoppa upp úr vatninu, ótölulega margir, dropóttir og einlitir, hver með sína náttúru, jafn-margvíslega eins og hugsanir mannanna. Gegnum opinn gluggann heyrist lágt forspil frá kirkjunni. Einn af þeim er lífsteinninn, rauður eins og blóð. Annar er hulinhjálmssteinninn, dökkblár, með gyltum rákum. Þar er lausnarsteinninn dökklitaður; hann er eins og hjarta í laginu.

En þú sjerð ekki sjálfan óskasteininn, því hann liggur á botninum og hann tekur aldrei þátt í dansinum. En hvítur bjarminn af honum. ljómar upp úr vatninu. Röddin ljómar af fögnuði. Þegar bjarminn ljómar á andlit einhvers manns, fær hann uppfylling óska sinna. Nú ljómar bjarminn á andlitið á mjer! — Dísa! Dísa! Sleppir henni, stendur með útbreiddan faðminn. Nú kyssirðu mig!

Dísa opnar augun, horfir á hann, tekur utan um hálsinn á honum og kyssir hann.

Annar þáttur.

Daginn eftir. Sama stofa. Úti hellirigning og hvassviðri. Regnið streymir niður eftir rúðunum. Ráðsmaðurinn situr við skatolið. Á borðplötunni liggur opin reikningsbók. Ólafur situr skamt frá.

Ráðsmaðurinn lokar bókinni. Nú er jeg búinn að segja þjer það, sem jeg þarf.

Ráðsmaðurinn Skyldi það koma fyrir, að jeg yrði lengur en átta daga að heiman, þá lætur þú fólkið vinna að því, sem þjer sýnist þarfast. Mjer er óhætt að reiða mig á þig.

Ólafur Á jeg að hafa hestana til klukkan fjögur í fyrra málið, þó þessu hrakviðri haldi áfram?

Ráðsmaðurinn situr kyr andartak. Dregur út skúffu og tekur upp stóran lykil. Stendur upp, gengur að lágu skríni, sem stendur í horninu milli skatolsins og veggjar, lýtur niður að skríninu, opnar það og lyftir lokinu.

Ráðsmaðurinn Jeg lá andvaka í nótt og hugsaði um þig og framtíð þína. Hefur þú löngun jafn-mikla og áður til þess að fara utan, þegar þú hefur lokið náminu.

Ráðsmaðurinn Það gleður mig að þú hefur ekki í hyggju að sækja undireins um neitt minniháttar embætti. Það gleður mig stórlega. Þú værir líka full-ungur prestur. Hvaða takmark hefur þú sett þjer?

Ráðsmaðurinn Jeg álasa engum, sem safnar peningum, án þess að vita, til hverra framkvæmda hann ætlar sjer að nota þá. Jeg álasa þjer heldur ekki fyrir það að þú vilt afla þjer lærdóms, til þess að vera reiðubúinn þegar tími framkvæmdanna kemur. En gullið fær þá fyrst sitt sanna gildi, þegar viljinn umskapar það um leið og höndin safnar því, og sá stigi, sem heitir lærdómur, verður þjer þúsundfalt kærri, ef þú veist, hvar þú ert staddur þegar upp kemur. Farðu þess vegna að ráðum föður þíns og settu þjer ákveðið takmark. Það styrkir hugsanir þínar og gerðir. Og takmarkið liggur beint fram undan þjer. Þú hefur óvenjulegar gáfur og átt efnaðan föður. Hvað skyldi vera því til fyrirstöðu að biskupsskrúðinn á sínum tíma yrði lagður á herðar þjer.

Ráðsmaðurinn Það eru ekki nema tvö biskupsdæmi á landinu, en margir metorðagjarnir feður. Þess vegna verðurðu í tæka tíð að búa vopnin í hendurnar á þjer. Þú skalt afla þjer orðstírs utanlands, Hann berst með vindinum og grær þar sem síst skyldi ætla. Örlætið er oftast nær blint, en það sómir þeim vel, sem skara fram úr fjöldanum. Sest. Jeg skal segja þjer sögu af einum af gömlu biskupunum. Einu sinni þegar hann var ytra, komu þrjár guðs ölmusur inn í stofuna til hans. Hann átti ekkert skotsilfur, en dýrmætan silfurbikar. Hann fleygði bikarnum í gólfið, og það undur varð, að hann hrökk sundur í þrjá jafna parta. Þetta skapaði frægð hans á Íslandi. Taktu eftir því, að hann átti ekkert annað, sem hann gat við sig losað, og þó var hann jafn-örlátur eftir sem áður. Þetta kennir þjer að það er hyggilegt að leyna hag sínum. Við það verða gjafirnar meira virði og enginn af þeim, sem þiggur ölmusur þínar, spyr hvaðan auðæfi þín stafi. Þegar þú einhvern tíma ert sestur í völdin, þá skýldu valdi þínu með auðmýkt og fjöldinn heldur að þú hafir vald þitt frá guði. — Sonur minn! Jeg hef ekki enn minst á það, sem mjer liggur mest á hjarta, og það, sem er mest áríðandi fyrir þig í lífinu. Þegar sá tími kemur að þú hygst að velja þjer konu, þá veldu hana af göfugum ættum, því konan þín er brot af sjálfum þjer — og hennar orðstír mun falla á þig sem birta eða skuggi.

Ráðsmaðurinn Rómurinn er breyttur. Mjer hefur borist fregn. Hún kom eins og ískaldur næðingur inn um opinn glugga. Þú áttir að hafa valið þjer konuefni. Jeg nefni ekki nafnið. Þú veist eins vel og jeg, að stúlkan er þjer ekki samboðin. Stendur upp.

Ráðsmaðurinn Jeg kýs helst að þú hlustir þegjandi á mig, því annaðhvort segir þú mjer ósatt eða þú talar í hreinskilni, og mjer er hvortveggja jafn óljúft. Jeg vil tala um þetta eins og það væri ekki annað en ástæðulaus grunur. Reiðin yfirbugaði mig í svip, þegar jeg frjetti þetta. Mjer datt í hug að beita þig valdi. En þegar jeg íhugaði hvernig jeg er sjálfur skapi farinn, · skildist mjer að það kynni að ala upp í þjer þrjósku. Jeg ásetti mjer að láta reiði mína vofa yfir þjer eins og þrumuský. Þá mintist jeg móður þinnar sálugu, sem þú mistir svo ungur. Þú hefur óefað þrásinnis vitandi og óafvitandi saknað umhyggju hennar. Söknuðurinn hefur gert lund þína viðkvæma. Jeg sá það á því, hvað vinátta þín við Ólaf var heit. — Í honum fanst þú göfuga sál. En nú hefur þú misskilið tilfinningar þínar, eða ef til vill hefur stúlkan misskilið þær. Sonur minn! Jeg ávíta þig ekki, en sorg mín stendur við hurð þína og hlustar

Vinnumannahópur kemur inn, holddrepa utan úr rigningunni. Þeir standa í þjettum hnapp.

Ráðsmaðurinn Komið þið allir heim af engjunum til þess að skýra mjer frá því?

Ungi vinnumaðurinn Við hjeldum að ráðsmaðurinn tæki ekki eftir rigningunni. Nú höfum við staðið gagndrepa við sláttinn meira en heila klukkustund. Togar upp skyrtuna. Það er ekki hundi út sigandi.

Ráðsmaðurinn lítur kuldalega á þá, sest. Jeg ljet kalla á stúlkurnar. Þið eruð karlmenn og skammist ykkar ekki. Við unga manninn. Faðir þinn verður hreykinn af þjer, þegar hann fær að heyra, að þú kvartar undan ofurlítilli rigningarskvettu. Jeg man eftir einu kveldi. Hann kom utan úr stórhríð. Klakadrönglarnir hjengu í skegginu á honum og alt andlitið var sviðið af frostbrunanum. Það bar ekki á því að hann kveinkaði sjer. Hlær. Hann hló og sagði, að nú væri gaman að því að sjá þá stúlku, sem vildi kyssa hann. Bendir. Og þú, sem stendur aftast og hlakkar til þess að vinda úr skyrtunni þinni. Jeg man það um hana móður þína, að hún reis úr sæng þremur dögum eftir að þú varst fæddur til þess að hjálpa föður þínum við töðuhirðinguna. Þegir andartak. Eftir hverju bíðið þið? Snautið þið inn til ykkar og hafið fataskifti.

