Vísivaldr hefir konungr nefndr verit. Hann réð fyrir Holmgarða ríki. Hann var kvángaðr ok hafði fengit dóttur konungs af Ungaría, ok er hon eigi nefnd. Konungr hafði ungr tekit við fǫðr leifð sinni. Hann var vaskr ok vel siðaðr, ok af ǫllum mǫnnum vel vingaðr.
Hann átti son áðr en hann giptizt, við einni jarls dóttur. Hann hét Hjarrandi. Hann var fríðr maðr sýnum ok sterkr at afli ok svá velbuinn at íþróttum, at fáir menn kvámuzt til jafns við hann. Hann var skjótráðr ok skǫrunglyndr, vinfastr ok svá snarr í ǫllum atburðum hvárt hann var í bardǫgum eðr burtreiðum, at því var til jafnat sem hvirfilvindr kœmi at þar sem hann geystizt at fram. Ok því var hann kallaðr Hjarrandi hviða. Hann lá jafnan í hernadi, en var með fǫðr sínum á vetrum.
Vísivaldr konungr átti at fara í kongastefnu eitt hvert sinn, ok var ván at hann væri í burtu meir en tólf manaði; ok dróttning var með barni ok mjǫk framkomit þá konungr fór heiman.
Í þann tíma váru margir visindamenn í Garðaríki, en kona ein var þar sú er mest var tignuð af visindamǫnnum, ok létu ríkar konur jafnan sœkja hana at mæla jóðmælum yfir bǫrnum sínum, því at þat gekk jafnan eptir sem hun sagði fyrir. Dróttning lét svá gøra ok bauð henni, ok gørði á mót henni sœmiliga veizlu. En á meðan visindakonan var þar, tók dróttning sótt, en vǫlvan sat yfir henni.
Hon fœddi tvau meybǫrn ok váru bæði mikil ok fǫgr. Vǫlvan tók við meyjunum, ok leggr þær niðr á eina blæju, er á váru markaðar allra handa sǫgur. Þar lét hon upp á bera bæði gull ok dýrgripi, blóm ok aldin jarðar. Meyjarnar hǫfðu hǫnd í því, sem hjá þeim lá, ok tók sú, er fyrr kom til, einn skarifífill ok bar í munn sér. Ǫnnur tók einn gullbaug, ok rann hann upp á hennar fingr. Vǫlvan bar þá bǫrnin til dróttningar ok mælti mǫrgum heillavænligum orðum yfir þeim.
Hon sagði dróttningu, at sú, sem gullbauginn tók, mundi verða kynsælli ok mundi gipt ágætum konungssyni, “því at gull merkir konungatign, en sú, sem aldinit tók, mun vera fésæl ok ársæl ok mun gipt bóndasyni af berserkjakyni, því at jarðarávǫxtr merkir almúgann, ok mun sá maðr mikill fyrir sér, því at ekki aldin er jafnramt eðr beiskara en skarifífill.”
Hon gaf nafn meyjunum, ok skal sú heita Sóley, er aldinit tók, en in Gullbrá, er gullit tók upp, ok þakkar dróttning henni góð ummæli, ok var hon með góðum gjǫfum í burt leyst.
Litlu síðar tók dróttning sótt ok andaðist, ok þótti þat mikill skaði, ok var hennar útferð sœmiliga gørð á þann hátt, sem þá var siðr til.
Konungr kom heim ór konungastefnunni, þá hann hafði rekit sitt erindi, ok hafði hann frétt allt, áðr en hann kom heim. Váru honum þá sýndar dœttr sínar, ok leizt honum vel á þær ok sýndizt honum þó Gullbrá miklu fríðari, en Sóley var skartsamlig ok skǫruglig, ok þótti honum sem vera mundi skapmikil ok hyggilig í bragði. Konungr lét fá henni fóstr í borginni, ok hét sú kona Silven; hon var við aldr; hon átti dóttur væna, en maðr hennar var dauðr, ok váru þær mæðgur mjǫk einar fyrir sér, ok óx hon jafnan þar upp, þar til sem þær váru svá gamlar, at marka mátti, hverja náttóru hvár þeirra mundi hafa, fyrir þau atvik, er þær máttu sjálfar af sér víkja.
Gullbrá var blíð ok hýr ok þýð við alla, ok unnu henni allir hugástum, ok óx hon upp í konungs hǫll ok lék á lófum hverjum manni. Sóley var nǫkkut fálátari. áfangamikil ok veitul af fé ok sparði ekki við vini sína, ok vildi hon ok hafa þat af hverjum, sem hon kallaði. Konungr unni henni minna, en þó váru þær systr báðar vinsælar, ok fór svá fram, þar til er þær váru tólf vetra gamlar.
Hjarrandi lá í hernaði fyrir vestan haf ok var frægr maðr ok fór vel með hernaði sínum. Hann var sigrsæll. Þess er getit eitt sinn, at hann herjaði um Írland ok lagði undir sik mikit af því. Írakonungr sat í Gunnvaldsborg. Hon var þar fjǫlmennst ok ríkust. Sat Hjarrandi nú um borgina, en konungr leyndist ór henni eina nátt við fá menn. Um morguninn eptir braut Hjarrandi borgina ok rænti fé miklu ok brenndi síðan borgina. Ok er hon brann, kom maðr út ór steikarahúsi einu. Hann var mikill vexti ok ljótr mjǫk. Hárit var brunnit af honum ok skóklæðin neðan at kné. Hann hafði kistil mikinn á herðunum ok lútr í hálsinum. Hann var illa eygðr, en verr tenntr. Þeir gáfu honum grið ok spurðu hann at nafni. Hann kvaðzt Kolr kryppa heita ok vera þræll í borginni.
Þessu næst fréttu þeir, at konungr safnaði liði, ok varð landherinn svá mikill, at Hjarrandi hafði ekki við. Hélt hann þá burt af Englandi ok austr aptr í Garðaríki. Hann gaf fǫður sínum þrælinn, ok setti konungr hann hofðingja yfir tólf þræla. Hann var svá mikill fyrir sér, at hann hafði vel tólf manna afl, til hvers sem hann gekk. Ambátt var sú ein þar í garðinum, er Ǫskubuska hét. Hon var stór vexti ok sterk at afli, ok var hon mjǫk fyrir ǫðrum ambáttum, ok var vel með þeim Kol.
Hjarrandi hviða átti garð í borginni, ok var hann sterkliga byggðr. Hélt hann þar sína menn, en hann var i konungsgarði, en hélt þeim allan kost. Hjarrandi strengdi þess heit, at hann skal þeim einum manni gipta systur sína Gullbrá, sem jafn væri honum at ǫllum riddaraskap. Síðan lét hann gøra kastala sterkan í borginni ok færði þangat systur sína ok fekk til hertuga dœtr ok jarla at þjóna henni ok hœverskra skutilsveina. Engi maðr skyldi svá djarfr vera, at gengi til tals við jungfrúna útan orlofs Hjarranda, en hver sem þess dirfizt, þá er hans hǫfuð af hǫggvit ok bundit við garðstaur. En ef þeir menn komu, sem biðja vildu jungfrúnnar, þá var þegar vís burtreið af hendi Hjarranda, ok steypti hann ǫllum af baki, ok misstu þeir bæði sœmd ok fé. En ef þeir menn vǫlduzt til þess, sem honum þótti lítilræði við at eiga, þó at kyngóðir væri, þá let hann hǫggva hǫfuð af þeim ok festa við staur. En þá Hjarrandi var eigi heima, setti hann þann mann til at geyma turninn, er Ruddi hét; hann var mikill ok sterkr ok illr viðreignar ok svá miskunnarlaus, at honum mátti ekki gott ætla. Fekk nú konungsgarðrinn kenningarnafn ok var kallaðr Viðbjóðr, því at flestir menn styggðuzt við at leggja þangat komur sínar.
Sóleyju var gør skemma í borginni, ok þjónuðu henni ríkra manna dœtr, en allt var þar minna við haft en við Gullbrá, en Sóley var metnaðargjǫrn ok vildi eigi halda sik verr en systir hennar var haldin.
Maðr er nefndr Úlfr hinn rammi, ríkr bóndi austarliga í Garðaríki. Hann var kallaðr nǫkkut grályndr ok þó mikilmenni. Hann var kvongaðr ok átti son; sá hét Úlfr illt-eitt. Hann var hermaðr mikill ok óþýðr, stirðlyndr ok fégjarn ok sjálfhælinn ok þó manna vaskaztr. Hann fór einn tíma til Hólmgarða með liði sínu þess erindis at biðja Sóleyjar. Silven fóstra hennar varð þess vǫr ok segir fóstru sinni. Sóley spyrr, hversu henni þœtti þetta ráðligt. Hon kvað sér eigi á þetta lítast, en kvað konung mundu gipta hana, hvat sem hon segði.
“Hvert traust skal ek þar eiga, sem þú ert?” segir Sóley.
“Máttr skal at megni þar um,” segir Silven.
Nú kemr Úlfr a konungs fund ok hefir sitt mál frammi. Konungr fagnar honum vel ok gørði honum sœmiliga veizlu ok sagði, at þeir skulu tala á morgin við hana, en segir þat auðsótt af sér, ef hon mælti ekki á móti. Fór Úlfr til tjalda sinna um kveldit.
Þetta kveldit kallar Sóley Kol kryppu til sín ok mælti:
“Svá er háttat, Kolr,” kvað hon, “at ek vil leggja trúnat minn undir þik. Hér er kominn Úlfr illt-eitt, son Úlfs hins ramma. Hann vill biðja mín ok er mér sagt, at konungr muni gipta mik, hvárt ek vil eðr eigi, en ek veit, at hann mun einskis ills svífazt, en ek vil eigi eiga hann, ef ek má ǫðru vil koma. Því vil ek, at þú drepir hann fyrir mína skuld, ok skaltu þá hafa fullkomna mína vináttu ok kjósa þau laun, sem þú vilt sjálfr kjósa.”
Kolr mælti: “Því mun ek þat vinna?” segir hann, “því at þá hefi ek konungs reiði ok margra annarra góðra manna, ok má ek þá kallazt dróttinsvikari, ok víst eigi einhlítr at komazt ór þessum vandraðum.”
“Allt vex þér í augu, ǫrm mannskræfa,” segir hon, “ok má vera, at einnhver verði til annar, ef ek legg sjálfa mik í veð.”
“Eigi þarftu at frýja mér hugar,” segir Kolr; “en ef þú vilt sjálfa þik í veð setja, þá mun ek til vága, en óvíst þykkir mér, hversu ek nýt þín, ef konungr verðr var við.”
