Svínfellinga saga

1. Frá Brandi ábóta.

Þá er Hákon konungr Hákonarson hafði þrjá tigu vetra ráðit Nóregi, kom Vilhjálmr kardínáli í Nóreg ok vígði Hákon konung undir kórónu. Þat var á fimmta ári páfadóms Innocentii.

En þrimr vetrum síðar fór utan Heinrekr byskup Kársson ok Þórðr kakali. Þá var körinn til lög[sögu]manns Sturla Þórðarson. Á þeim misserum andaðist Árni óreiða, sonr Magnúss Ámundasonar.

Brandr prestr Jónsson var vígðr til ábóta á því ári, er Hákon konungr var vígðr undir kórónu. Hann réð fyrir austr í Þykkvabæ í Veri ok var ágætr höfðingi, klerkr góðr, vitr ok vinsæll, ríkr ok góðgjarn. Ok í þann tíma hafði hann mesta mannheill þeira manna, er þá váru á Íslandi. Hans móðir var Halldóra Arnórsdóttir, en móðir Halldóru var Guðrún, dóttir Brands byskups Sæmundarsonar.

2. Frá Skaftfellingum.

Ormr Jónsson réð fyrir á bæ þeim, er at Svínafelli heitir. Hann var goðorðsmaðr þar um Síðuna. Hann átti Álfheiði Njálsdóttur ór Skógum. Synir hans váru þeir Sæmundr ok Guðmundr. Þeir váru bræðr [Orms] Brandr, er síðan var byskup at Hólum, ok Þórarinn, faðir þeira Þorvarðs ok Odds. Systr þeira váru þær Steinunn ok Solveig. Þau váru fimm systkin.

Þá bjó Digr-Helgi í Kirkjubæ. Hann átti Arnfríði, dóttur Þorsteins bónda frá Hofi. Synir þeira váru þeir Ögmundr ok Þorsteinn ok Arnórr, er síðan var ábóti í Viðey, Sokki ok Finnbjörn. Ögmundr Helgason átti Steinunni Jónsdóttur. Þau váru börn þeira: Guðmundr gríss, Jón karl, Sigmundr ok Sokki, Arnbjörg nunna, Guðrún, Þóra, Helga.

Skeggi Njálsson bjó þá í Skógum. Hann átti Solveigu Jónsdóttur. Þau váru börn þeira: Klængr, Þorsteinn, Eyjólfr, Jón prestr, Arnbjörg, er átti Guðmundr Þorsteinsson, er bjó í Skarði inu eystra á Rangárvöllum, góðr bóndi.

Helgi Loftsson bjó þá í Skál. Hann átti Ásbjörgu Þorláksdóttur, systur Árna byskups. Þau Helgi áttu mörg börn, Loft ok Bjarna prest, — Magnús ok Árni, er síðan var byskup, ok Guðný, er átti Þórðr á Möðruvöllum, Þórdís, Halldóra. Helgi í Skál átti þann bróður, er Svartr hét. Hann var góðr bóndi ok átti Ástríði, dóttur Guðmundar. Þau áttu son, er Þorkell hét.

Snorri sveimr bjó í Holti í Meðallandi. Hann var fémaðr mikill ok þó lítill bóndi. Hann var vinr Ögmundar. Ekki átti hann barna.

Egill hét maðr, er bjó í Mörtungu. Hann var kallaðr skyrhnakkr. Hann átti þá konu, er Ragnheiðr hét, Einarr hét sonr þeira. Með þessum öllum mönnum var góð vinátta.

3. Andlát Orms Jónssonar.

Þat var eitt sumar, er Ormr Jónsson var á alþingi, at verk laust í hönd honum. Hann lét senda í búð eftir Helga lækni, er bjó á Másstöðum í Vatnsdal. Hann kom til ok sagði, at honum sýndist svá meinit sem eigi myndi tjá atgerðir at hafa. Ok at því varð. Þat segja sumir menn, at Ögmundr Helgason tæki Ormi blóð þar á þinginu á gjósæðinni ok síðan felldi sóttina at honum. Reið Ormr af þinginu í Skálaholt við mikinn þunga ok lagðist þar í rekkju ok lá lengi sumars í þessum vanmætti.

Kom þá Álfheiðr, húsfreyja hans, austan ok margir frændr hans ok vinir at finna hann, því at hann var vinsælastr af öllum óvígðum höfðingjum á Íslandi í þann tíma, því at hann leiddi mest hjá sér allra þeira hernað ok óöld þá, sem flestir vöfðust í, en helt hlut sínum óskerðum fyrir öllum þeim.

Ormr bóndi andaðist þrimr nóttum fyrir Máríumessu ina síðari í Skálaholti. Var hann jarðaðr fyrir austan kirkju.

Þá fór Álfheiðr, húsfreyja hans, með barni, ok fæddi hon á þeim misserum svein ok var kallaðr eftir föður sínum, Ormi.

Þat haust var veginn Snorri inn fróði í Reykjaholti. Sæmundr tók staðfestu ok goðorð eftir föður sinn, en Guðmundi var ætlat annat fé. Hann var löngum með Ögmundi ok Steinunni, föðursystur sinni.

Sæmundr tók fé Guðmundar í kirkjufé, en Ögmundr varðveitti annat fé Guðmundar. Þá var Guðmundr sjau vetra, er faðir hans andaðist.

Þat fannst brátt á, er Ormr var andaðr, at Ögmundr helt sér vel fram um heraðsstjórn, ok gerðust margar greinir með þeim Sæmundi.