Ráðsmaðurinn horfir á eftir þeim. Snýr sjer að Lofti. Viltu láta aftur hurðina? Það var dálítið, sem jeg átti eftir að segja þjer.

Ráðsmaðurinn stendur upp og gengur að Lofti. Þú hefur ekki enn þá haft peninga undir höndum að nokkrum mun. Það er yfirsjón, því að þú átt í vændum að verða auðugur maður. Gengur að skríninu, opnar það, og tekur upp úr því peningapoka, leggur hann á borðplötuna. Eigðu þetta, þú getur talið þá seinna, þegar jeg er farinn.

Ráðsmaðurinn Vertu ekki að þakka mjer. Alt, sem jeg læt þjer í tje, er mjer sjálfum til gleði. Lokar skríninu og leggur lykilinn í skúffuna. Nú fer jeg inn til biskupsins og ráðgast við hann um ferðina. Nemur staðar. Ef þú vilt gleðja föður þinn, þá reyndu, áður en þú ferð hjeðan, að ná ástum ungrar stúlku af göfugum ættum. Jeg hygg, að þú munir ráða. í það, við hverja jeg á. Þegar þú kemur heim aftur úr utanförinni, kynni það að vera orðið um seinan. Og í útlöndum verða óefað margar freistingar á vegi þínum. Gegn þeim er engin vörn betri en að vita einhverja bíða sín með óbilandi trausti. Það fjötrar hendur lostans. Og yrðir þú fyrir því sama og Kjartan Ólafsson, að þú freistaðist til að gleyma landinu þínu, þá veit jeg að hún mundi heilla þig heim. Ef þú ilengdist í útlöndum, mundi mjer finnast að jeg hefði mist þig, þó að þú ynnir þjer frægð og frama. Sonur minn! Tekur um úlnliðinn á honum. Jeg vil trúa þjer fyrir því, að stundum efast jeg um barnalærdóminn minn, vegna þess að jeg hef aldrei enn hitt nokkurn þann mann, að mjer hafi fundist hann verðskulda ódauðleikann. En ef hamingjan veitti mjer það, að þú stæðir yfir banasæng minni, mundi mjer finnast jeg sofna í forsælunni undir lífsins trje. Leggur hönd á höfuð honum augnablik. Fer, lætur aftur á eftir sjer.

Loftur stendur grafkyr andartak. Flýtir sjer til dyranna eins og hann ætli að kalla á föður sinn. Nemur staðar. Gengur að skatolinu, leysir utan af pokanum. Heyrir fótatak og ýtir pokanum undan.

Dísa kemur inn, verður feimnisleg, þegar hún sjer að Loftur er einn. Er pabbi þinn ekki hjerna? Jeg átti að sækja hann.

Loftur Hann er nýgenginn inn til föður þíns. Gengur fram hjá henni og lokar hurðinni. Gengur að henni og tekur utan um hendurnar á henni. Dísa! Iðrar þig þess, að þú fylgdir mjer í gær til óskabrunnsins?

Loftur Ertu viss um, að gleðin yfir því að vera komin heim, hafi ekki vilt þjer sjónir?

Dísa Já, það er jeg. Fjöllin voru lægri og áin minni en mig minti. En þú varst hinn sami.

Loftur tekur utan um vangana á henni. Leiksystir mín! Eskuvinan mín! Ástin mín! Kyssir hana.

Loftur krýpur. Jeg krýp fyrir æskunni og sakleysinu. Jeg er þín ekki verður. — En jeg veit, að þú getur hjálpað mjer. Stendur á fætur. Mig tekur sárt, ef ást mín skyldi setja blett á þig. Efinn hefur aldrei brugðið skugga á augun í þjer. Birtan í þeim er þakkargjörð til lífsins. En jeg — jeg er brotasilfur — molar af illu og góðu.

Dísa Jeg ann þjer eins og þú ert. Í gærkveldi, þegar jeg var háttuð í gamla rúminu mínu, lá jeg lengi og hugsaði — og svo sigu augnalokin. á mjer aftur eins og þung hurð að baki okkar.

Dísa sest á bekkinn. Jeg hugsaði um þig. Það eina ljóta, sem jeg mundi um þig, var það, að einu sinni veiddir þú fuglsunga og læstir hann inni í skemmu. Þú trúðir mjer fyrir því, að með því móti gætir þú náð í einhverja sjaldgæfa töfrajurt.

Loftur Það var máríerlu-ungi. Móðirin átti að koma. með lausnargrasið, til þess að opna lásinn.

Dísa Jeg þorði ekki að segja þjer frá því. Brosir. En það var jeg, sem slepti honum út. Nú gætir þú ekki verið svo grimmur.

Loftur sest. Ekki þegar þú ert hjá mjer. Tekur í höndina á henni. Veistu það, kæra hönd, að nú á jeg þig. Jeg hef margsinnis sjeð þig flögra með nálina og þráðarspottann eins og smáfugl, sem flýgur með strá í nefinu til þess að byggja hreiðrið sitt. Brosir. Jeg fyrirgef þjer allar snjókúlurnar, sem þú hefur kastað framan í mig. Hlær. Og kinnhestinn, sem þú gafst mjer einu sinni.

Loftur Jeg man, hvað þú varst hrædd. Þú þaust út úr stofunni eins og eldibrandur, út á hlað og ofan allan völlinn — en sú ferð, sem var á þjer. Jeg náði þjer ekki fyrri en niður við á.

Loftur fer undan í flæmingi. Jeg óska svo margs. Gengur að glugganum. Jeg vildi óska að það væri gott veður. Það ætti ekki að vera rigning, núna þegar þú ert komin. Heyrðu hvernig regnið lemur á rúðunum.

Loftur gengur til hennar. Á morgun verður sólskin. Þú ferð í berjamó. Krækiberin eru orðin svört. Jeg kem á eftir og hitti þig. Þá skulum við vera algjörlega hamingjusöm, bara af því að sólin skín og við erum saman.

Dísa hallar sjer upp að honum og horfir framan í hann. Erum við ekki algjörlega hamingjusöm?

Loftur þegir andartak. Jú, það erum við. Kyssir hana á augun. Einu sinni hjelt jeg að ástin kæmi ekki hugsanalífinu við. Jeg hjelt að ástin væri óafvitandi löngun eftir hluttekningu — ákafur gleðiþorsti. En mjer hefur skjátlast óendanlega. Leggur snöggvast höndina ástúðlega á andlit hennar. Ástin til þín hefur gjörbreytt hugsanalífi mínu. Þjer finst sennilega að jeg sje sami maður í dag og í gær. En það er jeg ekki. Í gær var jeg metorðagjarn. Jeg ætlaði að knýja á dyr hins ókunna og stíga yfir þröskuld myrkursins.

Loftur Þú þarft ekki að vera hrædd. Sest. Þú hefur gert mig heilbrigðan.

Valdagirnin, sem brann í mjer, er sloknuð. Nú er jeg innilega glaður yfir því að vera ófullkomin mannvera, sem verður að neyta allra krafta til þess að vinna hvern lítinn sigur. Jeg vil með eigin höndum byggja þá stjett, sem þú átt að ganga á, og elska hvern stein, sem reynir á handleggina. Þegir.

Loftur Kyssir hana á höndina. Það eru til jurtir, sem geta grætt líkamann. Það hljóta líka að vera til meðul, sem geta grætt sálina. Helgir menn, sem gátu læknað bæði sál og líkama, hafa átt þau meðul. En þeir hafa ekki vitað af því, því annars hefðu þeir kent öðrum, hvernig þeir gætu eignast þau. Hugsaðu þjer mann, sem gæti losað vesælan syndara við valdagirni og losta, loga reiðinnar og myrkur hatursins, með því einu að leggja höndina á höfuð honum — og gæti kent öðrum það, svo að það fjelli aldrei í gleymsku. Krýpur fyrir framan Dísu — hneigir höfði.