“Þat mun eptir því, sem við verðum samráða,” kvað hon, “ok skaltu svá til haga, at þetta viti engi útan vit tvau, ok skaltu þá gøra kastala á skógi, ok skulum vit fara þangat, þegar upp víst verðr um okkr. Ek veit eigi, at mér muni annan bóndason betra at eiga en þik, ef þat skal þó fyrir mér liggja.”
Ok binda þau nú þetta fastmælum, ok gefr hon honum eitt gull til trúskapar hér um.
Um náttina býr Kolr ferð sina til landtjalda Úlfs. Úlfr lét ǫngvan vǫrð halda, ok hǫfðu menn drukknir niðr lagizt ok vissu sér einskis ótta ván.
Úlfr svaf í sæng, er Kolr gekk í tjaldit. Hann hafði mjótt járn í hendi ok a tveir angar. Hann rekr upp skinnit undir hendi Úlfs ok stingr þar inn þessu járni, svá at stóð í hjartanu, en heldr saman skinninu fyrir utan, svá at allt blœðir inn, ok leggzt ofan yfir hǫfuðit á honum, svá at hann kom engum hljóðum upp, ok skilzt nú svá við hann, at hann myrðir hann sofanda, ok urðu þeir eigi varir við, sem í tjaldinu váru.
Í þenna tíma hefir Sóley kallat til sín Ǫskubusku ambátt ok talar svá til hennar:
“Kaup vil ek við þik eiga,” segir hon.
“Hvern veg er því varit?” segir ambáttin.
“Ek vil, at við skiptum litum ok klæðum,” segir Sóley, “ok skaltu fara í skemmu mína ok nefnazt konungsdóttir ok hátta svá ǫllu sem ek er ván. En ef Kolr kryppa kemr þar ok heimtir nǫkkut vilmæli at þér minna vegna, þá skaltu láta þat allt satt vera, ok gør hans vilja í ǫllu, ok aldri skaltu láta hann annat vita en þú sért konungsdóttir. En ek mun fara í steikarahús ok taka við þínum verknaði. Ok hér til vil ek gefa þér minn gullhring.”
Ǫskubuska lét vel yfir þessu kaupi, ok urðu þær kaupsáttar, ok fór konungsdóttir í steikarahús, ok var hon illǫpr viðfangs, svá at engi mátti við hana sœma. En Ǫskubuska fór í skemmu. Tóku meyjarnar við henni ok þjónuðu henni vel, en hon var eigi vánd at. Matsveinum þótti hon taka vel til matar.
Um morguninn vakna menn Úlfs ok finna hann dauðan ok leita nú ok finna hvergi járna far á honum, ok kemr þeim þat nú ásamt, at honum muni hafa verit gefit eitr at drekka, ok var nú margrætt um þetta. Koma nú þessi tíðindi fyrir konung, ok líkaði honum þat lítt ok mest af því at hann hugði, at aðrir mundu kenna honum um þetta. En með því at konungr var vinsæll, þá vildi engi maðr grun um þat leiða, ok fóru menn Úlfs nú heim, ok var hann eigi mjǫk harmdauði, því hann var eigi vinsæll.
Nú er at segja frá Kol kryppu, at hann kom í skemmu konungsdóttur ok heimti fram þat vilmæli, er hon hafði lofat honum, en hon var í ǫngu bág ok lagði sik upp í hans vald, ok létu þau þat fara leyniliga, ok líða svá nǫkkurar stundir, ok hafði Kolr nú sællífi mikit, ok var eigi traust, at hann glettizt við skemmumeyjarnar, ok gørði hann óléttar sex, konungsdóttir var ok ólétt, ok leyndi hver með annarri.
Ásgautr hét jarl; hann réð fyrir Aldeigjuborg. Hann fór á fund Vísivalds konungs ok bað Sóleyjar. Konungr tók því máli vel ok sagðist vildu tala þetta við dóttur sína.
Nú sem konungsdóttir frétti þetta, segir hon frá Kol. Hann segir, at þá mundi eigi setu efni, — “ok munum við nú fara í þann kastala, sem ek hefi byggt, því við munum eigi geta dulizt lengr.”
Kolr hafði gørt kastalann í stórum skógi, svá at luktuzt um hann hamrar, ok mátti hann aldri unninn verða. Ríðr hann nú þangat ok Sóley konungsdóttir með honum, at því sem hann hugði, ok með þeim þeir tólf þrælar, sem í ráðum váru með Kol, ok vantar þau nú ekki þat, sem þau þurftu at hafa.
Um morgunninn kemr konungr í skemmu dóttur sinnar, ok var hon þá í burtu, ok hefir hann nú sannar fréttir af því, at Kolr hefir drepit Úlf, en gørt óléttar allar meyjarnar, en tekit í burt dóttur hans, ok líkar konungi nú allilla ok þeim ǫðrum, sem fengit hafa skǫmm ok skaða af þrælinum, ok hér fyrir gøra þeir Kol útlægan ok alla þá, sem honum fylgdu, ok var gefit fé til hǫfuðs honum.
En er Kolr frétti sekt sína, hafðizt hann við á skóginum ok hljóp opt í byggðina, ok ræntu fé miklu, en drápu menn, ok gørðist hann mjǫk óvinsæll. Hann blótaði eina gyltu, ok varð hon svá mikil meinvættr, at hon drap bæði menn ok fé, en spillti ǫkrum, baði fyrir konungi ok ǫðrum, ok fór nú þessu fram lengi, ok váru margar ferðir gørðar at Kol, ok varð hann aldri unninn, því at hann var bæði fjǫlkunnigr ok mikill fyrir sér.
Hjarrandi var nú þenna tíma í hernaði ok sat stundum á vetrum í ǫðrum lǫndum.
Karl bjó í afdal langt í burt frá ǫðrum mǫnnum. Hann hét Sviði hinn sókndjarfi, son Bǫgu-Bósa. Kerling hans hét Herborg. Þau áttu son þann, er Vilmundr er nefndr. Hann var mikill vexti, en sterkr at afli ok fríðr sýnum, hærðr manna bezt ok eygðr vel, skartsamligr á allan vǫxt, ok váru þó menn andlits fríðari, en þó vildu margir heldr hafa hans yfirlit en hinna, er fríðari váru kallaðir. Faðir hans hafði verit hinn mesti kappi, ok því kenndi hann syni sínum íþróttir, sund, ok tafl, ok at skjóta, ok at skylmast með skjǫld ok sverð, ok var hann áskynja íþrótta, svá at faðir hans komzt um ǫngva til jafns við hann. Móðir hans kenndi honum bóknæmi.
Þá spyrr hann karl ok kerlingu, hvar menn allir váru, þeir sem sǫgur eru af gørðar. En þau sǫgðu honum, at menn váru þá allir dauðir, en trǫll væri eptir í heiminum sumstaðar ok dræpi þau menn, ef þau sæi þá. “Álfar lifa, ok eru þeir í jǫrðu niðri.”
Karl átti margt ganganda fé, bæði geitr ok hafra, yxn ok geldinga. Vilmundr geymdi jafnan at fénaði. Hann skaut oft dýr ok fugla. Fór nú svá fram, þar til at hann var tvítugr at aldri.
Þat er nú sagt eitthvert sinn, at Vilmundr gekk um skóginn at leita geita sinna. Hann gekk þá upp ór dalnum, lengra en hann var vanr, ok kom hann á sanda nǫkkra slétta. Þar var mǫrk breið ǫðrum megin. Hann gekk um sandinn, ok var þar hlaðit saman steinum í nǫkkrum stað. Þar var í heitt vatn, svá at rauk af. Þá sá hann mannaspor, ok hafði hann þat eigi fyrr séð. Hann fann einn gullbúinn skó; hann tók upp ok geymdi. Hann sá einn stóran stein nǫkkut svá frá lauginni. Þangat gekk hann til, því þangat lágu sporin. Hann gekk at steininum, ok var gluggr á honum. Þar sá hann inni þrjár konur, ok var ein við aldr, en tvær yngri. Þá mælti hin gamla kona:
“Hvat er nú tíðinda, fóstra mín, er þú fórt heiman?”
“Engi váru tíðindi,” sagði hon, “en þat var þó nýjazt, at Kolr kryppa var gør útlægur.”
“Hvat hafði hann til saka?” segir hin gamla kona.
“Eigi svá lítit,” segir hon; “hann hafði blygðat allar skemmumeyjar, en gørt ólétta konungsdóttur.”
“Sú er honum maklig, konungsdóttirin,” segir hin gamla konan.
Hon talaði þá til dóttur sinnar: “Hvar eru skór fóstru minnar?” sagði hon.
En hon svipaðizt at ok mælti síðan: “Eigi hefir nú vel til tekizt; hann hefir orðit eptir við laugina, en nú er svá fram orðit, at þangat er ekki fœrt fyrir trǫllagangi.”
“Slíkt er stórslys,” sagði hin gamla, “því at skór þessir eru dvergasmíði — ok sú náttóra, at þeir skyldu aldri finnast mega, en hon skyldi aldri aðra skó bera mega, ok verðr hon nú at ganga berfœtt ǫðrum fœti.”
“Sǫkumst ekki um þat, fóstra mín,” sagði hon, því at þann einn skal ek mann eiga, sem mér fœrir aptr skóinn.”
Ok síðan gengu þær til sængr, en Vilmundr fór burtu ok kom seint heim. Þótti honum undarligr viðburðr þessi, en ekki gat hann um þetta, hvorki fyrir karli né kerlingu, en minna gat hann sofit eptir en áðr.
Karl átti einn grip, er honum þótti betr en allt annat. Þat var ein geit. Hana kallaði hann Gæfu. Hon var stór sem naut ok hafði fjóra spena sem kýr. Þat brast aldri, at hon átti 3 kið hvert ár, ok var honum mikill bústyrkr at henni.
Þat var einn tíma, at Vilmundr fann eigi geitina. Karl bað hann leita viðara. Vilmundr bjózt þá til ferðar. Hann var í bjarnskinnstakki, rauðum ok loðnum, ok saumaðr með miklum hagleik, digrt silfrbelti hafði hann um sik ok á stóran saxkníf, búinn silfri, otrsskinns kuf á hǫfði, ok var slegin á silfrgǫrð. Hárit gult sem silki ok lá niðr á herðum honum, ok hrǫkk sem lokuspónn, breiðǫxi mikla silfrrekna í hendi, er faðir hans hafði gefit honum. Kerling kom þá út ok mælti:
“Hvárt ætlar þú nú at fara, Vilmundr?” sagði hon.
“Ek ætla at leita at Gæfu,” kvað hann.