4. Hófust deilur Sæmundar ok Ögmundar.

Þat var eitt sinn, at Sæmundr lét eiðfæra ómaga á landseta Ögmundar, er Höskuldr hét.

Ögmundr reið þegar at sjá yfir efni hans, ok vildi hann kalla þat, at Höskuldr mætti eigi annast ómagann fyrir fjár sakir. Síðan fekk Ögmundr menn til at færa aftr ómagann.

Sæmundr varð víð þetta reiðr mjök ok sér nú yfir eignir Höskulds ok þykkir hann fé til hafa at annast ómagann. Sagði hann, at Ögmundr gerði honum rangt ok kveðst eigi svá búit hafa skyldu. Ríðr hann heim eftir þetta, ok er nú kyrrt um vetrinn.

Eftir um várit ferr Sæmundr stefnuför í Kirkjubæ, ok stefnir hann Ögmundi um þat, at hann þóttist eigi ná réttu af honum. Heyrir Ögmundr á stefnu ok Guðmundr, bróðir Sæmundar. Síðan ríðr Sæmundr ofan í Holt í Meðalland ok tekr þar upp bú Snorra sveims, svá at þar var fátt fémætt eftir. Þaðan ríðr hann í Mörtungu ok skiptir fé með þeim Agli ok Ragnheiði. Síðan ríðr hann í brott ok hefir með sér fé allt þat, er Egill átti, en segir Agli skyrhnakk, at hann skal heimila eiga vist at Svínafelli þeim stundum, er hann vildi verit hafa. Egill tekr því mjök hvárngan veg.

Þegar Sæmundr er í brottu, ríðr Egill í Kirkjubæ ok segir Ögmundi til svá búins. Ögmundr gerir þar ekki at, en býðr Agli at vera með sér. Egill þakkar honum boðit ok segir, at hann myndi þar lengrum vera en með Sæmundi.

Ok er þeir tala þetta, ríðr þar at Snorri sveimr, ok berr hann upp vandræði sin ok segir, fyrir hver ju hann er orðinn. Ögmundr bað þá vel við verða, kvað eigi skorta mat ok önnur föng í Kirkjubæ, — «ok skal oss jafndrjúgt verða,» segir hann.

Ögmundr sendi þá mann í Þykkvabæ til Brands ábóta at segja honum tiltekjur Sæmundar.

Ábóti hét at leggja til samnings með þeim, en bað Ögmund eigi halda vini sína til rangra hluta með ofkappi, — «því at þess er ván, at Sæmundr vili þat eigi hafa, hvárki af yðrum né öðrum mönnum.» Ábóta líkar ok illa fjárupptektin, þótt sakir væri til, ok kveðst ugga, at til meira myndi draga með þeim en þá var fram komit, því at Sæmundr var ofsamaðr mikill ok óeirinn ok gerði at því engan manna mun. En Ögmundr var ótillátssamr ok átti mikit undir sér.

5. Kvánfang Sæmundar.

Nú ríðr Sæmundr til þings ok fjölmennir mjök. Brandr ábóti reið ok til þings, ok Guðmundr, bróðursonr hans, reið með honum.

Á þinginu vill Sæmundr sækja Ögmund til sekta. En ábóti bað, at þeir felldi þetta niðr, ok svá Guðmundr bað hann vægja Ögmundi, fóstra sínum. Ok svá gerir Sæmundr, at hann hefir eigi mál fram at sinni.

Af þinginu ríða þeir ábóti heim, ok þótti þá sem jafnan, at Brandr ábóti hafði sér inn bezta hlut af deildan.

En Sæmundr reið norðr með Þórði Sighvatssyni í Geldingaholt ok bað Ingunnar Sturludóttur, bróðurdóttur hans, ok hon var honum gift.

Þórðr segir Sæmundi, at hann vill, at hann leggi hvergi sinn hlut fyrir Ögmundi, kvað hvárki til skorta fjölmenni né mægðir.

Nú ríðr Sæmundr heim til Svínafells með konu sína. Ok þegar hann kemr heim, býr hann til veizlu ok býðr þangat Guðmundi, bróður sínum, ór Kirkjubæ.

Guðmundr segir, at hann mun koma. En Steinunn húsfreyja, föðursystir hans, bað hann eigi fara, en Guðmundr reið þó til veizlunnar ok með honum Egill skyrhnakkr.

Um veizluna var þeim bræðrum alltíðrætt, ok vissu menn óglöggt, hvat þeir töluðu.

En er slitit var veizlunni, reið Guðmundr heim í Kirkjubæ, ok gaf Sæmundr honum einn hest. Nú er hann í Kirkjubæ þat, er eftir var sumars. En um haustit beiðir Guðmundr Ögmund brottferðar, ok hann vill hafa brott með sér fé sitt. En Ögmundr tók því seinliga, en kveðst þó eigi vilja banna honum brottferð. Steinunn húsfreyja bað Ögmund vel leysa Guðmund af hendi. Ok svá gerði Ögmundr, at hann galt Guðmundi innstæðu þess fjár, er hann tók við, sem var til hundrað hundraða.

Ferr hann við þetta efni til Sæmundar. Sitja þeir um kyrrt fram yfir jól.

6. Ormssynir fóru at Ögmundi.

Eftir jól um vetrinn dregr Sæmundr at sér lið. Hann fekk nær átta tigu manna ok ferr við þetta lið í Kirkjubæ.

