A. Kirkjur

Kirkjurnar eru góðar frásagnar eins og við er að búast. Það er hvort tveggja að Íslendingar hafa löngum þótt kirkjuræknir og trúræknir og það ekki einungis mennskir menn, heldur einnig bæði álfarnir eins og víða er á vikið að framan og eins jafnvel dvergarnir sem þegar skal sýnt; enda hafa Íslendingar látið það ásannast með ýmsu móti að þeir hafa virt kirkjur sínar bæði með áheitum og öðru, því þegar menn voru í einhverjum vanda staddir eða nauðum hétu menn tíðum á kirkjur. Þetta var einkum siður á fyrri öldum þegar menn voru annaðhvort í lífsháska eða í einhverjum þeim kröggum sem þeir treystust ekki til að komast úr af eigin ramleik, og var það þá ævinlega segin saga að þegar menn höfðu fest heitið þá fengu menn bót á böli sínu. Þetta var að vísu á fyrri öldum helzt og á þenna hátt er sagt að ekki allfáar kirknaeignir séu undir komnar, en þó er þessi siður ekki enn alveg lagður fyrir óðal því árin 1856–60 hafa Strandarkirkju í Selvogi gefizt 117 rdl. í heitfé enda hefur sú kirkja verið talin einhver hin fengsælasta með slíkt fé bæði að fornu og nýju og þótt góð til áheita.

Hagabræður og bóndadóttir frá Tungu

Staðarkirkja á Ölduhrygg á margar jarðir og ítök þó ekki séu mér kunnar sagnir um það hvernig slíkt hefur lagzt undir þá kirkju fremur en aðrar. Eitt af ítökum þessum er varphólmi einn í Hagavatni sem svo er nefnt nálægt jörðinni Haga. Sú er saga til þess að Staðarkirkja eignaðist hólmann að í Haga bjuggu einu sinni bræður tveir og segja sumir að þeir hafi hlaðið hólmann í vatninu þó aðrir segi að hann sé tilbúinn af náttúrunni. Af því varp var snemma gott í hólma þessum vildu þeir bræður búa til annan hólmann til og fluttu því einn vetur grjót mikið til þess út á vatnið meðan ís lá á því. En um vorið þegar ísinn leysti og grjótið sökk sáu þeir að meira grjót vantaði til að fullgera hólmann. Fóru þeir þá enn til og fluttu grjót út þangað á skipi, en týndust báðir í vatninu og fundust ekki. Hét svo móðir þeirra á Staðarkirkju að gefa henni varphólmann ef synir hennar fyndust. Litlu síðar rak þá upp báða við túnið í Haga og þannig eignaðist kirkjan varphólmann í Hagavatni.

Ein af Staðarkirkjujörðum heitir Tunga og komst hún á þann hátt sem hér segir undir kirkjuna: Einu sinni var ríkur bóndi eða prestur á Stað. Hann lét slátra feitum uxa fyrir jólin og sjóða hann upp úr skinni. Ríkur bóndi og velmetinn var þá í Tungu; hann átti dóttur eina. Hún gekk heim að Stað þegar búið var að sjóða uxann, stal bringukollinum og bar á burt með sér. Hún var elt og náð skammt frá Stað. En til þess að þessi blettur yrði ekki á ættinni vann faðir hennar það til að gefa kirkjunni á Stað jörðina Tungu.