“Sjaldan hefir þú meir vandat búning þinn en svá mikit”, sagdi hon.
“Ek mun nú eigi fyrr heim koma, en finn Gæfu,” kvað Vilmundr.
“Vel væri þá,” segir hon, “ef svá yrði”.
Siðan bað hann vel lifa fǫður sinn ok móður ok gekk burt í skóginn. En er hann hafði kannat þær leitir, sem hann var vanur, þá var fram orðit mjǫk, ok lagðizt hann til svefns í hellisskúta einum, ok svaf þar um nóttina.
En um morgunninn, er hann vaknaði, var komin á þoka svá myrk, at hann sá hvergi frá sér. Gekk hann þá um skóginn ok viltist, og vissi eigi hvar hann for.
Gekk hann svá allan þann dag ok annan til kvelds, ok var þokan æ því myrkari. Hann var nú kominn at hǫmrum nokkrum, ok þóttizt hann þá heyra mannamál alla vega frá sér ok allra kvikinda læti. Bergit var ýmsa vega litt, bæði hvítt ok blátt, rautt ok gult, ok svá slétt sem skafit væri, en eigi mátti hann sjá fyrir þokunni, hversu hátt var upp á bergit, ok einnveg heyrði hann upp í loptit mannamálit sem annarstaðar.
Enn því næst kom hann þar sem miklar dyrr váru á bjarginu, ok váru þær oppnar, þar var fyrir hurð stór með jarnlokum. Undrazt hann þetta mjǫk ok gengr inn um hliðit. Sér hann þá braut eina breiða. Hann gengr eptir henni, þar til at fyrir varð garðr mikill ok grind í hliðinu; hon var ólæst. Hann hratt upp grindinni ok gekk inn í garðinn. Þá komu at honum fjórir menn ok mælti einn til hans:
“Þú hinn vándi gaur,” sagði hann, “hver gaf þér orlof at ganga hér inn með vápnum á náttartíma? Ok fá mér ǫxina”.
Vilmundr kunni þá ǫngu at svara, en fekk honum ǫxina. Hann reiddi hana upp, ok vill færa í hǫfuð á Vilmundi. Vilmundr hleypr nú undir hann ok rekr hann niðr fall svá mikit, at ǫxin fell ór hendi honum. Einn af þeim rak staur mjǫk stóran um herðar Vilmundi. En Vilmundr greip í fœtr þeim sem hann hafði fellt, ok sló með tvá, svá at þeir féllu, ok stóð annar aldri upp, en þeim varð harðkeypt sem hann hélt á.
Vilmundr sér nú eitt mikit hús ok fagrt, ok þangat gengr hann. Þar sér hann ganga tólf menn, ok báru silfrdiska í hondum sér. [Þeir váru vel búnir ok gengu inn í húsit.] Vilmundr gekk eptir þeim. Þá var hrundit upp aptr hurðunni skjótara en hann varði, sem fyrir innan var, ok fell hann undan inn aptr á gólfit ǫfugr. Vilmundr gekk nú inn, ok sá þar sitja meir en LX meyja. Þær hǫfðu allar bjart hár ok gullband um hǫfuð. Ein bar langt af ǫðrum, ok sat hon í miðit. Ekki þóttizt Vilmundr vita, við hver brǫgð hann var um kominn. En flestir þeir sem inni váru óttuðuzt Vilmund, þjónustu sveinar spurðu, hvárt þeir skyldu eigi kalla á menn at gøra vart við þennann mann inn mikla.
Konungsdóttir svarar: “Meinlaus er oss hann, ok munum vér ekki við hann eiga. En ef hann vill annat en gott, þá mun þess lengi kostr.”
En þeir sǫgðu þat vogun mikla. Þá mælti konungsdóttir: “Þú inn mikli mann,” sagði hon, “sit niðr ok fá þér mat, elligar vertu burt ór várri skemmu ok gør oss ǫngva raun í hérvist þinni.”
Hann gekk þangat, sem konungsdóttir var, ok settist á stólinn fyrir framan borðit, ok tók til matar. En þó hann hefði lengi matarlaus verit, þá fór hann artuliga at ǫllu. En er máltíd var lokit, mælti konungsdóttir:
“Þú inn mikli maðr,” kvað hon, “gør annathvárt, far at sofa eðr gakk burt ór skemmunni.”
Hann sá eina sæng á miðju hallargólfi. Þangat gekk hann ok legst í hana. Konungsdóttir vill láta draga af honum klæðin, en hann vildi ekki. Tǫluðu þær stelpurnar þá um með sér, at þessi maðr mundi vera fífl eðr illmenni nǫkkut. Konungsdóttir kvaðzt ætla, at óvanr mundi fjǫlmenni, ok bað ǫngvan til hans leggja, ok lá hann þar um nóttina ok sofnaði skjótt.
Um morgunninn kom konungsdótir til sængrinnar ok vakti hann ok bað hann upp standa ok verða í burtu þaðan, — “því at þat verðr bani þinn, ef menn sjá þik hér. “
“Seg mér fyrst,” segir hann, “þat mér þykkir miklu varða: hvárt ertu maðr eðr trǫll eðr álfkona, eðr hvar er ek kominn, eða hvat heitir þú?”
Hon brosti at ok mælti: “Þykki þér ek trǫllslig vera?”
“Ekki veit ek þat,” sagði hann, “ek hefi ekki trǫll séð ok ekki álfa.”
“Gullbrá heiti ek,” segir hon, “ok er ek dóttir konungs þess, er hér ræðr fyrir, ok veit ek, at honum mun illa líka, ef hann veit, at þú hefir hér verit.”
“Heyrt hefi ek konung nefndan,” segir hann, “en eigi veit ek, hvat þat er, því ek hefi ekki menn séð útan fǫður minn ok móður.”
“Hvat heitir faðir þinn,” segir hon, “eðr hvar áttu heima?”
“Faðir minn býr í einum dal langt í burt héðan,” segir hann, “hann heitir Sviði.”
“Hvert skaltu fara?” segir jumfrúin.
“Ek leita at Gæfu,” segir hann.
En frúin brosti ok mælti: “Væntir þú hennar hér,” segir hon, “eðr hvat er þat?”
“Þat er geit fǫður míns,” segir hann, “með þremr kiðum.”
“Ekki hefir hon hér komit,” segir hon, “ok skaltu flyta þér burt,” segir hon, “ok vera eigi fundinn hér.”
“Þat skal vera,” segir hann, “en þó vil ek segja þér draum minn áðr. Ek þóttumzt hér vera sem nú er ek kominn. Ek þóttumzt sjá at landinu sigla skip mǫrg. Þar óð upp af einn gǫltur. Hann var mikill ok illiligr. Hann hafði rana ok rótaði ǫllu. Eptir honum runnu mǫrg svín ok létu ǫll grimmliga, en af landinu ofan rann í móti einn rauðkinnr, svá fagrt dýr, at ek sá eigi fegra. Þat hljóp í mót geltinum, ok áttuzt þeir við harðan leik, en svá kom, at gǫlturinn lagði undir bjǫrninn. Var þá fólkit allt hrætt ok flýði. Þótti mér þú koma þar, sem ek var. Þóttumzt ek taka þik upp undir bjálba minn, ok réðumzt ek síðan í móti geltinum, ok vaknaði ek þá.”
“Mikill þykki mér draumr þinn”, segir hon, “ok þœtti mér eigi ólíkligt, at þú mundir verða mér at gagni. Ok ef þú staðfestist hér hjá fǫður mínum, þá vitja þú mín til þeirra hluta, sem þú þarft.”
Síðan klæðir Vilmundr sik ok biðr þær allar vel lifa. Gengr síðan út ór turninum. Var þá komit fagrt veðr ok sólskin bjart.
Nú litazt Vilmundr um. Sér hann nú turna borgarinnar, er sólin skín á, ok sýnizt honum við gull glóa. Ekki vissi hann, hvar hann hafði inngengit um kveldit. Hann sér nú eitt hús, hvar rýkur, ok gengr þangat. Þar eru inni margir menn ok katlar uppí ok slátr í soðit. Hann gengr inn yfir eldinn. Engi maðr leggr til hans, ok sezt hann niðr á einn knakk. Því næst kemr fram ein kona.
Hon var í klæðum slitnum ǫllum. Hon grípr til hans með miklu afli ok sviptir honum burt af knakknum, svá hann liggr fallinn við ǫskuna, ok nú grípr hann um hennar hǫnd ok kreistir svá fast, at blóð stǫkk undan hverjum nagli. Hann tók um hennar háls ok kreisti svá vatn flaut um bæði hennar augu, ok nú lítr hann hennar ásjónu ok þykkir mjǫk lík þeirri, sem hann sá í steininum. Tók hann þá fingrgull ok dró á hǫnd henni1. Sleppir nú henni ok stendr upp ok gengr burt ór steikarahúsinu. Hann sér þá, hvar margir menn ganga inn í eitt hús, ok þar eptir gengr hann ok kemr í eitt vegligt herbergi ok sér þar sitja marga menn, ok skilr hann af tilvísan konungsdóttur, at þat muni konungrinn vera, sem allir lúta til. Matr var á borðum um alla hǫllina. Hann nemr staðar á gólfinu innarliga. Engi maðr leggr til hans. Konungr mælti þá við skutilsveininn, at hann skyldi fá honum at drekka ok biðja hann fá sér mat einshvers staðar í hǫllinni. Sveinninn gørði sem konungr bað. Vilmundr sér, hvar einn stóll stendr eigi allfjærri sæti konungsins, ok þar sezt hann niðr, ok var borinn matr fyrir hann. Hann neytti vel matar ok eigi minna en fjórir riddarar. Margir hlógu at honum. Konungr mælti til hans:
“Hvert er nafn þitt, hinn mikli maðr,” segir hann, “eðr hvaðan ertu kominn?”
“Vilmundr heiti ek,” segir hann, “en er kominn frá fǫður mínum ok móður.”
“Svá eru flestir,” segir konungr, “eðr hvert viltu fara? Ok þú ert vænn maðr.”
“Ek leita Gæfu,” segir Vilmundr.
“Fengit hafa þeir gæfu,” segir konungr, “sem eigi eru mann vænligri en þú, eðr sér þú hana nǫkkut hér?”
“Ekki,” segir Vilmundr, “eðr hefir hon ekki komit hér, svá at þér vitit?”
“Ek veit eigi, hvat þú kallar gæfu,” segir konungr.
“Þat er geit fǫður míns með þrimr kiðum,” segir hann.
Þá hlógu allir menn í hǫllinni ok sǫgðu, at þetta væri fífl, en konungr kvazt eigi þat ætla, “en vera má, at hann sé sjaldan vanr mǫnnum.”