Ok um morgininn, er þeir ætla at fara, bað Álfheiðr húsfreyja, móðir Guðmundar, at hann færi eigi þessa ferð með Sæmundi fyrir þá sæmd ok velgerninga, er Ögmundr hafði honum veitta. En hann svarar henni heldr styggliga, bað hana eigi þess biðja, at hann færi eigi með bróður sínum, — «mun ek eigi þá meira virða, er halda réttendum fyrir honum,» — ok kveðst svá aldrs kominn, at hann myndi sjálfr ráða ferðum sínum. Hon kvað hann þó eigi mundu fara svá búinn ok bað hann ganga með sér til litlustofu ok gera klæðaskipti. Ok er hann klæddist, gengr hon brott af stofunni ok rekr fyrir lás. Ok er hann verðr þessa varr, tekr hann einn stein, er hann fann í stofunni, ok brýtr frá hurðina ok komst út eftir þat. Þeir Sæmundr váru þá búnir ok riðu við þetta lið í Kirkjubæ. Þetta var um nótt eftir Pálsmessu.

En sá maðr var á staðnum, er Illugi hét ok var Guðmundarson, hann var bryti. Hann átti þá konu, er Bergljot hét. Þau váru úti í eldahúsí um nótt at soðningu ok sá maðr með þeim, er Þorvaldr hét ok kallaðr feni. Rakki lá á eldahúsinu. Hann spratt upp ok gó. Illugi bað Þorvald forvitnast, at hverju hann gó. Hann gengr ok ferr upp á húsin ok sér, at hundrinn horfir norðr af húsunum. Hann heyrir þá mannamálit ok þekkir skjótt mál þeira bræðra, Sæmundar ok Guðmundar. Þorvaldr gerði ekki vart við sik ok gekk heim skjótt ok inn í skála at rúmi bónda ok segir, at menn fóru at bænum — «ok eigi ráðit, at með góðum vilja sé beim, er hér eru fyrir.»

Ögmundr spurði, hvárt hann vissi nökkut af, hverir vera myndi.

Steinunn húsfreyja svarar: «Eigi þarf ek lengi at geta til, þeir munu vera frændr mínir, Sæmundr ok Guðmundr, ok gerið fyrir guðs sakir ok nauðsyn yðra, at þér aukið eigi vandræði við frændr mína.»

Ögmundr stendr upp þegar ok tekr brynjur nökkurar tíu, er hengu fyrir rúmi þeira, ok kastar eftir setjunum ok bað menn upp standa.

Þeir klæddust skjótt, því at ljós brann hverja nótt. Ögmundr bóndi tekr mörg spjót, er bundin váru í kerfi, ok berr út til kirkju. Ok þeir menn aðrir, er fyrir váru, gengu til kirkju með vápnum. Ok er bóndi kemr í kirkjuna, telr hann liðit, ok váru þar fimm tigir vígra karla, þat er honum þótti vápnfært. Síðan gengr Ögmundr með vápnum ok með honum Pétr Grímsson. Þeir ganga í stöpulinn út, en í aðrar stöpulsdyrr gekk Jón karl ok Snorri sveimr. Þeir létu út horfa spjótsoddana.

Ok í þessu hleypa þeir Sæmundr í hlaðit ok menn hans, ok kallar Sæmundr, at þeir skyldi hlaupa fyrir dyrrin, svá fyrir þær dyrr, er norðan váru á húsunum. «Gangið nú inn sköruliga,» segir hann, «ok látið þá nú enga viðtöku fá.»

Þá mælti Ögmundr: «Ef þér vilið nökkura menn finna, þá gangið hingat til kirkjunnar, því at húsin eru auð af mönnum.»

Þeir svöruðu engu ok hljópu allir senn ofan til kirkjunnar ok í kirkjugarðinn ok slógu hring um kirkjuna ok brugðu sverðunum.

Ögmundr bóndi heilsar þeim báðum bræðrum, Sæmundi ok Guðmundi.

Þeir tóku því seinliga ok spurðu, hví þeir væri í kirkjunni.

Ögmundr kvað vart hafa orðit við ferð þeira ok þeir léti ekki friðliga, — «en ef þér vilið fara með öðru efni, þá skal hér heimil gisting vera.»

Sæmundr kvaðst ekki hafa ætlat þar mat at eta, — «en þess beiði ek, at þú gangir brott af kirkjunni.»

Ögmundr kveðst eigi mundu út ganga, fyrr en lýsti, — kvaðst þá mundu gera sem honum líkaði.

Þá mælti Guðmundr: «Hvat muntu þá eiga undir þér meira kost, þótt lýsi af degi?»

Ögmundr svarar: «Þat ætlaða ek aldri, at þú myndir slíkum orðum mæla, fóstri, sem nú heyri ek.»

«Ekki mun nú farit at því, hverja virðing þú leggr á.»

«Vera má at svá sé,» segir Ögmundr, “en mæla munu þat sumir menn, at ek væra annarra orða eigi ómakligri frá þér.»

«Svá skyldi ok vera,» segir Guðmundr, «ef þú hefðir eigi fyrri valdit upphöfum ok fullkomnum fjandskap við okkr bræðr, þar sem faðir okkar veitti þér þat upphald, at þú munt aldri fá svá góðu launat, þótt þú leitaðir við þat, sem þú skyldir, en eigi með vélum ok prettum, sem þú ert nú sannprófaðr at.»

Þá tók til orða Fjárgarðr Austmaðr, er í ferð var með þeim bræðrum, bað þá at ganga ok láta eigi kirkjuna standa fyrir þeim. Sæmundr kveðst þat eigi gera mundu ok bað engan mann dirfa sik at því at gera grand heilagri kirkju.

