Valdimars saga

1.

Filippus hefir konungr heitit. Hann réð fyrir Saxlandi. Hann átti við sinni dróttningu tvau bǫrn. Son hans hét Valdimarr en Marmóría dóttir.

Valdimarr var stórr ok sterkr ok vænn ok engum líkr at íþróttum. Eigi at eins um Saxland heldr fannst eigi hans líki í norðrhálfunni. Hann kunni allar tungur at tala ok svá listir at engi var honum jafn.

Jungfrúinn Marmóría bar svá skæra ásjónu at enginn þessa heims fegrð mátti líkjast við hennar ljósa líkama. Á sama hátt var hún prýtt ǫllum kvennligum listum.

Nú vaxa þau systkin upp með heiðr ok sóma. Nú sem Valdimarr er fullkominn í sínum þroska ok styrk, lætr hann út bjóða af hǫfuðborginni þat vænasta turniment er í Saxlandi var til bjóðandi ǫllum ungum mǫnnum ok riddurum at fremja sínar íþróttir. Ok hverrar slektar er hverr var kemr þessi hoflýðr nú saman í hǫfuðborginni. Gengr frú Marmóría út með frúm ok ǫllum sínum skrautliga skara at sjá þenna leik. Steypir jungkæri Valdimarr tveim eðr þrímr af baki í senn farandi sem león í sauðadun. Gleðst frú Marmóría ok allr lýðr af hans framaverkum.

Ok nú af því at ǫll stundlig gleði líðr skjótt, berr mǫnnum fyrir hvar at ór útnorðri dró einn skývegg svartan mjǫk upp á himininn. Hann dregr skjótt yfir, svá at um lítinn tíma liðinn var svá myrkt at enginn maðr sá fingra sinna skil. Þessum myrkva fylgir ógurligr ótti ok hræðsla. Hér með fylgir ógurligr nýr ok eldingar. Því næst sýnist mǫnnum allt loptit leika í loga einum en úr loganum sá þeir fljúga einn ferligan flugdreka. Hann beinir sinn flug niðr at stólinum sem Marmóría sat grípandi sínum bǫlvandum klóm fljúgandi með hennar stól ok hana sjálfa upp í þenna loga. Lítilli stundu síðar sviptir fagr landsýningr ǫllum þessum myrkva ok gørir heiðskírt með sólskini.

En við þenna atburð snýst gleði í sút ok sorg um alla borgina at burthvarfi konungsdótturinnar, einkanliga af hennar bróður Valdimar.

Einn dag sem hann sitr yfir sitt borð stígr hann framm svá talandi:

“Þess strengi ek heit at ek skal á burt ríða ok eigi aptr koma fyrr en ek finn mína systur Marmóríu lífs eðr dauða. Enginn maðr skal mér fylgja utan ek einn”.

Viðr þessa rœðu varð konungrinn harðla hryggr ok allr lýðr. Þykkist hann nú hafa látit bæði bǫrn sín.

2.

Þennan morginn næsta at sólu upprennandi, stendr konungsson á fœtr ok klæðir sik, er þá fram leitt hans ess allbrynjað. Tekr Valdimarr þá orðlof af sínum feðr er nú auðsénn sorg á ǫllum Saxlands lýð.

Ok nú ríðr jungkeri Valdimarr á merkr ok skóga um alla fjóra daga, hafandi hvárki svefn né mat eðr drykk. Ok árla eins dags kom hann frá í eitt rjóðr. Hann var þá bæði syfjaðr ok hungraðr. Hann settist undir eina eik ok líðr þá ómeginn yfir hann. Sá hann þá ganga konu eina at sér afburðarstóra ok mjǫk þrifliga, talandi svá til konungssonar:

“Er nǫkkut svá sem mér sýnist at Valdimarr son konungs af Saxlandi sé hér kominn eðr því flakkar þú úti sem sauðreki eðr ætlar þú at leita systur þínar Marmóríu? Nei, þat veit trú mín at þú náir henni eigi fyrir allt veraldar gull, þó at allr Saxlands her fylgi þér. Sýnist mér þú heldr vesalligr á fœtr kominn. Seg þú mér nú í stað hvárt þú vilt mik í sinni eðr móti þér? Er nú manndómr í at hjálpa þér því þú ert nú fáráðr”.

Valdimarr svarar: “Gjarna vil ek þínu liðsinni játa”.

Hon mælti: “Þat er mitt itt fyrsta ráð, at ef nǫkkurr maðr býðr þér sitt liðsinni, þá neita því eigi. En er þú vaknar, þá geym þú vel at þeim þingum er ek læt til at hǫfði þér. Þat er einn dúkr. Þar mun á vera allr sá kostr er einum konungssyni byrjar at hafa. Þar er ok með ein kanna með heiðarligum drykk. Vakta þik vel at þú lúk aldri þessari fœðu, né drykk af kǫnnunni. Skal hon jafnan full er þér þarfar. Munu vit nú skiljast at sinni”.