Loftur stendur á fætur, gagntekinn, með tár í augunum. Nú eygi jeg furðulegt undur! Kærleikurinn getur gert mannshöndina heilaga.

Steinunn kemur inn. Heldur á fötu og gólfþvögu. Hún er í hversdags fötum. Dapureyg. Horfir á þau andartak. Krýpur niður og þurkar upp pollinn.

Dísa Mamma skilur víst ekkert í, hvað orðið er af mjer. Brosir. Hún vill helst að jeg sitji hjá sjer allan daginn. Gengur til dyranna.

Loftur horfir á Steinunni, verður hryggur á svipinn, gengur að glugganum, stendur andartak og snýr bakinu að Steinunni, gengur til hennar. Jeg þarf að tala við þig.

Steinunn stendur upp. Það væri gaman að vera eins falleg og biskupsdóttirin.

Loftur gengur innar eftir gólfinu. Já, hún er falleg. Gáir sín. Þú ert líka falleg.

Loftur Jeg var búinn að ákvarða að tala við þig í dag. Hefðir þú ekki komið hingað inn, þá hefði jeg leitað þig uppi.

Loftur raunalegur. Þú hafðir ástæðu til þess að trúa því, að jeg elskaði þig. Þú lagðir alt í sölurnar mín vegna. Það hryggir mig, Steinunn — en jeg elska þig ekki.

Loftur Þú hefur aldrei krafist neins. Þú treystir mjer. Væri traustið eitt nægilegt til þess að skapa ást, hlyti jeg að elska þig.

Steinunn Í gær varð jeg þess vís, að þú elskaðir mig ekki, en jeg vonaði að þú segðir mjer ekki frá því.

Loftur Mjer fjelst ekki svo þungt um þetta í morgun. En þegar þú komst inn í stofuna og jeg sá framan í þig, skildi jeg, hvað yfirsjón mín var stór.

Steinunn stendur á fætur. Jeg hefði átt að leyna þig því, hvað vænt mjer þótti um þig.

Loftur snýr sjer að henni. Hverju, sem þú trúir á mig, máttu aldrei efast um, að jeg var sannfærður um það sjálfur, að jeg ynni þjer af heilum hug.

Loftur Getum við ekki skilið beiskjulaust. Sýndu mjer göfuglyndi, Steinunn, og gleymdu því, sem okkur hefur farið á milli.

Steinunn tekur um stólbak. Hvað hefur okkur farið á milli? Þú hefur kent mjer að njóta gleði syndarinnar. Hræðslan var eins og þoka í kringum mig — hún stækkaði þig og hamingju mína. Ástaratlot þín voru herskarar gegn samvisku minni. Þegar jeg hugsaði til móður minnar, roðnaði jeg af blygðun og í sömu andránni gat jeg grátið af hamingju. — Og nú heimtar þú, að jeg gleymi.

Loftur sorgbitinn. Jeg ætlaði ekki að vinna þjer mein. Jeg hjelt að jeg elskaði þig.

Loftur Hvað gat jeg vitað, annað en það sem jeg hjelt. Maðurinn ræður ekki yfir tilfinningum sínum.

Steinunn Það eru til gerðir, sem styrkja tilfinningarnar. Þú krafðist alls af mjer, án þess að gefa í staðinn alt það, er stóð í þínu valdi. Því sagðir þú ekki föður þínum frá ást þinni. Hefðir þú vogað því mín vegna, værir þú öðruvísi við mig nú.

Loftur Þú vilt ekki láta þjer skiljast, að jeg var neyddur til þess að vera þögull gagnvart föður mínum.

Steinunn Þú mátt ekki bregðast mjer, Loftur. Jeg skal reynast þjer góð kona. Ef þú lendir í fátækt og raunum, skal jeg vera jafnglöð eins og þó við lifðum í auðsæld og hamingju. Jeg óttast stundum að þjer finnist jeg ekki vera þjer samboðin og þess vegna þyki þjer ekki vænt um mig — en þess þarftu ekki, það munt þú fá að sjá. Fái jeg að vera heitmey þín fyrir allra manna augliti, muntu ekki hitta neina stúlku, sem ber höfuðið hærra en jeg. Gengur eitt spor. Fótatak mitt skal vera lofsöngur um þig.

Loftur Þú heldur að mjer finnist þú ekki vera mjer samboðin — og þó getur þjer þótt vænt um mig.

Steinunn Jeg hef gefið þjer svo mikið, að jeg get ekki slept þjer. Þú verður að vera góður við mig, Loftur. Öll ætt mín er stórlynd — og þunglynd. Jeg veit ekki, hvort jeg gæti afborið það, að þú brygðist mjer. Vinnufólkið myndi hlakka yfir óförum mínum og gera sjer upp meðaumkvan. Jeg held að það dræpi mig.

Loftur Vinnufólkið getur ekki aumkvast yfir það, sem það veit ekki neitt um.

Steinunn Það veit meira en þú heldur. Vinnufólkið er eins og öfundsýkin, það hefur augun alstaðar. Jeg hef reynt að vera vinaleg í viðmóti við alla, en enginn hefur endurgoldið mjer það. Vinnufólkið hatar mig.

Loftur Jeg hjelt að dómar vinnufólksins lægju þjer í ljettu rúmi. Jeg hjelt þú værir öðruvísi en hitt fólkið.

Steinunn Guð er stundum svo langt í burtu, en dómur mannanna er alt af við látinn. — Hafðu meðaumkun með mjer!

Loftur mjög hryggur. Mjer hefur farist illa við þig. Jeg bið þig um að fyrirgefa mjer, ef þjer er það unt. Þú getur ekki óskað þess, að jeg giftist þjer af meðaumkun. Það yrði þjer ekki til neinnar gæfu.

Loftur Röddin er hljómlaus. Jeg skal vera alveg hreinskilinn við þig. Þú getur dæmt mig eftir vild þinni. Þú spurðir mig, hvort jeg elskaði biskupsdótturina. — Hjartað í mjer barðist af gleði, af því jeg sá lítinn fátækan telpuhnokka í einum af gömlu kjólunum hennar! Þegar hún kom inn í stofuna í gær — Jeg var eins og blindur maður, sem alt í einu hefur fengið sjónina.

Steinunn hranalega. Biskupsdóttirin er auðugri og af göfugri ættum, en jeg.

Steinunn Hvernig á jeg að vita, hverju þú leynir á bak við orðin. Þú ber þau fyrir þig eins og skjöld. Værir þú nógu göfuglyndur til þess að telja okkur jafn-rjettháar, af því við báðar erum manneskjur, ljeki þjer enginn vafi á, hvernig þú ættir að breyta. Tilfinningar þínar eru eins og roksandur — eitt í dag og annað á morgun. Þú verður að byggja hús þitt á skyldurækni og sómatilfinningu.

Loftur lágmæltur. Vildir þú lifa með mjer æfina, ef jeg yrði valdagjarn og vondur maður. Ef jeg legði sál mína í sölurnar, til þess að ná myrkrinu í mína þjónustu.

Loftur Það er annarlegur logi í svipnum. Við erum ekki nema skugginn af því verulega. Það verulega eru þau tvö völd, það illa og það góða og sálirnar, sem þau hafa skapað í sameiningu. Það illa stendur mönnunum nær, á sama hátt og eldur jarðarinnar er nær okkur en sólin. — Það illa getur náð fullkomnun sinni — en helgasta löngun mannsins hlýtur þó að vera löngunin eftir því góða. Hryggur. Frá því jeg fann, að jeg hafði bundist þjer, hneigðist allur hugur minn meira og meira að myrkrinu.

Loftur Nei, þú ert án allra saka. Gengur hvíldarlaust um gólf. Jeg ljet ginnast af spegilmynd í rennandi vatni.

Loftur Ekki var það endurminningin um sál þína, sem hjelt mjer andvaka á nóttunum.

Loftur Þú verður að trúa mjer, Steinunn. Ettum við að búa saman um æfina, yrðum við hvort öðru til kvalar. Við yrðum bæði að vondum manneskjum.

Steinunn Hún rennir grun í sannleikann. Hefur þú sagt biskupsdótturinni, að þú værir ástfanginn af henni?