Móðólfr djákni, er kallaðr var ganimaðr, fekk komizt út undir syll kirkjunnar ok hafði einn hamar í hendi.

Teitr hét fylgdarmaðr þeira bræðra, er kallaðr var Hafr-Teitr. Hann fekk tekit djákna ok spyrr, hvat hann vildi, er hann hljóp svá. «Þat skaltu brátt vita,» segir hann, hefr upp hamarinn ok lýstr á handlegginn, svá at Teitr lét þegar laust.

Móðólfr hleypr at ánni fram, Kirkbæingaá, — hon fell þíð milli höfuðísa. Hann kastar sér þegar út á ána ok leggst yfir. Hann ferr á þann bæ, er í Tungu heitir. Hann segir Halldóri bónda heimsóknina, bað hann senda á bæi at segja þessi tíðendi, bað þá alla skunda til móts við Ögmund. Djákni snýr þá skjótt aftr sömu leið. Ok er hann kemr á bæinn, gengr hann til baðstofu, því at honum var kalt orðit.

En Teitr gengr at Sæmundi ok segir, at maðrinn hafði brott komizt ok brátt myndi menn at koma.

Sæmundr brá þá við skjótt ok bað þá brott ríða ok segir þá liðinu, at hann vill ríða í Skál til Helga Loftssonar. Þeir gerðu svá.

Ok er mjök var ljóst orðit, kómu í Kirkjubæ nær átta tigir manna til móts við Ögmund. Þar var Svartr, bróðir Helga ór Skál, ok eggjaði mjök eftirreiðar, ok þess fýstu fleiri.

En Steinunn húsfreyja latti eftirreiðar, kvaðst hon bæði til spara bónda sinn ok bróðursonu sína ok kvað illt mundu hljótast af þessu herhlaupi.

Ok eftir þetta ríðr Ögmundr í brott ok ærði undan at sinni. Hann ríðr norðr um land við inn sjaunda mann í Geldingaholt til Þórðar Sighvatssonar. Ögmundr segir Þórði sín vandræði.

Þórðr kvað Ögmundi sjálfrátt í hvern stað at láta hlut sinn fyrir Sæmundi, — «því at þú hefir fjárkost meira. Þú ert ok vinsæll af bóndum. Þótt þú hafir eigi goðorð, þá heyri ek ok, at bændr vili þér eigi verr en Sæmundi. Ok þótt ek sé mægðr við Sæmund, þá mæli ek þat eigi eftir honum, at hann ofsæki neinn mann. En ver með mér slíka stund, er þér líkar.»

Ok er þeir Ormssynir spyrja þetta, brottreið Ögmundar, þá sendir Sæmundr mann í Kirkjubæ ok bað bændr ríða til móts við sik. Þeir gerðu svá, fundu Sæmund í Skál. Hann hafði þá upptekt, at þeir hefði sýnt sik í mótgangi við hann, þar sem þeir váru hans þingmenn. Bauð hann þeim tvá kosti, at þeir skyldi vinna honum trúnaðareiða, hinn annarr, at hann myndi taka fé þeira eða limar.

En þeim sýndist at vinna honum ok þeim bræðrum trúnaðareiða, at skiljast eigi við þeira mál. Skildu þeir at því.

Riðu þeir bræðr heim eftir þetta. Ok er nú kyrrt um vetrinn ok tíðendalaust.

7. Frá ferðum Ögmundar.

Nú er at segja frá Ögmundi, at hann er í Geldingaholti um vetrinn með Þórði Sighvatssyni. En um várit eftir fardaga ríðr hann suðr um Kjöl ok vill þó eigi ríða heim í Kirkjubæ. Gerði Ögmundr þá vart við, at hann var kominn í heraðit.

Bændr sendu þau orð Ögmundi, at þeir þóttust verða nökkut hremmdir, en kváðu þó Ögmundi jafnfrjálsar sínar eignir sem sjálfs sín, hvers sem hann þyrfti við.

Ögmundr ríðr þá brott af Síðu, ok vissu menn óglöggt um ferðir hans, hvert hann myndi snúit hafa.

8. Frá sekt Ögmundar ok féránsdómi.

Nú líðr at þingi, ok fjölmennir Sæmundr mjök.

Þórðr Sighvatsson var til þings kominn með mikit fjölmenni. Hann réð þá einn öllum Sunnlendingafjórðungi ok Norðlendingafjórðungi eftir fall Brands Kolbeinssonar. En Gizurr var þá utan.

Sæmundr hefir þá fram mál þat, er hann hvarf frá it fyrra sumarit, þá er Brandr ábóti var á þinginu. Gekk þat nú auðveldliga, því at engi var til andsvara fyrir Ögmund. Lýkr því svá, at Ögmundr varð sekr.

Ríðr Þórðr heim norðr. Ok þat sumar ferr hann utan, ok er þat mál manna, at hann skildi harðliga við þetta mál.

En er Brandr ábóti spyrr þessi tíðendi, lætr hann illa yfir.

En Sæmundr ríðr í Kirkjubæ ok háði féránsdóma eftir Ögmund. Var þá skipt öllu fé því, er þar var. Fyrst var skipt af staðar eign, en þá síðan í helminga með þeim hjónum. Tók Steinunn til sín allt þat fé, sem hon kallaði sér, ok þar með þat fé, sem Ögmundr hafði gefit henni, því at Sæmundr kvaðst vel því trúa, sem hon segði. En mjök þótti fylgdarmönnum Sæmundar þat í móti skapi, er hann lét þat fé laust. En hann kvað þá ekki því ráða skyldu.