Þessu næst kom maðr í hǫllina, mikill vexti ok mjǫk ósvipligr, ok var þar kominn Ruddi. Hann mælti til konungs:
“Mikla skamm hefir slammi sjá gørt yðr, sem hér er kominn. Hann hefir sofit í turninum hjá dóttur þinni, ok veit ek eigi, nema hann hafi gørt þar meira illbýli. Hann hefir ok drepit tvá menn, þá sem garðinn áttu at verja, ok veit ek, at hann mundi sitt hǫfuð missa, ef Hjarrandi væri heima.”
“Því geymdir þú svá illa garðinn?” segir konungr.
“Þat er skyldazt, at ek skripta honum fyrir sína djǫrfung,” segir Ruddi.
“Þat mundi gaman, at þit glímit,” segir konungr, “en látum hefndina bíða Hjarranda.”
“Þá gengi mér at óskum,” segir Ruddi.
“Veitast skal þér sú ósk,” sagði Vilmundr, “ok er ek til reiðu.”
Konungr segir, at þeir skyldu rjá2 úti í garðinum, — “þegar borðin eru upp tekin, því at þar mega fleiri gaman af hafa.”
Handleggjazt þeir nú þetta við, ok gengr Ruddi nú í burt, en Hjarrandi kom nú heim við tólfta mann ok gekk fyrir konung ok kveðr hann. Konungr fagnar honum vel ok biðr hann sitja í hásæti hjá sér ok spyrr tíðinda, en Hjarrandi segir slík sem váru. Hjarrandi spyrr, hver sá væri inn mikli maðr er sæti í sæti hans.
“Sá maðr er oss mjǫk ókunnigr,” segir konungr, “því at hann kom hér í dag. Er oss sagt, at hann hafi sofit í nátt í turninum hjá systur þinni.”
“Þat mætti kalla,” segir Hjarrandi, at hann væri nú vel at landsvist kominn, ok skal honum þat vel hegna.”
“Þat mun nú mjok undir þér,” segir konungr, “en þó hafa þeir Ruddi handlagit sik til fangs, ok verðum vér at sjá þá skemmtun fyrst.”
Hjarrandi kvað hann þá heim kominn, — “því at þar munu jafnir á hœfazt.”
“Eigi veit ek þat,” segir konungr, “en annathvárt er um mann þenna, at hann er fífl eðr hann er eigi vanr hjá ǫðrum mǫnnum, en þó hygg ek, at hann þykkizt nǫkkut undir sér eiga fyrir afls sakir.”
Hjarrandi segir, at þetta mundi reynt verða.
Þegar borð váru upp tekin, gengr konungr í burt af hǫllunni ok ǫll hirðin. Vilmundr gekk síðazt. Ok er hann kemr út, sér hann, hvar konungr sat á stóli ok Hjarrandi hjá honum, en hirðin stendr um kring um hann. Þar var vǫllur mjǫk staksteinóttr. Ruddi stóð á vellinum ok var í fangastakki, ok tók ofan á kné, ok spyrr, hvar sá hrotti væri, er lagt hefir leik við sik.
Vilmundar kom þá í garðinn. Konungr segir, at Ruddi þœttizt lengi bíða hans. Vilmundr sagðizt nú þar kominn ok bað konung geyma ǫxi sína. Þá hlógu menn, en konungr spyrr, hvárt þeir sæi þann, at betr væri til fallinn. Þeir sǫgðust eigi þann sjá ok kváðu mikit um lítilæti hans. Vilmundr kastar klæðum ok gengr fram á vǫllinn. Ruddi hleypr í mót honum ok rekr báða hnefa fyrir brjóst honum af ǫllu afli. Vilmundr tók á mót sterkliga ok lagði hendrnar útan at handleggjunum á honum ok vatt honum á loft sterkliga, ok urðu þá sviptingar miklar með þeim, ok varð flest upp at ganga, en hvar sem Ruddi tók á, þá blánaði allt undan, því at hann hafði fornskorna negl, en fangastakkrinn var svá seigr fyrir, at ekki gekk á hann. Konungr ok ǫll hirðin horfði á þenna leik ok þótti mikils vert um afl Vilmundar. Þeir báruzt víða um vǫllinn, þar til at þeir komu at þeim steini, sem sverðsegg var í greypt. Vilmundr mælti þá við Rudda:
“Skulum við lengi eiga leik þenna?”
“Þar til annarhvárr fellr,” segir Ruddi.
“Gakk þú þá at betr,” segir Vilmundr.
Ruddi spyrnir nú við fótunum svá sterkliga, at hann veðr jǫrðina í kné, en leggr svá hremmsurnar um hrygg Vilmundar, at holdit gekk undan.
Vilmundr tók hann þá upp á bringu sér ok gekk með hann at steininum ok keyrir hann niðr á sverðseggina svá fast, at Rudda tók í sundr í miðju. Gekk hann nú fyrir konung ok hélt á fótahlutnum af Rudda, ok sýndist flestum hann þá grimmligr. Hjarrandi vildi þá upp standa ok hefna Rudda, en konungr mælti:
“Eigi skulum vér níðazt á manni þessum, því lítill mannskaði var at Rudda, en ek vil eigi, at þú vágir þér undir heljar mann þenna, en vitum fyrst, hvat hann kann íþrótta.”
Vilmundr kastar nú niðr Rudda, en bað konung fá sér aptr ǫxi sína — “því at mér lízt nú ekki trúliga á yðr.”
Konungr mælti: “Ertu svá búinn at fleirum íþróttum sem at afli?”
Vilmundr segir: “Þat sem ek kann íþrótta, þá hirði ek eigi, við hvern ek reyni. En ef þér vilit hafa líf mitt, þá megit þér prófa til, hvat ek hefi í móti at gera.”
Hjarrandi spyrr nú, hversu hann kynni steini at kasta. Vilmundr bað hann taka steininn ok ætla kastit. Hjarrandi tók upp þann stein, er stóð skippund, ok kastar í fyrstu tuttugu fet ok bað Vilmund eptir kasta. Hann gerir svá ok kastar fram yfir tvær stikur. Hjarrandi tók steininn í annat sinn ok kastar tólf fet ok tuttugu. Vilimundr tók þá steininn ok kastar fram yfir þrjár stikr. Þá mælti konungr:
„Svá fór sem mik varði, at sjá maðr er meiri fyrir sér en vér ætlum.“
Hjarrandi reiðizt nú ok grípr steininn ok sparir nú eigi af ok kastar fjǫrutigi fóta ok biðr Vilmund eptir kasta. Hann gerir svá ok snarar fram yfir fimm stikr. Hjarrandi vill þá eigi lengr til ganga.
Konungr biðr Vilmund nú kasta svá langt sem hann getr. Vilmundr tók þá steininn ok setr á fót sér ok kastar mannshæðar upp í hallarvegginn svá fast, at hann festi sik þar ok stendr þar enn í dag til sýnizt. Hjarrandi tók nú spjót eitt mikit ok skýtr at einum steinstólpa, svá at upp gekk á falinn, ok var þat skot nírœtt at lengd ok hæð.
Turn einn stóð upp á þeim stólpa mjǫk hár, ok sat á ein dúfa. Vilmundr skaut því sama spjóti at fuglinum ok í gegnum hann, svá at hvárrtveggja hrapaði ofan. Vilmundr rann þá í kringum hǫllina ok henti stǫngina ok fuglinn á lofti. Hann skaut nú spjótinu í gegnum steinstólpann svá fast, at hann stendr þar enn í dag, ok má þat þar sjá hann hver sem kemr.
Hjarrandi spyrr nú, hversu hann er búinn til sunds. Hann segizt sund bezt kunna af ǫllum íþróttum. Þeir ganga nú til vatns ok kasta klæðum. Hjarrandi leggzt á vatnit ok Vilmundr þegar eptir, ok prófa þeir fyrst flýtissund, ok þykkir mǫnnum þar nærri um. Þar næst prófa þeir marga fimleika, ok þykjazt menn eigi hafa séð vænni skemmtan. Hjarrandi leggzt nú at Vilmundi ok fœrir hann í kaf, ok váru þeir lengi niðri, ok um síðir komu þeir upp ok váru mjǫk móðir. Vilmundr grípr nú til Hjarranda ok fœrir hann í kaf, ok váru nú svá lengi niðri, at ǫllum þótti líkligt, at þeir mundu dauðir, en vatnit vall af ókyrrleik. En er leið á daginn, þá kom Hjarrandi at landi ok var svá stirðr, at menn urðu at styðja hann, ef hann skyldi ganga, en til Vilmundar sá þeir ekki; ok lǫngu síðar sá þeir mikinn boða rísa á vatninu. Þá kom Vilmundr upp ok reisti upp einn hávan stein ok settist á hann ofan ok hvíldi sik þar á.
En af tillǫgum vándra manna lét konungr leysa einn hvítabjǫrn, er geymdr var í grindum í borginni. Þeir siguðu honum á vatnit. Bjǫrninn lagðist á vatnit ok hristi sik grenjandi. Vilmundr sér, at nú mun eigi vera setu efni, ok kastar hann sér nú af steininum ok leggzt í móti birninum ok tekr hǫndum framan í granirnar3 á honum, ok sviptast þeir fast, ok dregr bjǫrninn inn undir sik, ok er hann nú ákafliga móðr. Hann tekr nú sinn tygilkníf ok stingr undir bóg dýrinu ok inn til hjartans, ok var þat mikit áræðisverk at vinna at svá miklu kvikindi. En þegar bjǫrninn hefir banasár fengit, dettr hann dauðr niðr, því þat er hans náttura, at hann hefir engi fjǫrbrot, en vatnit verðr at blóði einu. Sá menn nú ekki til Vilmundar, en litlu síðar sá þeir, hvar hann flaut í blóðhrǫnninni. En er Hjarrandi sér þat, leggzt hann á vatnit ok at Vilmundi, ok var hann svá máttdreginn, at hann gat sér ekki veitt, ok lagðizt hann til lands með hann, ok var honum þá hjúkat í ǫllu ok fengin góð klæði. Tók Vilmundr skjótt at nœrazt.
Eptir þat bundu þeir Hjarrandi brœðralag, ok var þat allra manna mál, at eigi hefði vaskari maðr komit í þat land en Vilmundr var. En á meðan hann var nýkominn, var hann lítt í siðblendi við aðra menn, því jafnan er menn gengu til borða eðr frá, þá varð at kalla á Vilmund, ok því var hann jafnan einn ok blandaðist lítt við aðra menn: því var hann kallaðr Vilmundr viðutan.