Eptir svá talat vaknar konungsson ok sér hvar dúkrinn liggr ok rekr í sundr dúkinn ok finnr þar í alls kyns vænar krásir. Hann tekr nú þessa kǫnnu ok drekkr þar af vín. Er hann nú vel mettr ok drykkjaðr. Er þá sem mælt er at fullr maðr kann til flest ráð1.

Tekr síðan á sik svefn mikinn. Eptir langan svefn stendr hann upp ok tekr sitt ess ok ríðr fram á mǫrkina. Hann sér þá hvar einn maðr víkst burt ór mörkinni. Hann var kollóttr ok ekki stórr vexti ok heilsar á konungsson. Hann tekr kveðju hans ok spyrjandi hann at nafni. Hann nefndist Kollr2:

Kollr svarar: “Nafn mitt segi ek þér eigi en hins spyr ek hvárt þú vilt þiggja: fylgð mína eðr neita skjótt”.

Valdimarr svarar: “Hafa skal ek þat ráð er mér var kennt. Vil ek gjarna at þú fylgir mér”.

Kollr mælti: “Þá skalt þú þar eptir ríða sem ek fer undan, þvíat ek vil ráða veginum”.

Konungsson gørir nú svá. Snúa nú fram á skóginn ok ríða þenna dag allan til nætr. Þeir eru þá komnir undir bjarg eitt hátt. Þar stígr konungsson af essinu, en Kollr leiðir þat til skógar. Valdimarr leggst til svefns ok sem hann hefir eigi lengi sofit, heyrir hǫrpu slátt, svá fagran at hann heyrði aldri slíkan fyrr. Hann finnr at leikrinn nálgast hann. Eptir stund liðna vaknar hann ok lítast um ok sér nú at hann er kominn í helli ein stóran. Hann gengr innan um herbergit ok kømr þar at sem hurðu er læst fyrir honum. Hann lykr upp ok inn gengr. Hann sér á palli þessa hellis hvar kona sitr mikil ok væn. Hon greiddi hárit frá augum sér. Þat var svá mikit, at hon mátti ǫll hyljast í. Harpa stóð á gólfinu hjá henni. Konungsson spyrr þessa konu at nafni. Hon svarar3:

“Veit ek hvat þú heitir, Valdimarr son konungs af Saxlandi. En miklu er þér nær at efna heitstrenging þína ok leita eptir systur þinni en vita nafn mitt. En vit fyrir víst at ef þú verðr eigi í burtu ór hellinum áðr faðir minn kemr heim, þá finnr þú aldri systur þína síðan, ok engvan af Saxlandi, þvíat þú ert fyrri dauðr en dagr komi”.

Konungsson svarar: “Þótt ek vissi fyrir minn vísan dauða ok aldri sjá ek mitt fóstrland, þá flý ek aldri héðan né þetta herbergi, þat mér segir svá hugr um at mér muni af þér standa nǫkkur farsæld”.

Gengr hann nú til sætis ok talar við þessa konu allt til nætr.

3.

Ok at deginum liðnum heyrir konungsson hræðiligan gný svá at allr hellirinn skalf sem á þræði líki. Þar mátti næst heyra háfan hljóm. Þessi kona sprettr upp, gengr fram ok heilsar sínum feðr svá talandi:

“Meðr því, mín kæri faðir, at goðin hafa þann heiðr til yðr lagt, at enginn hlutr má leynast fyrir yðrum augum hvárki á jǫrðu né í. Þess annars at þá er mín móðir var út borin, játaðir þú mér eina bœn. Þá bið ek þik at þú reiðist mér eigi eðr minni tiltekju. Hér er kominn sonr Saxa konungs, mjǫk fáráðr. Vilda ek at hann dveldist hjá mér um tíma, ef nǫkkur þroski vildi koma til hans.”

Risinn tekr sína dóttur í sinn faðm, svá talandi:

“Mín kæra dóttir, þegar ek finn þína blíðu til mín, þá má ek þér ek einskis synja. Þykki mér várkunn at þér leiðist í hellinum. Gakk nú ok sýn mér konungsson”.

Hon gengr þá ok tekr í hǫnd honum Valdimar ok leiðir hann fram fyrir þetta troll. Hann tók Valdimar ok setti á kné sér ok mælti:

“Aldri sæ ek vænna barn jafn lítit” ok hendr hann nú mikit gaman at honum. Tekr hann nú at leika við hann ok fleygr honum svá hátt sem hellirinn er, ok hendr hann jafnan aptr.

En er risadóttir sér þetta, greip hon konungsson ok mælti:

“Ek meina honum muni henta lítt þessi þinn leikr, faðir.”4

Risadóttir leiðir hann síðan aptr í afhellinn, er þá borð reist. Kemr þar fram ágætr ørgáti með dýrum drykk. Sitja þau risadóttir ok konungsson bæði saman með nógum fagnaði. Sem þau hafa úti sína máltíð, ganga þau til sængr. Þá spurði risadóttir:

“Hvárt viltu, konungsson, liggja hjá mér, eðr viltu fá þér aðra sæng?”