Þetta fé rak Sæmundr í brott: þrjá tigu kúa ok tólf kúgildi ungra geldneyta, fjóra arðryxn, hundrað ásauðar, fimmtigir geldinga, sjau tigir vetrgamalla sauða, hross tuttugu, hálfr þriði tigr svína, fimm tigir heimgása, tólf skildir, tólf spjót, sex stálhúfur, sex brynjur ok tíu kistur, dúnklæði á hest. Ok er þeir ráku á brott þetta fé allt, þá æptu þeir upp allir senn fylgdarmenn Sæmundar. En hann bað þá þegja.

Þetta kemr húsfreyju í grát.

Þá mælti ein kona, at várkunn væri á, at henni þætti mikit at missa þvílíks efnis.

Hon, húsfreyja, svarar: «Þat muntu ætla, at ek gráta fé þetta, er þeir reka hér í brott. En þat er þó eigi, því at ek vilda gjarna, at þeir hefði, sem meir þyrfti, ef eigi hefði svá til borit sem nú er, — heldr græt ek þat, er ek uggi, at eftir komi síðar.»

Gekk hon þá til kirkju ok bað fyrir öllum þeim jafnsaman. Bað hon þess guð, at við bærist vandræði með þeim mágum, meðan hon lifði.

Ok svá varð sem hon bað. Þetta fé, sem nú var talit, ráku þeir til Svínafells ok sátu nú um kyrrt, þat sem eftir var sumars, ok höfðu þeir Ormssynir mannmargt.

9. Brandr ábóti gekkst fyrir sættum.

Nú ríðr Brandr ábóti at finna Sæmund, frænda sinn, ok beiðir, at hann taki sætt af Ögmundi.

Sæmundr tekr þessu vel, ef Ögmundr kynni sik með hófi at halda. Bað Sæmundr ábóta þá semja sætt ok fullkomin grið þeira í milli ok fastan frið.

Ábóti þakkar Sæmundi orð sín ok kveðst vænta, at honum myndi vel fara. Ríðr ábóti heim eftir þat ok kemr í Kirkjubæ ok segir Steinunni, systur sinni, at Sæmundr hafði heitit honum at sættast við Ögmund.

Hon varð þessu alls hugar fegin ok gerir þegar mann á fund Ögmundar ok biðr hann heim ríða.

Ögmundr ríðr þegar heim.

Húsfreyja tekr við honum feginsamliga, — segir enn ekki góz skorta, bat er hafa þurfti.

Váru nú sett fullkomin grið milli þeira Sæmundar ok Ögmundar ok veittar fullar tryggðir — af góðvilja ok ráðum Brands ábóta ok Steinunnar húsfreyju ok Álfheiðar, móður Sæmundar, ok margra annarra góðra manna tillögu.

Svá bar at, at Sæmundr reið þann vetr í Kirkjubæ eftir sættina, ok var með honum Þorsteinn Skeggjason ok fáir menn aðrir.

Ögmundr gekk út móti honum ok allir hans menn, þeir er vígir váru á bænum, ok höfðu allir nökkurt vápn í höndum. Ögmundr sneri þá á gleðil við Sæmund ok bauð honum þar at vera. En hann kveðst ríða mundu, sem hann gerði, til fundar við Brand ábóta.

Ok er þeir riðu í brott, mælti Þorsteinn við Sæmund, kveðst sýnast Ögmundr ekki trúligr.

Sæmundr bað hann þegja ok mæla ekki slíkt, «þar sem vér erum menn sáttir.»

Þorsteinn kvað þat þá mundu reynzt hafa, «ef Guðmundr, bróðir þinn, hefði þar verit.»

Fann Sæmundr ábóta ok segir honum, at sumum mönnum þótti Ögmundr ekki mjök trúligr um griðin.

Ábóti segir hann eigi mundu sannan at því.

Sæmundr mælti: «Þat býðr mér hugr, herra, at mér þykki þá sárt at segja fjörráðin Ögmundar við mik, er þú trúir.»

Ábóti bað hann halda sem bezt fyrir sína hönd, kvað honum þat mestu varða.

Sæmundr kveðst svá skyldu gera.

Ok skildu þá með blíðu ok fundust ekki síðan lífs.

Ögmundr var [heima] um vetrinn ok heidr fálátr. Hann talaði jafnan mjök vingjarnliga til þeira bræðra, þá er þeira var getit.

Þat var eitt sinn, þá er á leið vetrinn, fyrir langaföstu, at hann sendi mann til Sæmundar með bréfi. Stóð þat þar í með öðrum vinmælum, at hann bað Sæmund vera hægjan við bændr um þá hluti, er þeir áttu saman, kvað þá því traustari honum vera mundu ok veita honum meira eftirgang, hvers sem hann þyrfti við, — «far ok heldr fámennr um heraðit nú, er hallæri er mikit á komit, því at nú er vetrarríki mikit, ok er bæði illt til matar ok heyja.»

Sæmundr svarar hér fáu um, en íhugaði þó slík orð.

Þat varð til tíðenda um vetrinn á langaföstu í Kirkjubæ, at Steinunn húsfreyja tók sótt ok lá um alla föstuna. Hon var oleuð skírdag, en hon andaðist laugarkveldit fyrir páska. Váru þá þegar sögð tíðendin til kirkjunnar, ok þótti þat öllum mönnum mikil tíðendi, en bónda hennar mest ok sonum. Var hon jörðuð annan dag páska.

