Gutland hitti fyrsti maþr þann, sum Þieluar hit. Þa var Gutland so eluist, et þet dagum sank ok natum var uppi. En þann maþr quam fyrsti eldi a land, ok siþan sank þet aldri.
Þissi Þieluar hafþi ann sun, sum hit Hafþi. En Hafþa kuna hit Huitastierna. Þaun tu bygþu fyrsti a Gutlandi. Fyrstu nat, sum þaun saman suafu, þa droymdi henni draumbr, so sum þrir ormar varin slungnir saman i barmi hennar, ok þytti henni sum þair skriþin yr barmi hennar. Þinna draum segþi han firir Hafþa1, bonda sinum. Hann reþ2 draum þinna so:
‘Alt ir baugum bundit.
Boland al þitta varþa,
ok faum þria syni aiga.’
Þaim gaf hann namn allum ofydum:
‘Guti al Gutland aiga,
Graipr al annar haita,
ok Gunfiaun þriþi.’
Þair skiptu siþan Gutlandi i þria þriþiunga, so et Graipr, þann elzti, laut norþasta þriþiung ok Guti miþal þriþiung. En Gunfiaun, þann yngsti, laut sunnarsta. Siþan af þissum þrim aukaþis fulk i Gutlandi so mikit um langan tima, et land elpti þaim ai alla fyþa. Þa lutaþu þair bort af landi huert þriþia þiauþ, so et alt skuldu þair aiga ok miþ sir bort hafa sum þair ufan iorþar attu. Siþan vildu þair nauþugir bort fara, men foru innan Þorsborg ok bygþus þar firir. Siþan vildi ai land þaim þula utan raku þaim bort þeþan.
Siþan foru þair bort i Faroyna ok bygþus þar firir. Þar gatu þair ai sik uppi haldit, utan foru i aina oy viþr Aistland, sum haitir Dagaiþi, ok bygþus þar firir ok gierþu burg aina, sum enn synis.
Þar gatu þair ok ai sik haldit, utan foru upp at vatni, þy sum haitir Dyna, ok upp ginum Ryzaland. So fierri foru þair, et þair quamu til Griklanz. Þar baddus þair byggias firir af grika kunungi um ny ok niþar. Kunungr þann lufaþi þaim ok hugþi, et ai maira þan3 ann manaþr vari. Siþan gangnum manaþi, vildi hann þaim bort visa. En þair annsuaraþu þa4, et ny ok niþar vari e ok e, ok quaþu, so sir vara lufat. Þissun þaira viþratta quam firir drytningina um siþir. Þa segþi han: ‘Minn herra kunungr! Þu lufaþi þaim byggia um ny ok niþar. Þa ir þet e ok e, þa matt þu ai af þaim taka.’ So bygþus þair þar firir ok enn byggia, ok enn hafa þair sumt5 af varu mali.
Firir þan tima ok lengi eptir siþan troþu menn a hult ok a hauga, vi ok stafgarþa ok a haiþin guþ. Blotaþu þair synum ok dytrum sinum ok fileþi miþ mati ok mungati. Þet gierþu þair eptir vantro sinni. Land alt hafþi sir hoystu blotan miþ fulki. Ellar hafþi huer þriþiungr sir. En smeri þing hafþu mindri blotan miþ fileþi, mati ok mungati, sum haita suþnautar, þy et þair suþu allir saman.
Mangir kunungar stridu a Gutland, miþan ha‹i›þit6 var. Þau hieldu gutar e iemlika sigri7 ok ret sinum. Siþan sentu gutar sendimen8 manga til Suiarikis, en engin þaira fikk friþ gart, fyr þan Avair strabain af Alfa sokn. Hann gierþi fyrsti friþ viþr suia kunung.