Hann svarar: “Hjá þér vill ek ek liggja ok aldregi við þik skilja, því ek undirstend at mín framkvæmd verðr engin, nema með þínu tilstilli”.

Fara þau nú í sæng ok dugði konungsson it bezta til hvílubragða.

Var hann þar tvá vetr hjá henni, ok undi allvel sínum hag.

4.

Einn morginn talaði risadóttir til konungssonar:

“Hverja fyrirætlan hefir þú á ráði þínu, eðr ætlar þú ekki framaverk meiri at vinna en brǫlta á maga mér, eðr mantu eigi hvers þú hefir heitstrengt? Stattu upp ok klæð þik. Þenna morginn skulu vit skilja.”

Konungsson stendr nú upp ok gengr til matar ok drykkjar, ok er þau eru mett, er dyrum upp hrundit. Tekr risi í hǫnd konungssyni ok leiðir hann út af hellinum. Risadóttir gengr eptir þar til er þau koma til strandar. Þar stóð eitt bjarg stórt. Risi settist þar niðr svá talandi:

“Hver er fyrirætlan þín, dóttir, við þann mann, er þú hefir á hendr tekit, er nú manndómr í at verða honum at nǫkkrum liði ok ǫmbuna honum hjá hvílu ok gleði er hann hefir veitt þér um langan tíma”.

Risadóttir mælti þá: “Þar er til ráða at taka sem þú ert. Játaðir þú mér því á síðustum dǫgum mínar móður, at þú skyldir minn vilja gera, því bið ek þik at þú leggir allan manndóm á at hjálpa þessum manni við svá at hann mátti heiðrsmaðr verða. Í fyrstu at verða vís hvar hans systur er niðr kominn”.

Risinn svarar: “Þá skulu þit hlýða en ek mun eina frásǫgu hefja”.

5.

Fyrir Risalandi ræðr sá konungr er Arkistratus heitir. Hann átti dróttningu, hon var dóttir konungs af Tattaría. Þau tvau bǫrn: son ok dóttur. Son þeira hét Blábus, en Flórida dóttir. Þau uxu upp á Risalandi með mikinn heiðr. Bæði váru þau væn at sjá ok vel at íþróttum búin. Ok sem þau váru tólf vetra gǫmul, þá tekr móðir þeira sótt ok andast. Þá varð konungr þá mjǫk hryggr ok undi lítt við fráfall hennar.

Þat var einn dag at konungr reið á skóg at jaga dýr ok hirð hans með honum. Ok at áliðnum deginum dregr yfir myrkva þoku svá at þeir vissu eigi hvar þeir fóru. Koma þeir þá í einn djúpan dal, þar lætr konungr sitt lið af hestum stíga, ok sem þeir reikuðu um einn fagran vǫll, sjá þeir hvar fram kemr margr lýðr. Þetta fólk var trollum líkara en mennskum mǫnnum. Þar var ein kona fyrir liði. Þeir taka hana af sínum hesti, leiðandi hana fram fyrir konunginn.

Hon talar til hans á þessa leið: “Hit er ráð konungum at liggja eigi úti undir berum himni sakir illra dýra, vitja heldr várra herbergja”.

Konungr vill þetta þiggja ok ríða nú ǫll samt þar til er þau koma at einum kastala stórum, er nú tekit af hestum þeira ok þjónat fagrliga. Frúin leiðr konunginn í eina hǫll fagrliga búna.

Konungr spyrr hana at nafni, hon svarar: “Mitt nafn er Lúpa, en kyn mitt verðr yðr síðar sagt, ok gangið til borða”.

Var þar ríkuliga etit ok drukkit ok allr borðbúnaðr var inn dýrasti. Þau konungr ok dróttning tǫluðu margt, ok féllst honum frúin vel í geð, ok allt þótti honum stórmannligt hennar athœfi. Ganga síðan til svefns, ok árla annars dags lýkr frúin upp sínum féhirzlum. Sér konungr ok hans hirð at hér er saman kominn mikill veraldar ríkdómr. Eigi bar minnr af hversu dýrar ok ágætar konungs gørsemar þar váru.

Konungr hefr nú sitt bónorð við frúna. En hon ok hennar ráð svarar vel, ok verðr sá endir á at konungr fastnar sér þessa konu.

Ríðr nú þessi skari allr heim með konungi. Er nú búist við brúðlaupi ok til boðit ǫllu stórmenni.

Konungsson Blábus ok hans systir Flórida verða mjǫk hrygg við þenna atburð ok kvíða mjǫk hversu þeira stjúpmóðir gørir við þau.

Nú byrjast brúðlaupit ok heiðarligt hóf með þeim dýrustum réttum er í þat land mátti koma. Var þar allr lýðr með stórgjǫfum út leystr.