Yfir grefti hennar stóð Brandr ábóti, bróðir hennar, ok fjöldi annarra manna, því at hon var öllum hugþekk, meðan hon lifði.

10. Ögmundr sat fyrir Ormssonum.

En föstudaginn eftir páskaviku reið Sæmundr heiman við fjórða mann. Var í reið með honum Guðmundr, bróðir hans, ok þeir frændr hans, Skeggjasynir, Klængr ok Þorsteinn. Ætluðu þeir at finna Brand ábóta, sem áðr höfðu þeir senzt orð í milli. En síðan ætlaði hann at ríða í Skál til Helga, vinar síns. En föstukveldit riðu þeir á þann bæ, er á Hörgslandi heitir. Þat er á Síðu. Sæmundr átti þar bú. Þar var fyrir búinu sá maðr, er Sölmundr hét. Sæmundr hafði hann þar fyrir settan, síðan hann tók landit af Hákoni smið Móðólfssyni.

Um kveldit, er þeir gengu frá baði, mælti Sæmundr við konu þá, er honum þerrði, at hon skyldi gnúa þurrkunni um háls honum sem fastast, — «því at mér klæjar þar mjök.» Hon gerði sem hann mælti. «Ekki gnýr þú,» segir hann. Tekr hon nú dúkinn ok gnýr sem tíðast.

Um morgininn segir Guðmundr draum sinn. Spurðist um kveldit þegar í Kirkjubæ, at þeir Ormssynir váru um nóttina á Hörgslandi.

Verkmenn í Kirkjubæ stóðu upp at vanda sínum laugardagsmorgininn ok spurðu bónda, hvat þeir skyldi gera. Ögmundr mælti: «Gangið fyrst til matar,» segir hann. En er þeir váru mettir, gengu þeir til Ögmundar bónda. Hann var þá klæddr, ok þótti þeim nökkut undarliga, því at hann var í brynju ok panzara um utan, stálhúfa á höfði ok öll ryðug. Öxi hafði hann í hendi, Svartleggju, þá er hann gekk oftliga með, buklara í annarri hendi. Hann var manna mestr ok sterkastr, vel á sik kominn, rauðhárr, þykkr í andliti, digrnefjaðr ok bjugt nökkut svá nefit, fámæltr hversdagsliga. Þar var hjá honum Jón karl, sonr hans. Hann var ok vápnaðr ok í hringabrynju. Þar var ok Þórarinn Snorrason ór Ásum, Egill skyrhnakkr, Snorri sveimr, Árni gullskeggr, Brandr Guðmundarson. Þessir váru vápnaðir allir.

Ögmundr fekk húskörlum sínum vápn, svá at hann gekk út við inn þrettánda mann, ok snýr til kirkju ok dvaldist þar litla hríð. Eftir þat gengr Ögmundr austr eftir geilum við þessa menn. Þeir nema stað í einum hvammi skammt frá veginum.

11. Líflát Ormssona.

Nú er at segja fra Sæmundi ok þeim frændum, at þeir rísa upp um morgininn á Hörgslandi ok báðu taka hesta sína. Ok eftir þat stigu þeir á bak ok riðu allir í steindum söðlum. Riðu síðan sem leið liggr til Kirkjubæjar ok at því síki, sem leiðin liggr yfir fyrir ofan Kirkjubæ, ok skammt frá þeim hvammi, er þeir Ögmundr sátu í.

Sæmundr reið þeira fyrstr. Hann var í hálflitum kyrtli, rauðum ok grænum, ok hafði kastat yfir sik söluváð, ok váru saman saumaðir jaðrarnir, því at þoka var myrk ákafliga ok hraut ór af vætu, ok stálhúfa á höfði ok gyrðr sverði, buklara á söðulboga. Hann var meðalmaðr vexti ok manna kurteisastr, ljóshærðr ok fölleitr, eygðr vel ok nökkut munnljótr ok þó vel farinn í andliti, manna bezt knár jafnmikill.

Guðmundr, bróðir hans, reið næst honum. Hann var í bláum kyrtli ok hafði yfirhöfn stríprenda. Hann reið við alvæpni. Hann var lágr maðr ok sívalvaxinn, herðimikill ok miðmjór ok rauðgulr á hár ok hærðr mjök, þykkleitr ok fríðr maðr sýnum, blíðr í viðræðu.

Þorsteinn Skeggjason reið næstr honum. Hann var meðalmaðr vexti ok fálátr maðr í skaplyndi. Klængr reið síðast. Hann var hár ok grannligr, ljóss á hár ok vel á sik kominn. Vápnaðir váru þeir báðir Skeggjasynir.

Ögmundr stendr upp, er þeir ríða á síkit, ok bað taka þá.

Þorsteinn Skeggjason mælti þá: «Sér þú, Sæmundr, at Ögmundr sitr hér fyrir oss vit marga menn?»

Sæmundr svarar: «Hvat kemr til þess?»

«Er sem má,» segir Þorsteinn.

Sæmundr ríðr fram í götuskarðit.

Ögmundr gekk á bakkann fram ok tók báðum höndum um Sæmund fyrir neðan axlir ok ætlaði at færa hann af baki, en þat gekk eigi, því at hann sté svá í stigreipin fast, er hann reið í standsöðli. Tóku þá til þrír aðrir með Ögmundi. En sumir sprettu gjörðunum ok tóku hann svá ofan. En þeir Snorri sveimr ok Brandr Guðmundarson tóku Guðmund af baki. Þórarinn Snorrason ok Árni gullskeggr tóku Þorstein af baki.