Þa en gutar hann til baþu at fara, þa suaraþi hann: ‘Mik vitin ir nu faigastan ok fallastan. Giefin þa mir, en ir vilin, et iek fari innan slikan vaþa, þry vereldi: att mir sielfum, annat burnum syni minum, ok þriþia kunu.’ Þy et hann var snieldr9 ok fielkunnugr10, so sum sagur af ganga, gikk hann a staggaþan ret viþr suia kunung. Siextigi marka silfs um ar huert, þet ir skattr guta, so et Suiarikis kunungr ‹hafi›11 fiauratigi markr silfs af þaim siextigi, en ierl hafi tiugu markr silfs. Þinna staþga12 gierþi hann miþ lanz raþi, fyr en hann haiman fori. So gingu gutar sielfs viliandi undir suia kunung, þy et þair mattin frir ok frelsir sykia Suiariki i huerium staþ utan tull ok allar utgiftir. So aigu ok suiar sykia Gutland firir utan kornband ellar annur forbuþ. Hegnan ok hielp skuldi kunungr gutum at vaita, en þair viþr þorftin ok kallaþin. Sendimen al ok kunungr ok ierl samulaiþ a gutnalþing senda ok lata þar taka skatt sin. Þair sendibuþar aigu friþ lysa gutum alla steþi til sykia yfir haf, sum Upsala kunungi til hoyrir, ok so þair, sum þan vegin aigu hinget sykia.
Eptir þet siþan quam helgi Olafr kunungr flyandi af Norvegi miþ skipum ok legþis i hamn, þa sum kallar Akrgarn. Þar la helgi Olafr lengi. Þa for Ormika af Hainaim ok flairi rikir menn til hans miþ giefum sinum. Þann Ormika gaf hanum tolf veþru miþ andrum klenatum. Þa gaf helgi Olafr kunungr hanum atr agin tua bulla ok aina braiþyxi. Þa tok Ormika viþr kristindomi eptir helga Olafs kennidomi ok gierþi sir bynahus i sama staþ, sum nu standr Akrgarna kirkia. Þeþan for helgi Olafr til Ierslafs i Hulmgarþi.
Þau et gutar hainir varu, þau silgdu þair miþ kaupmannaskap innan all land, baþi kristin ok haiþin. Þa sagu kaupmenn kristna siþi i kristnum landum. Þa litu sumir sik þar kristna ok fyrþu til Gutlanz presti.
Botair af Akubek hit þann sum fyrsti kirkiu gierþi, i þan staþ, sum nu haitir Kulasteþar. Þet vildi ai land þula utan brendu hana. Þy kallar þar enn Kulasteþar. Þa eptir þan tima var blotan i Vi. Þar gierþi kirkiu aþra. Þa samu kirkiu vildi land ok brenna. Þa for hann sielfr upp a kirkiu þa ok segþi: ‘Vilin ir brenna, þa skulin ir brenna mik miþ kirkiu þissi.’ Hann var rikr sielfr ok rikasta13 manz dotur hafþi hann, sum hit Likkair snielli14, boandi þar, sum kallar Stainkirkiu. Hann reþ mest um þan tima. Hann halp Botairi, magi sinum, ok segþi so: ‘Herþin ai brenna mann ella kirkiu hans, þy et han standr i Vi, firir niþan klintu.’ Miþ þy fikk þaun kirkia standa obrend. Han var sett þar miþ aldra helguna namni, innan þan staþ, sum nu kallar Petrs kirkiu. Han var fyrsti kirkia i Gutlandi, sum standa fikk.
Siþan um nequan tima eptir, lit suer hans Likkair sn‹i›elli15 sik kristna, ok husf‹r›oyu16 sina, barn sin ok hiskep sin allan. Ok gierþi kirkiu i garþi sinum, þar nu kallar Stainkirkiu. Han var fyrsti kirkia a landi uppi i norþasta þriþiungi. Siþan gutar sagu kristna manna siþi, þa lydu þair Guz buþi ok lerþra manna kennu. Toku þa almennilika viþr kristindomi miþ sielfs vilia sinum utan þuang, so et engin þuang þaim til kristnur. Siþan en menn orþu almennilika kristnir, þa gierþis kirkia annur a landi i Atlingabo. Han var fyrsti i miþalþriþiungi. Siþan varþ þriþi gar a landi i Farþaim i sunnarsta17 þriþiungi. Af þaim briskaþus kirkiur allar i Gutlandi, þy et menn gierþu sir kirkiur at mairu maki.
Fyr en Gutland toki steþilika viþr nekrum biskupi, þa quamu biskupar til Gutlanz, pilagrimar til helga lanz Ierusalem ok þeþan haim foru. Þan tima var vegr oystra um Ryzaland ok Grikland fara til Ierusalem. Þair vigþu fyrsti kirkiur ok kirkiugarþa, miþ byn þaira, sum giera litu kirkiur.