Steinunn hleypur til dyranna til þess að varna honum útgöngu. Ætlarðu að leggja á flótta?

Loftur Svipurinn verður myrkur, augun leiftra af illum hálf-óafvitandi óskum. Jeg vildi óska að þú værir dauð!

Það kemur hræðsla í svipinn, hann gengur innar í stofuna, sest og felur andlitið í höndum sjer.

Steinunn stendur andartak við dyrnar, gengur til hans. Þú hefur einusinni sagt að jeg væri mikillát. Heldurðu að það sje þín vegna að jeg hef fargað mikillætinu? Varirnar skjálfa og gráturinn skyggir yfir svipinn. Þú hefur sjeð rjúpuna sópa rykuga götuna með vængjunum til þess að verja ungana sína. — Jeg er barnshafandi. Krýpur og fer að hágráta.

Loftur hefur fjarlægst Steinunni. Það kemur meðaumkun í svip hans. Jeg vildi óska, að þú værir ókunnug manneskja, sem jeg gæti huggað.

Steinunn grátandi. Jeg hef vitað það í rúman mánuð, en jeg gat ekki fengið mig til að segja þjer frá því. Jeg beið eftir þeim degi, að þjer þætti svo vænt um mig, að jeg gæti ímyndað mjer, að þetta væri okkur báðum gleðiefni.

Loftur Við verðum að vera sterk. Við megum ekki láta forlögin yfirbuga okkur. Alt í einu, í óviðráðanlegri óþolinmæði. Hættu þessum gráti!

Loftur gengur um gólf, nemur staðar í miðju tali við og við. Ákveðni hreimurinn í röddinni minnir á föður hans. Þú verður að fara burt hjeðan af staðnum. Á annan hátt er ekki hægt að halda þessu leyndu. Jeg tala við pabba minn seinna í dag og bið hann liðsinnis. Hann verður að útvega einhvern stað, þar sem þú getur fengið hæli. Engir aðrir, en við þrjú, þurfa nokkurn tíma að fá vitneskju um þetta. Þegar barnið er fætt, skal jeg sjá um að koma því í góðar hendur. Pabbi minn hefur gefið mjer peninga, svo það get jeg sjeð um án hans hjálpar. Jeg hef lofað þjer því, að þú þurfir aldrei að bera neinn kvíðboga fyrir barninu. — Það örðugasta er, hvernig þú getur komist hjeðan í burt, án þess það veki eftirtekt.

Loftur hranalega. Já, það er það örðugasta. — En við höfum ráð við því líka. Jeg bið föður minn að segja, þegar hann kemur aftur úr ferðinni, að einhver af kunningjum hans hafi beðið hann um að útvega sjer vetrarstúlku, og jeg bið hann að stinga upp á þjer.

Steinunn Við skulum sleppa mjer. Ef jeg ljósta þessu upp, verður þú vægðarlaust rekinn úr skóla, þó að þú sjert sonur ráðsmannsins. Biskupinn gerir engan greinarmun á ríkum og fátækum — og frúin verður óefað siðavönd, þar sem þú átt hlut að máli. Allar framtíðarvonir þínar verða að engu. Það verða stór vonbrigði fyrir föður þinn. Gömlum manneskjum getur orðið svo hlægilega mikið um vonbrigði. Hlær. — Þær geta dáið af þeim. Þú ert einkasonurinn, og þú verður honum til vansæmdar. Og ekki mun biskupsdótturinni falla það ljettara. Hún heldur að þú sjert göfuglyndur maður. Ekkert er jafnsárt eins og að komast að því, að sá, sem á huga manns og hjarta, sje varmenni. Ef jeg ljósta þessu upp, þá missir þú ekki eingöngu hana, heldur eitrarðu líka alla æfi hennar.

Loftur eftir augnabliks þögn. Hvað vinnurðu með því að eyðileggja mig? Þú eyðileggur um leið sjálfa þig. Er það til þess að hefna þín?

Steinunn rólegri. Jeg kæri mig ekki um að eyðileggja þig. Þið sjáið fyrir presti, sem vill gefa okkur saman leynilega, annaðhvort þú eða faðir þinn. Þegar jeg er orðin eiginkonan þín, skal jeg undireins fara hvert á land, sem þú vilt.

Steinunn Það stendur skrifað, að konan eigi að vera manni sínum undirgefin. Það stendur hvergi skrifað, að frilla hans eigi að vera það.

Loftur Hingað til hef jeg fundið til meðaumkunar með þjer. Nú er jeg tilfinningarlaus gagnvart þjer.

Steinunn Tilfinningar þínar varða mig engu lengur. Jeg ber málið undir skynsemi þína. Mundu eftir því, að jeg er auðugri nú en áður. Sæmd þín og framtíðarvonir eru heimanmundur minn.

Loftur Þótt öll auðæfi biskupssetursins væru heimanmundur þinn, þá yrðir þú aldrei konan mín. Snýr sjer frá henni.

Steinunn gengur á eftir honum. Jeg vil ekki, að frumgetna barnið mitt verði föðurlaus vesalingur. Jeg ímynda mjer, að faðir þinn verði sömu skoðunar. Jeg ímynda mjer, að honum finnist það skylda þín, að þú viðurkennir barnið þitt. Því jeg býst ekki við, að þú neitir því, að þú sjert faðirinn. Heldur niðri í sjer andanum.

Steinunn dregur andann djúpt. Jeg skal bíða þín í eins mörg ár og þú æskir. Þegar þú á þínum tíma kemur frá útlöndum, verður dáðst að þjer fyrir það, að þú giftist unnustu þinni frá yngri árunum — bláfátækri stúlku.

Loftur er búinn að ná sjer. Samviska mín segir mjer, að jeg ætti að kasta allri hamingjuvon á glæ og gera skyldu mína. Stendur upp. En jeg get það ekki! Jeg vil það ekki! Jeg er þar að auki í vafa um, hvort samviskan hefur á rjettu að standa. Þú kallaðir mig varmenni. Allir aðrir munu samsinna því. Jeg óttast það ekki. Ef þú hefðir undireins sagt mjer, að þú værir barnshafandi, svo engin hrakyrði hefðu farið á milli okkar, myndi jeg ef til vill hafa verið svo veiklyndur, að jeg hefði fylgt því, sem kallað er boð skyldunnar. Jeg veit það ekki. Kæri mig heldur ekki um að vita það. Þú getur eyðilagt fyrir mjer framtíðarvonir mínar, Þú getur gert föður minn að ógæfusömum manni. Þú getur tekið frá mjer stúlkuna, sem jeg ann. En þjer er um megn að hindra mig frá því, að lifa og vinna í einveru og geyma í sál minni þá endurminningu, sem er það hreinasta og fegursta, sem jeg á.

Loftur Jeg lofaði þjer, að jeg skyldi sjá um, að koma því í góðra manna hendur — manna, sem ef til vill sýndu því meiri ástúð, en mjer sjálfum væri unt.

Steinunn Veist þú, hvað mikla ástúð ókunnugar manneskjur sýna barni, sem þær taka að sjer fyrir lítilfjörlegt endurgjald? Hugsaðu þjer, að það væru vondar manneskjur. Hugsaðu þjer, að það fengi það uppeldi, að það yrði glæpamaður.

Loftur Þá hvíldi ábyrgðin á þeim, sem hefðu veitt því uppeldi, en ekki á mjer — ef ábyrgðin hvílir þá ekki einhverstaðar annarstaðar, en á manneskjunum.

Steinunn færir sig fjær honum. Þó að þú svíkir mig í trygðum. Þó að þú afmáir mig úr endurminningu þinni. Barnið mitt getur þú ekki tekið frá mjer. Snýr sjer að honum. Jeg skal ala það upp í hatri. Ef til vill get jeg ekki truflað einveru þína — en jeg get auðgað þig ljótum draumi. Á efsta degi skaltu mæta andliti, sem er alveg eins og þitt, nema afskræmt af syndum og ástríðum. Það andlit heimtar af þjer sál sína!