Klængr komst af síkinu ok hljóp af baki ok brá sverði.

Þat sér Egill skyrhnakkr ok leggr til Klængs með spjóti, svá at hann fell á bak aftr í síkit, ok varð honum laust sverðit.

Þá gekk at Jón karl ok rétti at honum spjótskefti ok bað hann í taka.

Klængr stóð upp ok tók í skaftit ok mælti: «Grið vilda ek, frændi.»

«Vel mun þat,» segir Jón, «ok mun ek taka við vápnum þínum.»

Jón gekk þá at Þorsteini ok bauð honum grið. Hann tók við vápnum hans.

Þá mælti Sæmundr: «Hvat skal fyrirsát þessi, Ögmundr? — Ek hugða, at vér værim menn sáttir.»

Ögmundr segir: «Þú skalt deyja ok svá Guðmundr, bróðir þinn.»

«Prestsfund vilda ek hafa,» segir Sæmundr.

«Skömmu muntu prest hafa fundit,» segir Ögmundr.

«Ger nú sem guð kennir þér,» segir Sæmundr.

Jón karl sagði, at eftir presti skyldi fara.

Þrír váru prestar á staðnum. Þormóðr hét staðarprestr, annarr Hjalti, þriði Sæmundr. Nú koma prestar, ok biðja þeir Þormóðr þeim griða, en Sæmundr prestr varð við hraporðr ok sagði Ögmund seint mundu bætt fá glæp sinn, ef þetta færi fram.

Ögmundr hlýddi til, hvat þeir töluðu, ok gaf sér ekki um.

Sæmundr Ormsson bað Ögmund, at senda skyldi eftir Brandi ábóta, ok kvaðst vilja finna hann.

Ögmundr kvað þess enga ván.

Ok er engi kostr var griða, skriftaðist Sæmundr við Þormóð prest, en Guðmundr við Hjalta prest, ok tóku báðir þjónustu, hold ok blóð Jesu Kristi í sinn líkama. Eftir þat lásu þeir letaniam. Síðan varp Sæmundr af sér yfirhöfninni ok fell á kne ok laut í gaupnir sé ok bað guð almáttkan sér miskunnar. Hann varð bæði við dauðann harðliga ok hjálpvænliga.

Ögmundr mælti til Árna gullskeggs: «Tak hér öxi, ok högg í höfuð Sæmundi, ef hann leggst eigi niðr.»

Sæmundr fell þá til jarðar ok hafði hendr fyrir augum sér. Árni hjó þá á hálsinn, svá at öxin stóð í sandinum, en höfuðit hné af honum. En þat undruðust menn, er ekki blæddi líkamanum. Guðmundr Ormsson ok prestarnir lásu þá sjau sálma, ok fann engi maðr, at hann brygði sér nökkut við þessi tíðendi — annan veg en hann kvað nökkut harðara at orðunum en áðr. Þá var hann átján vetra.

Guðmundr mælti til Ögmundar, þá er þeir höfðu lesit sálmana: «Gott væri enn at lifa, ok vilda ek grið, fóstri.»

Ögmundr leit frá ok mælti: «Eigi þorum vér nú þat, fóstri minn,» segir hann. Var hann þá rauðr sem blóð.

Guðmundr svarar þá: «Sá liggr heðan nú skammt í brott, at eigi er betra at sæma við yðr ok lifa eftir hann dauðan.»

Gekk Ögmundr frá eftir þat ok settist niðr ok var þrútinn mjök í andliti.

Jón karl mælti þá: «Slíka för skaltu fara, Guðmundr, sem bróðir þinn.» Jón kvaddi þá til nökkura menn at vega at Guðmundi, en engi vildi þat gera, því at Guðmundr var flestum mönnum þar hugþekkr.

Þorsteinn hét maðr, er kallaðr var hrakauga. Hann hafði sótt korn um daginn ok kom heim til eldhússdura. Þar var Illugi bryti. Þorsteinn spurði, hvar menn væri allir.

«Þat skiptir þik engu. Varðveittu reiðinginum, ok fær hestinn á gras.»

Þorsteinn skerr þá gagntökin ór klyfberanum ok hrindr ofan reiðinginum af hestinum ok klyfjunum með. Hljóp hann þá á bak ok hleypti austr ór garði ok fór allt til þess, er hann kom til móts við þá Ögmund.

Jón ræddi um, at hann skyldi hafa erendi. Fær Jón í hönd Þorsteini þá sömu öxi, er Sæmundr var veginn með.

Þorsteinn tók við öxinni ok hafði engi orð fyrir.

Þá tók til orða Sigmundr Ögmundarson, tólf vetra gamall eða ellifu: «Ger þú, Þorsteinn, þat, sem þeir vilja.»

Guðmundr mælti enn sem fyrr, at gott væri at lifa, en engi svaraði honum. Hann lagðist þá niðr nær brosandi.

Gekk Þorsteinn þá at með reidda öxina. Hann hjó til Guðmundar, ok kom höggit þar, er mættist hálsinn ok herðarnar, ok sneiddi mjök út á herðarblaðit. Var þat allmikit sár. Gekk sú hyrnan miklu lengra niðr, er út vissi á herðarnar ok á öxlina.

Ganga þá flestir frá, sem eigi var haldit, ok ætluðu brott at fara, ok þótti þá flestum öllum ærit mikit at unnit ok fannst mikit um þessa atburði.

Þá gekk at Brandr Guðmundarson ok tók hendi sinni ofan í sárit ok vildi vita, hversu djúpt var, ok leitaði með fingrunum. Síðan mælti hann við Ögmund ok Jón, son hans: «Eigi vilið þér Guðmund feigan, ef ekki skal meira at vinna.»