Siþan en gutar vendus viþr kristindom, þa sentu þair sendibuþa til hoygsta biskups i Leonkopungi, þy et hann var þaim nestr, so et miþ steddum ret quami hann til Gutlanz þan reþskep giera miþ þaim forskielum, et biskupr vildi kuma af Leonkopungi þriþia huert ar til Gutlanz miþ tolf mannum sinum, sum hanum skuldin fylgia um land alt miþ bonda hestum, so mangum ok ai flairum.
So a biskupr um Gutland fara til kirkiu vigsla ok gingerþa sinna taka: þry borþ ok ai maira at kirkiu vigsl huerri, miþ þrim markum; at alteris vigsl att borþ, miþ tolf oyrum, en alteri ainsamt skal vigias; þa en baþi iru ovigþ, alteri ok kirkia saman, þa skulu baþi vigias firir þry borþ ok þriar markr penninga. Af presti andrum huerium a biskupr gingerþ taka, um tilquemda siþ, þry borþ ok ai maira. Af andrum huerium presti, sum ai gierþi gingerþ a þy ari, taki biskupr af huerium lausn, so sum kirkiur iru til skuraþar. Þair sum ai gingerþ gierþu at þy bragþi, þair skulu gingerþ giera, þegar biskupr kumbr atr at þriþia ari. En hinir aigu loysa, sum fyrra bragþi gingerþ gierþu.
Kunnu dailur varþa, sum biskupr a dyma, þaar skulu lendas i sama þriþiungi, ‹þy›18 et þair menn vita mest af sannundum, sum þar nest boa. Varþr ai þar þaun daila lent, þa skal han skiautas til aldra manna samtalan ok ai af þriþiungi i annan. Kunnu hetningar eþa dailumal varþa, sum biskupi til hoyra at retta, þa a hier biþa biskups quemdar ok ai yfir fara, utan þuang reki til ok mikil synd sei, et ai ma proastr loysa. Þa skal yfir fara millan Valborga messur ok helguna messur, en ai þar eptir um vintrtima til Valborga messur. Biskups sak i Gutlandi ir ai hoygri19 þan þriar markr.
Siþan gutar toku sir biskup ok presti ok viþr fulkumnum kristindomi, þa toku þair ok viþr at fylgia suia kunungi i herferþ miþ siau snekkium20 ufan a haiþin land, ok ai ufan kristin. So þau, et kunungr a biauþa gutum laiþing eptir vittr ok manaþar frest firir liþstemnu dag, ok þau skal liþstemnu dagr vara firir missumar ok ai siþar. Þa ir laglika buþit, ok ai ellar. Þa hafa gutar val um at fara, en þair vilia, miþ sinum snekkium21a ok atta vikna vist, en ai maira. Þa en gutar efla ai fylgia, þa gialdin fiauratigi marka penninga firir hueria snekkiu21b, ok þau at andru ari ok ai at þy sama ari, sum buþit var. Þet haitir laiþingslami.
I þaim manaþi, þa skal aina viku buþkafli um fara ok þing nemnas. Þa en mannum sembr et laiþingr skal ut ganga, þa skal siþan halfan manaþ til ferþar boas. En siþan siau netr firir liþstemnu skulu laiþings menn garlakir vara ok byriar biþa. Þa en so kann varþa, et ai kumbr byr i þairi viku, þa skulu þair enn biþa siau netr eptir liþstemnu dag. Þa en ai kumbr byr i þairi frest, þa aigu þair haim fara at saklausu, miþ þy et ai gatu þair roandi yfir haf farit utan siglandi. Kuma laiþings buþ i minnum frestum þan manaþar, þa a ai fara22 utan haima sitia at saklausu.
Ir so et kunungr vil ai troa, et buþ quamin olaglika eþa byr hindraþi at retum frestum, þa aigu sendimenn kunungs, sum skatt taka a þy þingi, sum nest ir eptir Sankti Petrs messu, taka tolf nemdamanna aiþ, sum sendimenn kunungs nemna vilia, et þair miþ laglikum forfallum haima satin.