Þat er nú þessu næst at segja, at Hjarrandi ok Vilmundr fóru á skóg at veiða dýr ok með þeim margir menn. Ok váru á skóginum, svá at víkum gegndi. Var þá enn sem optar, at Vilmundr fór einn saman ok varð honum gengit víða. Kom hann nú á þá sǫmu sanda, sem fyrr hafði hann komit, ok at þeim steini. Fór hann nú upp á steininn ok sér slíka sýn ok fyrr, ok hinar sǫmu konur. Hann heyrir nú, at þær talazt við ok mælti hin gamla kona:
“Hvat var nú títt, fóstra mín, er þú fórt ór borginni?”
“Margt var tíðinda,” sagði hon, “maðr var þar kominn, sá er Vilmundr heitir, mikill vexti, en sterkr at afli, ok þykkir mǫnnum sem vera muni eldhúsfífl, en hann hefir unnit Hjarranda hviðu, ok eru þeir orðnir fóstbræðr, en nú er ek fór heiman, sá menn skip at landi sigla; váru saman tólf ok tuttugu ok váru flest drekar ok drómundar, ok þótti mǫnnum sem þar mundi kominn einnhver biðill Gullbrár, en Hjarrandi var nú á skógi ok þeir Vilmundr, ok þótti mǫnnum sem berserkir mundu við landit komnir, því at blámenn sáuzt í liði þeirra, ok þykkir mǫnnum sem nú muni Hjarrandi reyndr verða.”
Síðan laukzt aptr steinninn, en Vilmundr snýr í burt þaðan.
Einnhvern dag váru menn úti staddir hjá konungsatsetunni. Þeir sá skip af hafi sigla. Þau váru stór með svǫrtum seglum. Þau ber skjótt at landi, ok báru þeir tjǫld af skipum. Þessu næst váru menn sendir frá strǫndu ok komu fyrir konung. Sá hét Skjǫldr, er fyrir þeim var. Hann kvaddi konung ok mælti:
“Sá konungsson hefir sent mik til yðar, er Buris heitir. Hann er son Ródíans konungs í Blǫkumannalandi. Hann er nú kominn fyrir yðrar hafnir með þeim erindum, at hann vill fá yðra dóttur, er Gullbrá heitir, því at hennar prýði ferr nú víða um heiminn, ok bað hann, at þér mundut vel gøra ok fœra honum til sjófarins yðra dóttur, ok semdi þit þar ykkarn kaupmála, því hann vill eigi ónáða sitt fólk at ganga heim til hallarinnar. En ef þér vilit eigi svá gøra, þá tekr hann yðra dóttur með herfangi, en drepr yðr sjálfa ok eyðir yðart ríki.”
Konungr mælti: “Þetta mál kemr eigi svá mjǫk til mín, því at Hjarrandi, hennar bróðir, rœðr hennar gipting, ok væntir mik, at hann muni einhver svǫr gefa þér hér um.”
Skjǫldr segir, at konungsson vill eigi lengi vera vánbiðill hennar, — “ok megi þér svá til ætla, at þegar á morgin er yðr vís ófriðr, ef þér synit konunnar, ok sitit í frið,” — ok gengr hann nú til skipa.
Hjarrandi kom nú heim af skóginum, ok váru honum sǫgð þessi tíðindi, en hann bað þegar kveða við lúðra, ok var liði safnat at nálægum bygðum, ok var tíminn heldr stuttr, ok var nú hark mikit í borginni, er hver bjó sik með sínum vápnum. En at morgni dags kveða við lúðrar í búðum Buris, ok lætr hann setja upp merki sitt, ok var víða þakinn vǫllrinn af hans her, ok váru flest blámenn ok berserkir. Hjarrandi fór í móti með sínum her, ok var þat lítill her hjá her Buris.
Ekki var Vilmundr enn af skóginum kominn, ok þótti mǫnnum hann nú sanna nafn sitt ok vera viðutan.
Skjǫldr bar merki Buris, ok var hann bæði sterkr ok stórhǫggr. Hjarrandi gekk í gegnum lið Buris, ok stóð ekki við honum. Skjǫldr snýr nú í mót honum ok leggr til hans með spjóti. Hjarrandi stǫkk í loft upp, ok lagði Skjǫldr í jǫrðina ok laut eptir. Hjarrandi leggr sverðit um hrygg honum ok tók hann í sundr um þvert, ok sverðit sǫkk í jǫrðina at hǫndum honum. Þá kom Buris mót Hjarranda, ok hófu þeir sitt einvígi með svá stórum hǫggum, at sá þóttizt bezt hafa, sem fyrst þeim var. Buris var svá magnaðr, at hann bitu eigi járn; en hlífar hjugguzt af Hjarranda, ok því báruzt sár á Hjarranda. Hann spennir nú sitt sverð tveim hǫndum ok hǫggr til Buris. Þat kom um þvert andlitit á jungkæranum, ok brotnaði í honum nefit ok tanngarðrinn hinn efri, ok hrundu tennurnar allar í gras. Mæddi Hjarranda þá blóðrás, ok féll hann með stórum sárum, ok slær nú felmti miklum á fólkit.
Í þessu bili kemr Vilmundr heim til borgarinnar af skóginum, ok var konungsdóttir komin á flótta ok ætlaði at fela sik. Vilmundr spyrr nú, hvat um er, ok kváðust menn ætla, at Hjarrandi mundi dauðr. Vilmundr fór þá til bardagans, ok váru þá allir komnir á flótta. Ok er menn sá Vilmund, varð sá margr fullhugi, sem áðr var hræddr, ok tekzt nú bardaginn í ǫðru sinni, ok var Vilmundr nú fremstr í fylkingunni. Buris sótti nú á mót honum ok hjó til hans. Vilmundr brá við skildinum, ok klofnaði hann niðr at mundriða, en sverðsoddrinn nam á honum ennit, ok var þat lítit sár ok blæddi mjǫk. Vilmundr snaraði svá fast skjǫldinn, at Buris varð laust sverðit. Vilmundr hjó með tveim hǫndum til Buris með ǫxinni framan á bringuna, ok varð svá mikit hǫggit, at Buris kiknaði við, en eigi beit. Vilmundr snýr þá ǫxinni ok setti hamarinn við eyra á Buris, ok mǫlbrotnaði í honum hausinn. Þá urðu menn hans felmsfullir, ok brast flótti í liði þeirra, en Vilmundr ok borgarmenn elta þá til skipa, ok gengu sumir á kaf, en sumir váru drepnir á landi, ok gafu eigi fyrri upp en allt þat illþýði var drepit, svá at aldri einn maðr var eptir af hans mǫnnum, en þat herfang, sem þeir fengu í gulli ok silfri, vápnum ok klæðum, skipum ok landtjǫldum, var svá mikils vert, at þess kunni engi marka tal.
Vilmundr kannar nú valinn ok fann Hjarranda lífs ok mjǫk sáran. Hann var nú heim borinn, ok tók systir hans at grœða hann, ok var hann skjótt lífvænn. Vilmundr lét hreinsa borgina, en flytja hina dauðu á sjó út ok sǫkkva til grunna.
Líða nú tímar, þar til Hjarrandi var gróinn.
Vilmundr segir nú Hjarranda, at hann vill vitja fǫðr síns. Hjarrandi bað hann svá gøra. Vilmundr hittir nú Sviða ok segir honum, hvat yfir hann hafi drifit, síðan þeir skildu, ok bauð honum at fara með sér ok búa eigi lengr svá fjarri mǫnnum. Sviði þá4 þat ok sagði sér leiðast í fásinninu. Fór hann nú með Vilmundi til konungs, ok var hann settr hǫfðingi yfir eitt mikit hérað, ok sá menn skjótt á, at hann kunni góðan setning bæði lands ok laga, ok var mikill styrkr at honum.
Nú tekr þar til, sem Kolr kryppa var á skóginum ok gørði margt illvirki ok herjar á land konungs, brenndi bæði kastala ok kauptún, en drepr menn ok rænir fé. Konungr kemr at máli við Hjarranda ok biðr hann fara at Kol, ok búazt þeir Vilmundr nú á skóginn ok leituðu Kols ok hǫfðu sextigi manna. Kolr hafði þá ríðit í byggðina ok brennt einn kastala ok tekit mikit fé ok reið nú aptr í skóginn með þrælum sínum. Koma þeir Hjarrandi nú á móti þeim, ok slær þegar í bardaga. Sœkir Kolr fast fram ok hans menn, ok váru þeir svá fjǫlkunnugir, at náliga bitu eigi vápn manna Hjarranda útan þeim Vilmundi. En er sókn var sem hǫrðust, komu fram ór skóginum fimmtigi svína ok sœkja at mǫnnum Hjarranda ok rífa þá til dauðs. En þó at þeir hyggi til þeirra, þá hrukku sverðin upp í móti. Var þessi atgangr bæði harðr ok hættligr. Þó féllu um síðir allir þrælar Kols ok svá allir menn þeirra fóstbræðra. Þá váru eptir tíu svínin. Stǫkkr Kolr þá á skóginn. Báðir váru þeir Vilmundr ok Hjarrandi sárir, en þó eltu þeir Kol til kastalans, ok skildi þar með þeim. Fóru þeir þá heim ok váru mjǫk stirðir, en urðu þó snart heilir.
Nú safnar Kolr liði í annat sinn ok fær tuttugu menn, ok heldr hann sǫmu fram um sitt athæfi, ok hann var verri en fyrr. Þeir fóstbræðr fara á skóginn í ǫðru sinni at Kol ok hǫfðu hundrat manna ok verða varir við, at Kolr er farinn í byggðina. Ríða þeir at honum, ok slær enn í bardaga með þeim. Er enn sem samt segi, at Kolr er stórhǫggr, en deyfði eggjar fyrir mǫnnum Hjarranda. Koma þá fram svínin ok sœkja at þeim. En svá lyktast leikr þessi, at allir féllu menn Hjarranda ok svá Kols. Vilmundr tekr þá at berjast við svínin, en Hjarrandi við Kol. Hann hǫggr nú til Kols ok ofan í skallann, sem honum var hægast, en sverðit stǫkk í sundr ok beit ekki. Kolr skók hǫfuðit ok hjó til Hjarranda, en hann snerist undan á hæli. Sverðit kom á kálfann ok reist niðr allan, ok var þat mikit sár. Hjarrandi greip í eyrat á Kol ok rykkti af honum vangafillunni, svá at berar skinu við tennurnar. Kolr stǫkk þá í skóginn ok flýði. Vilmundr hafði þá drepit svínin ǫll nema gyltuna. Hon komst á skóginn ok hafði bitit af Vilmundi einn fingrinn, ok skildi svá með þeim, ok segja þeir nú konungi, hvat í hafði görzt, ok þótti honum æ ór einum brunni bera um illsku Kols. En þegar Hjarrandi var gróinn, hafði hann mikinn hug á at hefna sín á Kol.