Eptir hófit tók dróttning ǫll ríkis ráð. Hon var stjórnsǫm ok harðlynd, lét þegar handhǫggva eðr fóthǫggva eðr drepa ef móti henni var gørt. Konungsbǫrn undu lítt við ok héldu sik í þeim turni er Flórida sat í dagliga. Einn dag gekk dróttning til þeirra. Konungsbǫrn stóðu upp í móti henni ok fǫgnuðu henni vel, meir af hræðslu en góð vilja.

Lúpa mælti þá: “Hvert vili þit, systkin, hallast til mín um vináttu, eðr skuli þit slá til mín úlfúð?”

Þau sǫgðust gjarna vilja hafa hana í móður stað.

Lúpa mælti: “Ekki vilda ek at ykkr yrði mein at grimmd minni”.

Stýrir dróttning nú ein í Risalandi ok svá er nú mikit af sagt, hennar trolldómi, at hon hafði þat ór hverju konungsríki sem hon kaus. Átti hon einn dreka ham. Hon fer í honum um ǫll lǫnd. Með þeim trolldómi sótti hon systur þína, ok sitr hon nú í turninum hjá Flórida. Vildi Lúpa at brúðlaup þeirra Blábus væri gørt en hann vill þat eigi fyrr en þat er hennar vili. Nú er þat sagt hvert þú átt at leita eptir þinni systur ok ertu nú engu nær en áðr.

6.

Risinn stendr nú upp ok gengr at berginu er stóð hjá honum ok knýr5 fast. Í þessu sprettr upp bergit ok gengr þar út ein kerling svá ljót ok leiðilig, fúl ok fjándlig, at enskis manns auga sá skringiligri skepnu. Hon var í skǫrpum skinnstakki ok hǫfði ǫllu hærri en risinn. Hann gengr at henni ok heilsar nú móður sinni. Nú setjast þau ǫll niðr.

Risinn hóf svá sitt mál á þessa lund: “Svá er háttað, móðir mín,” sagði hann, “at hér er kominn sonr konungs af Saxlandi, ok sœkir at mér um sitt vandræði, nú er þar allr várr styrkr ok ráðagørð sem þú ert”.

Kerling svarar: “Mikit er þó um at konungabǫrn sœkja traust at þér eðr munu þér at hólpnara þótt hœnan beri skjǫld”6.

Risadóttir leggr hendr um háls kerlingu ok sagði svá: “Minnstu, fǫðurmóðir, þá móðir mín fekk mik þér í hendr, áðr hon dó, ok bað at þú skyldir allan minn vilja gøra. Legg nú hug á at hjálpa þessum manni við svá at hann fá sinn vilja. Þykki mér hér ok allt við liggja at hann fá sinn heiðr”.

Kerling skellir upp ok hlær, ok mælti: “Gott er þat, frændkona, at þú hefir góðmennsku móður þinnar ok unna mundir þú ef þú hefðir rǫskvan mann at þér lakt.”

Kerling stendr þá upp ok gengr inn í bergit, ok kømr út með eitt horn stórt, berandi at konungssyni ok bað hann drekka. Hann tekr hornit ok drekkr drykk mikinn, ok finnr at afl ok orka hleypr í allan sinn búk. Risadóttir þrífr til hans ok glíma þau sterkliga. Lýkr svá með þeim at Valdimarr fellr á kné.

Kerling hlær en ok mælti: “Ofsnemma fórðu með konurnar, ljúfi minn, ok drekk betr”.

Hann drekkr í annat sinn. Þau sviptast þá en sterkliga, ok fellr risadóttir. Kerling tekr þá hornit ok sagði, at hann mundi þá svá búit láta vera.

Hon gengr nú aptr í steininn ok at litlum tíma liðnum sá þau hvar maðr reið af skógi. Konungsson kennir at þetta er Kollr hans félagi. Þar var þá komit ess konungssonar. Risinn heilsar þar syni sínum en risadóttir sínum bróður.

Nú gengr kerling til í annat sinn ok biðr Koll frænda sinn velkominn: “Ok gakk niðr til strandar ok hrind út steinnǫkkva mínum”, sagði hon.

Kollr gørir nú svá. Kerling talar þá til herra Valdimars: “Hér er eitt tafl er ek gef þér, ok þat með at ek skal fylgja þér í ǫllum mannraunum. Sér ek at frændkonu minni mun svá betr líka, undrumst ek at hon dregr undan þann grip er beztr er í hennar valdi, ok móðir hennar hafði af mannheimum, ef hon ann þér svá mikit sem hon segir”.

Risadóttir svarar: “Þótt ek ætta allt þat gull er fellr í Arabía, þá skuldi honum þat óspart”.

Hon vindr þá upp einu gleri, ok mælti: “Þetta gler gef ek þér, herra Valdimarr. Þat er með þeiri náttúru at þat ber tvennan lit, gulan ok svartan, ok ef maðr sér í gulan lit, þá er hann hverjum manni fegri með reisugum7 vexti, eðr smám, hvert er hann vill heldr kjósa. Lítr hann í svartan lit, þá er hann døkkri ok djǫfulligri hverri skepnu”.