Engin gief‹s›23 nemda aiþr i Gutlandi utan kunungs aiþr. Kann so illa at bieras, et krunaþr kunungr varþr miþ nequaru valdi bort rekinn af sinu riki, þa aigu ai gutar skatt ut giefa utan haldi hanum um þry ar. Ok þau aigu þair e huert ar skatt saman giera ok liggia lata, en þa ut giefa, þa en þry ar24 iru ut gangin, þaim sum þa raþr Suiariki.
Lykt bref miþ kunungs insigli skal at allum kunungs ret sendas, ok ai ypit25.
1 Hafþa G-L, 106; CIG, 94, note 8; GLGS, 62, note 5; hasþa MS.
2 raiþ GLGS, 62, note 6; riaþ MS.
3 ai maira þan CIG, 95, note 11;GU, 32, line 14; FL, 153; ainniþ GLGS, 63, note 3; ai miþ MS. See Note to 4/9.
4 annzsuaraþv þa GLGS, 63, note 4; annzsuaru with suaraþv þa inserted above the line MS.
5 sumt CIG, 95, note 13; GLGS, 63, note 6; suint MS.
6 haiþit GU, 32, line 29; GLGS, 64, note 2.
7 sigri CIG, 96, note 3; GLGS, 64, note 3; siþri MS.
8 sendimen GU, 32, line 31; GLGS, 64, note 4; sendimenn GU, 67, note; sendumen MS.
9 snieldr CIG, 96, note 4; GLGS, 62, note 6; senieldir MS.
10 fiel-kunnugr GU, 32, line 37; fielkunnugr FL, 154, §7; fiel cunnugr AL, 39, §18; GLGS, 64, note 7; fiel kunungur MS.
11 hafi CIG, 97, note 6; GLGS, 64, note 9.
12 staþga CIG, 97, note 7; GLGS, 64, note 11; staþgaþ MS.
13 rikasta G-L, 111; CIG, 99, note 7; GLGS, 65, note 6; ricasca MS.
14 snielli CIG, 99, note 8; GLGS, 65, note 7; snilli with e above the i MS.
15 snielli GU, 33, line 38; GLGS, 66, note 3. See footnote to 8/22.
16 husfroyu G-L, 111; CIG, 99, note 10; GLGS, 66, note 4.
17 sunnarsta CIG, 100, note 14; GLGS, 66, note 7; sunnarnasta MS.
18 þy CIG, 101, note 11.
19 hoygri CIG, 102, note 13; GLGS, 68, note 4; hoyþri MS.
20 snekkium GLGS, 68, note 6; snieckium MS.
21 snieckium, snieckiu MS; cf. 12/23.
22 fara GLGS, 69, note 3; faras with the s above the line MS.
23 giefs GLGS, 69, note 5 after Bugge, 1877–1878, 261–262.
24 ar G-L, 115; CIG, 104, note 9; GLGS, 69, note 9; ar ar MS.
25 ypit GU, 35, line 38; GLGS, 69, note 11; ypit MS, altered to vpit.
Источник: Guta Saga: The history of the Gotlanders. Edited by Christine Peel / Viking Society for Northern Research. Volume XII. University College London, 1999.
vsnrweb-publications.org.uk/Text%20Series/Guta%20saga.pdf
Текст подготовил к публикации на сайте Александр Рогожин
AL = Noreen, A. G. 1892–1894. Altschwedisches Lesebuch mit Anmerkungen und Glossar.
Bugge, S. 1877–1878. ‘Sproglige Oplysninger om Ord i gamle nordiske Love. I. Svenske Ord’, Nordisk Tidskrift for Filologi 3 (Ny række), 258–275.
CIG = Codex iuris Gotlandici, cum notis criticis, variis lectionibus, nova versione suecana, glossariis et indicibus nominum propriorum. Gotlands-lagen. 1852. Ed. C. J. Schlyter.
FL = Noreen, E. 1932. Fornsvensk läsebok på grundval av A. Noreens Altschwedisches Lesebuch.
G-L = Guta-Lagh das ist: Der Insel Gothland altes Rechtsbuch. 1818. Ed. K. Schildener.
GLGS = Guta lag och Guta saga jämte ordbok. 1905–1907. Ed. H. Pipping.
GU = Säve, C. 1859. Gutniska urkunder: Guta lag, Guta saga och Gotlands runinskrifter språkligt behandlade. Academisk afhandling.
MS = Manuscript B 64.