Þat var eina nátt, at Vilmundr vaknaði ok var Hjarrandi á burtu. Hleypr hann nú á fœtr ok tekr vápn sín, fer nú á skóginn. Ok er hann kemr nær kastala Kols, sér hann á einni mýri, hvar þeir eigast við, Hjarrandi ok Kolr, ok var gyltan komin í leikinn með Kol, ok hafði Hjarrandi fengit þrjú sár, ok brotit hafði hann sverð sitt, ok nú fekk hann einn stóran stein, svá at fjórir menn mundu varla getat lypt. Hjarrandi kastar honum at Kol, ok kom beint á tenn honum, svá at Kolr féll á bak aptr, ok kom hnakkinn á stein, ok brotnaði hausinn í mola, ok lauk svá ævi Kols. Gyltan hljóp at Hjarranda svá hart, at hann féll til jarðar. Í því kom Vilmundr at ok lagði til gyltunnar með spjóti, en hon skaut við sigginu, ok stǫkk spjótit í sundr. Vilmundr greip þá í aptrfót hennar ok rykkir at sér svá fast, at kviðrinn rifnaði, en iðrin féllu niðr ór henni. Hon hafði fest tennrnar framan í herklæðunum á brjósti Hjarranda ok svá nær beininu, at hon reif af honum geirvǫrtuna, svá at berir skinu við bringuteinarnir á honum, því at Vilmundr kippti svá snǫggt, at bæði var senn á lofti Hjarrandi ok gyltan. Dó nú gyltan, en Hjarrandi var óvígr. Þessu bili fekk Vilmundr hǫgg svá mikit um þverar herðarnar, at hann féll á kné báðum fótum. Snýzt hann þá við ok sá, at þar [er] komin Sóley, vinkona Kols, ok sœkir hon nú at Vilmundi í ákafa, svá at þat var lengi, at hann átti eigi annat at gøra en verja sik. Sér hann nú, at eigi má í annarri hendi hafa við hana. Grípr hann nú í hennar hár ok vefr því um hǫnd sér, en annarri hendi tekr hann sitt sax ok setr á hennar háls, svá at af fauk hǫfuðit. Var hann nú bæði móðr ok stirðr. Leggr hann nú Hjarranda á sinn skjǫld ok ber hann heim af skóginum ok inn í garðinn Viðbjóð ok bað Gullbrá lækna hann, en hann gekk inn í hǫllina ok setti hǫfuð Sóleyjar á borð fyrir konunginn alblóðugt ok mælti svá:
“Nú er dauðr Kolr kryppa, mágr þinn, hinn mesti spillvirkir, sem verit hefir, ok tak nú við hǫfði hans frillu, ok munu þessir spillvirkjar eigi lengr spilla ríki þínu.”
Konungr varð svá reiðr við orð hans, at hann bað sína menn upp standa ok drepa fól þetta, er svá mikla svívirðing hefir honum gört at setja þat hǫfuð á borð fyrir hann, er svá var háttað, — “því at þó ek vilda mína dóttur dauða fyrir sín illbrigði, þá má ek eigi þá skamm þola, at hennar blóð renni yfir mín borð, svá sem þat kalli á mik til hefndar eptir sik. Því skal Vilmundr eigi fyrir mín augu koma at svá búnu mínu lyndi.”
Menn váru eigi skjótir til at ráða at Vilmundi, ok sneri hann burt ór hǫllinni ok bað sinn svein taka sinn hest, ok reið Vilmundr nú til síns fǫðr ok segir honum sem komit er, en Sviði segir, at konungr hefði mikit til síns máls ok þat væri ofraun at setja slíkt hǫfuð á borð fyrir konung. Vilmundr dvelst nú með feðr sínum, ok síðan tekr hann sér hesta ok marga menn til fylgðar ok fer í kastala þann, sem Kolr hafði átt, ok váru þar allsnœgtir, bæði vist ok vín, gull ok gersemar, ok dvelst Vilmundr þar nú nokkra hríð.
Hjarrandi grær skjótt sára sinna. En er þeir feðgar finnast, ávítaði Hjarrandi fǫðr sinn, hversu hann hafði skilit við Vilmund. En konungr segir, at þat var svá mikil ofraun, at hann gørði, at þat var eigi umberanda, en Hjarrandi segir, at hann mundi verða sárbeitr í sektinni, ef hann vill ǫðru til sín slá en góðu, ok skildu þeir feðgar at svá mæltu.
Eitt sinn gekk Vilmundr frá kastalan sínum, því honum þótti daufligt, síðan þeir Hjarrandi skildu. Gekk hann nú til laugar þeirrar, sem hann hafði fyrr til komit. Sér hann nú, hvar þrjár konur ganga frá lauginni ok til steinsins. Hann fór upp á steininn at heyra, hvat þær tala. Þá tók hin gamla kona til orða:
“Hvat er nú í fréttum, fóstra mín?” segir hon. “Ok hefir nú langt verit, síðan þú fannt mik.”
“Margt hefir nú til nýlundu borit,” sagði hon; “er þat fyrst, at drepinn er Kolr kryppa ok svá Ǫskubuska, kona hans, ok má þat heita nauðsynjaverk.”
“Hver vann þat?” segir kerling.
“Hjarrandi ok Vilmundr,” sagði hon, “ok varð Hjarrandi banamaðr Kols, ok lá þó sem næst, at Hjarrandi mundi þar ganga frá sínu lífi, ef Vilmundr hefði eigi hjálpat honum, en Vilmundr banaði frú Ǫskubusku, ok drap hann þá grimmu gyltu, sem menn ætluðu, at aldri mundi sigruð verða, ok víst veit ek þat, at vaskari maðr mun eigi finnazt en Vilmundr er, en eigi fekk hann þau laun, sem mér þótti hann til vinna, því at konungr gerði hann útlægan.”
“Hvat bar þar til?” segir kerling.
Hon segir henni nú sem farit hafði með þeim.
“Víst þœtti mér Vilmundr gøra konungi ofraun,” segir kerling, “ef svá hefði verit sem konungr hugði. En nú er því betr, at þat er eigi, eða hversu lengi skaltu þanninn leynast, fóstra mín?”
“Eigi er mér annt um,” segir hon, “at opinbera mik. Þat þótti mér tíðindavænligt, fóstra mín,” segir hon, “at vér sám skip at landi sigla tuttugu. Þau váru skrautlig ok vel búin ok einn dreki svá vænn, at ǫngvan sá ek fyrr honum líkan, ok þótti ǫllum sem þeir mundu langt at komnir, en fyrr fór ek af stað en ek vissa, hverir þeir váru.”
“Auðvitat mun þat,” segir kerling, “at þar mun kominn einnhver biðill Gullbrár.”
“Þá mun Hjarrandi verða reyndr,” kvað hon, “ok íþróttir hans, ok stendr hann nú einn upp, er Vilmundr er eigi hjá honum.”
“Eigi veit ek, hvar5 til ætlar um metnað Hjarranda,” segir kerling, “eðr hvers Gullbrá verðr auðit um giptingina. Enda þœtti mér meira varða um þína gipting at vita hana góða, ok betr þœtti mér fallit, at Vilmundr ætti þik en Kolr, sem menn ætluðu at vera mundi.”
“Vel þœtti mér sú kona gipt, sem Vilmundr ætti,” segir mærin, “en skipazt ætla ek at þurfi með þeim fǫðr mínum, áðr en þeir drekka sáttir saman, en eigi vilda ek þat til vinna, þó ek ætti kosti at vera í kastalanum hjá Vilmundi, ef hann færi svá at sínu máli sem Kolr. En frétta munum vér nú fyrst, hvat til tíðinda ber heima.”
Lýkzt aptr gluggrinn, en Vilmundr fór til kastala síns, ok hafði hann njósnarmenn í borginni at vita hvat þar fór fram.
Baldvini er konungr nefndr. Hann réð fyrir Galicía. Hann var kvongaðr ok hafði drottningu af dýrum ættum, ok með henni átti hann tvǫ bǫrn, einn vaskan son ok væna dóttur. Hans son hét Guðifreyr. Hann var vaskr maðr ok vel siðaðr ok umfram flesta menn at ǫllum íþróttum. Hann var svá vinsæll, at hver maðr unni honum hugástum. Hans systir hét Rikiza. Hon var allra kvenna fríðust ok mennt hverri mey betr á því landi. Konungr unni mikit bǫrnum sínum.
Guðifreyr fór í hernað með miklu liði, ok fór hann vel með hernaði sínum. Hann herjaði um Austrveginn. Hann hafði spurn af Gullbrá, ok var honum mikit sagt af hennar vænleik. Frétt hafði hann ok ummæli Hjarranda um gipting hennar, ok því gørir hann ferð sína til Hólmgarðs. Konungsmenn váru úti, þá er skipin sigldu at hǫfnum, ok fannzt mǫnnum mikit um sigling þeirra. Þeir hǫfðu tuttugu langskip ok einn dreka, ok var allr gulli búinn fyrir ofan sjó. Þóttuzt menn eigi hafa séð vænni sigling ok skip eðr meir vandaðan reiðskap, því at allir strengir váru sem á gull eitt sæi, en seglin váru stǫfuð með allra handa vefjum, pell ok silki ok guðvef. Þessir menn héldu til hafna ok báru tjǫld á land, ok fannzt mǫnnum þá eigi minna til, hversu hæverskliga þeir hlóðu sínum seglum eðr hversu mikill ljómi yfir kom, þá þeir reistu sín landtjǫld, því at alla vega lýsti af þeim carbunculis, sem settir váru í þá knappa með gull gørva sem stóðu upp af þeirra tjǫldum. Þeir segja nú konungi, at þar munu komnir tignir menn af ǫðrum lǫndum. Þá lætr hann forvitnast um, hverir þessir váru, ok sendir Hjarranda til sjóvar. En er hann kom nærri landtjǫldunum, þá gengu margir menn í móti honum, ok þar sá hann einn mann, þann sem langt bar af ǫllum. Hjarrandi heilsar þeim hæverskliga ok þeir honum á móti. Hann spyrr, hver hǫfðingi þeirra er. Þessi hinn fríði maðr mælti:
“Guðifreyr heiti ek,” segir hann, “ok er ek son Baldvina konungs af Galicía.”