Nú ganga þau til skips. Kerling talar þá til Kolls, frænda síns: “Hér er einn pungr. Haf hann með þér, þat hlœgir mik at þat er eigi fyrir augum Lúpu dróttningar er þú dreifir yfir ór þessum pungi”.

Síðan skilja þau; ganga þeir konungsson ok Kollr á nǫkkvann, hafandi hvárki segl né árar. Rennr nǫkkvinn um tólf dœgr, þar til er hann kømr at landi. Þar ganga þeir upp. Kollr hrindr þá út nǫkkvanum ok fer hann óðfluga aptr.

Valdimarr ríðr en Kollr gengr fyrir. Þeir fara svá þrjá daga komandi fram á eina mǫrk þrǫngva. Stígr konungsson þar af essinu en Kollr skýtr þeim einn laufskála dreifandi yfir hann ór pungi kerlingar. Þat var svart sem dupt. Kollr mælti: “Þat sagði flagðit fǫðurmóðir mín mér at Lúpu dróttningu mundi eigi fyrir augum, þat er þessu væri yfirdreifit. Er þat sannast at þar hefir fjándinn fundit móður sína, er þær eigast við. Nú muntu, konungsson, vera hér nǫkkura daga en ek mun leita fyrir mér”.

7.

Nú er þar til at taka at Marmória ok Flórida líta út í sinn glerglugg ór turninum einn góðan veðrdag. Þá sá þær hvar einn smásveinn sat ok lék hǫrpu. Eigi hǫfðu þær heyrt slíkan slag eðr strengjaleik. Eigi bar minnr á um hljóðfœrit, þvíat þat var allt búit með rauða gulli. Þær ganga ofan í garðinn en þá líðr leikrinn undan þeim; en þær auka ferðina ok halda þar eptir sem leikrinn fer undan. Nú finna þær eigi fyrr en þær eru komnar burt í skóg en borgin horfin. Hvergi sá þær ok hǫrpu sveininn. Nú dregr upp svarta þoku svá at þær feta hvergi.

Nú sjá þær ganga af mǫrkinni eina konu stóra í rauðum kyrtli ok mǫttul á herðum. Hon heilsar frúnum svá talandi: “Óvarliga fari þit eðr vili þit fara með mér?” Hon gengr þá undan en þær eptir fram í mǫrkina i eitt rjóðr. Þar stóð einn lundr. Hon kippir upp lundinum. Þar undir var eitt jarðhús. Þær ganga þar niðr ok var þat vel innan búit. Látum þær nú þar hvílast at sinni.

8.

Nú kemr Koll aptr til Valdimars lafmóðr, ok mælti: “Langt mun yðr þótt hafa einum, saman munu við nú fara héðan”.

Stígr nú konungsson á sitt ess en Kollr gengr fyrir eptir vana komandi í þat sama rjóðr sem fyrr gátum vær. Kollr lýkr kunnliga hurðu ok leiðir konungsson þar niðr. Nú sem frúrnar heyra týjaðan8 mann at sér fara verða þær hræddari en frá megi segja. Hin mikla kona mælti þá: “Verit eigi hræddar, hér eigi þit vin at fagna”.

Tekr hon þá í hǫnd Marmória ok leiðir hana fram at konungssyni. Hann tekr af sér sinn hjálm, ok kennir sína systir takandi hana í sinn faðm. Var þar fagnafundr mikill.

Flórida spyrr, hver sá væri inn heiðarligi herra, er svá var vel at sér, gørr ok frábærr flestum konungasonum.

Marmória svarar: “Gleðst mín góða frú, ek kann yðr at segja at þetta er minn bróður, son Saxa konungs.” Þau eru nú ǫll saman ok una sér vel. Kollr þjónar konungssyni en hin stóra kona frúnum.

Þat var einn dag at þau Flórida ok konungsson tefldu, at hon andvarpaði mœðiliga.

Konungsson spyrr: “Hvat angrar yðr, frú?”

Hon svarar: “Mik angrar þat at mín bróðir er nú hjá Lúpu dróttningu. Veit ek at hann syrgir mik ok mitt brutthvarf”.

Herra Valdimarr svarar: “Þar skal alla hluti til vinna, frú, at yðar vili verði”.

Konungsson talar þá til Kolls at hann muni vitja hǫfuðborgarinnar ok vita hvat þar er títt.

9.

Nú fréttist brutthvarf dróttninga. Er nú riðit ok runnit um þorp ok borgir, ok finnast þær eigi. Þetta angrar konungsson svá mjǫk, at hann mátti hvárki njóta svefns né fœðu.