Loftur Rómurinn er hás. Ef þú ert sú ófreskja að þú ætlar þjer að ala barnið þitt upp í hatri — þá gerðu það! Engin af ógnunum þínum fær mig til að bindast æfilangt konu, sem jeg hata.

Þú sagðir í gær, að mjer færu best hversdagsfötin mín. Þú áttir líklega við, að óbreyttum steini hæfði best ódýr umgjörð. Þegar jeg stóð úti í ánni, var jeg ekki í neinni umgjörð!

Steinunn Hjeðan í frá skal jeg taka hvaða manni, sem vill líta við mjer, — öllum! — öllum öðrum en þjer! Rífur af sjer bolinn, og kastar honum frá sjer.

Loftur í ákafri geðshræring. Þú lýgur! Grípur í handlegginn á henni. Þú elskar engan annan en mig.

Loftur sleppir handleggnum á henni, snýr sjer frá henni, og gengur álútur út úr stofunni.

Steinunn stendur andartak agndofa, tekur upp bolinn og fer í hann. Hnígur niður á bekkinn, tekur höndunum um vangana, rær fram og aftur, og veinar. Ό! ό! ό!

Ólafur kemur inn. Þegar hann sjer Steinunni, nemur hann staðar í dyrunum. Gengur til hennar. Það er vinátta og hluttekning í rómnum. Ertu veik?

Steinunn lítur upp, lætur hendurnar síga. Láttu mig vera. Já, jeg er veik. Situr sljó.

Ólafur horfir á hana, skilur hvers vegna hún er harmþrungin, tekur stól og sest við hliðina á henni, tekur í höndina á henni. Lofaðu mjer að tala við þig eins og jeg væri vinur þinn.

Ólafur leitar að orðum. Það er oft einmanalegt innan um margt fólk. Það er mjer að kenna, að þú fórst hingað. Þú þektir fáa áður, en þeir, sem þú þektir, voru vinir þínir. Stendur snögglega á fætur. Jeg get ekki afborið að sjá, hvað þjer líður illa. Gengur nokkur skref frá henni. Geturðu ekki lifað án hans?

Steinunn lítur upp, það sjest á svip hennar, að hún er utan við sig. Það er eins og hún hlusti eftir einhverju.

Ólafur gengur aftur að henni, lýtur niður að henni. Jeg þekki sjálfur örvæntinguna, annars dirfðist jeg ekki að trufla harm þinn. Sest aftur við hliðina á henni. Lofaðu mjer að ganga þjer í bróður stað. Sá, sem á í jafnmiklu hugarstríði eins og þú, verður að trúa einhverjum fyrir raunum sínum. Annars verður lífið of þungbært. Jeg þekki manneskju, sem tapaði traustinu á guði og mönnunum. Það var móðir mín. Hún gerði mig, óvita barnið, að trúnaðarmanni sínum. Stillilega. Jeg veit, vegna hvers þú ert svona hrygg.

Ólafur stendur upp, dirfist ekki að líta á hana. Mjer hefur þótt vænt um stúlku árum saman. Hún kaus annan. Jeg held, að það sje ómögulegt, að þjer hafi þótt vænna um Loft, en mjer þykir um hana. Horfir á hana.

Steinunn Það er grunsemd í svipnum. Hefur Loftur sagt þjer nokkuð um mig?

Ólafur Vonbrigðin gera hann hryggan á svipinn. Hann færir sig eitt skref frá henni, rómurinn kólnar. Jeg spurði hann. Jeg átti rjett á því að spyrja hann. Færir sig lengra frá henni.

Steinunn Augun loga af ákafri geðshræring, málrómurinn er stiltur. Sagði hann þjer, hvenær hann veitti mjer eftirtekt í fyrsta skifti?

Steinunn andar djúpt frá sjer. Stendur upp. Gengur út að glugganum, stendur kyr andartak. Hvíslar í leiðslu. „Geturðu ekki lifað án hans?“ Snýr sjer að Ólafi. Því spyrðu mig aftur að sömu spurningunni?

Steinunn skilur að spurning Ólafs: „Geturðu ekki lifað án hans?“ bergmálar í hennar eigin sál. Gengur til hans. Þú verður að vera þolinmóður við mig litla stund.

Steinunn raunamædd. Jeg veit, að hjeðan í frá hugsar hann einungis til mín með fyrirlitningu. Jeg gat ekki sjeð af honum. Jeg hótaði honum, að jeg skyldi verða vond manneskja.

Ólafur í ákafri geðshræring. Loftur verðskuldar hvorki ást þína nje örvæntingu. Hann sökkvir sjer niður í gagnslausa hugarburði, og gleymir sjálfri tilverunni.

Steinunn jafn-raunamædd og áður. Því var jeg ekki systir hans! Systur þykir vænt um bróður sinn, eigingirnislaust. Jeg skyldi hafa fylt herbergi hans af blómum. Nú er jeg honum byrði. Stendur upp. Það er eins og hún svari einhverju í ákafa. Nei, jeg get það ekki.

Steinunn þegir stundarkorn. Jeg get ekki talað við hann oftar, því jeg veit, að hatrið eða ástin blinda mig. Þegir aftur.

Ólafur horfir á Steinunni, hann á í baráttu við sjálfan sig, nálgast hana nokkur fótmál, vill tala við hana. Steinunn! Steinunn mín!

Steinunn snýr sjer að honum. Rómurinn og svipurinn er breyttur. Þegar valurinn heggur rjúpuna í hjartað, vælit hann, því þá skilur hann, að rjúpan er systir hans. Hann skal fá að væla!

Steinunn stiltari. Maður og kona hljóta að geta unnið hvort öðru svo mikið mein, að þau skilji, að þau eru systkin. Gengur stillilega fram til dyranna.

Ólafur gengur á eftir henni. Hann hefur tekið fasta ákvörðun. Farðu ekki undireins.

Ólafur Jeg bið þig í annað sinn, að lofa mjer að ganga þjer í bróður stað. Láttu mig tala við Loft. Þú segir, að þú getir ekki talað við hann. sjálf. Hvað á jeg að segja honum?

Steinunn þegir andartak. Heilög ró er yfir svipnum og röddinni. Segðu honum, að allar sárar tilfinningar sjeu horfnar úr hjarta mínu. Segðu honum, að jeg fyrirgefi honum. Viltu gera það?

Steinunn tekur lengi í höndina á honum, lýtur niður og kyssir hana. Gengur rólega út.

Ólafur stendur kyr andartak; horfir á höndina, sem hann hefur haldið grafkyrri, lyftir henni með vinstri hendinni og kyssir hana. Fer.

Loftur kemur inn, auðsýnilega í æstu skapi. Gengur að dragkistunni, opnar hana, fleygir peningapokanum hirðulaust niður í kistuna, og læsir henni. Gengur að bókahillunni, tekur eina af skólabókunum. Sest. Opnar bókina, hittir á 11. kviðu í Odysseifskvæði. Heldur fyrir eyrun á sjer og bylur, til þess að deyfa hugsanirnar.

„Nam ek enn dvelja
all-lánga stund
þeygi vel glýjaðr
á grafar bakka,
uns móður loks
mína bar at
og dreyra dökkvan
drekka náði.

Kunni skil kona
á kundi þegar,
er hún sveita sylg
solgit hafði.
Ok hjúfrandi at mjer
hörmug móðir
orðum vænghröðum
víkja gerði.“

Stendur á fætur. Nei! Fleygir frá sjer bókunum. Gengur um gólf, og læsir saman höndunum. Hann verður illur og dimmur á svipinn. Nemur staðar. Segir með lágri röddu. Sá, sem af allri sálu sinni óskar annari manneskju dauðans, — Þagnar. Gengur um gólf. Nemur staðar. Svipurinn er myrkur og voldugur, og röddin sterk. Sá, sem af allri sálu sinni óskar annari manneskju dauðans, lúti höfði, horfi til jarðar.