“Oss forvitnar,” segir Hjarrandi, “hvert erindi þér eigit í várt land með svá mikinn her.”
Guðifreyr segir: “Oss þykkir gott at vera viðbúnir, ef nǫkkr vill [oss] vánt, en várr liðsfjǫldi skal yðr ekki at meini koma, því at vér viljum hér friðland hafa ok fá orðlof af konungi, at hann haldi oss torg til matkaupa.”
Hjarrandi mælti: “Várt torg skal yðr til reiðu, en konungr bað mik til þín fara at segja yðr, at hann býðr yðr til veizlu, ef þér vilit þiggja, um þrjár nætr með svá marga menn sem þér vilit.”
“Þat viljum vér gjarna þiggja,” segir Guðifreyr, “ok á morgin munum vér þar koma, eðr er Hjarrandi konungsson í landi, er mjǫk er lofaðr at hreysti sinni?”
“At vísu er hann í landi,” segir Hjarrandi, “því hann talar nú við yðr.”
“Þat er bæði,” segir Guðifreyr, “at þú ert mjǫk lofaðr, en þá lízt mér svá á þik, at mér þykkir líkligt, at þat muni allt satt vera, sem vel er til þín talat, ok gakk í várt tjald ok drekk með oss.”
Hjarrandi gørir nú svá, ok var þar af engu drukkit utan gullkerum, ok fannzt Hjarranda mikit um háttu þessara manna ok alla atburði. En er honum þótti tími til, tók hann orðlof til heimferðar ok segir konungi, at þar var kominn konungsson af Galicía, — “ok hyggjum vér, at þeir muni hafa eitthvert mikit erindi, þó at þeir hafi þat eigi oss sagt, ok koma þeir hér á morgin.”
Konungr spyrr hversu honum lízt á þessa menn, en Hjarrandi segist hvárki sét hafa vænna mann né kurteisara sveinafólk, ok líðr nú af náttin.
En at morgni kemr Guðifreyr konungsson heim til hallarinnar með sextigi manna, ok váru þeir allir vænir ok vel búnir. Hjarrandi gekk í móti þeim ok leiðir þá fyrir konung, en konungr fagnar vel gestum sínum, ok sezt hann í hásæti sitt ok Guðifreyr hjá honum, ok margir ágætir menn sátu yfir konungsins borð. Hjarrandi sat á einum gylldum stóli, ok þat tǫluðu allir menn, at eigi hefði þar vænni maðr komit en Guðifreyr; drukku nú glaðir.
Konungr mælti þá til Guðifreys ok spyrr hann at ætt ok óðaljǫrð eðr hvert hann girntizt at fara, en Guðifreyr segir:
“Ek er son Baldvina konungs af Galicía, en af því at vér erum langt vestr í heimin, þá lystir oss at kanna Austrveginn ok sjá siðu ókunnigra manna ok kynnazt við hǫfðingja. Svá hǫfum vér ok frétt, at þér eigit eina fagra dóttur, ok forvitnar oss at sjá hana, ef þat er eigi yðr í móti eðr hennar bróðr. Svá hǫfum vér ok spurt, at Hjarrandi, yðvar son, er íþróttamaðr mikill, en við erum jafngamlir, en fjarstætt mun vera um íþróttir okkrar, en oss er sagt, at dóttir yðr muni eigi gipt vera utan þeim manni, sem reynir íþróttir við hann, en oss þykkir þat skammlaust vera, þó at vér komumzt eigi til jafns við þvílíkan mann.”
Hjarrandi mælti: “Eigi ofhœlit þér yðr, en þat eitt hefi ek um talat vegna Gullbrár, at ek mun því fram fylgja.”
“Gott þykkir mér,” segir Guðifreyr, “alla skemmtan við yðr at eiga, hvárt sem þat eru skot eðr skylmingar. Veit ek, at yðr systir er ǫngum góðum kostum at firr, hverjar íþróttir sem við prófum, en eigi skulit þér svá virða, at mér gangi kapp eðr ágirni til þessa.”
“Þat skal vera,” segir Hjarrandi, “en ek ætla vel fallit, at við prófum ǫðrum til skemmtanar okkrar íþróttir.”
Annan dag eptir gengu þeir á víðan vǫll, ok var þá settr upp einn hár stjaki mjǫk. Þar setti Hjarrandi upp á eitt epli, ok síðan tók hann sitt spjót, þat sem þeir Vilmundr hǫfðu fyrr skotit. Hann skaut nú eplit ofan af stjakanum, ok þótti ǫllum furða í því skoti. Nú var eplit upp aptr sett. Guðifreyr gekk þá til ok setti eina hnettǫflu6 upp á eplit ok gekk frá jafnlangt sem Hjarrandi ok skaut á halann á hnettǫflunni, svá at hon hraut ofan, en eplit stóð kyrrt, ok lofuðu allir þetta skot. Síðan prófuðu þeir arbystisskot ok aðra hæfni, ok var svá nærri um með þeim, at menn kunnu þar eigi mun at gera.
Nú kom njósnarmaðr Vilmundar í móts við hann ok segir honum, hversu gengit hafði með konungasonunum, ok segist ǫngan mann slíkan séð hafa. Vilmundr bað hann fara enn ok segja Hjarranda, at hann skyldi reyna allar íþróttir við hann Guðifrey utan berjazt.
En at morgni dags váru þeim búnir hestar til útreiðar með sœmiligum reiðskap, ok þeir váru afburðar vel vápnaðir. Síðan tóku þeir stinnar burtstengr ok hlupu á sína hesta ok ríða fram á vǫllinn. Hjarrandi kom fyrri á vǫllinn. Hann tók einn digran gullhring ok rennir honum fram á gǫtuna ok hleypir síðan þar eptir hestinum sem harðast getr hann. Ok er hann kemr jafngegnt hringnum, stingr hann sínu spjóti í hringinn ok kippir honum upp til sín, svá at hann seinkar eigi hestinn. Hringrinn loddi framan á spjótinu, en hann veifði spjótinu kringum sik. En þó hringrinn hryti af spjótinu, þá henti hann hann með spjótinu, svá at hann kom aldri á jǫrð.
Nú kemr Guðifreyr á vǫllinn ok hafði einn gler kálk í hendi, fullan af víni. í annarri hendi hafði hann gullskál. Hann ríðr sínum hesti sem mest mátti hann fara, en hans burtstǫng liggr í hans skjaldarhaka. Hestrinn rennr sem mest mátti hann, en Guðifreyr rennir á skálina, svá at hon var full, ok ríðr síðan at Hjarranda ok réttir at honum ok stǫðvar eigi hestinn. Hjarrandi tók við skálinni ok drakk af, en kastar hringnum til Guðifreys, en hann henti á lofti, ok seinkaði hvárgi sinn hest ok riðu til skeiðsenda ok vendu snart um sínum hestum ok hleyptuzt á móti, ok af hendi þá hvár ǫðrum hringinn ok skálina, ok síðan leggr hvár í annars skjǫld svá hart, at spjótskaftabrotin flugu langt yfir hǫfuð þeim, ok skildu þeir svá sitt turniment, ok vildi konungr eigi, at þeir reyndi lengr.
Nú segir Hjarrandi sendimanni Vilmundar, at hann vill koma á sættum með þeim fǫðr sínum, en sveinninn segir honum, at Vilmundr vildi þat eigi, en hafði beðit hann at standa sér til, þá hann kæmi fyrir konung. Hjarrandi segir, at svá skyldi vera.
Síðan fara þeir til hallar, ok prófuðu þeir nú skáktafl, ok var um alla hluti nær um með þeim, svá at engi kunni at mismuna, ok gengr nú svá ut veizlan. En hinn síðasta dag veizlunnar beiðist Guðifreyr at sjá konungsdóttur. Hjarrandi segizt þat gera vilja fyrir vinskapar skuld, ok var nú sent eptir henni, ok var hon inn leidd með fǫgrum strengleikum. En þó áðr væri bjart í hǫllunni ok mikill ljómi, þá birtizt þó mikit, er hon kom inn, ok síðan leitaði Guðifreyr þeirra mála við konung ok Hjarranda, ef þeir vildu gipta honum jungfrúna. En Hjarrandi segir, at hennar vili skal fyrir ganga, en hon sagðizt þat eigi á bak brjóta, sem þeir vildu.
Hjarrandi sendir nú mann til Vilmundar ok spyrr, hvat honum þœtti ráðligt hér um, en Vilmundr segir ‹at› honum þœtti þat ráðligazt, at þessum manni væri eigi frávísað, ok segir, at Hjarrandi mundi eigi alla ævi hana geyma, ok bað sveininn svá segja Hjarranda, at hann muni koma í brúðlaupit, hversu sem þeir konungr semdi, þá er þeir fyndizt.
At morgni dags segir Guðifreyr, at hann vill vita sín erindislok ok eigi eptir ǫngu þar at bíða. Gengu þeir nú í kastalann konungsdóttur ok tǫluðu þetta mál við hana. En hon svaraði ǫllu hæverskliga, en segir þó, at henni þœtti mikit fyrir at fara í ókunnigt land fjarri sínum frændum. “Viljum vér ok vita,” segir hon, “hvat þér vilit fyrir vára skuld gøra.”
“Hvers beiðizt þér, frú?” segir Guðifreyr.
“Oss er sagt,” kvað hon, “at þér eigit eina systur, er Rikiza heitir, ok ef þér vilit unna várum bróðr þat ráð, þá þœtti oss mikit gott í kaupazt.”
Konungsson svarar: “Um ǫngvan hlut munum vér fortǫk hafa, en yðvar bróðir þykkir oss sjálfr vera bezt til fallinn at biðja þessar konu.”
Nú hvárt sem hér eru um hǫfð mǫrg orð eðr fá, þá verða þær endalyktir, at jungfrú Gullbrá var gipt Guðifrey konungssyni, ok skal nú þegar vera þeirra brúðlaup, ok var nú mikill viðrbúningr í borginni. Bauð konungr til sín vinum sínum ok mǫrgu stórmenni, ok var þat mánuð heilan, at menn drifu ór ǫllum áttum at borginni.
Þat undruðuzt menn mjǫk, at Ǫskubuska ambátt var horfin, ok vissi enginn, hvat af henni mundi orðit, ok líðr nú til þess, at komit er at brúðlaupsdegi, ok skorta þá eigi allra handa hljóðfæri í hǫll konungs, ok var hǫfðingjum skipat í sæti, ok hafði Hjarrandi allt starf hér fyrir.