Lúpa dróttning gengr nú á dagþingan með Arkistratum konung, ok segir svá: “Ek vil segja yðr nýja sǫgu, þá er þér vitið eigi áðr. Valdimarr son Saxa konungs er hér kominn í þetta land ok leitar at systur sinni. Hefir hann verit tvá vetr með Aper risa ok barnat dóttur hans Albam. Risi á móður er Nígra heitir, hverju trolli armari er í er verǫldini. Son risans heitir Nissus, hann er sveinn konungssonar. Þessir menn eru hér komnir í þetta land ok þau hafa þeir ginnt frúrnar í burt, er hér eitt jarðhús í mǫrkinni er þau byggja í. En Nígra villir svá sjónir fyrir mér at þeira bygð fæ ek aldri fundið”.

Einn dag ríðr Blábus á skóg at skemta sér ok fram á skóginum á nǫkkrum fǫgrum vǫllum sér hann hvar einn piltr sitr ok slær hǫrpu.

Konungsson spyrr: “Hvert er nafn þitt eðr áttu hljóðfœrit?”

Hann svarar: “Eigi segi ek þér nafn mitt, né ætt en ek á hǫrpu þessa”.

“Viltu selja hǫrpuna eðr gefa”, sagði konungsson, “eðr með nǫkkrum hætti af ganga?”

Þá svarar piltrinn: “Þenna grip vil ek á engan hátt uppleggja. Kom á morginn fram á þessa vǫllu með þín vápn, ok dustera við mik eðr þann mann er ek fæ fyrir mik. En ef þú sigrar hann eðr mik, þá skaltu eignast hǫrpuna”. “Þennan kost vil ek”, sagði konungsson, “ok enginn skal vita þetta okkart kaup”.

Fer hǫrpusveinninn nú í burt. Þetta kveld kømr Kollr heim ok sagði dust upp stungit með þeim konungssyni. Um morguninn stendr Valdimarr konungsson upp snemma ok klæðir sik fimliga, en Flórida talaði svá til hans: “Valdimarr”, sagði hon, “veit mér inu fyrstu bœn, er ek bið þik, ef þú yfirvinnr bróður minn í stríði, þá drep hann eigi”.

Valdimarr svarar: “Gjarna, jungfrú, skal ek veita yðr yðra bœn. En þar í móti vil ek þiggja aðra bœn, at þér giptist engum manni nema mér.”

Hon svarar: “Því vil ek játa yðr svá framt sem þat er vili míns bróður. En ef bróðir minn vill með fullum fjándskap stríða við yðr, þá fá honum þetta gull”.

Herra Valdimarr tekr nú orðlof af frúnum. Þær hræðast nú hversu þetta stríð muni til ganga.

Nú ríðr konungsson fram á nefnda vǫllu, ok bíðr þar þar til at þeir sjá fram ríða einn riddara. Hann kallar þegar hærri rǫddu ok mælti: “Ríð fram vándr piltr, eðr sá er þú fær fyrir þik”.

Valdimarr reið nú fram ok tekst þar nú hin sterkasta atreið. Aldri bera þeir svá þunga ása eðr sterkar steingr at eigi sé brotinn við himni at sjá9. Þá mælti Blábus: “Þú ert ágætr riddari eðr ertu svá at ǫðrum íþróttum búinn?”

Valdimarr svarar: “Viltu at við berjumst á fœti ok prófum svá okkarn riddaraskap?”

Blábus játaði þessu. Þeir taka nú at berjast af mikilli ákefð ok hreysti, ok berjast nú sár á hvárrtveggja þeira ok fleiri á Blábus. Í þessu hleypr Kollr í millum þeira, ok mælti: “Manntu, konungsson, hverju þú játaðir Flórida hans systur”, grípandi nú gullit af hendi Valdimars ok ber til Blábus. Konungsson mælti: “Hvaðan kom þér þetta gull eðr hefir mín systir þat viljandi laust látit?”

Valdimarr svarar: “Yðr systir fekk mér gullit til merkja at hon vildi yðarn fund hafa, ok þat með hon játaði mér trú sína, ef þat væri yðar góðr vili”.

Blábus svarar: “Þat veit trú mín at þú ert einkar góðr riddari, en fyrr vil ek vita þitt nafn ok kynferði en þú fáir mína systur”.

Konungsson svarar þá, “Ek heiti Valdimarr son konungs af Saxlandi”.

Blábus mælti: “Þat veit trú mín at áðr en ek játa þér minni systur, skulum við binda okkart fóstbrœðralag. Ok þar með skaltu trúlofa mér þína systur”.

Kollr mælti: “Þessi ykkr sætt skal takast ella á Valdimar enga ván várrar fylgðar né styrks minna frænda”.

Nú binda þessir konungssynir fastliga sitt brœðralag með sterkum atkvæðum trúlofandi hver ǫðrum sína systur til eiginnar púsu. Eru síðan upp stígandi á sín ess ríðandi fram til jarðhússins ok ganga nú frúrnar út í móti þeim fagnandi sínum brœðrum ok þá innleiðandi í sitt herbergi. Lifa10 nú þessi konungabǫrn með gleði ok yndi.

10.