„Þú, sem býrð í eilífa myrkrinu! Gjör minn vilja að þínum vilja! Dreptu manneskjuna! — og jeg sver, í nafni hinnar miklu þrenningar; í nafni sólarinnar, sem er skuggi Drottins; í nafni jarðareldsins, sem er þinn skuggi, og í nafni líkama míns, sem er minn skuggi, að sál mín er þín, frá eilífð til eilífðar.“

Hann hefur staðið grafkyr, á meðan hann mælti fram formælinguna, og beitt öllum vilja sínum í þjónustu hatursins. En þegar hann endurtekur seinustu orðin, víkur styrkurinn frá honum. Takmarkalaus angist sjest í svipnum. Hann endurtekur, með titrandi vörum, um leið og hann stendur upp.

Gráturinn ber hann ofurliði. Hann hnígur niður í stól, fleygir sjer fram á borðið og grúfir sig niður. Hristist af áköfum ekka.

Þriðji þáttur.

Hólakirkja. Nótt. Tungsljós. Kirkjan er tóm. Dauðaþögn. Birtuna leggur inn í gegnum gluggana til hægri. Tunglið veður í skýjum. Skuggarnir læðast yfir legsteinana og hellurnar á gólfinu, kvika á stólgöflunum vinstra megin og á Kristslíkneskinu mikla. Þeir fylla kirkjuna leyndardómsfullu lífi.

Lykli er snúið. Þung hurð marrar á hjörunum. Prjedikunarstóllinn skyggir á hurðina.

Dísa kemur inn. Hneigir sig og signir fyrir framan litla Kristslíkneskið, sem hangir yfir altarinu.

Loftur kemur inn. Svipurinn og andlitið ber menjar af hugarstríði og andvökum.

Dísa gengur niður þrepin. Hneigir sig aftur og signir sig fyrir framan Kristslíkneskið mikla. Miskunsami frelsari, fyrirgef þú mjer synd mína.

Dísa Jeg var kornung, þegar faðir minn í fyrsta skifti gaf mjer leyfi til þess að bera kirkjulykilinn. Hann vildi sýna mjer, að hann bæri traust til mín. Nú hef jeg tekið lykilinn, án þess að hann viti af því. Mjer finst, að jeg hafi stolið honum.

Dísa Jeg lofaði að verða við bón þinni, án þess að vita, hvað þú ætlaðir að biðja mig um. Jeg gerði mjer ekki í hugarlund, að þú myndir biðja mig nokkurs, sem væri óheiðarlegt.

Loftur verður órórri og órórri á svipinn. Það er geigur í málrómnum. Kvikið í tunglsljósinu gerir alla hluti svo undarlega lifandi. Bendir á gólfið. Sjáðu! Er þetta ekki eins og jaki á dimmu fljóti. Það hlýtur að vera kalt að drukna.

Dísa Berðu ekki kvíðboga fyrir sálarheill hennar? Ólafur segist hafa sjed, hvernig stormurinn fleygði henni út í ána. En við vitum ekki nema honum hafi missýnst.

Dísa Pabbi segir, að dómurinn tilheyri ekki mönnunum. En mamma heldur að hún hafi fyrirfarið sjer. Er það ekki óttalegt? Horfir á Loft. Og enginn veit ástæðuna.

Loftur bendir. Þarna, þar sem skugginn er dimmastur, stóð kistan hennar í morgun. Bendir. Hvað er þetta þarna? — er það blóð?

Loftur lítur upp á Krists-líkneskið. Hann leið eingöngu fyrir syndir annara. Hann hefði átt að syndga sjálfur. Sest ljemagna á eitt þrepið.

Dísa Þú hefur ekki sagt mjer enn þá, hvers vegna þú ert neyddur til að fara hingað um hánótt. Ert þú kominn hingað til þess að biðjast fyrir?

Dísa Þú hefur orðið fyrir einhverri óhamingju, sem jeg skil ekki í. Færir sig nær honum. Þykir þjer vænt um mig, Loftur?

Dísa Ef þjer þykir vænt um mig, þá segirðu mjer, hvað það er, sem veldur þjer hugarangurs.

Loftur Þú ert svo hjartagóð. Tekur utan um hendurnar á henni. Einu sinni í sumar kom jeg niður að ströndinni. Daginn áður hafði verið norðanrok. Mjúk vorgolan bljes regnbogalitum yfir brimið, eins og hún væri að reyna að stilla það. — Röddin í þjer er mjúk eins og vorgolan. Seppir höndunum á henni. En vorgolan megnar ekki að stilla brimrót, sem kemur utan frá opnu hafi.

Loftur Jeg get ekki sagt þjer, hvað það er, sem veldur mjer hugarangurs, vegna þess að það er best fyrir þig, að þú fáir ekki að vita það. Þekking og sakleysi geta ekki farið saman.

Dísa stendur upp. Þú sjálfur. — Spurningin er einbeitt og óumflýjanleg. Voruð þið trúlofuð, og sveikstu hana vegna mín?

Dísa Því hefur þú verið eins og allur annar maður, síðan hún druknaði?

Loftur Jeg er búinn að segja þjer, að jeg get ekki trúað þjer fyrir því, hvað það er, sem veldur mjer hugarangurs. Farðu nú heim, elskan mín, og lofaðu mjer að vera einn. Kyssir hana á ennið. Í nótt fæ jeg mína stóru ósk uppfylta.

Dísa Hvað ætlarðu? Alt í einu gripin af hræðslu. Það eru einhver ill völd, sem hafa náð tökum á þjer. Jeg sje það á þjer.

Dísa lítur á Kristslíkneskið. Við skulum krjúpa bæði fyrir framan mynd frelsarans, og biðja hann um að liðsinna okkur.

Dísa Jeg yfirgef þig ekki í örvæntingu þinni. Við verðum að gera eins og Jakob, og sleppa guði ekki, fyr en hann bænheyrir okkur.

Loftur Vilji minn er reiðubúinn til að brjóta upp hurðina inn til hins ókunna. Sáluhjálp mín liggur við. Aftraðu mjer ekki.

Dísa Þú vilt ekki hlusta á mig. Þú hrindir mjer frá þjer. Jeg þekki rödd, sem er máttugri en mín. Gengur hratt fram eftir kirkjugólfinu, hverfur á milli stólanna.

Loftur Hvert ætlarðu? Gengur nokkur skref á eftir henni. Nemur staðar. Hið fagra sönglag Lúters: „Vor guð er borg á bjargi traust —“ hljómar mjúkt og þýðlega um kirkjuna.

Loftur stendur kyr nokkra stund. Það fer titringur í gegn um hann. Hann krýpur niður á gólfið, spennir greipar. Þegir stundarkorn eftir hverja setningu. Orðin heyrast skýrt í gegn um hinu mjúka hljóm. Hefur þú að eilífu yfirgefið þann aumasta af öllum þínum skepnum?

Ilmur þíns heilaga anda snertir ekki framar augnalok mín, svo jeg fái svefnró.

Öll hróp mín ber bergmál háðsins til baka, eins og himinn þinn væri steinhvelfing.

Gafstu mjer ekki máttinn til að syndga, af því að þú ætlaðir að fyrirgefa mjer?

Herra! Herra! Gefðu mjer einungis eitt augnablik þinn frið. Lyftir andlitinu, með aftur augun og spentar greipar. Liggur grafkyr á hnjánum.

Dísa kemur í flýti fram á milli stólanna. Svpurinn ljómar af friði og fögnuði. Hraðar sjer til Lofts. Krýpur á knje við hliðina á honum. Jeg vissi það! Jeg vissi það!

Loftur Lýtur höfði. Guð hefur yfirgefið mig. Hann heyrir ekki bænir mínar. Stendur upp.

Dísa er staðin á fætur. Stendur andartak ráðþrota. Hvað er það, sem þú hefur framið, og gerir þig svona örvæntingarfullan?

Loftur snýr sjer að henni. Talar að hálfu leyti við sjálfan sig. Jeg skil það. Hann megnar ekki að fyrirgefa mjer. Í hinni eilífu baráttu milli góðs og ills, koma þær stundir, að mannsviljinn verður að standa einsamall.

Dísa Þó að þú hafir drýgt einhverja synd, sem legst þungt á samvisku þína, máttu þó ekki örvænta. Jeg hef heyrt föður minn segja, að örvæntingin sje stærri synd en allar aðrar syndir. Að örvænta, það væri að efast um guðs almætti. Hver, sem iðrast af öllu hjarta, fær fyrirgefningu synda sinna.