Nú skal þar til taka, at Vilmundr sat í kastalanum. Honum varð reikat burt í skóginn. Hann bað sína menn fara heim til borgarinnar ok bíða sín þar, svá at engi maðr vissi, hvar þeir væri. En hann gekk á þá sǫmu sanda, sem fyrr hǫfum vér getit. Hann fer nú upp á steininn, ok var hann þá læstr. Hann fór þá ofan af steininum ok gekk þar að, sem honum þótti líkazt til, at dyrnar mundu vera, ok lýstr á hǫgg mikit ok biðr uppláta, ef nǫkkut er kvikt inni, — “eða mun ek brjóta allan steininn.”
Nú var lokit upp steininum, ok kom út kona nǫkkut við aldr.
“Hver ertu,” segir hon, “er svá biðr dyra?”
“Vilmundr heiti ek,” segir hann, “eðr hvat heitir þú?”
“Silven,” segir hon; “ertu Vilmundr viðutan?”
“Kallaðr hefi ek svá verit,” segir hann.
“Svá spyrst mér til,” segir hon, “at þú munir hafa unnit meiri hreystiverk en at brjóta stein minn.”
“Hvat er hér fleira?” segir hann.
“Vér erum hér þrjár,” segir hon, “ok á ek fyrir oss at ráða, ok muntu láta oss vera sjálfráðar, ef vér lofum þér inn.”
“Vel mun oss saman koma,” kvað hann.
Þau ganga nú inn í steininn. Þær heilsa nú manninum, sem inni váru. Hann sezt niðr ok þótti þar gott um at litast. Þær spyrja, hvat hann segir tíðinda. Hann mælti:
“Eigi þurfit þér mik tíðinda at spyrja, því at görr vitit þér, hvat títt er í borginni, en ek.”
Silven svarar: “Oft hefir þú vanit komur þínar á stein várn, ok ætla ek, at þú hafir hér flestra hluta vís orðit, þeirra sem þik hefir forvitnað.”
“Eptir er enn þat eitt,” segir hann, “sem mik forvitnar mest.”
“Hvat er þat?” segir hon.
“Hvat at kvinnum eruð þér,” segir hann, “eðr því byggit þér hér?”
“Eigi er þess at dylja,” segir Silven, “at þessi er mín dóttir, er hér stendr, en þat er fóstrdóttir mín, er á pallinum sitr, ok heitir Sóley, dóttir Vísivalds konungs.”
“Mjǫk eru menn þá duldir hins sanna,” segir Vilmundr, “því at þat hefir almæli verit nú langan tíma, at hon hafi verit hjá Kol kryppu í kastalanum ok samþykkzt hans ódæðum.”
“Því er betr, at þat er ei,” segir Silven, “en hon skipti litum við Ǫskubusku ambátt ok hefir síðan haft hennar starf. Hefir hon ok þess fundnar raunir, at þú gekkt nærri henni einu sinni í steikarahúsinu.”
Hon tók þá upp fingrgull ok mælti til hans:
“Mantu, hvar þú skildizt við þetta gull?”
“Þekkja mun ek þá hǫnd,” segir Vilmundr, “ok svá augun með.”
Þá lagði Silven fram hina hægri hǫnd fóstru sinnar, ok sá Vilmundr þann fingrastað, sem holdit hafði hlaupit undan hans fingrum, ok var nú þó hvítnat holdit um.
“Bæði kenni ek gull þetta ok hǫnd ok svá augu, en þau sá ek hér fyrst í steininum, ok þat til marks um, at ek fann einn gullbúinn skó við þessa laug, sem hér er skammt í burt, eðr minnizt þér nǫkkut, jungfrú, þau orð, sem þér tǫluðuð, þá þér sǫknuðuð hans?”
Þá roðnaði Sóley, en Silven mælti: “Eigi skaltu roðna, fóstra mín, því at eigi er víst, at þér bjóðist vaskari maðr. Hefir þú ok þat mælt, at þér þœtti sú kona vel gipt, sem Vilmundr ætti.”
Hann mælti þá: “Búit yðr í stað, ok skulum ver fara heim til hallar, ok hefir konungr of lengi duldr verit hins sanna um dóttur sína.”
Silven segir hann ráða skyldu. Ok taka þær nú sína beztu gangvara ok fara síðan heim til borgarinnar í þann tíma dags, sem Gullbrá var leidd í hǫllina með sinn skara.
Menn Vilmundar komu nú í móts við hann. En er menn váru niðr setztir ok til drykkju var tekit, kom Vilmundr í hǫllina ok bar Sóleyju á handlegg ser, en þeir váru sextigi saman. Vilmundr gekk fyrir konung ok mælti:
“Hygg at, konungr, hvárt hér er komin Sóley dóttir þín eðr hefir hon legit úti hjá Kol kryppu, sem þú hugðir, at vera mundi mágr þinn, en þá var þér viðrlíkr mágr makligr, ok geym nú vel dóttur þína, en ek mun gera þér ǫnga skapraun í hérvist minni fyrst at sinni. En svá finnumzt við næst, at þú verðr var við, hvern þú hefir sekan gört.”
Snýr Vilmundr þá í burt mjǫk reiðr.
Hjarrandi mælti þá til fǫðr síns:
“Eigi er þat várt ráð”, segir hann, “at Vilmundr fari svá burt, at þit séð ósáttir, því hann mun verða þér sárbeitr í sektinni, en þú veizt þat sjálfr, at vér vildum hann allir feigan fyrst, er hann kom til vár, en hann hefir oss líf gefit ok í marga mannraun fyrir oss gengit ok aldri góð laun fyrir fengit af oss”.
“Hvat viltu þá til gøra?” segir konungr.
“Þú skalt bjóða honum dóttur þína”, segir Hjarrandi, “ok þriðjung af Garðaríki ok þá nafnbót, sem hann vill kjósa.”
“Varla er oss þat lægingarlaust”, segir konungr.
“Eigi var honum minni smán görr, þá hann var útlægr görr ok hafði áðr frelst þitt ríki.”
“Hjarrandi, far nú med sem þú vilt”, segir konungr.
“Standit þér upp þá ok fylgit mér”, segir Hjarrandi.
Konungr dvelr þat ei, ok hlupu nú allir upp, þeir sem inni váru, ok gengu út með honum. Vilmundr var þá kominn á hest. Hjarrandi greip í taumana ok mælti:
“Fyrir okkarn vinskap”, sagði hann, “þá takit sættum við fǫðr minn, því at hann vill bjóða þér góð boð.”
“Þat geri ek fyrir þína skuld”, segir Vilmundr, “en dauðr skyldi hann nú, ef eigi nyti hann þín að.”
Þá mælti konungr:
“Vilmundr”, segir hann, “far eigi burt, því vér viljum bœta þat, sem vér hǫfum illa til þín gert, með gulli ok góðum gripum, ok þar til vil ek gefa þér mína dóttur Sóleyju ok þriðjung af Gardaríki ok þá nafnbót, sem þú vilt sjálfr kjósa.”
Vilmundr svarar: “Sóley er svá af konum, at mér er mest um, en Hjarrandi svá af karlmǫnnum, at ek mun flest allt fyrir gera, ok því vil ek með hans samþykki þessi sætt taka.”
Sté Vilmundr þá af hestinum ok var leiddr inn í hǫll, ok var nú Sóley at þessum málum kǫlluð, ok var þetta auðsótt við hana. Fastnar Vilmundr þá Sóleyju ok fekk með henni þriðjung Garðaríkis ok þar með hertuganafn, ok skulu nú brúðlaupin vera bæði saman, ok gengu þau fram með allmiklum skǫrungskap.
En at afliðinni veizlunni váru allir með góðum gjǫfum í burt leystir, ok greiddi konungr út mund dætra sinna, ok bjóst Guðifreyr heim í Galiciam, ok var faðir hans dauðr, er hann kom heim. Gerist hann þá konungr yfir ríkinu.
Vilmundr tók at sér þat hertugadæmi, sem honum þótti gagnauðigast í Garðaríki, ok gerði sér þar sterka borg.
Hjarrandi dvaldist með feðr sínum nokkra stund, þar til at Vísivaldr konungr tók þá sótt, sem hann leiddi til bana. Hjarrandi lét gera sœmiliga útferð foðr síns ok bauð til Vilmundi mági sínum, ok gekk sú veizla vel fram. Ok at henni endaðri búa þeir ferð sína út í Galiciam, ok sem Guðifreyr veit þat, þá fóru þau Gullbrá út af sinni borg meir en sextigi mílur ok leiddi þá í borgina með miklum sóma ok gerðu þeim undrliga veizlu, ok sátu þeir þar allt þat missari, ok var svá mikit vinfengi þeirra, at enginn þóttist við annan skilja mega. En áðr þeir fóru burt, giptir Guðifreyr konungr Hjarranda systur sína Rikizu, ok tók hon í sína heimanfylgju þat ríki, sem Gullbrá átti í Gǫrðum austr, en Guðifreyr konungr tók þar í móti þat ríki, sem Rikiza átti í Galicia.
En at afliðinni veizlunni þá bjuggust þeir Hjarrandi ok Vilmundr heim í Garðaríki með mǫrgum stórum gersemum ok ágætum gjǫfum, er Guðifreyr konungr gaf þeim. En við þeirra skilnat var engi svá harðr karlmaðr, at vatni mætti halda, þeir sem á sá, hversu mjǫk við komust þessir viktamenn ok vinir í sínum skilnaði.
Komu þeir Vilmundr ok Hjarrandi nú heim til sinna eigna ok settust at sínum ríkjum ok stýrðu þeim svá lengi sem þeim varð auðit at lifði.
Ok endum vér svá sǫgum Vilmundar viðutan með því ályktarorði af þeim, sem skrifat heitir, at sá, sem lesit hefir, ok hinir, sem til hafa hlýtt, ok allir þeir, sem eigi eru svá ríkir, at þeir eigi konungi várum skatt at gjalda, þá kyssi þeir á rassinn á Ǫskubusku.
1 [Tók … henni] — inserted from ÍB 224 8° 209r (1750). In oldest MSS this phrase is wanting although later (in Chapter 23) the ring surfaces anyway.
2 rjá : glíma, Lbs 194 4to, 117v; ríða, JS 166 fol., 126 v; reyna,
3 granirnar : новая форма, вместо *granarnar.
4 ] konungi, Lbs 1940 4°, 119v21
5 hvar : elsewhere hvat
6 hnettǫflu : собств. hneftǫflu или hnefatǫflu, род шахматной игры.
Редакция древнеисландского нормализированного текста: Евгений Мироненко по изданию: Late medieval Icelandic romances. IV. Editiones Arnamagnæanæ. Series B, vol. 23. Copenhagen 1964. pp. 137–201.