Ok eitt kveld sem Kollr kømr heim, spyrja herrarnir, hvar hann hefir verit. Hann svarar: “Lengstum er ek um daga hjá Lúpu dróttningu. Ok þykkir mér mikit gaman at hennar ráðagjǫrð”.

Blábus mælti: “Seg mér, góðr vin, hvat dróttningin hefir í ráðagjǫrð eða hvat nú er títt síðan ek fór burt?”

Kollr mælti: “Eptir yðra burtferð fylltist Lúpa upp ferligs fjándskapar, hafandi uppi her um allt Risaland. Ætlar hon nú at brenna þenna skóg ok eyða yðr svá stjúpbǫrnum sínum ok ǫllum þeim sem hon þykkist vita at í skóginum eru ok frelsa svá ríkit. Skal þessi herlýðr albúinn á mánaðar fresti”.

Blábus mælti: “Góði vin Kollr, hvern viðbúnað skulum vér nú hafa?”

Kollr mælti: “Ek ætla nú gott til ráða þvíat nú í dag á Nígra fǫðurmóðir mín allra trolla þing. Siglir nú margir steinnǫkkvi af Saxlandi hlaðnir af óvættum ok ferligum flǫgðum. Skal Aper faðir minn vera forstjóri þessara trolla. Má þar sjá margan tvíhǫfðaðan jǫtun í þeira flokki. Mun ek nú verða í brutt at fara ok finna mína ǫmmu, þvíat hon ætlar nú heima at sitja”.

Blábus mælti: “Vandlaunat væri oss yðart liðsinni ef vær kvámumst í betri lykkju”. Kollr býst nú sinn veg ok er í burt marga daga, ok líðr nú at þeim degi er orrostan er ánefnd. Kømr Kollr nú heim ok fagna þau honum vel.

11.

Nú er þar af at segja at ógurligr lýðr drífr til hǫfuðborgarinnar á Risalandi, svá at hverr maðr kom er skildi mátti valda. Lætr Archistratus konungr bera merki fyrir sér, ok fylkir sínu liði fram á skóginn. Í annan stað fylkir Aper risi sínu liði frá sjó neðan. Mátti þar sjá margan ógurligan jǫtun með tveimr eðr þrimr hǫfðum ok margar aðrar skringiligar skepnur. Gørist nú geysiligr gnýr í samkvámu þessarar þjóða, svá at náliga mátti svá at kveða, at ǫll jǫrð væri á gangi. Fellr nú hver um þveran annan.

Nú hefja þeir Arkistratus konungr ok Aper risi sitt einvígi með stórum hǫggum ok sterkum atgangi. Gekk þessi atgangr allt til kvǫlds. Snýr mannfallinu á Risalands lýð. Nærri miðjum degi annars dags slær myrkva þoku yfir herinn. En ór borginni flýgr einn hræðiligr dreki. Hans vængir breiddust um allan herinn, spýjandi eitri á jǫtna lýðinn svá at þeir fellu flokkum. Hvílist nú Risalands lýðr meðan þetta hit ferliga undr stóð yfir.

Nú skal segja frá en meirum undrum at nú sjá menn fljúga frá sjó neðan undarligan stóran gamm. Af hans munni flýgr aldri minna en tylft ǫrva í hverjum blæstri. Við þetta hit ámátliga undr fellr Risalands lýðr niðr sem búfé, ok þat meira at allir þeir jǫtnar þeir er dauðir lágu, standa nú upp ok berjast í ákafa. Nú tekst upp dauðligt stríð með drekanum ok gamminum. Hvílist nú allr lýðr ok sér á þessi ódœmi, þvíat þessi atgangr er svá harðr at menn þykkjast eigi vita hvert flagði drjúgara muni verða. Er nú svá sagt at þessir fjándr flaka í sundr af sárum. En allir dalirnir váru fullir af blóði þessara flagða. Því næst falla þessi troll niðr á jǫrð bæði ok var drekinn dauðr ok leystr hverr limr frá ǫðrum. En gammrinn flýgr til skógar ok fram at jarðhúsinu. Kollr gengr þá í móti ǫmmu sinni ok hans systir Alba ok bjóða henni í húsit til virðingar.

Nígra mælti: „Nú er þat fram komit, frændi, at ek hefi lífit á lagt liðveizluna við þik, þvíat ek er ekki grœðandi. Varðar þat engu, þegar þér ǫll saman hafit yðarn vilja ok yðrum óskǫpum mætti linna. Nú skaltu, Kollr frændi, hjálpa syni mínum en fǫður þínum. Þit skulit ok grœða Arkistrátum konung, þvíat slíkt eru vaskir menn. Er þat vel hann er frelsaðr af Lúpi valdi“.