Loftur Jeg get ekki iðrast. Gæti jeg iðrast, stæði jeg þegar í forsælu fyrirgefningarinnar. Mjer er að eins ein leið fær. Jeg verð að halda lengra inn í dimmuna. Jeg verð að afla mjer svo mikillar þekkingar, að jeg geti náð því illa á mitt vald. Ef jeg þá get stilt mig um að óska nokkurn tíma nokkurs sjálfum mjer til handa, fæ jeg fyrirgefningu á dauðastundinni.

Loftur vitfirringarblær yfir svipnum. Þegar jeg tek það illa í þjónustu mína, til þess að framkvæma eitthvað gott, — hvað er þá gott og hvað er þá ilt?

Loftur Jeg hef hætt mjer of langt, til að geta snúið aftur. Í nótt verð jeg að vinna sigur. Jeg skal hrópa þangað til hinn framliðni kemur upp úr gröfinni og gefur mjer valdið.

Loftur Verður alt í einu gripinn af óviðráðanlegri hræðslu. Þú mátt ekki bregðast mjer. Krýpur, heldur í hönd hennar. Án þín hef jeg enga von um frelsun. Ef jeg misti þig, yrði jeg óstjórnlega grimmur.

Dísa Geturðu hugsað þjer, að jeg nokkurn tíma gæti brugðist þjer? Þó jeg ætti að vinna það til, að yfirgefa föður minn og móður mína, myndi jeg fylgja þjer. Strýkur honum um höfuðið. Loftur! Mjer fanst jeg vera svo einmana, þetta ár, sem jeg var á meðal framandi fólks. Það gladdist svo sjaldan yfir því sama og jeg. Það voru bestu stundirnar mínar, þegar jeg fann blóm, sem þú hafðir kent mjer að þekkja. Þá fanst mjer, að jeg hefði þig hjá mjer, þó að fjöllin væru á milli okkar. Og þegar jeg bar blómin inn í herbergið mitt, greip mig alt af áköf heimþrá.

Loftur stendur upp, strýkur hendurnar á henni. Vatnið úr gruggugum brunni mundi verða tært í höndunum á þjer. Standir þú við hlið mjer, get jeg varist freistingum valdsins. Sleppir henni. Og ef við skyldum missa fótfestuna, þá lifum við saman í góðu og illu, eins og okkar eigin andi blæs okkur í brjóst. Jeg næ takmarkalausu valdi. Jeg get framlengt lífið. Og jeg get breytt okkur í dýr og blóm. Ef þú óskar, getum við lifað á meðan jörðin er við líði, í líki manna, dýra og blóma. Dregur hana að sjer. Við verðum tvær jöklasóleyjar á einmana stað uppi á öræfunum, þar sem koss sólarinnar sleppir ekki rauðum blöðunum, fyr en laufvindarnir dreifa þeim um mölina. Kyssir hana á ennið — þau komast ósjálfrátt í sömu stellingar, sem þá er þau stóðu á flugábreiðunni. Og þá fljúgum við bæði, hvert á land sem við viljum — í fuglalíki, en með mannssál í augunum.

Loftur sokkinn niður í hugsanir sínar. Ef til vill get jeg líka á þann hátt öðlast frið. Ef til vill hefur hið góða og illa í byrjun tímans streymt frá sömu lind — og ef til vill sameinast straumarnir aftur.

Dísa ráðalaus. Jeg fer inn og kalla á pabba, og segi honum, að okkur þyki vænt hvoru um annað. Komdu með mjer.

Loftur Far þú óhrædd inn. Rómurinn verður sterkari. Jeg verð að vera einn. Jeg kem, þegar sigurinn er unninn.

Ólafur kemur inn. Nú, hjer ertu. Jeg fann þig ekki inni. Horfir hvast á Loft.

Ólafur við Dísu. Því eruð þið hjer úti í kirkju á næturþeli? Æfirðu þig í hljóðfæraslætti um hánótt?

Ólafur Það er best fyrir þig að fara inn, Dísa. Þú ert ekki annað en barn enn þá. Jeg vil ekki varpa skugga á sál þína. Þú ert hjer, án efa, í óleyfi föður þíns.

Dísa færir sig nær Lofti. Við erum orðin ásátt um, að segja pabba frá því, að við sjeum trúlofuð.

Dísa óróleg. Því talið þið svona reiðilega hvor til annars? — Þið, sem eruð gamlir vinir? Reynir að brosa. Árnar þú okkur ekki hamingju?

Ólafur Mig tekur það sárt, vegna þín og vegna sakleysis þíns, Dísa, — en þú verður að heyra sannleikann. Loftur hefur verið einkavinur minn. Nú er það mín einasta ósk, að jeg gæti afmáð hann úr endurminningu minni. Jeg vil ekki vera einum degi lengur undir sama þaki og hann. Á morgun, þegar ráðsmaðurinn kemur heim, fæ jeg mig undireins leystan úr vistinni, og fer hjeðan að fullu og öllu. Jeg vil ekki draga að mjer sama loft og hann. Jeg vil ekki sjá sömu fjöllin. Við Loft. Hamingjan gefi, að þú verðir aldrei framar á vegi mínum.

Ólafur við Loft, rólegri. Jeg hef orðsendingu til þín frá Steinunni, sem jeg lofaði að skila. Jeg hitti hana í stofunni hans föður þíns, sama daginn, sem hún druknaði. Aldrei hef jeg sjeð átakanlegri örvæntingu. En mjer fanst henni verða rórra, þegar hún hafði átt tal við mig. Jeg, heimskinginn, skildi ekki undireins, hvernig á því stóð.

Loftur Geymdu orðsendinguna til morguns. Þá er jeg reiðubúinn til þess að taka á móti henni. Nú ekki.

Ólafur Þú skalt heyra orðsendinguna nú! Heldur áfram frásögninni. Rjett á eftir að hún var gengin út úr stofunni, sá jeg hana hlaupa niður völlinn, berhöfðaða, með sjal á herðunum. Þá skildi jeg hana. Jeg hljóp á eftir henni. Jeg hrópaði á hana. Hryggur. Ef til vill hafa hróp mín hjálpað til að reka hana út í dauðann, því þegar hún heyrði mig kalla, fleygði hún frá sjer sjalinu og herti á hlaupunum. Hún hikaði ekki andartak á árbakkanum. Þegar jeg kom niður að ánni, var straumurinn búinn að taka hana, og það stóð ekki lengur í mannlegu valdi, að bjarga lífi hennar. Horfir heiftúðlega á Loft. Það er þín sök, að hún drekti sjer.

Loftur Vertu alveg óhrædd, Dísa. Rómurinn er sterkur. Steinunn hefur ekki drekt sjer. Ólafur hatar mig, vegna þess að hann elskaði hana, og ætlar að reyna að skelfa samvisku mína. Hann hefur sjálfur sagt, að hún hafi gleymt sjalinu sínu úti á engjum og hafi farið út til þess að sækja það, og hann hafi sjeð, hvernig stormurinn hrakti hana, og að henni varð fótaskortur á árbakkanum.

Ólafur Heldurðu, að jeg hafi viljað láta jarða stúlku, sem jeg unni, utan kirkjugarðs! Og hugsaðu þjer móður hennar. Var það ekki nóg, að hún misti dóttur sína, þó ekki það bættist við, að hún væri uggandi um sáluhjálp hennar? Þegar jeg hljóp á stað heim, til þess að sækja hjálp, var jeg utan við mig af sorg og hatri. En á leiðinn kom jeg til sjálfs mín. Og þegar jeg sá sjalið hennar, datt mjer í hug, hvernig jeg gæti leynt þessu ógæfuverki, sem ofurefli örvæntingarinnar knúði hana til að fremja. Nú, þegar hún hefur fengið hvíld í gröfinni, get jeg sagt það.

Dísa Þú hefur sagt mjer, að þú hafir ekki verið trúlofaður Steinunni.

Loftur Hlustaðu ekki á hann, Dísa. Jeg vil heldur segja þjer það sjálfur. Já, það er satt, jeg var trúlofaður Steinunni. Færir sig nær Dísu.