Jón kvaddi þá enn til Þorstein hrakauga at vinna at honum í annat sinn, svá at yfir tæki með öllu, en hann neitti því.

Jón kvað honum annan skyldu verra.

Þorsteinn gekk þá aftr til, þar er Guðmundr lá, ok ætluðu flestir hann þá sálaðan, þeir sem þar váru, ok prestar sungu fyrir sál hans. Þorsteinn reiddi þá upp öxina hart ok hátt ok hjó á hálsinn, svá at af tók höfuðit.

Þá gengu þeir félagar frá ok heim.

Líkama Guðmundar blæddi þá mjök. Bjuggu síðan prestarnir um líkin. En þeir Skeggjasynir váru teknir ok byrgðir rammliga í einni lítilli stofu ok heitit þeim dauða þegar eftir helgina. Þá var af nóni.

12. Svartr Loftsson handhöggvinn.

Síðan skiptu þeir Ögmundr liði. Reið Ögmundr í Þykkvabæ at Svarti Loftssyni, en hann var í eldahúsi, ok var þvegit höfuð hans.

Sveinninn Þorkell, sonr hans, mælti, er hann sá mennina ríða í túnit: «Kominn er prestr, faðir,» segir hann.

Svartr gekk þá út, ok tók Ögmundr hann þegar. En Svartr heilsaði honum ok spyrr tíðenda.

Ögmundr segir slík, sem váru.

Þá beiddi Svartr sér griða.

«Eigi mun ek drepa þik,» segir Ögmundr, «en handhöggva skal þik.»

«Eigi þykkir mér þat betra en dauði,» segir Svartr.

«Þat skal at gera,» segir Ögmundr, «þótt þér þykki þat verra.»

«Vilja muntu,» segir Svartr, «at ek bæta fé fyrir mik eða fara utan ok koma ek aldri til Íslands, meðan ek spyr, at þú ert á lífi.»

«Vel má ek sjá þik,» segir Ögmundr, «en eigi veit ek enn, hverjum bezt endast penningar.»

Síðan felldi hann Svart ok helt í fingrna framanverða ok bað þá Árna gullskegg höggva hönd af honum.

Árna kvaðst þat illt þykkja.

«Þat skaltu þó gera,» segir Ögmundr.

Árni gekk þá at með reidda öxi.

Ögmundr mælti þá: «Högg eigi á hönd mér,» segir hann.

Árni kvaðst þat vilja mundu.

Hjó Árni þá á handlegg Svarti fyrir ofan úlflið, ok tók eigi af. Ögmundr skaut þá buklara undir höndina. Þá hjó Árni í annat sinn ok af höndina, þar sem handleggr var digrastr. Þá berr Ögmundr hann inn í stofu ok bindr um höndina ok ríðr eftir þat heim í Kirkjubæ.

13. Atför við Helga í Skál.

Nú er at segja frá Jóni karli. Hann ríðr við sétta mann upp í Skál til Helga Loftssonar. Hann stóð úti á hlaði við nökkura menn ok hafði yfir sér kápu. Egill skyrhnakkr ríðr upp fyrir austan kirkjuna. Helgi kennir mennina ok gengr til kirkju. Þá kom Egill at ok fekk tekit í kápuna. Helgi lét lausa kápuna ok komst í kirkjuna. Þá mælti Egill: «Þar sá refr rakka, en rakki hafði alls ekki.» Þá mælti Egill, at kirkjan myndi eigi standa fyrir honum, er hon var óvígð. Jón kvaðst eigi mundu láta draga hann ór kirkjunni, «ok munum vér nú eigi söðla glæp á óhapp.» Ok riðu við þat í brott, ok lét Ögmundr illa yfir þeira ferð.

Þeir Þorsteinn fluttu heim lik þeira bræðra með kennimönnum.

14. Gert um víg og áverka.

Þá sendi Ögmundr menn eftir Brandi ábóta, ok reið hann skjótliga í Kirkjubæ. Váru þeir bræðr þá jarðaðir, ok stóð hann yfir grefti þeira. Ögmundr leggr þetta mál undir Brand ábóta ok þá Skóga-Skeggja.

Þeir gera níu tigu hundraða fyrir hvárn þeira bræðra, en þrjá tigu hundraða fyrir handhöggit Svarts. En Ögmundr skyldi eigi vera þrimr náttum lengr á Síðu, nema hann færi í klaustr í Þykkvabæ. En Jón karl skyldi suðr ganga ok vera utan þrjá vetr. Þeir Árni ok Þorsteinn skyldu fara utan ok koma eigi til Íslands, meðan þeir lifði.

Þeir Jón ok Þorsteinn fóru utan á einu skipi ok ætluðu at ganga suðr. Þá leysir fótinn undan Jóni í knéliðnum, ok dó hann af því, en Þorsteinn settist aftr ok kom hann eigi til Íslands. Árni fór utan á skipi Sindra ok lézt þar.

Ögmundr galt þetta fé, sem á kveðit var. Um várit fór Ögmundr byggðum í Dal undir Eyjafjöll ok hafði þá lítil efni ok með honum Egill skyrhnakkr ok Snorri sveimr.

En í Kirkjubæ fór Arnórr prestr, er kallaðr var skull, at ráði Brands ábóta.

Источник: Sturlunga saga. Guðni Jónsson bjó til prentunar.

Текст с сайта Heimskringla

© Tim Stridmann