Nígra fer nú aptr í gammshaminn, ok flaug lágt til skógar. En Kollr ok Alba fara ok leggja þá konung ok Aper í vagn, ok aka þeim í borgina. Er nú Alba hjá þeim ok grœðir þá. En Kollr hverfr aptr til jarðhússins ok bið konungasonu uppstanda ok segir þeim málalyktir hverjar verit hafa. Ok ríða þeir nú heim í borgina. Váru hreinsaðir allir vellir af eitri ok blóði dauðra manna. Taka þeir nú ríkisstjórn á Risalandi. En Arkistratus konungr ok Aper risi liggja í sárum í einu steinhúsi litlu vel innan búnu.

12.

Þat var einn dag at þeir konungr ok risinn talast með. Spyrr konungr: „Hver er þessi in ágæta kona at okkr þjónar”.

Risinn svarar: “Hon er mín dóttur, en hennar móðir var dóttir konungsins af Smálandi er Gallo hét. Sótti móðir mín hana á þann hátt sem Lúpa sótti Marmóriu, ok hefir Lúpa sagt þér þetta áðr”.

Konungr svarar: “Þessi kona er in sœmiligasta ok velborin. Hefir hon vel lagt hǫnd á mik”.

Þeim batnar nú sáranna, ok eru á fótum. Konungr gørðist hljóðr, en einn dag er þau Alba sátu bæði samt ok tǫluðust við, spyrr konungr Albam, “Hversu ætlar þú at faðir þinn taki því ef ek bið þín mér til dróttningar?”

Alba svarar: “Ekki þarf þú þess at leita við fǫður minn, þvíat herra Valdimarr skal minn giptingarmaðr vera. Er því ekki at leyna at ek geng með hans barn.”

Konungr kallar þá saman konungssonu ok Albam upp á eina dagþingan hefjandi sitt bónorð við Albam. Herra Valdimarr ok Blábus birta nú risanum ok konunginum sína fyrirætlan konunginum trúlofan ok bónorð við dróttningarnar Marmóríu ok Flórida. Algørast þessi kaup. Er nú Kollr sendr með sœmiligu fǫruneyti, til Filippus Konungs á Saxlandi at bjóða honum til virðuligrar veizlu, ok ǫllu hans slekt. Nú er út boðit af ǫllum ríkjum til þessara brúðlaupa. Kømr þessi hoflýðr saman í hǫfuðborginni á Risalandi. Stóðu þessi hof yfir allan næsta mánuð en at veizlunni út endaðri váru allir herrar ok hǫfðingjar út leystir með ágætum gjǫfum er nú ríkjum skipt millum hǫfðingja. Tekr Arkistratus konungr hálft Risaland, en Blábus son hans hálft, en herra Valdimarr vitjar heim til Saxlands ok tekr þar ríkisstjórn ok konungdóm. Skiljast þessir hǫfðingjar með kærleik ok svá dróttningar. Heitandi hverr ǫðrum styrk ok vináttu með mágsemð. Siglir nú herra Valdimarr heim til Saxlands ok hans dróttning. Filippus konungr tók sótt ok andaðist. Sitja þau herra Valdimar ok Flórida11 nú í heiðri ok áttu mǫrg bǫrn. En þá lýkst hér þetta æfintýr. Hafi sá þǫkk er las ok sá er skrifaði ok þeir er til hlýddu en hinir skǫmm er óhljóð gørðu.


1 cf. Finnur Jónsson, Íslenskt Málsháttasafn, 1920, bls. 51 “fullur kann til flest ráð

2 Hann nefndist Kollr — эта фраза отсутствует в L.

3 Hon svarar : — В этой версии её имя становится известным только позже, из разговора Лупы с Аркистратусом. В других рукописях она называет своё имя, например, в JS 270 8°, 273r — Hon segir «Albam heiti ek» — Она говорит, «Меня зовут Альба».

4 [ok … faðir] — фрагмент вставлен из Lbs 222 fol., чтобы заполнить ощутимый пропуск в L.

5 knýr : в M; hnyr в L.

6 Ср. Ekki er hana að borgnara, þó hæna beri skjöld (Guðmundr Jónsson. Safn, 67)

7 reisugum = reisuligum ?

8 týjaðan] вместо *tygjaðan, m. sg. Acc. от tygjaðr ‘rustet’ [вооруженный] (Fritzner 3, 737). Cf. “hafði hann sinn skjǫld ok eigi meirr tygjaðr” (Rémundar saga kejsarasonar, 31. Broberg, 1909-1912).

9 Valdimarr reið … við himni at sjá] : Þá reid Valldimar í móte Bláus tókst þar hørd atreid, med sterkum spiótaløgu so þeir brutu síner steinger enn brotenn hrucku upp í loptet — JS 270 8° 277r, lines 14–16.

10 Lifa : в M — Life, конъюнктивная форма.

11 Florida: так в L; в M Florentia, возможно, механически скопировано из параллельной рукописи.

Редакция древнеисландского нормализированного текста: Евгений Мироненко и Тимофей Ермолаев по изданию: Late Medieval Icelandic Romances, vol. I. Ejnar Munksgaard. Copenhagen, 1962.

© Tim Stridmann