Dísa hopar. Þú barst ekki meira traust til mín en svo, að þú laugst að mjer.

Loftur Nei, þú mátt ekki yfirgefa mig. Þú ein átt alla ást mína. Mig sundlar og jeg steypist niður í undirdjúpin, ef jeg missi þig.

Dísa óumræðilega hrygg. Hvernig á jeg að vita, hvort þú talar sannleika eða lygi?

Loftur Getur þú ekki unnað mjer, þó að jeg sje syndugur? Sá, sem aldrei drýgir neina synd, er ekki manneskja. Vitfirringin grípur hann. Fortölur hans eru blandaðar lævísi og sjálfsþótta. Dísa! Það er leyndardómsfull gleði í syndinni. Öll góðverk eru ábyrgðarlausar eftirlíkingar. Í syndinni verður maðurinn að sjálfum sjer. Syndin er upphaf alls hins nýja, — í óumræðilegri angist endurfæðir maðurinn sjálfan sig.

Dísa Jeg skildi áðan, að þú ert veikur. Ólafur, — nú sæki jeg pabba. Gengur hratt út úr kirkjunni.

Loftur snýr sjer að Ólafi. Djöfullinn hefur sent þig hingað. Sakleysi hennar var það eina, sem gat frelsað mig.

Ólafur Þú tókst það ekki nærri þjer að yfirgefa stúlku, sem þú hafðir tælt til ásta við þig. Vera má, að þú dreypir nú sjálfur á sama kaleiknum.

Ólafur Já, jeg skal fara. En jeg ætla fyrst að halda loforð mitt við Steinunni, og bera þjer síðustu orð hennar, þó að þú sjert ekki verður að heyra þau. Hún bað mig að segja þjer, að allar sárar tilfinningar væru horfnar úr hjarta sínu. Hún bað mig að segja þjer, að hún hefði fyrirgefið þjer.

Loftur Þú heldur að Steinunn hafi ráðið sjer sjálf bana? Nei, það var jeg, sem drap hana! Mín ósk var í storminum. Mín ósk var í iljunum á henni, þegar hún hljóp, og þegar henni varð fótaskortur á árbakkanum. Mín ósk var í straumnum, sem tók hana. — Jeg hef selt sál mína.

Ólafur hefur horft á Loft og skilur að hann er veikur. Leggur höndina á öxlina á honum. Dísa kemur bráðum aftur með föður sinn.

Loftur verður alt í einu óumræðilega glaður, tekur utan um vangana á Ólafi. Það varst þú, sem varst með mjer uppi á Heljardalsheiði, þegar jeg fann jöklasóleyna. Þjer þori jeg að trúa fyrir öllu. Í nótt verð jeg sigurvegarinn! Særingar mínar skulu reka Gottskálk biskup grimma upp úr gröfinni, og neyða hann til að láta af hendi við mig „Bók máttarins“. Óttasleginn. Jeg veit, að góðu biskuparnir koma líka. Þeir munu ekki þola að heyra særingar í guðs húsi.

Ólafur Reyndu að vera rólegur. Mundu eftir því að Steinunn hefur fyrirgefið þjer.

Loftur snýr sjer frá honum. Guð almáttugur megnar ekki einu sinni að fyrirgefa mjer.

Ólafur gengur á eftir honum. Þú getur ekki beðið guð um fyrirgefningu, því þú veist ekkert um guð, annað en það, sem þú hefur heyrt og þig hefur dreymt. Þú verður að fyrirgefa þjer sjálfur. Eða ef þjer er það um megn, verður þú að bíða dauðans. Loftur! Jeg hef heyrt dauðann tala. Það var ekki Steinunn, sem fyrirgaf þjer, — það var dauðinn.

Loftur Fyrirgefning hins góða er friður. — Svipurinn og rómurinn er voldugur. En fyrirgefning hins illa er forherðing. Því ætti jeg ekki að vera vondur maður? Þegar jeg fæ valdið, skal jeg nota það eins og svipu. Jeg skal ginna og kúga manneskjurnar til að syndga, svo þær fái að reyna sömu kvalirnar og jeg hef reynt. Gengur upp þrepin. Nemur staðar. Gýtur hornauga til hurðarinnar.

Ólafur gengur á eftir honum upp þrepin. Vesalings maður! Stansar. Jeg veit, að þú skilur ekki lengur orð mín, — en nú fyrirgef jeg þjer. Jeg fyrirgef þjer í nafni sólargeislans, sem einu sinni snerti á mjer höndina.

Loftur snýr sjer að honum. Augnaráðið er þungbúið og geigvænlegt. Farðu nú!

Loftur grípur í öxlina á Ólafi með heljarafli vitfirringarinnar, hrindir honum fram að hurðinni. Prjedikunarstóllinn skyggir á þá. Háreystin af sviftingunum heyrist litla stund. Hurðin marrar á hjörunum. Lyklinum er snúið.

Loftur kemur inn. Treyjan er slitin upp. Hann gengur að grátunum, snýr baki að altarinu, beygir sig djúpt.

Glampi af eldingu leiftrar í gegnum kirkjuna. Það kviknar á kertunum. Gottskálk biskup grimmi stendur í prjedikunarstólnum, klæddur rauðum hökli, dálítið álútur. heldur á Rauðskinnu („Bók máttarins“) í framrjettum höndunum. Kuldi og mikilleiki dauðans er í svipnum. Beggja vegna við stólga flana standa skrúðklæddir biskupar í röð. Þeir hafa allir mítur og fjólubláan hökul með gyltu krossmarki. Þeir standa grafkyrrir, eins og líkneski, og tala til skiftis. Þeir eru raddir samviskunnar.

Raddir samviskunnar 1. Hver ert þú, sem atar þennan heilaga stað með girndaræði þínu?

2. Þú ríst upp á móti þeim almáttuga, — hann sendir minstu þjóna sína, ormana, á móti pjer.

Raddir samviskunnar 3. Þegar fljót dauðans brýst inn í hús þitt, hrynja klæði hrokans af þjer eins og ryð.

Loftur gengur hratt gegn síðustu röddinni. Jeg er neisti af eldi almættisins.

Raddir samviskunnar 4. Ljósin elska dimmuna, af því að í dimmunni skína þau sjálf.

5. Þú ert ekki nær himninum, þó að þú færir upp á fjall. En stjörnurnar speglast í auðmjúkum vötnunum.

Loftur Gengur í áttina til raddanna. Boginn, sem sendir örinni, er laus við alla auðmýkt.

Raddir samviskunnar 6. Loginn sloknar í öskunni, og draumarnir yfirgefa hinn drambsama.

Loftur Guð þekkir frækornið og vindinn, og hann bænheyrir grasið undir snjónum. — Hvað kemur mjer það við? Mínar bænir heyrir hann ekki.

Raddir samviskunnar 8. Myrkrið og skuggarnir lifa af ljóssins náð, þangað til gullsaumuðu himintjaldinu verður svift til hliðar.

Loftur Þegið þið! Þegið þið! Lýtur aftur til jarðar. Gef mjer mátt þinn. — ĺklæð mig krafti þínum. — Hreinsa af mjer öll góðverk. —

Loftur hættir særingunum, þegar hann verður var við Gottskálk. Lítur til hans.

Gottskálk biskup grimmi heldur áfram. — áður en þú fæddist — klauf hið illa vilja — þinn.

Loftur ræður sjer ekki fyrir fögnuði, seilist eftir bókinni. Loksins! Steypist fram á ásjónu sína og deyr.

Ljósin slokna. Sýnin hverfur. Kirkjan er auð og tóm, eins og fyr. Tunglsljósið og skýjafarið fylla hana aftur leyndardómsfullu lífi.

Dísa að eins röddin heyrist. Loftur! Loftur! Hleypur til Lofts. Krýpur niður.

Dísa í örvæntingu. Loftur! Lyftir andliti hans upp; horfir á það með þögulli skelfingu.

Biskupinn Er hann dáinn? Gengur til hans og beygir sig yfir hann og Dísu. Friður veri með sál þinni. Leggur höndina á höfuð Dísu. Barnið mitt! Barnið mitt! Hvað þú hefur elskað hann heitt.